میخائیل نعیمه از مشهورترین ادبای عرب در مهجر شمالی، نیویورک، و عضو «الرابطه القلمیّه» و از منتقدان و اندیشمندان برجسته ادبیات معاصر عربی به شمار می رود. وی از کودکی برای تحصیل علم و دانش مهاجرت کرد و در این میان با زبان و ادبیات روسی و سپس انگلیسی و فرانسوی آشنا شد. وی از ادبیات روسی تأثیر زیادی پذیرفت، تأثیرپذیری نعیمه از ادبیات روسیه و سپس مهاجرت او به آمریکا طبع او را نوگرا و متجددگرداند از این رو به هر گونه تقلید از قدیم و سنت گرایی در ادب حمله کرد و با نوشتن کتاب معروف خود «الغربال» همه را به نوگرایی در ادب فرا خواند. وی در شعر و نثر هم آثار گرانقدری خلق کرد، تنها دیوان شعر وی و نیز آثار متنوع نثری او متضمن افکار واندیشه ها و روح صوفیانه اوست تقریباً بر همه آثار و تألیفات او اندیشه های صوفیانه و عقیده وحدت وجود سایه افکنده است و موسیقی و صورت های شعری وی زیبا و در نوع خود جدید است. نعیمه در داستان ها، نمایشنامه ها، و مقالات خود به شیوه ادبای روسی به نقد اجتماعی نیز می پردازد. وی در نوشتن داستان کوتاه و زندگی نامه نویسی فنی بسیار موفق بوده است.

زندگینامه نویسی یکی ازشاخه های ادب می باشدکه ازقرن دوم هجری توجه ادبارابه خودمعطوف داشته است .درقرن معاصر«عباس محمودعقاد»یکی ازادبایی است که به این موضوع توجه نمود وکتبی تحت عنوان عبقریات نگاشت .این کتب شرح حال بزرگان سیاسی ،دینی وغیره می باشد.دراین رساله ،نگارنده تحلیل ونقدعده ای ازاین کتب یعنی:عبقریه محمد(ص)،عبقریه علی (ع)،ابوالشهدا(ع)،عبقریه الصدیق وعبقریه عمرراموضوع کارخویش قرارداده است.این نوشتاردردوفصل تنظیم یافته است فصل اول کلیات می باشدوشامل بررسی اوضاع سیاسشی،اجتماعی وفرهنگی ودینی مصردرعصرنویسنده می باشد.فصل دوم نیزبه بررسی وتحلیل کتب فوق اختصاص یافته است.

شاعران معاصر عرب ، با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی ، روانی و فرهنگی حاکم بر عصر و جامعه خود و نیز آشنایی و تاثیرپذیری از فرهنگ و ادبیات جدید غرب و با اعتقاد به ناتوانی زبان و لفظ در بیان دقیق احوال درونی انسان با شناخت کامل و مراجعه آگاهانه به منابع میراث انسانی ( تاریخی ، دینی ، ادبی ، فولکلور و ...) خود و دیگر ملل به گزینش و خلق اسطوره و نمادی متناسب با تجربه ی شعری خود پرداختند , تا ضمن حفظ خود از تعرضات در احیا سنن و هویت ملی خود و بیان آرمانها و آرزوهای خود و جامعه ی عربی سهیم باشند . شاعران معاصر عر ب در کاربرد رمز و اسطوره شیوه های مختلفی را برگزیده و از تکنیکهای متفاوتی بهره برده اند. اجزا و عناصر اسطوره در دست آنان به اشکال هنرمندانه ای جلوه کرده است. این رساله عهده دار بررسی این عناصر اساطیری ونمادین از نظر محتوایی و کاربردی در شعر یکی از شاعران برجسته ی معاصر عرب , صلاح عبد الصبور است .

