تاریخ نگاری از حوزه های چالش برانگیز در تاریخ اسلام و در میان گروه ها و فرق مسلمان می باشد. برخی مخالفان شیعه به ویژه وهابیان در رقابت و نزاع با شیعه می کوشند اولا نقش شیعیان را در تاریخ نگاری اسلامی و تدوین آثار تاریخی بسیار برجسته و پررنگ نشان دهند و ثانیا راویان و مورخان شیعه را به تاریخ سازی و جعل أخبار و روایات شیعی متهم کنند. یکی از نمایندگان این تفکر، عبدالعزیز نورولی است که در کتاب اثر التشیع علی الروایات التاریخیه فی القرن الاول الهجری کوشیده تا با خدشه در ناقلان بعضی از وقایع مهم تاریخ اسلام در سده اول و برخی فضایل اهل بیت علیهم السلام به خصوص مناقب علی علیه السلام، آن حوادث و فضایل را جعلی و ساخته راویان و مورخان شیعه وانمود سازد. این پژوهش در راستای پاسخ گویی به برخی از شبهه ها و انتقادهای مخالفان انجام شده و پس از تبیین مناظرات تاریخی شیعه و سنی و با بررسی اوضاع منازعات عصر حاضر، مباحث را از دو جنبه پی گرفته است. از سویی به معرفی شماری از تاریخ نگاران و تحلیل تاریخ نگاری شیعه پرداخته شده و چنین نتیجه گرفته است که حجم و گستره تاریخ نگاری شیعه نسبت به اهل سنت به مراتب کم تر بوده و این شیعیان هستند که محتاج منابع سنی می باشند. از سوی دیگر به نقد کتاب پیش گفته پرداخته و آن را از حیث أسناد و منابع، روش و محتوا غیر علمی و غیر تاریخی ارزیابی کرده است.

دولت حمدانی در شهر تاریخی حلب، توسط سیف الدوله علی بن عبدالله بن حمدان در سال 333 ق پایه گذاری شد. آنچه مد نظر این نوشته است، بررسی وضعیت فرهنگی این دولت می باشد، این موضوع که وضعیت فرهنگی دولت حمدانی در حلب چگونه بوده واین وضعیت چه تاثیری در جامعه حلب داشته است. به نظر می رسد این دولت در ضمن توجه خاص به حفظ مرزهای اسلامی و جلوگیری از هجوم نظامی روم وبیزانس به این محدوده، توجهی ویژه و فوق العاده به امور فرهنگی در شهر حلب داشته است. توجه دولت حمدانی به مقوله فرهنگ، زمینه ساز نهضت علمی در حلب شد، و آوازه علمی و فرهنگی حلب در شهرهای اسلامی پیچید، و سیل جویندگان علم و فرهنگ به این شهر سرازیر گردید. این نهضت علمی را تلاشهای حکومت حمدانی و جمع شدن علما و ادبای بزرگ این عصر در دربار حمدانی- به خاطر مناسب دیدن فضای فرهنگی و بستر رشد امور فرهنگی در شهر حلب- و شخصیت ویژه حاکمان حمدانی، خصوصا شخص سیف الدوله که فردی ادیب و علاقه مند به امور فرهنگی بود؛ انسجام بخشید. علاوه بر امور علمی و ادبی، گرایش شیعی سیف الدوله و حاکمان حمدانی بعد از وی ، موجب شد مذهب شیعه در اواخر حکومت سیف الدوله، تبدیل به مذهب غالب این شهر شود، آنچه حائز اهمیت است این است که تلاشهای حمدانیان با هم گرایی و هم زیستی مسالمت آمیز بین مذاهب اسلامی و حتی سایرادیان همراه بود. تلاش های فرهنگی دولت حمدانی با فعالیت های تمدنی و تلاش برای آبادانی و توسعه مراکز تحت تسلط این دولت تکمیل شد. نتیجه مطالب مذکور آن بود که دولتی شیعی و مروج فرهنگ، موفق شد در شهر حلب، به رشد و بالندگی مذهب، فرهنگ وتمدن و آنچه مرتبط با این مقوله بود، کمک شایانی نماید، وعلاوه بر فعالیت های سیاسی و نظامی موثر در مقابل روم و بیزانس، و حفظ مرزهای جغرافیایی اسلامی، به توسعه فرهنگی و علمی نیز بپردازد، ودر این عرصه نیز موفق باشد.

