امیرحسن دهلوی از شعرای مشهور قرن هفتم و هشتم هجری است؛ که از شاعران پیشین خود چون سعدی و خاقانی تأثیر پذیرفت و اشعاری سرود که تأثیر آن را در شاعران پس از او چون حافظ و کمال خجندی می توان مشاهده کرد؛ اما مرور زمان و درخشندگی شاعران بزرگ موجب در سایه قرار گرفتن این شاعر شده است. در این رساله با رجوع به تذکره ها و کتاب های تاریخ ادبیات به شرح احوال این شاعر پرداخته شده است و دیوان او نیز مورد بررسی قرار گرفته و واژگان و ترکیبات خاص و نادر و مشکل آن توضیح داده شده است. نظر به اهمیت این اثر سعی شده است تا دشواری هایی که در راه فهم و درک آن وجود دارد رفع شود و زمینه ی آشنایی ادب دوستان با این اثر ادبی فراهم گردد. این رساله شامل پنج فصل می باشد: - فصل اول مقدمه شامل کلیات، هدف، اهمیت تحقیق، مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی و روش تحقیق می باشد. - فصل دوم در مورد شرح حال زندگی شاعر و ممدوحان و ساختار شعری او و آثار شاعر است. - فصل سوم که اصلی ترین و وسیع ترین بخش رساله است مشتمل بر شرح لغات و ترکیبات دشوار دیوان امیرحسن دهلوی است. - فصل چهارم شامل نتیجه گیری و پیشنهادها می باشد. - فصل پنجم شامل فهرست ها می باشد.

احمد غزالی طوسی، عارف نامداری است که در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم می زیست. می توان گفت از تاثیرگذارترین اشخاص در روند شکل گیری ادبیات عرفانی فارسی بوده است. کتاب سوانح العشاق وی که نخستین اثر مستقل فارسی در زمینه ی عشق است، سرمشق و هدایتگر بزرگان پس از وی بوده. راهکارها و نظریات بسیار با ارزش غزالی در زمینه عشقِ مطلق، مکتب عرفانی خاص وی را که میراث بزرگانی چون حلاج، بایزید و جنید بود، تشکیل داد و به آیندگان تقدیم کرد.نظریات خاص و منحصر بفرد احمد غزالی به وی‍‍ژه در مورد مسئله ی عشق، اهمیت این کتاب را چند برابر کرده است. در این پایان نامه سعی بر گشودن پیچیدگی های این متن شده است.این پایان نامه شامل چهار فصل می شود: فصل اول کلیات، که شامل مقدمه، مروری بر تحقیقات انجام شده و روش تحقیق است، فصل دوم شامل معرفی احمد غزالی است که به چگونگی سبک و آثار و اندیشه های وی پرداخته شده است، فصل سوم که بخش اصلی پایان نامه است،شامل شرح متن سوانح العشاق است؛ که شرح لغات و عبارات، اصطلاحات عرفانی، اشعار عربی و فارسی، آیات و نقد شروح گذشته را در بر می گیرد، فصل چهارم که آخرین بخش پایان نامه است، شامل نتیجه گیری است.

خاقانی یکی از بزرگترین قصیده سرایان و از ارکان شعر فارسی است که به دلیل احاطه به علوم مختلف و داشتن اطلاعات فراوان و قدرت خارق العاده در بهره برداری از هنر خود در بکارگیری مضامین و خلق ترکیبات بکر، موجب پیدایش سبک خاصی در شعر و ادب فارسی گردیده است. مطالعه ی اشعار خاقانی و درک معانی و مضامینی که به کار گرفته؛ نیازمند اطلاعات وسیع و گسترده ای از علوم مختلف است با اینکه بعضی از معانی و افکار خاقانی در ظاهر، ساده به نظر می رسد اما طوری آنها را در ورای الفاظ غریب و ترکیبات پیچیده و کنایات دشوار به کار گرفته که فهم اکثر آنها نیازمند شرح و توضیح است. تاکنون شروح بسیاری برای درک راحت تر قصاید خاقانی نوشته شده که بسیاری از دشواری ها و پیچیدگی های شعری او گره گشایی شده است. ما، در این پایان نامه با توجه به دشواری و ترکیب های پیچیده و پیوندهای نغز و ابتکاری در اشعار خاقانی، کوشیده ایم که هفت قصیده از دیوان او را که تاکنون شرح نشده، بررسی و تحلیل نمائیم. این پایان نامه در چهار فصل، تنظیم گردیده است: فصل اول: با عنوان مقدّمه و کلیات، شامل مقدمه، اهداف تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه و روش تحقیق است. فصل دوم: دربردارنده ی سبک شعر در قرن ششم و شیوه ی شاعری خاقانی است. فصل سوم: به شرح و توضیح کامل هفت قصیده ی بلند شرح نشده از دیوان خاقانی، اختصاص دارد در این بخش، ابتدا اصل بیت را ذکر نموده سپس به واژگان و ترکیبات، معنی و مفهوم و آرایه های ادبی ابیات پرداخته ایم. فصل چهارم: به نتیجه گیری پرداخته است.