آنچه در باب های تحقیق حاضر خواهد آمد به این شرح است: 1- باب اول: به بیان تاریخچه ی بیت المقدس پرداخته است و شامل 2 فصل است : فصل اول ـ تاریخچه ی بیت المقدس: در این فصل، بیت المقدس از نظر تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم ـ فتوحات بیت المقدس: این فصل، به فتح بیت المقدس توسط مسلمین و وضعیت آن در طول خلافت فاطمی و اشغال بیت المقدس توسط صلیبیان، پرداخته است. 2- باب دوم: جنگ های صلیبی و عملکرد دولت های فاطمی، زنگی و ایوبی : در این باب، جنگ های صلیبی و نقشی که دولت های اسلامی در مقابله با آن بر عهده داشته اند، مورد بررسی قرار گرفته است. این باب شامل چهار فصل است : فصل اول ـ جنگ های صلیبی: این فصل به جنگ های صلیبی و بررسی دلایل بروز آن می پردازد و شرایطی را که در شکل گیری این جنگ ها موثر بوده است، مورد تحلیل قرار داده است. فصل دوم ـ دولت فاطمی: این فصل، به عملکرد دولت فاطمی در مواجهه با صلیبیان پرداحته است. فصل سوم ـ دولت زنگی: اگر چه، به نظر می رسد، موضوع این تحقیق به طور مستقیم با دولت زنگی ارتباط ندارد، اما با بررسی عملکرد این دولت، خواننده متوجه ارتباط آن با موضوع، خواهد شد. فصل چهارم – ایوبیان و جنگ های صلیبی: این فصل به چگونگی به قدرت رسیدن ایوبیان و عملکرد آنان در جنگ های صلیبی پرداخته و مهم ترین دستاورد این دولت، یعنی فتح بیت المقدس و نجات آن از اشغال دشمن را مورد بررسی قرار داده است. 3 - باب سوم ـ بررسی اشعار مربوط به قدس: باب سوم، مهم ترین بخش این تحقیق است که به بررسی اشعار مربوط به بیت المقدس پرداخته است و شامل سه فصل است. فصل اول ـ اشعار سروده شده پس از اشغال بیت المقدس: در این فصل، به بررسی اشعاری پرداخته شده که پس از اشغال بیت المقدس در سال 492 هجری، به دست صلیبیان، توسط شعرای مسلمان، سروده شده است. فصل دوم: اشعار سروده شده قبل از فتح بیت المقدس: در این فصل، به بررسی اشعاری پرداخته شده که پیش از فتح بیت المقدس، سروده شده است. شعراء در این اشعار، همه ی توان خود را برای ترغیب حاکمان و مبارزان مسلمان به آزاد سازی بیت المقدس از چنگال صلیبیان، به کار گرفته اند. فصل سوم ـ اشعار سروده شده بعد از فتح بیت المقدس در سال 583 هجری تا سقوط دوباره ی آن: این فصل که آخرین فصل این تحقیق است، اشعاری را مورد بررسی قرار داده است که پس از فتح بیت المقدس تا سقوط دوباره ی آن، سروده شده است و از شادی و سرور زاید الوصف شعراء حکایت می کند. البته هراس و نگرانی های موجود در مورد بازگشت بیت المقدس به دوران پیش از فتح را نیز، مورد بررسی قرار داده است.