چکیده این پژوهش به پدیده غلو خواهد پرداخت. این جریان همراه با ورود افکار گوناگون به جهان اسلام و همراه شدن آن با دنیاطلبی عده ای فرصت طلب در جهان اسلام شکل گرفت. محدوده این پژوهش به شهر کوفه از سال تأسیس آن (17هـ) تا نیمه قرن دوم هجری (150هـ) باز می گردد. به طور یقین بسیاری از جریان‏های غالیانه در طی همین سالها و در این شهر شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. و بعد از مدتی کوتاه توانست به دیگر بلاد اسلامی رخنه کند. این پژوهش بدان جهت ضرورت دارد که عده ای درصدد پیوند بین جریان‏های غالیانه با مکتب تشیع بوده اند و این دو را یکی دانسته اند. یا حداقل غلو را محصول اندیشه های شیعی برشمرده اند.به همین دلیل لازم دیده شد تا پژوهشی مستقل در این زمینه انجام بپذیرد تا غیرعلمی بودن این گمانه زنی ها ثابت شود. به طوری که در این تحقیق خواهد آمد، بیشترین درگیری با جریان غلو توسط ائمه هدی? و اصحاب ایشان سازماندهی شده است. گرچه غالیان به هر نحو ممکن درصدد سوء استفاده از محبوبیت اهل بیت پیامبر اکرم? در جهت فریب احساسات مردم بوده اند، اما ائمه? با ردّ هرگونه انتساب ایشان به خود و پرهیز اصحاب از هم نشینی با ایشان، موجبات طرد غالیان را فراهم کردند. ایده اصلی ما در این تحقیق تفکیک اندیشه شیعی از گرایش های غالیانه می باشد، که اولی نتیجه آموزه های مکتب اهل بیت? ودومی بازخورد اندیشه های وارداتی و دنیاطلبی عده ای فرصت طلب بوده است همچنین بعد از مفهوم شناسی به جریان‏های شیعی کوفه پرداخته خواهد شد، تا حدود و ثغور آن با جریان‏های غالیانه تبیین شود. همچنین به چگونگی تأثیر و تأثر و زایش این گروه ها توجه شده است. حاصل بحث ما در این پژوهش چنین خواهد بود که بین اندیشه های تشیع و گمانه زنی های غالیان تفاوتی بنیادین وجود دارد. و به هیچ وجه میان این دو پیوندی نمی باشد. کلید واژه ها: غلو – غالیان – اهل بیت? - کوفه – جریان شناسی

اسماعیلیان نخستین به رهبری محمد بن اسماعیل و نوادگانش، حدود یک قرن به فعالیت پنهان خود ادامه دادند تا اینکه در اواسط قرن سوم و با استفاده از فرصت بدست آمده از قیامهای مختلف علویان و غیر آنها، در کوفه با عنوان قرامطه ظهور کردند و به سرعت، داعیانی به دیگر بلاد اسلامی گسیل داشتند که از جمله آنها، ابوسعید جنابی بود که با استقرار در بحرین و با به اطاعت درآوردن قبایل منطقه، دولتی تأسیس کرد که بارها خلافت عباسی را با تهدیدهای جدی روبرو کرد. این دولت گرچه حدود دو قرن پا برجا بود ولی بررسی تاریخ این دولت نشان می دهد که تحرکات و قدرت آن، وابستگی تامی به شخصیت رهبران آن داشته و تنها در زمان حکومت سه تن از آنها؛ ابوسعید(285تا300ه.ق)، ابوطاهر (311 تا 332ه.ق ) و حسن اعصم (359 تا 366ه.ق) اقداماتی تاریخ ساز و عمدتا نظامی از ایشان برجای مانده است. پس از اعصم، بعلت منازعات داخلی خاندان حکومتی؛ که دخالتهای خارجی فاطمیان در انتخاب حاکم بر شدت آن افزوده بود، قدرت قرمطیان بحرین به سرعت رو به افول نهاد و در اثر حمله قبایل اطراف؛ که از سوی عباسیان حمایت می شدند، از قدرتی منطقه ای به حکومتی محلی رضایت دادند. از آنجا که اخبار بر جای مانده از آنها در قریب به اتفاق موارد، منحصر به گزارش تحرکات نظامی آنها می باشد لذا دانسته ها از دیگر امور این فرقه نظیر؛ اطلاعات راجع به تشکیلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... بسیار کم و محدود به گزارشات ناصر خسرو و ابن حوقل است. در زمینه روابط خارجی، رابطه آنها با عباسیان، جز در زمان اعصم، خصمانه بود ولی در مورد فاطمیان، با اینکه قرامطه از لحاظ اعتقادی با آنها اشتراکات زیادی داشتند ولی اختلافی که پس از ادعای مهدویت از سوی عبیدالله المهدی فاطمی ایجاد شد فراز و فرودهای زیادی در روابط قرمطیان با فاطمیان را موجب گشت. شدیدترین شکل این روابط، تقابل اعصم قرمطی با معز فاطمی به پشتوانه خلیفه عباسی بود. و از آن روی که، به عقیده این فرقه، توجه به باطن شریعت اصل بوده و متمسکین به ظاهر، در واقع خارج از اسلام بودند لذا سیاست آنها در دشمنی با پیروان سایر فرق و نیز برخی اقدامات آنها مانند مباح شمردن ریختن خون ایشان، نتیجه چنین باوری بود. با اینکه تحقیق حاضر، نتیجه مطالعه کتب تاریخ، ملل و نحل، سفرنامه، ادبی و ... می باشد ولی با این حال، دستیابی به تصویر روشنی از حقایق حاکم بر این فرقه، بعلت فقدان منابع خودی و انحصار آن در منابع عمدتا مخالف آن، میسور نبود. لذا حتی الامکان سعی بر آن شده است که از برخی تناقضات موجود در این نوع منابع، در کمرنگ کردن اتهاماتی مانند ثنوی گری، اشترکی گری در زنان و ... سود جسته شود.

