به منظور ارزیابی مکمل سازی منابع روغن گیاهی (روغن کانولا، سویا) و پیه به همراه ضداکسیدان های آلی پودر زردچوبه و تفاله گوجه فرنگی در جوجه های گوشتی تحت تنش گرمایی تعداد 6 آزمایش انجام گرفت. در آزمایشات اول و دوم که در قالب آزمایشات فاکتوریل 3*3 طرح کاملاً تصادفی انجام شد در آزمایش اول، اختلاف معنی داری در وزن بدنی، مصرف خوراک، ضریب تبدیل، راندمان مصرف انرژی، پروتئین، شاخص تولید و پاسخ ایمنی جوجه های تغذیه شده با روغن های کانولا، سویا و پیه و سطوح پودر زردچوبه مشاهده نشد بجز در 28 روزگی که شاخص تولید و وزن بدنی در گروه تغذیه شده با روغن کانولا بالاتر بود. پودر زردچوبه و روغن کانولا، وزن نسبی طحال و بورس را افزایش و چربی بطنی و کبد را کاهش دادند فراسنجه های ظاهری استخوان و درصد کلسیم استخوان در گروه کانولا و زردچوبه بالاتر بود. در آزمایش دوم روغن کانولا و زردچوبه کلسترول خون را کاهش دادند و زردچوبه باعث افزایش hdl شد. فراسنجه های خونی شامل شمارش سلولی و درصد هماتوکریت تحت تأثیر قرار نگرفت اما نسبت هتروفیل به لمفوسیت در جوجه های تحت تنش تغذیه شده با زردچوبه کاهش یافت. نوع روغن تأثیری بر فعالیت آنزیم های alp، ast، alt، ck، ldh و لیپاز نداشت. پودر زردچوبه فعالیت آنزیم های alp، ast، alt، ck، و لیپاز را کاهش داد. روغن کانولا باعث افزایش فعالیت gpx و زردچوبه باعث افزایش فعالیت sod و gpx گردید. پودر زردچوبه شاخص tbars را نیز کاهش داد. آزمایشات سوم و چهارم نیز در قالب طرح کاملاً تصادفی با آزمایشات فاکتوریل 3*3 انجام شد. در آزمایش سوم نوع روغن و سطح تفاله گوجه تأثیری بر عملکرد، شاخص تولید، راندمان مصرف انرژی، پروتئین و پاسخ ایمنی جوجه های تحت تنش گرمایی نگذاشت. روغن کانولا وزن نسبی کبد و چربی بطنی و تفاله گوجه وزن نسبی چربی بطنی را کاهش داد و وزن نسبی طحال و بورس در روغن کانولا و تفاله گوجه افزایش یافت. روغن کانولا و تفاله گوجه باعث بهبود شاخص های ظاهری استخوان شدند در آزمایش چهارم روغن کانولا و تفاله گوجه میزان کلسترول و ldl را کاهش و hdl را افزایش داد. فعالیت آنزیم-هایalp، ast و ldh در جوجه های تغذیه شده با روغن کانولا کاهش یافت. تفاله گوجه نیز فعالیت آنزیم های alp، ast، alt و ck را کاهش داد. فعالیت gpx و شاخص tbars در پیه کمتر بود تفاله گوجه باعث بهبود فعالیت sod، gpx و کاهش tbars گردید تفاله گوجه h:l را کاهش داد. آزمایشات پنجم و ششم نیز در قالب طرح کاملاً تصادفی با آزمایشات فاکتوریل 2*2*3 انجام گرفت. در آزمایش پنجم روغن کانولا وزن بدنی، شاخص تولید و راندمان مصرف انرژی و پروتئین را بهبود بخشید ولی سطح پودر زردچوبه و تفاله گوجه تأثیری بر عملکرد، راندمان مصرف انرژی و پروتئین نداشت. پاسخ ایمنی و وزن نسبی اندام های لمفاوی بورس و طحال در جوجه های تغذیه شده با روغن کانولا، زردچوبه و تفاله گوجه بالاتر بود. روغن کانولا، پودر زردچوبه و تفاله گوجه درصد چربی بطنی را کاهش دادند. روغن کانولا و زردچوبه باعث بهبود فراسنجه های استخوانی شدند ولی تفاله گوجه تأثیری نداشت همچنین روغن کانولا باعث بهبود ارتفاع پرز و عمق کریپت و کاهش عرض پرز شد ولی پودر زردچوبه و تفاله گوجه تأثیر معنی داری نداشتند. عمق کریپت تحت تأثیر اثرات متقابل روغن، گوجه و زردچوبه قرار گرفت. در آزمایش ششم روغن های کانولا و سویا کلسترول و ldl را کاهش و hdl را افزایش دادند. زردچوبه نیز ldl را کاهش و hdl را افزایش و تفاله بر هیچ کدام اثر نگذاشت. نوع روغن، زردچوبه و تفاله تأثیری بر پروتئین تام و گلوکز خون نداشت. روغن کانولا درصد هموگلوبین و هماتوکریت را افزایش داد. روغن کانولا، زردچوبه و تفاله گوجه نسبت h:l را کاهش دادند فعالیت آنزیم های alp، ast و alt در روغن کانولا و تفاله گوجه کاهش یافت ولی از زردچوبه تأثیر نپذیرفتند. روغن کانولا و زردچوبه فعالیت gpx را افزایش و tbars را کاهش دادند. کلید واژه ها: روغن، زردچوبه، تفاله گوجه، عملکرد، ایمنی و فراسنجه های ضداکسیدانی