موضوع این پایان نامه بررسی ادبیات کودک در ادبیات معاصر عربی است اما به عنوان تحقیق در پیشینه ی این موضوع در ادبیات و فرهنگ قدیم عربی، می توان به وجود ادبیات کودک شفاهی در عصر جاهلی و دوره ی بعد از اسلام که شامل انواع لالایی ها، ترانه های ترقیص، متل ها و... می باشد، اشاره کرد. در دوره ی معاصر یعنی از اواخر قرن 19م. به بعد، ادبیات کودک به تقلید از اروپاییان وارد ادبیات عربی شد. این ورود در مصر بعنوان پرچمدار ادبیات کودک عربی، زودتر صورت گرفت و در آن بزرگان و رهبرانی در شعر، داستان و نمایشنامه ی کودک بروز یافتند. سوریه، اردن و لیبی نیز از کشورهایی هستند که با کمی تأخیر وارد صحنه ی ادبیات کودک شدند و در آن پیشرفت کردند. اما ادبیات کودک در برخی از کشورهای عربی مانند قطر، کویت، سودان، عربستان و امارات تا کنون ضعیف است. دوره اولین کسانی که وارد ادبیات کودک شدند با عنوان پیشگامان، با چاپ اولین کتاب کودک توسط رفاعه طهطاوی از سال 1873م. شروع و تا شکست اعراب از اسرائیل ادامه می یابد. ویژگی مشترک این آثار: 1:ترجمه و اقتباس از ادبیات کودک غربی و یا شکل ساده شده از میراث عربی 2.غلبه جنبه آموزشی 3.عدم پیوند این آثار با واقعیت جهان معاصر 4.مصری بودن اغلب پیشگامان از مهمترین پیشگامان ادبیات کودک عربی: 1.کامل کیلانی، پدر داستان نویسی کودکان در مصر و جهان عرب. 2.محمد الهراوی با سرودن اشعاری ساده و آسان که اغلب در کتاب های درسی به چاپ رسیده است. 3.محمد عثمان جلال با ترجمه شعرگونه ی حکایات لافونتن در کتابی با عنوان عیون الیواقظ فی الامثال و المواعظ. 4.احمد شوقی با ترجمه ی شعرگونه حکایات لافونتن با زبانی فصیح و بلیغ. دوره ی دوم یعنی دوره ی نوآوران، از سال شکست اعراب یعنی 1967م. تا کنون را شامل می شود. آثار آن ها ویژگی هایی چون رهایی از ترجمه و اقتباس صِرف، خروج از توهمات و خرافات و برقراری ارتباط مستقیم با دنیای معاصر، تلاش در جهت مبارزه با ظلم و نابرابری به خصوص در راه باز پس گیری سرزمین های اشغالی، الهام گیری از میراث عربی به طوری که با دنیای معاصر و حوادث آن ارتباط داشته باشد و رواج و انتشار اندیشه های دینی را دارد. مهمترین نوآوران شامل: 1.زکریا تامرسوری پدر داستان کوتاه، که داستان های او برای کودکان دربردارنده ی روح جهاد و مبارزه علیه ظلم، نابرابری، فقر و جهل است. 2.عبدالتواب یوسف نویسنده ی مصری که داستان-هایی براساس داستان های قرآن، احادیث پیامبر و تاریخ اسلام برای کودکان نوشت. 3.سلیمان العیسی شاعر سوری که شعرهای او برای کودکان دارای ویژگی هایی چون زنده کردن میراث عربی و معرفی شهرهای بزرگ جهان عربی و استفاده از کلمات زیبا و الهام بخش که برای خردسالان ساده و دلنشین و برای نوجوانان همراه با رمز است، می باشد. 4.حسن السوسی شاعر لیبیایی، با اشعاری ساده و کلاسیک در زمینه های دینی، آموزشی، تربیتی، اجتماعی و توصیفی برای کودکان. در مجموع ادبیات کودک در جهان عرب معاصر، بسیار مورد توجه است و آثار بوجود آمده در آن از لحاظ کمی و کیفی در مرتبه ی بالایی قرار دارد به خصوص آثاری که در مصر، سوریه و اردن بوجود آمده است.

ایلیا ابوماضی، شاعر معاصر لبنانی، در سال 1889 در روستای المحیدثه به دنیا آمد. او ابتدا به مصر و سپس به آمریکا مهاجرت نمود. از بارزترین فعالیت های ادبی ابوماضی در نیویورک، پیوستنش به انجمن قلم، مجموعه ی برگزیدگان ادب معتقد به آزادی و نوآوری در زمینه شعر بود. شعر وی پس از پیوستنش به انجمن قلم، از مرحله ی کلاسیک قدیم به رومانتیک متحول شد و همراه با آن اوزان، قافیه ها، الفاظ، مفاهیم افکار و دیدگاهش نسبت به زندگی و وجود دستخوش تغییر شد. در دیوان الجداول که طلاسم نیز از شاهکارهای او، در این دیوان است و دیوان الخمائل، می بینیم که شاعر با جهان بینی خاص خودش زیست می کند و در دوردست های افق شعری سیر می کند. طلاسم مجموعه ای از تأملات و اندیشه هایی است که در پی یافتن حقیقت است که عقلی پرعمق و دامنه این تأملات را استخراج می کند که به ماندن در ظواهر و پوسته ها قانع نمی شود بلکه تلاش می کند به عمق آن ها نفوذ کند. ابوماضی در این قصیده به اسرار وجودی انسان و چگونگی آفرینش او اشاره می کند و علت آفریده شدن و مردن را زیر سوال می برد. این قصیده مطوله مشتمل بر هفتاد و یک بند است که همگی با عبارت «لست أدری» پایان می یابد.