چکیده: به منظور شناخت نقاط ابهام آمیز سیره عمومی و همچنین کیفیت تعاملات امامان معصوم با نوع انسانی معاصر با آنان بررسی تاریخ تشیع در دوره زمانی هر یک از امامان معصوم به عنوان بخشی از افراد جامعه انسانی ضروری به نظر می رسد. سوال کلی بررسی شده در این نوشتار به وضعیت شیعیان در دوران امام جواد(ع) معطوف است و به دنبال بررسی این فرضیه است که آیا وضعیت شیعیان در شرائطی یکدست و یکپارچه بوده است یا اینکه برخلاف تصور رائج اختلافات جدی کلامی در میان جامعه شیعه و امامیه وجود داشته است. این نوشتار در مجموع فرضیه دوم را با واقعیات عینی تاریخی منطبق تر می داند. در فصلی از نوشتار به بررسی وضعیت کلی در جهان اسلام پرداخته شده و با توجه به همزمانی امامت آن حضرت با حکومت مامون و معتصم، دوران حاکمیت این دو خلیفه عباسی بر سرزمین های اسلامی دوره ای سرشار از جنگ وآشوب داخلی و سرکشی های خارجی از ناحیه مصر و روم توصیف شده است و شورش بابک خرم دین به عنوان چالش اصلی در دورانی به امتداد حدود 23 سال از سال 200 تا 223 ق مورد نظر قرار گرفته است که نقطه ی شروع علاقمندی خاندان عباسی به غلامان ترک از همینجا یعنی اقدامات ضدبابکی افشین سردار ترکی شروع میشود. توصیف جامع تری از دسته بندیهای شیعی و غیر شیعی بخش دیگر این فصل را به خود اختصاص داده است. ظاهرا فرقه های شیعی در این دوره برخلاف دوران امام هشتم (ع) البته به جز دوران بحران و تثبیت وضعیت فوق العاده یا برجسته ای نداشته اند. اما در این میان معتزله به عنوان گرایش غالب کلامی در این دوره با حمایت دو خلیفه عباسی مهم ترین رویداد قرن سوم یعنی رویداد محنت قرآن را رقم زدند. در بخشی دیگر به بررسی ترکیب جمعیتی و جغرافیای انسانی شیعه در شهرهای مهم جامعه اسلامی آن روز پرداخته شده است. مواضع سیاسی امام جواد(ع)، تشکیلات شیعه، بررسی ابعاد سیاسی سازمان وکالت و هم چنین قیام های شیعی از مباحثی است که در فصل دیگر این نوشتار بدان توجه شده است. بررسی دیدگاه ها، رویکردها، احادیث، اساتید و شاگردان و نگاه موشکافانه در مورد نمایندگان اندیشه های کلامی امامیه در آن دوره و دستیابی به سرنخ هایی دقیق تر از این اصحاب مباحثی است که تحت عنوان شاگردان امام جواد(ع) مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است. شاید مهم ترین بخش این نوشتار پیدا کردن نقاط کور پژوهش در همین راستا محسوب شود.

موعود باوری یا اندیشه منجی موعود، آموزه ای است که می شود گفت در تمام ادیان وجود دارد، هر چند گستردگی و نوع این موعودباوری در ادیان مختلف متفاوت است. «مهدویت» نیز عنوان شناخته شده ای برای موعودباوری در اسلام است. این آموزه در تاریخ و متون روایی و کلامی تمام فرق اسلامی، چه اهل سنّت و چه فرق شیعی، بازتاب گسترده ای داشته است. تمایز مهم تر و اصلی موعود باوری شیعه امامیه با دیگر ادیان و فرق در جوهره مهدویت است؛ در تشیع امامی، مهدویت در ذات و جوهر خود به ظهور و تحقق حقیقت در زمین، در سایه ظهور خلیفه و حجت الاهی می اندیشد، و اگر هم از برپایی عدالت، رفاه و امنیت اجتماعی سخن می گوید، همه را از نتایج و لوازم ظهور و تحقق حق در زمین می داند. این نوشتار با رویکردی توصیفی تحلیلی می کوشد تا مبانی نظری و ظرفیت های آموزه مهدویت را در اسلام شناسایی کند. این نوشته با مفروض گرفتن این نکته که اندیشه مهدویت علاوه بر آن که فرجام متعالی و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری است دارای ظرفیت های تمدن سازی هم می باشد که توجه به این ظرفیت ها و قابلیت ها سبب احیای تمدن اسلامی می گردد. بررسی تمدن در نظام معنایی اسلام، آغازگاهی است که نویسنده برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی گزیند. نگارنده در فصلی از نقش آموزه مهدویت در فرآیند تمدن اسلامی سخن می گوید و اثبات می کند در میان شیعیان بازتاب باورداشت آموزه مهدویت بسیار متفاوت تر از دیگر فرق اسلامی بوده است. برداشت های نجات بخشی صرف از این آموزه، نگاه سطحی و حداقلی و عاطفی به آموزه مهدویت و مهدویت گرایی ابزاری ازجمله یافته های کاوش نویسنده در کارکردهای منفی این آموزه در گستره تاریخ است. طبق بررسی های انجام شده در این نوشته بازگرداندن هویت واقعی مهدویت به چارچوب استانداردهای برخواسته از فرهنگ دینی، کیفیت گرایی، زمان آگاهی و تأثیر گذاری پایدار در عرصه منجی باوری از مهم ترین فواید رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت می باشد. آموزه مهدویت با تقویت بعد فرجام گرایانه و آرمان گرایی، ایجاد هویت غایی، بسیج اراده های عمومی و ایجاد نوعی انتظار فعال و معنا بخشی به حیات جمعی در تاریخ به احیای تمدن اسلامی کمک می کند.