فردوس در شاهنامه به شاد به عنوان ک احساس درون و مهم توجه کرده و آن را از ارکان هوت اران شمرده است. در ان پژوهش ، پس از تعرف شاد، جاگاه آن را در علم روانشناس و دوره ها پش و پس از اسلام بررس کرده ام. سپس به بن ماه ها و علت ها اساس شاد در اندشه فردوس که عبارتند زا : دن، خرد، داد، نام، آزاد و فره ازد، پرداخته ام و شاد را در ددگاه فردوس با دگر شاعران چون خام، مولو و شمس، حافظ و سعد بررس و مقاسه نموده ام. پس از تحلل احساس شاد به شوه ها بان آن پرداخته ام که شامل دو گونه جسم و روح م شود. ابزار و نماش شاد به گونه جسم شامل مراسم و آن ها م شود که جشن ها از جمله آن مراسم است و خود شامل جشن ها اصل از جمله نوروز، سده و مهرگان و جشن ها فرع از جمله: جشنها ازدواج، جشن ها زادروز، بزم ها پش و پس از رزم و دگر بزم ها دربار م باشد. دگرگونه ها جسم نماش شاد عبارتند از: ستاش و ناش، م نوش، شکار، آذن بند و پذره، پاکوب و چامه خوان، خنده، بوسدن، در آغوش گرفتن و دگر کردارها. تندرست، آرامش، روشن روان نز از جمله نشانه ها روح و خود شاد است. در پاان به وصف گونه ها مختلف طبعت از جمله بهار، آتش، رنگها و دگر پدده ها و هم چنن به ابزار و وسال شاد از جمله زورها و پراه ها و دگر لوازم به عنوان نمادها و وسال شاد پرداخته ام و به نتجه ا که از ان پژوهش رسده ام ان است که در اندشه فردوس بزرگ نک و فضلت، خوش و شاد م آورد و شاهنامه را م توان نامه شاد ارانان نامد.

در این جُستار، قهرمان از دیدگاه های گوناگون بررسی شده است. در تنظیم مطالب، اسطوره و حماسه از نظر لغت و اصطلاح تعریف شده و ضمن مشخص کردن مرز این دو مقوله ، بر تاریخچه ی اسطوره شناسی، درنگی کوتاه داشته و تداوم داستان قهرمان از اسطوره به حماسه و رمان، شرح داده شده است. ضمن توصیف قهرمان در بینش اسطوره ای بر ماندگاری قهرمان به عنوان الگوی مثالی در ذهن و خاطره ی جمعی- حتی در جوامع مدرن- تأکید شده است. از سویی قهرمان با رویکردی روان شناختی و جامعه شناسی بررسی شده و ضمن تعریف قهرمان از نظر واژگانی و از دیدگاه های گوناگونِ اسطوره ای، فلسفی و جامعه شناسی، به عنوان « انسان کامل» نیز تعریف شده است. ضمن پرداختن به زندگانی قهرمان از تولد تا فرجام، الگوهای ثابت و تقریباً مشابه که زندگی قهرمان در چارچوب آن قرار می گیرد و علی رغم تنوع، داستان وی در فرهنگ های مختلف، ساختاری یکسان دارد، تبیین شده است. درباره ی بلوغ فکری قهرمان به آیین تشرف و رازآموزی های او در سفر و گذر از آستانه ها-که لیاقت وی را برای مقام قهرمانی اثبات می کند و شامل سه مرحله ی جدایی، تشرف و بازگشت است- بحث شده است. همچنین ضمن پرداختن به تراژدی از دیدگاه ارسطو برای تحلیل مرگ سوگناکِ قهرمان با بهره گیری از نظریه های بعضی از فیلسوفان، توضیح داده شده است که چرا قهرمان سرنوشتی سوگناک دارد. بنابر پایداری و قداست قهرمان در اسطوره به آیین هایی که برای بزرگداشت مقام و خاطره ی او برگزار می شود، اشاره شده است. از سویی، خصلت های کلی و ویژگی هایی که قهرمان را از سایر افراد ممتاز می کند و ترسیم کننده ی سیمای آرمانی اوست در بخش های جداگانه بررسی شده است. با توجه به کُنش قهرمان در داستان های اسطوره ای و حماسی، قهرمانان به انواع مختلف، تقسیم بندی شده، سرگذشت آن ها در انواعِ مختلف به اختصار آمده است. سرانجام از طرحِ موضوع قهرمان در اسطوره، حماسه و مباحث خودشناسی در روانشناسی و تکامل فرهنگ در علوم اجتماعی، چنین نتیجه گیری شده است که به این دلیل که قهرمان از الگوهای مثالی در تکامل روح و تجسم رویاهای جمعی است، شخصیت وی در فرهنگ های مختلف، با ویژگی های آرمانی تعریف می شود.

پژوهش حاضر، بر آن است که با نقد و بررسی آثار منتشرشده در حوزه پژوهش های اساطیری، این آثار را به پژوهشگران و علاقه مندان به اسطوره بشناساند و آثار برتر را به خوانندگان، معرفی کند. همچنین به دلیل نبود چارچوبی منسجم و مناسب در حوزه کتاب شناسی توصیفی تحلیلی، هدف دیگر این پژوهش، ارائه چارچوبی مناسب در این حوزه است که برای نویسندگان، پژوهشگران، ناشران و هر فردی که با نقد کتاب سروکار دارد، سودمند می نماید. در این رساله، ?? اثر در حوزه پژوهش های اساطیری، بر اساس چارچوبی یک دست، معرفی، نقد و بررسی شده است. چارچوب حاضر دو بخش توصیفی و تحلیلی دارد که بخش تحلیلی، خود، به موضوعی و انتقادی/ ارزشیابی تقسیم شده است. مهم ترین بخش آن، بخش انتقادی/ ارزشیابی است که در آن به وضعیت ناشر، ظاهر و محتوای کتاب، توجه شده. در پایان رساله نیز، به منظور استفاده آسان تر و بهره هرچه بیشتر مخاطبان، یک نمایه اعلام که درون متنی است و یک نمایه موضوعی که برون متنی است، ارائه شده است. این رساله در فصل سوم که فصل نتیجه گیری است، به نتایجی درخور توجه رسیده که از آن میان، به این موارد اشاره می شود: اسطوره پژوهی در ایران در دهه هشتاد سرعت بیشتری یافته است. بیشتر اسطوره پژوهان ایرانی از آثار یونگ و الیاده استقبال کرده اند. در بیشتر آثار، نمایه تفننی تلقی شده و به همین دلیل حذف شده یا ناکارآمد است؛ بهمن سرکاراتی، ابوالقاسم اسماعیل پور و یدالله موقن را بهترین مترجمان در این حوزه می توان نام برد.