رساله ای که پیش رو دارید، با هدف تحلیل ساختار روایت و واکاوی عناصر داستان های کوتاه نویسنده معاصر سوری زکریا تامر و تطبیق آن با داستان های غلامحسین ساعدی نگاشته شده است. هدف از تطبیق آثار دو نویسنده معاصر سوری و ایرانی، به هیچ وجه ثابت کردن تأثیر پذیری این دو نویسنده از یکدیگر نیست،بلکه پژوهش حاضر می کوشد تا نزدیکی دیدگاهها و شباهت ساختاری آثار این دو نویسنده هم عصر را بررسی کند.شباهت های ساختاری و ژرف ساختی مو جود در داستان های این دو نویسنده و همعصر بودن آن ها نگارنده این رساله را بر آن داشت تا از بین نویسندگان متعدد عربی و فارسی زبان،به تحلیل ومقایسه آثار ایشان بپردازد.برای نیل به این مقصود،تمام مجموعه های داستان کوتاه ساعدی،با عناوین:شب نشینی باشکوه،ترس و لرز،عزاداران بیل،دندیل،واهمه های بی نام و نشان،گور و گهواره و آشفته حالان بیداربخت را برگزیده ایم و از میان مجموعه های داستان کوتاه تامر،5 مجموعه نخست او تحت عناوین: صهیل الجواد الابیض،الرعد،دمشق الحرائق،الربیع فی الرماد والنمور فی الیوم العاشر که از لحاظ زمانی هم عصر با آثار ساعدی بوده است،انتخاب شده است

انسان گرایی از جمله موضوعات بحث برانگیز در ادبیات معاصر عرب است و در زمینه های مختلف مطرح گردیده اما تاکنون اتفاق نظری در تعریف آن بدست نیامده است. از نظر لغوی، انسان گرایی به معنای فرهنگ، نظام ارزشی و آموزش است؛ شاید کامل ترین و مناسب ترین معنی که برای این کلمه میتوان ذکر کرد، «اصالت انسان یا نظام انسان مداری و انسان محوری» است. در این مطالعه سعی شده به ابعاد و تقسیم بندی های مختلف انسان گرایی و آرای فلاسفه و اندیشمندان غربی و شرقی پیرامون این موضوع پرداخته شود، سپس صور مختلف انسان گرایی در شعر بدر شاکر السیاب و نازک الملائکه بررسی شود. دلیل انتخاب این دو شاعر گرایش های سیاسی و اجتماعی موجود در شعرشان وپیروی آن دو از مکتب واقع گرایی بوده است. به علاوه تلاش کرده ایم در موسیقی شعری قصاید مورد بررسی دو شاعر نیز کاوشی داشته باشیم و ارتباط آن را با مفهوم انسان گرایی نشان دهیم. نتایج بررسی ها در این پایان نامه نشان می دهد که مسائل انسانی در شعر سیاب به طور مستقیم بیان نمی شود و او به طور مستقل این مسأله را مطرح نکرده است وچون جنبه ی سیاسی در شعر او بسیار قوی است، مسائل انسانی با مسائل سیاسی در آمیخته است. اما نازک بر خلاف سیاب مستقیما موضوعات انسانی را در شعر خویش مطرح ساخته و زمینه ها و موضوعات متعدد انسانی را در دیوانش آورده است که این موضوعات شامل زمینه ی دینی، زمینه ی اجتماعی، زمینه ی سیاسی و زمینه ی تأملی می باشد