چکیده امام کاظم - علیه السّلام - از یک طرف با سلطه و اختناق سیاسی عباسیان روبه رو بود و از طرف دیگر، افتراقات و دیدگاه سیاسی شیعیان و ظهور و بروز مذاهب مختلف فکری و کلامی، شرایط پیچیده ای را در جامعه ی اسلامی به وجود آورده بود. مبنای اندیشه ی سیاسی امام، همچون پدران بزرگوارش؛ باور به تشکیل حکومت دینی بر پایه ی حاکمیت الهی و نه انسانی، و نفی حاکمیت های خاندانی، قبیله ای و قومی بود. بر این مبنا بود که امام موضع گیری می کرد و به بیان مواضع سیاسی برگرفته از قرآن و سنّت حضرت رسول - صلی الله علیه و آله - که در تعارض با ماهیت خلافت عباسیان بود، می پرداخت و در عین حال از تقابل آشکار سیاسی در برابر خلفای عباسی پرهیز می کرد امّا این کناره گیری از مواجهه با عباسیان، مانع از اتّخاذ مواضع اصولی و بیان معارف و ترویج فرهنگ ناب سیاسی اسلامی نمی شد. به همین دلیل هم، هارون، خلیفه عباسی که مواضع و دیدگاه های آن حضرت را در تقابل با مشروعیت و مقبولیت خلافت خاندان عباسی می دید، ایشان را زندانی کرد و سرانجام به شهادت رساند. انشعابات فرقه ای این دوره، ظهور و بروز مذاهب مختلف فقهی و کلامی و مباحث فکری و کلامی، مشکل دیگری بود که اتحاد و یکپارچگی شیعیان را تهدید می کرد. از این رو امام متناسب با این شرایط، سیاست های فرهنگی خود را سامان داد. به گونه ای که ایشان با مجاهدت خویش و کمک شاگردانش توانست شبهاتی که از سوی جریانات فقهی، کلامی و تفسیری ایجاد شده بود، مرتفع نموده و راه روشنی را فرا روی جامعه ی اسلامی بگشاید. با توجه به وجود دانشمندان عالم و متعهد فراوان گرد امام، سازماندهی و اعزام آنان به شهرهای مختلف و ارجاع شیعیان در موارد گوناگون به ایشان و ...، حضرت توفیقات بیش تری را نسبت به پدر و جد بزرگوارشان در جهت اشاعه و گسترش فرهنگ اسلام ناب، نشر احادیث و معارف اهل بیت کسب نمود که در این تحقیق با مستنداتی به اثبات این موضوع پرداخته شده است. روش تحقیق در این پژوهش روشی توصیفی - تحلیلی است. واژگان کلیدی: امام کاظم (ع)، سیره ی سیاسی، سیره ی فرهنگی، خلفای عباسی، زمانه، شیعیان، فرقه ها، زیدیه.

چکیده دولت شیعی آل بویه(320-447 هـ.ق/932-1055م) در ایران و عراق بوسیله فرزندان بویه تأسیس گردید.گرچه دوره حاکمیت آن ها مصادف با قدرت گیری حکومت های مستقل و نیمه مستقل دیگری در قلمرو اسلامی بوده و ضعف خلافت عباسی را بوجود آورده بود اما همین دوران به عصر رنسانس فرهنگی در تمدن اسلامی معروف است.عوامل و عناصر متعددی در شکوفایی فرهنگی و تمدنی در این عصر نقش داشته اند. اما مهمترین عامل را باید «اصل مدارای دینی و مذ هبی» دانست که از آن به مادر تمدن ها نیز تعبیر شده است.این اصل ریشه در ذات اسلام داشته و از آموزه های پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) می باشد.پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که:مدارای دینی و مذهبی در ملک داری بویهیان و آثار و نتایج آن بر توسعه و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی چه بوده است؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش،در ابتدا به روش توصیفی-تحلیلی که روش معمول تاریخی است،زمینه های تاریخی،اعتقادی،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی مدارای بویهیان مورد واکاوی قرار گرفت و مشخص گردید که مدارای دینی و مذهبی در حکومت آل بویه از جایگاه سیاسی،اجتماعی، نظامی و مذهبی برخوردار بوده است به طوری که آن ها از همه کسانی که صلاحیت لازم در تشکیلات اداری و اجتماعی مانند:وزارت،قضاوت ،فرماندهی لشکر،دیوان مظالم،امیرالحاج و نقابت علویان را داشتند بدون توجه به دین و مذهب آن ها استفاده می کردند که منجر به شکوفایی و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو آنان گردید.دستاورد و کاربرد این رساله نیز توجه به نقش مهم مدارای دینی و مذهبی در تقریب مذاهب و تولید علم و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی است. واژه های کلیدی: مدارا-تسامح و تساهل-قرن چهارم و پنجم هجری-آل بویه -فرهنگ و تمدن اسلامی