جایگزینی ذرت با غلات گندم، جو و سبوس گندم و افزایش سطح پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای در جیره ها باعث صدمه به صفات عملکردی از جمله خوراک مصرفی و افزایش وزن گردید و ضریب تبدیل جیره های مربوطه نیز بدتر شد. اما مکمل سازی این جیره ها با آنزیم های مولتی گلایکاناز و فیتاز باعث خنثی شدن اثرهای منفی مزبور گردید و سطح عملکرد جوجه ها بهبود یافت، به طوری که قابل مقایسه با میانگین های مربوط به تیمار ذرت گردید.در مورد صفات لاشه نیز روند مشابه صفات عملکرد رشد وجود داشت. جایگزینی ذرت با اقلام گندم، جو و سبوس گندم باعث کاهش میانگین های صفات لاشه از جمله وزن لاشه، درصد لاشه شکم خالی، درصد سینه و ران شد. همچنین اندام هایی نظیر چربی محوطه بطنی، کبد، لوزالمعده و طول روده نیز تحت تاثیر این جایگزینی قرار گرفتند. وزن چربی در جیره های مزبور کمتر از شاهد ولی وزن کبد و لوزالمعده در اکثر موارد بیشتر از شاهد بود. همچنین بیشترین طول دستگاه گوارش در جیره دارای سبوس گندم مشاهده شد.تاثیر تیمارهای مختلف بر جمعیت میکروبی دستگاه گوارش معنی دار بود. جیره های دارای پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای از بیشترین جمعیت باکتری های گرم منفی، کلی فرم و کلستریدیوم و کمترین جمعیت باکتری های لاکتوباسیل و بیفیدوباکتر برخوردار بودند. در مقابل جیره شاهد و جیره های مکمل شده با آنزیم از کمترین جمعیت باکتری های گرم منفی، کلی فرم و کلستریدیوم و بیشترین جمعیت باکتری های لاکتوباسیل و بیفیدوباکتر برخوردار بودند.

به منظور تعیین ارزش غذایی (قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام، چربی خام و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و انرژی قابل هضم) تفاله گوجه فرنگی و اثرات سطوح مختلف تفاله گوجه فرنگی خام و عمل آوری شده (عمل آوری شده با سود و افزودن مولتی آنزیم) بر عملکرد، خصوصیات لاشه، فراسنجه های خونی و پایداری اکسیداتیو گوشت و در انتها تعیین قابلیت هضم جیره ها در جوجه های گوشتی، سه آزمایش انجام شد. آزمایش اول در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 6 تکرار برای تعیین ارزش غذایی تفاله گوجه فرنگی انجام شد. در هر تکرار (قفس) 6 قطعه جوجه گوشتی مخلوط دوجنس قرار داشت. در این آزمایش سطوح صفر، 5، 10، 15 و 20 درصد تفاله گوجه فرنگی جایگزین بخشی از جیره پایه شد. اکسید کرم به عنوان مارکر غیر قابل هضم به میزان 0/3 درصد به جیره ها اضافه شد. قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام، چربی خام و انرژی قابل سوخت و ساز و قابل هضم در جیره ها با روش های جمع آوری نمونه های فضولات و محتویات ایلئوم، محاسبه شدند. با استفاده از برون یابی رگرسیون و روش اختلاف، قابلیت هضم مواد مغذی و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تفاله گوجه فرنگی محاسبه شد. آزمایش دوم بر پایه نتایج آزمایش نخست و در قالب طرح کاملاً تصادفی با آرایش فاکتوریل 4×3 شامل 4 