رساله حاضر با هدف بررسی پدیده بیگانگی در داستان های نویسنده و شاعر فلسطینی جبرا ابراهیم جبرا و واکاوی عناصر داستان و ساختار روایت شناسی این داستان ها و ارتباط این عناصر و ساختار با مفهوم بیگانگی به رشته تحریر در آمده است. در عصر کنونی ساکنان سرزمین فلسطین به دلیل رویارویی با بحران هایی مانند آوارگی و غربت، ترس از استعمار و فشارهای اقتصادی و سیاسی، بیش از دیگران گرفتار بیگانگی بوده اند. جبرا ابراهیم جبرا از ادبایی است که به دلیل هم زمانی با فاجعه فلسطین، احساس غربت ناشی از آن را در آثار خود منعکس نموده اند. سه داستان السفینه، البحث عن ولید مسعود، و الصیادون فی شارع ضیق از برجسته ترین رمان های او در تجلی بیگانگی به شمار می رود. در این پژوهش پس از ارائه کلیات مربوط به ادبیات فلسطین و زندگی و آثار ادبی جبرا و شرح انواع بیگانگی و عناصر داستان و مباحث روایت شناسی در بخش اول، سه داستان یاد شده، در بخش دوم مورد واکاوی و تحلیل قرار گرفته اند. مفهوم بیگانگی با صور گوناگون آن در این داستان ها معرفی شده و ارتباط عناصر داستان، ساختار روایت شناسی با این مفهوم نشان داده شده است.

سمبولیسم به مفهوم عام آن به معنای بیان موضوعی به شکل غیر مستقیم و به واسطه ی موضوعی دیگر و به مفهوم خاص آن مکتبی ادبی است که ابتدا در شعر ظهور کرد و سپس به قلمرو نثر کشیده شد . داستان کوتاه یکی از انواع ادبی است که سمبولیسم را در دامان خود رشد و نمو بخشید . این نوع ادبی به معنای فنی آن که شامل عناصری مانند : پیرنگ ، درونمایه ، زاویه دید ، شخصیت ، صحنه ، لحن ، فضا ، زبان و تکنیک است در دهه ی دوم قرن بیستم در ادبیات عرب ظهور پیدا کرد . یوسف ادریس نویسنده ی مصری در میان نویسندگان معاصر عرب جایگاه برجسته ای را در این زمینه به خود اختصاص داده است . در داستان های کوتاه یوسف ادریس سمبولیسم در دو نوع موضوعی و فنی قابل بررسی است. همچنین نمادهای موجود در داستان های وی در سه سطح سیاسی ، اجتماعی و فلسفی قابلیت تأویل دارند . پژوهش حاضر چهار داستان : الطابور ، الشیخ شیخه ، أ الاحرار و مسحوق الهمس از مرحله موضوعی و سه داستان : الأورطی ، المرتبه المقعره و الخدعه از مرحله فنی را برگزیده و می کوشد پس از تطبیق عناصر داستانی بر این داستان ها ، به بررسی این دو نوع نمادگرایی و رابطه ی متقابل نماد با عناصر داستانی در این داستان ها بپردازد .