عاشورانگاری اهل سنت از قرن دوم تا نیمه قرن هفتم مهم ترین دوره نگارش و تدوین این متون است. عاشورانگاران مورد بررسی در این پژوهش علاوه بر گرایش به عقاید عمومی اهل سنت از جمله اعتقاد به دو خلیفه اول، انتخابی بودن خلیفه و دیگر موارد، دارای گرایشهای فرعی نیز بودند که آنها را از یکدیگر متمایز کرده است. برخی از ایشان تمایل شدیدی به اهل بیت(ع) دارند و در مقابل نگاه انتقادی شدیدی نسبت به بنی امیه و حتی عثمان نشان داده اند؛ برخی دیگر همان تمایل به اهل بیت(ع) و ضدیت با بنی امیه را دارند جز آن که هوادار هر سه خلیفه قبل از امام علی(ع) هستند؛ عاشورانگارانی نیز هستند که شخص یزید را از جرم همدستی در قتل امام حسین(ع) تبرئه کرده اند. عاشورانگاری اهل سنت با تفصیل و تشریح وقایع- اگرچه نه در همه موقعیتها- آغاز شده و در ادامه با دو نوع روایت پیگیری شده است. در نوع اول مولفان با گزارش تاریخی مختصر که شامل همه موقعیتهای مربوط به وقایع عاشورا و کربلا نیست به روایت خود از عاشورا پرداخته اند و در نوع دوم کوشیده شده اکثر جزئیات و حوادث موقعیتهای مختلف بیان شود. توجه به دوره های زمانی که عاشورانگاریهای مفصل در آنها پدید آمده حاکی از این نکته است که این عاشورانگاریها ابتدا در دوران فترت خلافت بنی امیه و سپس در دوران فترت خلافت بنی عباس به وجود آمده است. عاشورانگاری های پدید آمده توسط اهل سنت از منظر دیگری نیز قابل توجه هستند. اکثر این آثار به صورت تک نگاری به نگارش در نیامده و در میان آثار بزرگ و کوچک صاحبان آن بروز و ظهور کرده است. همچنین عاشورانگاری در میان اهل سنت در شروع خود پیوند مستحکمی با سند دارد بدین معنی که نخستین عاشورانگاری تقریباً هیچ مطلبی را بدون استناد به راوی یا راویان نقل نکرده است و جالب آن که تقریباً بیش از نیمی از این راویان حوادث نیز خود از شاهدان بوده اند. اما این روش متاسفانه در ادامه با افت و خیز روبرو شده و تداوم نداشته است. عاشورانگاری اهل سنت در مقطع تاریخی مورد بحث اگر چه در دو روش تاریخنگاری و گزارش تاریخی بوده، اما نباید از تفاوت درونی همین دو نوع مذکور غفلت شود؛ زیرا روایت برخی عاشورانگاری ها از حوادث واقع گرایانه است و روایت برخی دیگر رویکردی داستانی احساسی پیدا کرده است. حوادث فراتاریخی نیز از آغاز عاشورانگاریها مورد توجه بوده و روایت شده اما با این حال تفاوتهای عمده ای در روایت عاشورانگاران مختلف یافته است که در دسته بندی تاریخی و فراتاریخی قرار می گیرد.