فرهنگ ریشه شناختی جانوران اساطیری اوستاو بازجست آن در متون فارسی میانه کتابی و شاهنامه هدف این پژوهش ارائه فرهنگی برپایه ریشه شناسی نام و اسطوره جانورانی است که شرح آن ها در اوستا آمده است. سپس وجود یا عدم وجود و همچنین سیر تحول نام و اسطوره مربوط به هر جانور در متون فارسی میانه کتابی و شاهنامه بررسی می شود. در این تحقیق بعد از مرتب کردن نام جانوران در دسته بندی های اهورایی یا اهریمنی، اتیمولوژی نام هرکدام باتوجه به منابع ریشه شناسی نیز ذکر شده است. سپس اسطوره اوستایی جانور بررسی می شود. درگام بعد این نکته آورده شده است که آیا نام و اسطوره جانور در متون فارسی میانه کتابی و شاهنامه گفته شده است یا خیر و اگر بله آیا تغییراتی در اسطوره رخ داده یا نه. باتوجه به این پژوهش نقش اهورایی یا اهریمنی بودن جانوران، اگر در متن های فارسی میانه کتابی یا شاهنامه آورده شده باشند، تغییر نکرده است. به برخی از جانوران یعنی اسب، گاو، سیمرغ و اژدها در شاهنامه نیز پرداخته شده است. هرچندکه برخی مانند اژی دهاکه اوستا در شاهنامه تبدیل به پادشاه شده است اما ارتباط با جانور و اهریمن را از دست نداده است.

عبدالقهّار عاصی(1335-1373هـ .ش) یکی از شاعران نام آور معاصر افغانستان است. او به عنوان شاعری که آلام و دردهای مردم را در نابسامان ترین روزگاران سیاسی و اجتماعی نعره زد، به زودی توانست در پهنه ی تاریخ ادبیات معاصر افغانستان جا باز کند، ولی حضور و غیاب پرشتابی داشت و به زودی جان را به جانان سپرد. هدف این نبشته برآن ست که به صورت مستدلّ و مستند و با ذکر مهم ترین دلایل و عوامل، محسنات و عیوب کار این شاعر معاصر افغانستان را در حوزه ی صورت و معنا بررسی کند و با استناد بر شاهدهای واضح و مدلل از درون متن و شعرِ شاعر، ادعاهایش را به اثبات رساند. این پایان نامه که در پنج فصل گنجانیده شده است، آفاق کار آن با استناد بر این موضوعات استوار می باشد: فصل اول، طرح تحقیق که شامل مقدمه، پیشینه ی تحقیق، ضرورت تحقیق، سوالات تحقیق و ... می شود، فصل دوم، کلیات و زندگی شاعراست که در این فصل، تأملی بر زندگی، تحصیل، آثار و دیگر فراز و فرود زندگی شاعر و در عین حال نگاه کوتاهی به وضعیت سیاسی - اجتماعی و ادبی افغانستان در چند دهه ی آخر شده است. فصل سوم، نقد وبررسی صورت شعر عاصی بر مبنای دیدگاه قدما که شامل بررسی قالب های شعر، وزن، قافیه، ردیف و... می شود؛ و نیز نظریه ی صورتگرایی بر اساس دیدگاه دکتر شفیعی-کدکنی، در دوحوزه ی موسیقایی و زبان شناختی پرداخته شده. فصل چهارم هم بررسی معنا ومحتوای شعر اوست و فصل پنجم نتایج، پیشنهادها و فهرست منابع می باشد. از فرایند این پژوهش به موارد زیر منتهی می شویم: وجه غالب در حوزه ی موسیقایی شعر عاصی وزن، قافیه و ردیف، موسیقی بوسیله ی توالی اضافات، هماهنگی های صوتی و کاربرد کلمات در جای مناسب است، و در عرصه ی معنا، مضامین: غنایی، حماسی و سیاسی - اجتماعی بوده که شاعر به تمام مضامین از مجرای نگاه عاشقانه وارد شده است و با این حال مضامین و معناهای مختلف را با محتوای عاشقانه در هم آمیخته است. عبدالقهّار عاصی(1335-1373هـ .ش) یکی از شاعران نام آور معاصر افغانستان است. او به عنوان شاعری که آلام و دردهای مردم را در نابسامان ترین روزگاران سیاسی و اجتماعی نعره زد، به زودی توانست در پهنه ی تاریخ ادبیات معاصر افغانستان جا باز کند، ولی حضور و غیاب پرشتابی داشت و به زودی جان را به جانان سپرد. هدف این نبشته برآن ست که به صورت مستدلّ و مستند و با ذکر مهم ترین دلایل و عوامل، محسنات و عیوب کار این شاعر معاصر افغانستان را در حوزه ی صورت و معنا بررسی کند و با استناد بر شاهدهای واضح و مدلل از درون متن و شعرِ شاعر، ادعاهایش را به اثبات رساند. این پایان نامه که در پنج فصل گنجانیده شده است، آفاق کار آن با استناد بر این موضوعات استوار می باشد: فصل اول، طرح تحقیق که شامل مقدمه، پیشینه ی تحقیق، ضرورت تحقیق، سوالات تحقیق و ... می شود، فصل دوم، کلیات و زندگی شاعراست که در این فصل، تأملی بر زندگی، تحصیل، آثار و دیگر فراز و فرود زندگی شاعر و در عین حال نگاه کوتاهی به وضعیت سیاسی - اجتماعی و ادبی افغانستان در چند دهه ی آخر شده است. فصل سوم، نقد وبررسی صورت شعر عاصی بر مبنای دیدگاه قدما که شامل بررسی قالب های شعر، وزن، قافیه، ردیف و... می شود؛ و نیز نظریه ی صورتگرایی بر اساس دیدگاه دکتر شفیعی-کدکنی، در دوحوزه ی موسیقایی و زبان شناختی پرداخته شده. فصل چهارم هم بررسی معنا ومحتوای شعر اوست و فصل پنجم نتایج، پیشنهادها و فهرست منابع می باشد. از فرایند این پژوهش به موارد زیر منتهی می شویم: وجه غالب در حوزه ی موسیقایی شعر عاصی وزن، قافیه و ردیف، موسیقی بوسیله ی توالی اضافات، هماهنگی های صوتی و کاربرد کلمات در جای مناسب است، و در عرصه ی معنا، مضامین: غنایی، حماسی و سیاسی - اجتماعی بوده که شاعر به تمام مضامین از مجرای نگاه عاشقانه وارد شده است و با این حال مضامین و معناهای مختلف را با محتوای عاشقانه در هم آمیخته است.