چکیده پایان نامه: مناجات های خمس عشره که تجلی فیضان عمیق ترین احساسات عرفانی برخاسته از نهاد پاک حضرت سجاد(ع)است،به منزله ی تفسیری از کلام حق تعالی است؛از این رو میان مفاهیم مناجاتها و آنچه در قرآن کریم آمده است،پیوندی ناگسستنی وجود دارد.از سوی دیگر قرآن کریم و آنچه در مناجاتها و دعاهای روایت شده از امامان معصوم امده است،بمنزله ی مصدری است برای شکل گیری شبکه ا ی عظیم و درهم تنیده از منازل و احوال و مقامات سلوک عرفانی است؛اما از آنجا که سرچشمه ی این احوال و مقامات،جان و فطرت روشن انسانی است که آرزوی پیوستن به حق و مبدا وجود را دارد،تفکیک و جدایی آنها از یکدیگر کاری دشوار و بلکه ناممکن است.و این تقسیم بندی تنها جنبه ی تعلیمی و کلاسیک دارد؛چرا که این احوال و مقامات در نهاد انسان سالک می آمیزد و بعبارتی ملازم یکدیگر است. هدف ما در این پژوهش نشان دادن ریشه ها و مصادر قرآنی مناجاتها و بررسی مضامین عرفانی آن در قالبی منطقی است؛بررسی مضامین عرفانی مناجاتها این حقیقت را نیز روشن می کند که ورود به طریقت و سلوک در ان،حضور سه رکن و ویژگی ضروری عرفان،یعنی محبت،معرفت و توحید را اقتضا می کند .در سراسر مناجاتها و همراه با تمام احوال و مقامات،وجود این سه رکن زمینه ای واضح و آشکار است.اهمیت و جهان شمول بودن این سه اصل از آنجا روشن می شود که نه تنها در عرفان اسلامی بلکه در عرفان مسیحی و غربی،آنجا که تجربه ی عرفانی اساس عرفان را تشکیل می دهد اعتقاد به حقیقت واحد و امکان شناخت آن از راه شهود و به مدد عشق و محبت جزء جدایی ناپذیر تجربه ی عرفانی است. این شمولیت موید این امر است که منشا تمام احوال عرفانی نزد آدمی یک حقیقت واحد یعنی حق تعالی است؛آنگاه که جان او مجرد از ماسوی الله به او روی می آورد.نشانه های این پیوند روحانی میان خالق و مخلوق،بیش از هرجا در کلام ائمه ی اطهار(ع)؛که در مقام عصمت همواره در عالی ترین احوال عارفانه به مناجات با محبوب حقیقی پرداخته اند،زیباترین نمود می یابد؛چنانکه مناجات های خمس عشره تجلی بارز آن است.

این پایان نامه به توصیف و تحلیل جریان های ادبی مدرنیسم و پست مدرنیسم و تحول این دو در شعر معاصر عرب پرداخته است. فصل اول به تعریف و توضیح مدرنیسم و پست مدرنیسم می پردازد. فصل دوم به نقد و تحلیل دوجریان کلاسیک و رومانتیک دوره ی اول در شعر عمودی،نقدمسائل فنی و تحول عناصر شعری این دو مکتب ادبی و هم چنین به مهم ترین شاخصه های مدرنیسمی شعر عمودی در ادبیات معاصر عرب پرداخته است. در فصل سوم به شعر نوی عرب ، اهمیت آن ،مفهوم شعری و تحول عناصر شعری در این شکل و مهمترین تکنیک های آن پرداخته شده است. فصل چهارم به نقد و تحلیل مسائل فنی قصیده نثر عرب مانند شکل شعری ، تحول عناصر و ریشه های رومانتیکی آن می پردازد. فصل پنجم به پست مدرنیسم در شعر عربی ،عدم اصالت ریشه های فکری ، اجتماعی ، فرهنگی و أدبی آن در شعر عربی می پردازد و اشاره ای مختصربه آینده شعر عربی با توجه به مهمترین رویدادهای اکنون شعر عربی دارد

پژوهش حاضر در مورد ارزیابی حکمت عملی و مباحث مربوط به آن از دیدگاه نهج البلاغه است و ضمن ارائه تعریف مستندی از حکمت،به بیان راه های کسب حکمت، آثار و نتایج آن و سپس به ذکر ابعاد و شاخه های حکمت عملی(اخلاق فردی،تدبیر منزل،سیاست مدن)که بخش اصلی پژوهش را ذیل چهار فصل در بر می گیرد،می پردازد. پس ازآن سخنان حکمت آمیز حضرت علی(علیه السلام) و درس های عملی ایشان را مطرح می سازد و خطوط کلی که امیر مومنان درباره ابعاد حکمت عملی اعم از تهذیب نفس و خودسازی،تدبیر منزل،و کیفیت بهتر اداره امور زندگی،اداره جامعه و سیاست بر مجرای صحیح ترسیم کرده اند،نشان می دهد و بر همان اساس دستورها و خطوط جزئی را تبیین می نماید.در بعد حکمت عملی در اخلاق بر خطبه متّقین،در تدبیر منزل از وصایای آن حضرت در نامه31خطاب به امام حسن(علیه السلام)و در سیاست مدن از عهدنامه مالک اشتر نامه53 به عنوان مصداق بارز تأکید و استناد شده است.