بررسی های انجام شده نشانگر آن است که جنگهای صلیبی نقش بسیار مهم گسترده در انتقال تمدن اسلامی به غرب داشته است. و آثار مادی و معنوی پرباری از تمدن اسلامی در طی این جنگها راهی غرب گردید. صلیبیان هم چنانکه توانستند آثار معنوی اسلامی مانند: علوم اسلامی در بخش نجوم، ریاضی، فلسفه، پزشکی، شیمی، روش تدوین تاریخ و نقشه های جغرافیا را فراگیرند، زمینه را برای آن تعداد از دانشمندان اروپای که خواهان کسب دانش اسلامی بودند نیز فراهم آوردند. در کنار علوم اسلامی تاسیس موسسات مختلف علمی از قبیل دانشگاها با الگوپذیری از مدارس اسلامی همچنین تاسیس بیمارستان ها و اماکن بهداشت به تقلید از مراکز بهداشتی درمانی مسلمانان در اروپا و نیز تاسیس کرسیهای زبان شرقی و اسلامی رونق گرفتن ادبیات اسلامی، اصلاح خشونت مردان اروپایی در غرب بازهم از آثار جنگهای صلیبی بود مصادیق مادی تمدن اسلامی نیز در طی این جنگها به اروپا راه یافت. تقلید از هنر اسلامی مانند شیشه گری، کوزه گری، سفالسازی، زرگری، فلزکاری، نقاشی، و موسیقی و نیز الگو پذیری از معماری اسلامی در بخش کلیساها، قلعه های نظامی، قصرها و شهرسازی از جمله آثار مادی بود که اروپا از آن برخوردار گردید. از دیگر آثار مادی تمدن اسلامی که با اروپا راه یافت و جنگهای صلیبی در انتقال آن نقش به سزای داشت صنایع مانند پارچه بافی، گلیم بافی، قالی بافی، کشاورزی، دریانوردی، نظامی، کاغذسازی، چاپ و ضرب سکه بود. و همچنین رونق و توسعه تجارت بود صلیبیان از طریق تجارت با مسلمانان کالاهای مختلف و لوکس شرقی از قبیل پارچه های ابریشمی، قالی های نفیس دستباف، قند و شکر، صابون، ظروف شیشه ای و سفالین زرین نگار، عطریات و.... مسلمانان نیز بعضی از مواد مورد نیاز خود را از سرزمنیهای صلیبی نشین خریداری و تامین می کردند. این در حالی بود که سران کلیسا در قبال روابط تجاری با مسلمانان و انتقال تمدن اسلامی به غرب چندان رغبتی نداشتند. مخصوصا در قبال الگوپذیری از تمدن اسلامی ختی مخالفتهای شدیدی نیز به عمل آوردند با این حال زمینه های چندی باعث گردید تا اروپائیان به سوی تمدن اسلامی روی بیاورند.

این پایان نامه، اوضاع فرهنگی و سیاسی شهر مدینه در دوران امام سجاد( و نقش آن امام در مدیریت فرهنگی و دینی مردم به رغم فشارهای زیاد دستگاه حکومت امویان بر آن حضرت را به تصویر می کشد. نویسنده در دو بخش به تلاش های فکری و عملی امام سجاد( در جلوگیری از وقوع انحراف های گسترده در جهان اسلام پس از شهادت امام حسین(ع) در کربلا اشاره کرده و اوضاع شهر مدینه در آن عصر را برای فعالیت های فرهنگی، عقیدتی، دینی امام سجاد ارزیابی و وصف می کند. وی در بخش اول از نوشتار خویش به اوضاع فرهنگی مدینه طی سال های پس از شهات امام حسین(ع) یعنی از سال 61 هجری تا زمان شهادت امام سجاد( (سال 95 هجری) پرداخته، نخست رابطه بین فرهنگ و تمدن را بررسیده و سپس از لحاظ جغرافیایی و تاریخی اهمیت مدینه در قالب مباحثی چون: چشمه های آب، راه های مواصلاتی، اسامی آن دیار و موقعیت تاریخی این شهر در قبل و پس از اسلام را شرح می دهد. آن گاه با اشاره به اوضاع مضطرب سیاسی شهر مدینه در زمان خلافت امام سجاد( و پس از واقعه عاشورا، سلطه بنی امیه بر اوضاع سیاسی و اجتماعی مدینه از زمان معاویه و پس از آن و قیام ها و جنبش های متعدد صورت گرفته بر ضد دستگاه حکومت یزید پس از واقعه کربلا و موضع گیری های سیاسی امام سجاد( از این حوادث را بیان می نماید. نگارنده در ادامه این بخش از نوشتار خود به اوضاع اجتماعی شهر مدینه درآن عصر پرداخته و وجود طبقات اجتماعی و فاصله شدید میان آن ها، تعصب شدید ضد شیعی و ضد اهل بیت، گسترش فساد اجتماعی، مانند غنا و موسیقی و اوضاع بد زندگی در آن زمان را وصف می کند. اوضاع ادبی زمان امامت امام سجاد( در مدینه: مانند وضعیت شعر و خطابه، وضعیت علمی در آن زمان به ویژه اوضاع فقه، حدیث، تاریخ، علوم قرآن، تفسیر، قرائت لغت و...، از دیگر مندرجات این بخش محسوب می گردد. در بخش دوم ضمن بررسی زوایایی از شخصیت و حیات امام سجاد(، موضع گیری های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عبادی، عقیدتی و عرفانی آن امام همام در آن اوضاع خفقان به تصویر کشیده می شود و تأثیر ایشان بر هدایت افکار عمومی با ادعیه صادر شده و همچنین ارشادهای تربیتی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی حضرتش شرح و بررسی شده است

چکیده ندارد.