مفهوم آرمانشهر تفکری است فرا واقعیت و برگزیده و نخبه، که انسان ها برای رسیدن به آمال و آرزوهای خویش طراحی می کنند. این پژوهش به بررسی آرمانشهر در کتب سیاحتنام? ابراهیم بیگ، مسالک المحسنین و کتاب احمد به روش توصیفی – تحلیلی و با ابزار گردآوری کتابخانه ای انجام گرفت و با مطالع? منابع و مآخذ به استخراج جامع? آرمانی و مهمترین ویژگی آرمانشهری آنها در شش فصل پرداخته شد. پس از بیان کلیات، در فصل دوم به اوضاع مختلف عصر مشروطه و معرفی طالبوف و مراغه ای و بیان اندیشه های سیاسی آنان پرداخته شد. در فصل سوم ابتدا میزان تأثیرپذیری آنان از آراء فیلسوفان غربی و پس از آن آرمانشهر و مهمترین ویژگیهای جامع? آرمانی و میزان تأثیرگذاری شان بر جامعه بررسی شد. سپس در فصل چهارم به مطالع? تطبیقی مدین? فاضل? فارابی و اندیشه های آرمانی طالبوف و مراغه ای و وجوه تفاوت ها و شباهت های میان آنان پرداختهایم. در فصل پنجم به بررسی تأثیر عناصر زبانی و ادبی آثار آنان در خدمت توصیف جامع? آرمانی پرداخته شد و سرانجام فصل ششم به نتیجه گیری پژوهش اختصاص دارد. شاید بتوان شاخصه هایی همچون عدالت خواهی، تعلیم و تربیت، تأسیس مدارس، حفظ هویت بومی، توجه به فرهنگ و معرفت ایرانی، اصلاح الفبا، قانون مداری، توجه به فناوری نوین را از نشانه های آرمانشهر این دو نویسنده قلمداد کرد. اما هدف غایی جامع? آرمانی طالبوف دستیابی به آزادی و دموکراسی و هدف و مقصود آرمانشهر مراغه ای برقراری عدالت است. از مهمترین عناصر زبانی و ادبی که این دو نویسنده در خدمت توصیف آرمانشهر بهره گرفته اند می توان به این موارد اشاره کرد: بهره گیری از قواعد عربی، استعمال الفاظ فرنگی، کاربرد وجه وصفی، استعمال ضمایر خاص، استعمال ارسال المثل، استشهاد به آیه و حدیث و شعر شعرا و غیره.

هویت و فرهنگ از شاخصه هایی است که انسان می تواند با آن خود را بشناسد و به دیگران معرفی نماید. ادبیات گسترده ترین افق فرهنگی است که در خلال گزارش های آن، می توان مولفه های اصلی هویت را که از سرنوشت انسان در اجتماع به ظهور می رسد بازشناخت. مولفه های پربسامد هویت ایرانی، در انواع ادبی با ساختارهای متفاوت، ظهوری مشابه دارند و شاعران و نویسندگان در آثار خود به بازنمایی جنبه هایی از فرهنگ و هویت جامعه ی خویش پرداخته اند. سعدی یکی از اندیشمندانی است که با آگاهی کامل از مبانی فرهنگی ایران اسلامی به بازنمود این فرهنگ عظیم در لابه لای آثار خود اقدام نموده است. این پژوهش به منظور شناخت مولفه های فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیز بررسی این عناصر در گلستان و بوستان سعدی تنظیم گردیده است. همچنین شگردهای ادبی ای که سعدی در نگارش این دو اثر از آن ها بهره گرفته تا بتواند معماری فرهنگی خویش را موثرتر انجام دهد، شناسایی و تفسیر شده اند و نیز میزان حضور عناصر فرهنگی در گلستان و بوستان مشخص شده است. در این تحقیق پژوهشگر از روش توصیفی- تحلیلی با ابزار گردآوری کتابخانه ای و با مطالعه ی منابع و مآخذ استفاده کرده و به استخراج مولفه های فرهنگی پرداخته است. این پژوهش در پنج فصلِ کلیات، مبانی نظری، سعدی و روزگار او، بررسی مولفه های فرهنگی در گلستان و بوستان سعدی و نتیجه گیری تنظیم شده است. نتایج نشان می دهد که بیشترین مولفه های فرهنگی که در گلستان و بوستان موجود است عبارتند از خداشناسی، عدل و داد و لزوم دادگری، ستایش میانه روی و اعتدال، تأکید بر خرد و خردورزی، تدبیر و چاره اندیشی، اهمیت علم و تأکید بر دانش اندوزی، نیک نامی، اهمیت سخن و حفظ زبان، رازپوشی و لزوم محافظه کاری، تقدیرگرایی و باور به قضا و قدر، باور به خدایی بودن سلاله ی پادشاهان و ایمان به فره ایزدی، نگرش به جهان بر پایه ی اغتنام فرصت و شادی و شادخواری، ناپایداری جهان و بی وفایی روزگار، یادآوری مرگ و ایمان به رستاخیز، اشرافی گری و تجمل گرایی، بخشش و داد و دهش. کتاب های بوستان و گلستان سرشار از مضامین هویت و فرهنگ ایرانی و اسلامی است به گونه ای که می توان گفت آیینه ی تمام نمای فرهنگ جامعه ی ایرانی محسوب می شود. سعدی با زبانی فصیح و بلیغ و با بکارگیری عناصر زبانی چون ارسال المثل، طنز و نقادی، استشهاد به آیه و حدیث، ایجاز و اختصار کلام، مناظره، حکایت پردازی و بیانی سهل و ممتنع توانسته است مخاطب را مجذوب خویش گرداند و پند و اندرزهای خود را که همه در زمینه ی معماری فرهنگی جامعه ی ایرانی است در جان خوانندگان اثرگذار گرداند