قرن چهارم و پنجم هجری شاهد شکوفایی ادبی بی¬نظیری بوده که شعر و نثر ادبیات عربی در دیگر دوره¬ها از آن بهره-مند نبوده است؛ زیرا بدنبال گسترش دولت¬های کوچک محلی، مراکز ترویج اندیشه و تولید ادبی در سراسر حکومت اسلامی افزایش یافت و با توجه به اینکه گرگان یکی از مراکز چهارگانه تمدن ایرانی آن زمان (قصر صاحب بن عباد، قصر ساسانیان در بخاری، قصر پادشاهان خوارزم و قصر شمس المعالی قابوس بن وشمگیر در گرگان و طبرستان) به حساب می¬آید، رساله حاضر قصد بررسی میراث ادبی ارزنده¬ی به جای مانده از علما و ادبای گرگانی بزرگی، مثل عبدالقاهر جرجانی، قاضی جرجانی، قابوس بن وشمگیر و أبو الحسن جوهری و...و دیگر ادیبانی مثل بدیع الزمان همدانی، صاحب بن عباد و ابن سینا را که از دورترین سرزمین¬ها به گرگان سفر کرده بودند، دارد؛ لذا این پژوهش طی سه فصل به بررسی ادبیات عربی گرگان در قرن چهارم و پنجم هجری می¬پردازد؛ فصل اول به بررسی جغرافیای منطقه گرگان سپس به بررسی حیات سیاسی و تاریخی، اجتماعی و اقتصادی می¬پردازد. فصل دوم به حیات فرهنگی، ادبی، جایگاه علمی گرگان، پیشگامان ادب عربی در گرگان و اغراض شعری و نثری گرگانیان اختصاص یافته است و فصل سوم به بررسی زیبایی شناسی، موسیقی و صور خیال شعر عربی تازی سرایان گرگان می پردازد.

این رساله با نام «دیدگاه حازم القرطاجنی درباره ی معیارهای سرایندگی» به بررسی زندگی، آثار و اندیشه های نقدی ابوالحسن حازم االقرطاجنی پرداخته و در آن تلاش شده تا ارزش و جایگاه کتاب نقدی «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» در میان آثار نقدی قدیم نمایانده شود. حازم در شهر قرطاجنه ی اندلس درخانواده ای ثروتمند و دانش دوست، چشم به جهان گشود و از آنجا که تحت سرپرستی پدری فقیه و قاضی قرار داشت، تربیت دینی با روحش عجین گشت و رنگ و بوی فقه بر اندیشه و آثار او غالب گردید. پس از مرگ پدر، به تونس رفت و در سرایی که امیر ابوزکریا بن یحیی برای دانشمندان ساخته بود، اقامت گزید و با دانشمندانی که مانند او با رنج و مصیبت آشنا بودند، همنشین گشت. حازم تا پایان عمر در تونس باقی ماند و زندگی خویش را با کار در دیوان نویسندگی و بر پایی کلاسهای درس به سرآورد و با نوشتن کتاب منهاج در حوزه ی بلاغت و نقد، به پیشگامان نقد و بلاغت در مغرب پیوست. در این تحقیق، تلاش شده تا اندیشه های برجسته ی حازم در عرصه ی نقد به عنوان عاملی که او را از ناقدان پیش از خود متمایز می سازد، مورد بررسی قرار گیرد. این رساله دارای سه باب می باشد که در باب اوّل، اوضاع سیاسی-اجتماعی قرطاجنه به همراه زندگی و آثار حازم مورد بررسی قرار گرفته است و در باب دوّم شعر و أغراض آن، سرقت ادبی و لفظ و معنا از نظر حازم مورد توجّه قرار گرفته است و در باب سوّم نقش خیال و محاکات، صدق و کذب در شعر از نظر حازم بیان گردیده است.