رجعت عبارتست از رجوع و بازگشت عده ای از مردگان به این دنیا در آخرالزمان قبل از قیام قیامت رجعت یک مساله اعتقادی و تقریبا ناشناخته است تا آگاهی عمیق از این مساله بدست آید ضرورت این تحقیق اجتناب ناپذیر است. با بررسی عمیق رجعت در طول تاریخ شیعه در می یابیم که این مساله در همان آغاز طرح و گسترده آن توسط ائمه (علیه السلام) دو نوع عکس العمل متفاوت را در جامعه اسلامی در پی داشته است از طرفی شیعیان و اصحاب خاص ائمه (علیه السلام) به واسطه پیروی از آن بزرگواران درصدد اثبات آن و رد ادله مخالفان بر می آمدند از طرفی دیگر بعضی از مخالفان شیعه این مساله را نوعی بدعت دانسته و به شدت با معتقدین به آن برخورد می کردند و شاید به علت همین تاکید و نیز مخالفت مخالفان بود که رجعت نگاری در زمان ائمه (علیه السلام)و از سوی اصحاب خاص آغاز گردید. مساله رجعت را در دو مقام باید اثبات کرد. مقام امکان و مقام وقوع مقام اول از راه عقل و آیات و روایات و مقام دوم از راه آیات و روایات قابل اثبات است آن چیزی که ازادله رجعت بر می آید و موجب علم و یقین است این است که عده ای از مردگان به این جهان در آخرالزمان قبل از قیامت بر می گردند. اما کیفیت رجعت کنندگان تعداد آنها و .... چیزهای اند که موجب علم و یقین نیستند. این عقیده نه مخالفت سنت الهیه است نه مستلزم قول به تناسخ است نه منافات با تکلیف دارد نه منجر به لغو بودن معاد است بلکه عقیده رجعت یک عقیده مسلم و شفاف است که مستند به آیات و روایات می باشد.

یکی از آموزه های اساسی در مذهب تشیع آموزه مهدویت می باشد که با توجه به رسمی شدن مذهب تشیع در عصر صفوی تأثیر و تأثرات مختلفی را در جامعه شیعی عصر صفوی باعث گردیده است. بررسی مسائل مختلف درباره مهدویت مبنای پژوهش حاضر گردیده است تا مشخص کند طبقات مختلف جامعه اعمّ از پادشاهان، عالمان دینی و مردم در عصر صفویه چه نگرشی نسبت به مسأله مهدویت موجود در تشیع داشته اند. در این پژوهش پس از معرفی دوران صفویه، آموزه مهدویت در تشیع و مسائل مرتبط با آن مورد تحقیق قرار گرفته است. نگرش پادشاهان صفوی و استفاده آنها از مسأله مهدویت، نگرش عالمان شیعی مذهب و تحقیقات علمی آنها در زمینه مهدویت و در نهایت نگرش مردم جامعه عصر صفوی نسبت به آموزه مهدویت از مسائل اصلی مورد بررسی این تحقیق می باشد. پادشاهان صفوی در طول حکومت خود سعی می کردند با استفاده از مفهوم نیابت که سابقه زیادی در تشیع داشته است بخشی از مشروعیت خود را به این موضوع مرتبط کرده و در مقاطع مختلف ارتباط خود با امام عصر(عج) را به انواع مختلفی گوشزد می کنند. در این دوران علما نیز با گسترده تر کردن محدوده نیابت مسائلی همچون برپایی نماز جمعه، پرداخت خراج، اجرای حدود و... را جزء مسئولیت های اصلی فقیه قلمداد کرده و کتب مختلفی را نیز در این زمینه به نگارش درآوردند که مبنای تفکرات بعدی در بین عالمان و عقاید شیعیان گردید، از طرفی اکثریت مردم ایران نیز با پذیرش مذهب رسمی تشیع تأثیرات مختلفی را از نوع عقاید موجود در جامعه که توسط دو نهاد حکومت و مذهب ارائه می گشت پذیرا شدند

در رساله حاضر تحتِ عنوان:«شیوه های مبارزه ائمه اطهار(ع) (تا آغاز غیبت صغری) با غالیان»، تلاش شده است ـ با تقسیم غالیان به دو طیف غالیان جاهل، ساده دل، کج فهم و فریب خورده و غالیان شیاد، فریب کار و دروغ گو ـ شیوه های برخورد امامان(ع) در مبارزه با این گروه منحرف، مورد واکاوی و دقت نظر قرار گیرد. این پژوهش که در شش فصل به نگارش درآمده، علاوه بر شرح و توضیح مسائل کلی مربوط به رساله، همچون: طرح تحقیق، نقد و بررسی منابع، تحدید واژگان و مفهوم شناسی، شناسه غالیان و بیان علل و ریشه های غلو در عصر ائمه(ع)، به تاریخچه غلو و غالیان در عصر ائمه(ع) توجه شده و غالیان این دوره و عقاید آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل های بعدی این رساله، شیوه های مبارزه امامان(ع) با غالیان به دو شیوه مسالمت آمیز و سخت گیرانه تقسیم شده است و بیان شده که نوع استفاده از این شیوه ها، با هر یک از این گروه ها متفاوت بوده است. امامان(ع) در برخورد با غالیانِ جاهل، ساده دل، کج فهم و فریب خورده، عمدتاً از شیوه های ارشادی و مسالمت آمیز و ملایم بهره گرفته اند و در برخورد با غالیان شیاد، فریب کار و دروغ گو بعضا از شیوه های مسالمت آمیز بهره گرفته اند و اگر غالیان را اصلاح پذیر نمی دانستند، به شیوه های قهری و خشونت آمیزی چون لعن، تکذیب، نهی از هم نشینی، رسوا سازی، تکفیر، طرد و برائت از آنها رو آورده اند. و احیانا تحت شرایطی خاص، دستور قتل ایشان را صادر کرده اند. نوع غالیان، شرایط زمانی، در دست داشتن حکومت و مسائلی دیگر، سبب برخورد های گوناگون با غالیان شده است. به همین جهت در فصل پنجم این رساله به «تطور شیوه های برخورد ائمه(ع) با غالیان» پرداخته شده است. اخبار اقدامات ائمه(ع) در برخورد با غلات در منابع مختلف انعکاس یافته است به همین جهت، در پژوهش حاضر سعی شده با تکیه بر دیدگاهی تاریخی و کلامی، و با تکیه بر منابع دست اول، شیوه برخورد ائمه(ع) با غالیان مورد بررسی قرار گیرد.