شرق‏شناسی مطالعاتی با نظریات و روش های اجرایی خاص است که اندیشمندان غربی در مورد موضوعات مختلف کشور های شرقی از جمله موضوعاتِ تاریخی، دین شناسی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی و... انجام می‏دهند. از جمله مباحثی که مستشرقین همواره به آن پرداخته اند، تصوّف و عرفان است. متون صوفیانه به لحاظ جنبه های هنری – ادبی، بافت سنّت شکنانه که در بعد اندیشگی آن نیز مشهود است و هم به سبب اسلوب تساهلی و هرمنوتیکی آن مورد توج? مستشرقین بوده است. از این منظر، تحلیل و شناسایی نوع نگاه این پژوهشگران در مواجهه با متون عرفانی و اساساً شناخت روش علمی آنان اهمیّت دارد. در این حوزه، تحقیقاتِ تطبیقی عرفان با علومی چون روانشناسی، جامعه شناسی، شجره شناسی و... موضوعاتی درخورِ پژوهش است. به سبب گستردگی حوزه ای که مستشرقین در آن تحقیق کرده اند به طور گزینشی به معرّفی پنچ تن از آنان پرداخته ام. بررسی و تحلیلِ پژوهش هایی که آنه ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزُن، ویلیام چیتیک و هانری کربن در رابطه با عرفان و تصوّف انجام داده اند و به زبان فارسی ترجمه شده؛ موضوع پژوهش حاضر است.

جُنگ های بازمانده از سده های پیشین، به مانند گنجینه هایی مستحکم، در حفظ آثار شاعران و نویسندگان و نیز، مأخذی ارزشمند، در تصحیح انتقادی متون، محسوب می شوند. در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، نیز، نسخه ای نفیس از جُنگی شعری، به شماره ی «534 - سنا»، وجود دارد. پس از بررسی های دقیق آن از جهت ساختار و محتوا، بدین نتیجه رسیدیم که این جُنگ، که با توجه به خط و مرکّب آن در قرن دهم هجری، کتابت شده است، بنا بر قرائن، به احتمال قوی، باید از روی جُنگ بسیار کهنه ای (شاید از قرن هشتم)، استنساخ شده باشد؛ زیرا در این جُنگ، فقط اشعار شاعران پیش از قرن نهم و به عبارت دقیق تر، تا اواخر قرن هشتم، وجود دارد و حاوی اشعاری نیز هست که در منابع دیگر دیده نشده اند. این مجموعه، علاوه بر شعرای طراز اوّل، حاوی اشعارِ شعرای کمتر شناخته شده چون: رفیع الدّین ابهری، احمد موسوی، کمال الدّین جربادقانی، مجیرالدّین سمنانی و... نیز هست؛ بنابراین، می توان اهمیّت جُنگ حاضر را به سبب وجود اشعار تازه یافته از سخنورانی دانست که در هیچ مأخذ و تذکره ای، ثبت نشده است و برای تاریخ ادبیات ایران، تازگی دارد. همچنین، ضبط اشعار در این جُنگ، به علّت برگزیده شدن از نسخه های اصیل و صحیح، از بهترین ضبط ها به عنوان نسخه بدل، برای تصحیح مجدّد قسمتی از اشعار شاعرانی که دیوان آنها به چاپ رسیده و نیز فهم بهتر اشعار آنان، خواهد بود. پس از قطعی شدن فرضیه ی تاریخ تألیف جُنگ در قرن هشتم برای ما، روش تصحیح جنگ، چنان بود که، در ابتدا، تمام جُنگ، بازنویسی گردید. برای بالا بردن فایده ی نشر و نیز، حفظ امانت داری در هنگام تصحیح، اشعار جُنگ را با دیوان چاپی شاعران، مقابله کردیم؛ بدین صورت که، متن جُنگ، به عنوان نسخه ی اساس، مبنای کار، قرار گرفت و دیوان های چاپ شده ی شاعران، به عنوان نسخه بدل، با جُنگ، مقابله گردید و موارد اختلاف، در پانوشت، ذکر شد. پس از تصحیح متن جُنگ، بر آن، مقدمه ای روشنگر و جامع، نگاشته آمد که مشتمل است بر: شرح احوال جامع جُنگ، سعدالدّین الهی و سپس، کاتب آن، سعدالدّین الاله و سایر توضیحات، از قبیل: تعریف سفینه و جُنگ و بیاض و پیشینه ی آنها، تاریخ یا زمان تألیف جُنگ، رسم الخط اثر و سپس، مشخص ساختن نقش و کارکرد این جُنگ در ارتباط با ادبیات منظوم پارسی و در پایان، بیان برخی فواید و امتیازات جُنگ مورد نظر. کلید واژه ها: جُنگ؛ شعر؛ سعدالدّین الهی؛ قرن 8؛ سعدالدّین الاله؛ قرن 10؛ تصحیح انتقادی؛ بررسی ساختاری و محتوایی؛ فواید و امتیازات.

