در این رساله به بررسی یکی از قصائد سیاسی محمد مهدی جواهری از شاعران برجسته معاصر عراق در رثای عدنان المالکی پرداخته شده است . این قصیده به بیان برخی از اوضاع سیاسی بغداد در دوران حیات شاعر ، شهادت عدنان المالکی ، انعقاد پیمان بغداد در راستای پیشبرد اهداف استعمار ، حماقت مسئولین کشورهای استعمار شده ، سابقه درخشان تاریخی تمدنی سوریه ، فراموش شدن یاد و خاطره شهیدان در میان زندگان و بی توجهی به عزت و شرف و دفاع از وطن و ... پرداخته شده است . شاعر در بیان این مطالب اغراض مختلف شعری همچون رثا ، مدح ، هجا را به کار برده است . اسلوب او در این قصیده در عین سادگی و روان بودن ، پیچیده می باشد و از برخی صنایع لفظی و معنوی مانند استعاره ، تشبیه ، اقتباس ، طباق استفاده کرده است . به کار گیری فراوان استعاره و تشبیه ، اشاره به برخی شخصیت های تاریخی و سیاسی ، استفاده از قرآن و حدیث و مفاهیم اخلاقی و انتقاد از اوضاع جامعه ، از ویژگی های بارز این قصیده می باشد .

اثرحاضر بررسی یکی از قصائد سیاسی محمد مهدی جواهری ازشاعران برجسته و متعهد معاصر عراق در رثای (( عدنان المالکی )) است . جواهری شاعری شیعی عراقی است که متعهد به ملت خویش وامت عربی است ، کسی که شراره اشعارش خرمن استعمار را به آتش می کشد وخواب وخیال ریزه خواران سفره بی عدالتی رابرهم می زند. او در بیان مطالبش دراین قصیده از فنون مختلف همچون مدح ، رثا ، فخر ، هجو و وصف استفاده کرده است و درآن به بیان مقام ومنزلت عدنان و رشادتهای وی ، جایگاه شهدا ، مذمت خائنین ، آشکارنمودن چهره خبیث استعمارگران ، محکوم نمودن تجاوزات اسرائیل غاصب ، تمجید ازجمال عبدالناصر و برخی از فرماندهان شجاع عرب ، ذکر تمدنهای درخشان سرزمین شام ووصف طبیعت سبزوخرم آن ، قدردانی از ملت سوریه ودرنهایت عشق او به وطن یعنی عراق ، پرداخته شده است . وی در این قصیده ازبرخی صنایع لفظی ومعنوی مانند تشبیه ، استعاره ، طباق ، مجاز ، اقتباس ازآیات قرآن کریم وتضمین ازشعرشعرایی همچون نابغه ذبیانی ، متنبی ، شریف الرضی و بحتری استفاده کرده است .

محمد مهدی جواهری -یکی از بزرگترین شعرای معاصر عراق در نیمه قرن چهاردهم-شاعری شیعه مذهب بود. او در خانواده ای روحانی و مذهبی رشد یافت و بر بسیاری از علوم دینی احاطه پیدا کرد که تأثیر بسیاری بر سروده هایش داشت لذا بر آن شد تا به بررسی این تأثیرات در مجلد اول دیوان وی پرداخته شود.پایان نامه حاضر به بررسی ابیاتی از مجلد اول دیوان که به طور مستقیم اقتباسی از آیه ای از قرآن کریم یا احادیث و ادعیه پرداخته و در پنج فصل دیگر ابیاتی را که به طور غیر مستقیم با مضامین دینی مرتبط می باشد را مورد بررسی قرار داده است.

اشعار انتخاب شده در این رساله درباره ی رشد و تعالی زنان و دیدگاه محمد مهدی جواهری نسبت به آنان می باشد . شاعر به وضعیت و جایگاه زنان در جامعه ی خویش می پردازد و از سنت های غلط و جاهلانه ای که گریبانگیر جوامع شرقی خصوصا عراق است و زنان را نادان بار می آورد ، انتقاد می کند . جواهری علم آموزی را حق مسلم زنان و دختران می داند و با صراحت لهجه با متحجرانی که مخالف سواد آموزی و فعالیت زنان در جامعه هستند به پیکار می رود . وی سعی در آگاه ساختن همه اقشار جامعه دارد و سیمای متعالی زن را در سایه ی ارزش های مقدسی همچون حجاب و دانش اندوزی و حضور فعال در عرصه های مختلف جامعه و تهذیب نفس بیان می دارد . به طور کلی این اشعارش دارای اسلوبی ساده و روان می باشد و استفاده از برخی صنایع لفظی و معنوی باعث دلنشینی و طراوت اشعارش شده است .

از مجموع دواوین ششگانه محمد مهدی جواهری پنج قصیده که مرتبط با موضوع جهاد و مبارزه و نقش ظلم ستیزی امت اسلام در آن کاملا مشهود است استخراج و به تفصیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . شاعر نقش بی بدیل کشور مصر را در سیر تحول ممالک عربی اسلامی در فراز های متعدد مطرح کرده ولی تحت عنـوان ( أزعیم مصر ) رهبری مصر را مخاطب قرار می دهد و به ذکر فجائع موجود امت عرب می پردازد ضمنا از آنجا که جوانان نقش مهمی در پویایی جامعه دارند یک قصیده که به طور خاص به آنها اختصاص دارد و جایگاه آنان را در جهاد و مبارزه برجسته کرده ضمیمه دیگر قصاید شد . به اعتقاد نگارنده حوادث اخیر منطقه و بیداری امت اسلامی را به حق باید حاصل تلاش بزرگ مردانی از جمله محمد مهدی جواهری دانست که با دید باز و سرایش اشعار آتشین به روشنگری پرداخته و خواب را از چشم بیگانگان و ایادی مستبد آنان ربوده اند . در پایان از زحمات بی شائبه ی استاد فرزانه سرکار خانم دکتر فردانی که با رهنمود های ارزنده و تمام وقت خود مرا یاری نمودند ، کمال سپاس و امتنان را دارم