سطح تفاله گوجه فرنگی (5، 10، 15 و 20 درصد) و 3 روش عمل آوری (خام، عمل آوری شده با سود و افزودن مولتی آنزیم) انجام شد. یک جیره شاهد ذرت-سویا نیز، به منظور بررسی فراسنجه های عملکرد، خصوصیات لاشه، فراسنجه های خونی و پایداری اکسیداتیو گوشت در نظر گرفته شد. در آزمایش سوم قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام، چربی خام و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و قابل هضم جیره های آزمایش دوم با روش های جمع آوری نمونه های فضولات و محتویات ایلئوم تعیین شدند. میزان انرژی قابل سوخت و ساز تفاله گوجه فرنگی در آزمایش اول به روش برون یابی رگرسیون محاسبه شد، که این مقادیر برای انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تصحیح شده برای ازت به ترتیب 1757 و 1741 کیلو کالری در کیلوگرم تعیین شدند. قابلیت هضم پروتئین خام، چربی خام و ماده خشک تفاله گوجه فرنگی نیز با روش اختلاف تعیین شدند، که میانگین این مقادیر به ترتیب 58/10، 66/30 و 67/15 درصد می باشند. نتایج آزمایش دوم نشان داد که اثر نوع و سطح مختلف تفاله گوجه فرنگی برروی عملکرد و خصوصیات لاشه جوجه های گوشتی معنی دار است (p<0/05). استفاده از تفاله آنزیم دار عملکرد جوجه های گوشتی را نسبت به تفاله خام و عمل آوری شده به طور موثری افزایش داد. همچنین، سطوح بالای تفاله گوجه فرنگی (سطوح 15 و 20 درصد) سبب کاهش رشد و افزایش وزن قسمت های مختلف دستگاه گوارش شدند. اثرات سطوح پایین تفاله گوجه فرنگی (5 و 10 درصد) بر رشد در بیشتر موارد اختلاف معنی داری با تیمار شاهد نداشت. همچنین تفاله گوجه فرنگی آنزیم دار سبب کاهش معنی دار چربی احشایی شد (p<0/05). نتایج نشان داد استفاده از تفاله گوجه فرنگی منجر به کاهش میزان کلسترول و لیپوپروتئین های با دانسیته پایین (ldl و vldl) در پلاسما گردید (p<0/05). با این وجود، نوع و سطح تفاله گوجه فرنگی تأثیر معنی داری بر میزان تری گلیسریدها و لیپوپروتئین با دانسیته بالا (hdl) نداشت. استفاده از تفاله گوجه فرنگی بر تعداد هتروفیل ها، نسبت هتروفیل به لنفوسیت و تعداد کل سلول های سفید اثر معنی دار داشت (p<0/05)، ولی افزودن تفاله گوجه فرنگی برروی سایر فراسنجه های خونی تأثیر معنی داری نداشت. اثرات سطوح تفاله گوجه فرنگی برروی کیفیت گوشت بعد از کشتار (آزمون tbars) در روز هفتم و سی ام معنی دار بود (p<0/05). بدین ترتیب که با افزایش تفاله گوجه فرنگی در جیره ها یک کاهش خطی در میزان عددی tbars در روز هفتم و سی ام مشاهده شد. ولی اثر نوع و سطح تفاله گوجه فرنگی برروی عدد tbars در روز اول و اسیدیته (روزاول، هفتم و سی ام)، عدد پراکسید و اسیدهای چرب آزاد گوشت (روز چهارم) معنی دار نبود. نتایج آزمایش سوم نشان داد که با افزایش سطح تفاله گوجه فرنگی در جیره ها، قابلیت هضم مواد مغذی و انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری و قابل هضم کاهش معنی داری را نشان دادند (p<0/05). همچنین قابلیت هضم مواد مغذی و میزان انرژی قابل سوخت و ساز و قابل هضم در جیره های حاوی تفاله گوجه فرنگی آنزیم دار بیشتر از سایر انواع تفاله گوجه فرنگی بود (p<0/05). به طورکلی نتایج این تحقیق پیشنهاد می کند که از تفاله گوجه فرنگی تا سطح 10 درصد و با مکمل کردن جیره ها با مولتی آنزیم ها، می توان در جیره استفاده کرد، بدون اینکه تأثیر منفی برروی عملکرد جوجه های گوشتی داشته باشد. هر چند با افزایش تفاله گوجه فرنگی، کیفیت گوشت (tbars) به صورت خطی بهتر می شود.