غزلیات صائب تبریزی به عنوان نماینده و برترین شاعر سبک هندی شایان توجه و اهمیت بسیاری است. از سویی دیگر صائب آفرینندۀ مضمون¬های تازه است و این از مختصات شیوۀ اوست. از این¬رو سعی در جستجوی مضمون تازه و نازکی و ظرافت خیال، شعر او را گه¬گاه پیچیده و نامأنوس می¬کند. بی¬شک شرح منسجم و دقیق غزلیات او در تکمیل تحقیقات و بررسی¬های پژوهشگران سبک هندی بسیار مفید و مؤثر خواهد بود. زیرا تاکنون هیچ¬گونه شرح کامل و منسجمی از دیوان صائب به عمل نیامده¬ و در مجموعه شرح¬های موجود، بسیاری از توضیحات لازم فروگذار شده¬است. در این رساله که با روش تحلیلی- توصیفی، با شیوه¬ی متن پژوهی و با استفاده از ابزار گردآوری کتابخانه¬ای انجام شده است، یک¬صد و پنجاه غزل از صائب تبریزی شرح و بررسی شده که شامل سه فصل است: مقدمه و کلیات، شرح غزلیات و نتیجه¬گیری، که در آن به بررسی تأثیر مسائل اجتماعی در پیچیدگی اشعار سبک هندی، ویژگی¬های سبکی و زیبایی¬های سخن صائب، تأثیر کاربرد آرایه¬ها و صنایع در دشواری¬های شعر وی، اهمیت مضامین تازه و ابتکاری، و تأثیر این پیچیدگی¬ها در زیبایی غزلیات صائب پرداخته¬ایم. علاوه برآن توضیح و بیان تلمیحات، آیات و احادیث و نکته¬های خاص هر بیت، شرح لغات، تعابیر، آرایه¬ها، ترکیبات، جمله¬ها و ابیات دشوار صائب در این رساله محقق شده است. در جهت رفع دشواری¬های شعر صائب، استفاده از ابیات و ترکیبات مشابه در دیوان او ، استفاده از فرهنگ لغات برای معنی بعضی لغات دشوار یا لغاتی که هم¬زمان چند معنی متفاوت دارند، سودمند است. گاهی نیز شرح ابیات، از طریقِ معانی چندگانه¬ی بعضی از ترکیبات محاوره¬ای یا رسمی که خاص صائب یا شاعران سبک هندی است، میسر می¬شود. درک مفاهیم اشعار صائب علاوه بر به دست آوردن دانش¬ها و نکات خاص، به دقت نظر، ژرف¬اندیشی، قدرت در تداعی معانی و احاطه به معنای کلمات و عبارات نیاز دارد و در بسیاری موارد تنها مراجعه به کتب لغت کفایت نمی¬کند، بلکه این امر زمانی میسر است که بتوان به نوسان¬ها و ارتعاش¬های فکری او نزدیک شد، زیرا هرقدر این هماهنگی بیشتر باشد، به همان اندازه دریافت معانی ابیات و تعبیرات آسان¬تر و دقیق¬تر خواهد بود.

چکیده تصحیح و تعلیقدیوان اشعار ثنایی مشهدی به کوشش فاطمه مینا خواجه‎حسین‎بن‎غیاث‎الدین‎محمد (وفات 996) یکی از قصیده‎سرایان بزرگ قرن دهم هجری است.این شاعر در انتهای بیشتر قصاید و غزل‎هایش، خود را با تخلص «ثنایی» معرفی کرده است. او شاعری است که در دوره ای میان دو سبک عراقی و هندی می زیسته و دیوانی شامل قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات، ساقی‎نامه، اسکندر‎نامه از او به جای مانده است. هدف این پژوهش آن است که بعد از بررسی زندگی و آغاز شاعری ثنایی وعناصر‎شاعرانه‎ی اشعار او (این عناصرشاعرانه،بهسه شاخه‏ی اصلی عناصر‎زبانی و ادبی و عاطفه و اندیشه‎ی درونی شاعرتقسیم می شوند.) به تصحیح انتقادی دیوان اشعار ثنایی مشهدی بپردازد. در این تصحیح، از میان ده نسخه ی خطی موجود، چهار نسخه ی مهم انتخاب شده که به ترتیب عبارتند از: 1) نسخه‏ی شماره ی 375 که در مدرسه‏ی‏عالی‏ شهید مطهری( سپهسالار)، نگهداری می شود ؛ 2) نسخه‏ی شماره‎ی 2970که در مرکز اسناد و کتاب‏خانه‏ی ملی تهران،نگهداری می شود ؛ 3) نسخه‏یشماره‎ی 2390که در کتاب‏خانه‏ی مجلس شورای‎اسلامی،نگهداری می شود؛ 4) نسخه‏ی شماره‎ی 1028که در کتاب‏خانه‏ی مرکزی و مرکزاسناد دانشگاه‎تهران،نگهداری می شود. اولین نسخه، به عنوان نسخه‏ی اساس برگزیده شده که از جمله دلایل انتخاب آن: ضبط دقیق اشعار و کامل بودن آن نسبت به نسخه‏های دیگر است و می‏تواند مهم‎ترین نسخه، در تصحیح متن دیوان‎ثنایی به شمار آید. باتوجه به شیوه‎های مختلف تصحیح متن، نگارنده از شیوه‎ی بینابین استفاده کرده؛ به این صورت که از میان چهار نسخه از دیوان ثنایی مشهدی، یکی از نسخه‎ها را اساس قرار داده و سه نسخه‎ی دیگر را به عنوان بدل در نظر گرفته است. دراین روی کرد، نسخه‎ی اساس با بدل‎ها مقابله شده و اختلاف آن‎ها در پاورقی نگاشته شده است. در میان تصحیح، اگر کلمه یا بیتی در نسخه بدل‎ها، صحیح‎تر به نظر آمد؛ همان را در متن نگاشته و به اختلاف‎ها در پاورقی اشاره می شود. مهم‎ترین یافته‎های این پژوهش عبارتند از: تصحیح نسخه های خطی و ارائه ی متنی منقح و پیراسته. تعیین بحرهای به کار رفته در قصاید کهبه ترتیب بیست وهشت قصیده در بحر مجتث، نوزده قصیده در بحر رمل، هفده قصیده دربحر مضارع، یازده قصیده در بحر خفیف، هشت قصیده در بحرهزج، سه قصیده در بحر منسرح، دو قصیده دربحرمتقارب و یک قصیده در بحر رجز، سروده شده است. می توان این گونه نتیجه گرفت که بیشترین بحرهایی که ثنایی به آن ها توجه داشته است به ترتیب عبارتند از: بحر مجتث، رمل و مضارع. ثنایی مشهدی از شاعران متوسط روزگار خود می باشد و بیشترین شهرت وی به دلیل قصاید مدحی است. او‎ در90درصد اشعارش، خود را مقید به رعایت ردیف کرده؛ اما گاهی فقط به آوردن قافیه اکتفا کرده است. خواجه حسین به پیروی از گذشتگان، خود را ملزم دانسته که از کلمات خاص برای ردیف های اسمی (درکنار ردیف‎های فعلی) استفاده نماید. کلید واژگان:تصحیح نسخه‎-ثنایی‎مشهدی- سبک هندی- ویژگی های زبانی و ادبی.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

عرفی شیرازی از شاعران برجسته ی قرن دهم و از پیشگامان و مخترع طرز تازه ای است که بعداً به سبک هندی (اصفهانی) معروف شد و با صائب تبریزی به اوج خود رسید. غزلیات او سرشار از ترکیبات نو و زیبایی است که در مواردی به لحاظ ساخت نیز تازگی دارند. عرفی با به کاربردن فراوان صور خیال چون: استعاره، تشبیه و کنایه به مضمون پردازی و ایجاد معانی تازه اهتمام ورزیده، به لفظ توجه خاصی نداشته است. غزلیات عرفی افزون بر صبغه ی عرفانی و فلسفی، منعکس کننده ی نکته های ظریف اخلاقی و ملاحظات اجتماعی است. عرفی از تقلید و تتبع از غزلسرایان بزرگ چون حافظ و سعدی بی بهره نبوده است و غزلیاتی در زمینه ی غزل آنها به ویژه حافظ سروده است. رساله ی حاضر افزون بر شرح واژه ها و ابیات دشوار غزلیات عرفی شیرازی به بررسی موارد دیگر چون: یافتن ترکیبات کمیاب و نو و تحلیل بازتاب روابط اجتماعی در غزلیات او نیز پرداخته است.

قصه های عامیانه یکی از زیباترین و شیرین ترین جلوه های حیات فرهنگی هر ملت است. ازجمله متون نثر پارسی که دربردارنده ی تعدادی از این حکایات است، طوطی نامه «جواهرالاسمار» می باشد. در این پایان نامه، ابتدا به تاریخچه ی قصه، اهمیت و نقش آن در زندگی بشر پرداخته شده، سپس تحریرهای مختلف طوطی نامه معرفی و تفاوت ها و شباهت های محتوایی و ساختاری بین آن ها بررسی شده است. همچنین مقایسه ای اجمالی بین تعدادی از این طوطی نامه ها با سندباد نامه برّی صورت گرفته که یکی از نکات برجسته ی مشترک بین این آثار «حیله گری و شرارت زن» است. در فصل سوم، اعلام، لغات و تعبیرات دشوار با مراجعه به منابع و فرهنگ های مختلف معنی شده و بعد از آن گویندگان اشعار فارسی و عربی موجود در متن، مشخص گردیده است که متأسفانه برخی از گویندگان این اشعار ناشناخته باقی ماندند. همچنین ترجمه ای از اشعار، عبارات، آیات و احادیث عربی ارائه شده است. در بخش ضرب المثل ها نیز، با مراجعه به کتب مختلف امثال، ضرب المثل هایی که فقط در طوطی نامه «جواهر الاسمار» بوده، مشخص و معرفی گردیده است. در فصل چهارم، نتیجه و ماحصل این پایان نامه ارائه شده است.

برزونامه منظومه ای حماسی است در سرگذشت برزو پسر سهراب که از توران به ایران می آید و ناشناخته با نیای خود رستم می جنگد. سرانجام پس از چندین نبرد، نژادش شناخته می شود و به سپاهیان ایران می پیوندد. در این پایان نامه متن کامل برزونامه کهن و بخشهایی از برزونامه جدید براساس پنج دستنویس تصحیح شده است .

قلندریه یکی از جریانهایی است که اکثر محققان بر این باورند در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم شکل گرفته ، هر چند زمان دقیق پدید آمدن آن کاملا روشن نیست. قلندران بدون شک پیش از سنایی غزنوی نیز وجود داشته اند ، اما نخستین بار در قلندریات حکیم سنایی به صورت عنصری تصویری مطرح شده اند و با عطار و مولانا و حافظ ارج و منزلتی والا یافته اند.این پایان نامه در شش فصل تنظیم شده است. فصل اول پس از مقدمه و معرفی سه نسخه خطی که در قسمت تصحیح از آنها استفاده شده، در باره تصوف و فرقه هایی چون ملامتیه و قلندریه که از تصوف منشعب شده اند ، بحث شده است، همچنین در مورد ادیان ایرانی و غیرایرانی که تصوف و قلندریه پاره ای از عادات خود را از آنها کسب کرده اند سخن گفته شده است، و بالاخره به بررسی غزل عارفانه ، قلندریات به عنوان یک نوع غزل عرفانی و نکات مطرح شده در آن پرداخته شده است. فصل هفتم و هشتم به متن قلندریات و شرح آنها تعلق دارد و فصل نهم پیرامون نتایجی که از این پژوهش بدست آمده بحث می کند.

در این پایان نامه ، به مسائل جوانان و قهرمانان در شاهنامه و سه تن از آنان که در جوانی درگذشته اند، پرداخته شده است و در مواردی که لازم بوده، نمونه های شعری از شاهنامه ذکر گردیده است.در فصل دوم تراژدی از دیدگاههای مختلف بررسی شده و تفاوتهای آن با حماسه بیان شده است. در این فصل نمونه های مختلفی از داستانهای نبرد پدر و پسر در کشورهای مختلف آورده شده و در باره این دسته از داستانها که داستان سهراب نیز در آن قرار می گیرد ، بررسی به عمل آمده است. در فصل سوم به ویژگیها و خصوصیات اخلاقی ، اجتماعی و سیاسی قهرمانان شاهنامه، همانند : عشق، سوگ، نام و ننگ، حیله و فریب و غیره پرداخته شده و نمونه های شعری آن ذکر شده است. در فصل چهارم زندگی سه تن از جوانان شاهنامه که عنوان جوانمرگان گرفته اند، مورد بررسی قرار گرفته و عوامل سرنوشت ساز داستان آنها بیان گردیده است . داستان سیاوش از مهمترین داستانهای غم انگیز شاهنامه است که در کنار داستان سهراب و اسفندیار به آن پرداخته شده است تا عواملی را که باعث درگذشتن آنها در سن جوانی می شود و شباهتها و تفاوتهای عوامل مختلف هر داستان را دریابیم. از مهمترین مواردی که در فصل پنجم به آن پرداخته شده است، مقایسه بین این سه جوان است که اختلاف و شباهت آنان در موضوعهای یکسان بررسی گردیده است.

در این پایان نامه دو موضوع آفرینش و مرگ در اساطیر ملل مختلف مورد بحث قرار گرفته است. در موضوع آفرینش، نخست باورهای اساطیری ملت ها، در باره آفرینش انسان و جهان تشریح گردیده و سپس در باره وجوه اشتراک و افتراق باورهای اساطیری آفرینش و میزان تاثیرپذیری این باورها از یکدیگر بحث شده است. در موضوع مرگ به سه مبحث پرداخته شده است: 1-دیدگاه گذشتگان در باره پدیده مرگ و چگونگی رویارویی با آن توضیح داده شده است و سپس به مراسم و باورهای ملت های مختلف پرداخته شده است. 2-اعتقاد به جهان پس از مرگ و بیان سیر تحول و شکل گیری این باورها، همراه با ذکر نمونه هایی از اساطیر به تفکیک اقوام و ملتهای دارنده اسطوره ، توضیح داده شده است. 3-اساطیر و باورهای مربوط به پایان جهان، بخش دیگری از این رساله را تشکیل می دهد . در این بخش گفته شده که بعضی ملتها برای جهان، پایانی قائل هستند که پس از آن زندگی و حیاتی متصور نیست و برخی از ملتها، پایان جهان را با ظهور یک منجی همراه می دانستند که پس از اصلاحات او، جهان به کمال خود می رسد.

در این رساله ویژگیهای ادبی دو کتاب تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است. نخست براساس منابع مختلف تعاریفی از سبک ارائه شده و سپس در دو فصل جداگانه ویژگیهای سبکی این دو اثر از کوچکترین جز زبانی (صوت و واج) تا بزرگترین جز آن یعنی جمله مورد بررسی قرار گرفته و برای هر کدام از این انواع مثالهایی ایراد شده است. در فصلهای سوم و چهارم صناعات ادبی این دو کتاب مد نظر قرار گرفته و به مباحثی چون موازنه، ترصیع، تلمیح، درج و تضمین، اقتباس، تشبیه، استعاره، کنایه و ... و در نهایت به علم معانی و تقسیم بندی آن، یعنی ایجاز اطناب و مساوات و ایراد مثالهای متعددی در جهت تبیین این کاربردها در این آثار پرداخته شده است. در فصلهای پنجم و ششم ، این دو کتاب از نظر جهان بینی مولفان آنها، ویژگیهای سبکی و نگارشی و فنون ادبی مقابله و مقایسه شده است.

سنایی یکی از بزرگترین شاعران قرن ششم است که درتغییر سبک شعر فارسی و ایجاد تجدد در آن موثر بوده است. رساله حاضر به منظور آشنایی هر چه بیشتر ادب دوستان با قصاید زهدیه سنایی، در هفت فصل تدوین شده است. در فصل اول به ذکر مقدمه، روش تحقیق، پیشینه تحقیقات و معرفی نسخه های خطی پرداخته شده است. فصل دوم به بررسی اجمالی زندگی و تحولات حیات و آثار سنایی اختصاص یافته است. در فصل سوم به تناسب موضوع پایان نامه ، زهد و سرچشمه های آن، مانند: قرآن، احادیث، سیره پیامبر و صحابه و ریشه های خارجی آن ، همچون ادیان و مکاتب مسیحی، هندی، نوافلاطونی، گنوسی، زردشتی و مانوی، مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است. در فصل چهارم، ابتدا در باره نخستین مبتکر شعر صوفیانه و امتیازات سنایی بر شاعران دیگر بحث شده، سپس به بیان پاره ای از ویژگیهای سبکی سنایی در قصاید زهدیه پرداخته شده است. در فصل پنجم که اساسی ترین بخش این پایان نامه می باشد، با استفاده از سه نسخه معتبر و مقابله آنها بخشی از قصاید زهدیه حکیم سنایی ، تصحیح شده است.فصل ششم به شرح و توضیح قصاید تصحیح شده اختصاص یافته و در فصل هفتم به بحث و نتیجه گیری پرداخته شده است.