رجعت عبارتست ازرجوع وبازگشت عده ای ازمردگان به این دنیا درآخرالزمان قبل ازقیام قیامت، رجعت یک مساله اعتقادی وتقریباً ناشناخته است تاآگاهی عمیق ازاین مساله بدست آید ضروت این تحقیق اجتناب ناپذیراست. بابررسی عمیق رجعت درطول تاریخ شیعه درمی یابیم که این مساله درهمان آغازطرح وگسترده آن توسط ائمه (علیه السلام) دو نوع عکس العمل متفاوت را درجامعه اسلامی درپی داشته است،ازطرفی شیعیان واصحاب خاص ائمه (علیه السلام) به واسطه پیروی ازآن بزرگواران درصدد اثبات آن وردّ ادّله مخالفان برمی آمدند ، ازطرفی دیگر بعضی ازمخالفان شیعه این مساله را نوعی بدعت دانسته وبه شدت با معتقدین به آن برخورد می کردند، وشاید به علت همین تاکید ونیز مخالفت مخالفان بود که رجعت نگاری درزمان ائمه(علیه السلام) وازسوی اصحاب خاص آغاز گردید. مساله رجعت را دردومقام باید اثبات کرد. مقام امکان ومقام وقوع، مقام اول ازراه عقل وآیات وروایات ومقام دوم ازراه آیات ورویات قابل اثبات است. آن چیزی که ازادله رجعت برمی آید وموجب علم ویقین است این است که عده ای ازمردگان به این جهان درآخرالزمان قبل ازقیامت برمی گردند. اماکیفیت رجعت کنندگان ، تعدادآنها،و...... چیزهای اند که موجب علم ویقین نیستند. این عقیده نه مخالفت سنت الهیه است نه مستلزم قول به تناسخ است،نه منافات باتکلیف داردنه منجر به لغو بودن معاداست، بلکه عقیده رجعت یک عقیده مسلم وشفاف است که مستند به آیات وروایات می باشد.

موضوع این پایان نامه تاریخ تشیع در کشمیر است و سوال اصلی ما تشیع در کشمیر چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است بوده است. ما در این تحقیق ورود تشیع به کشمیر را از جهات مختلف مورد بحث و بررسی قرار دادیم. سوال های فرعی ما از قرار زیر بوده اند. تشیع کی و توسط چه کسی به کشمیر وارد شده است. و نقش میر شمس الدین عراقی در ترویج آن چیست- نقش پادشاهان جک ها (شیعیان) در ترویج فرهنگ تشیع در کشمیر چه بوده است- اوضاع اجتماعی سیاسی علمی فرهنگی شیعیان کشمیر در دوره های مغول و افغان ها چگونه بوده است - نقش شیعیان در ترویج فرهنگ کشمیری چیست. در این پایان نامه ذکر گردیده است مذهب تشیع توسط مبلغان صوفیان ایرانی به کشمیر وارد شد و در زمان کوتاهی به تمام نقاط آن از لداخ بلتستان گرفته تا پونچه و جاموسرایت کرده پیروان چشمیگری با خود اختصاص داد. و با گذشت کمتر از یک قرن مذهب رسمی کشور اعلام گردید. اما مخالفان این مذهب همواره سعی کردند چراغ تشیع را در این سرزمین خاموش بکنند. با وجود تمام مشکلات و تنگناها شیعیان کشمیر توانستند در ابعاد گوناگون تاریخی، فرهنگی و اجتماعی کشمیر کارهای فراموش نشدنی انجام دهند. این پایان نامه مشتمل بر شش فصل است. فصل اول مربوط به جغرافی طبیعی و سیاسی و نیز تاریخ کشمیر است در این فصل اشاره کوتاهی بر پیشینه ای اسلام در کشمیر شده است. در فصل سوم دولت شیعیان کشمیر و اوضاع سیاسی اجتماعی و علمی و فرهنگی و اقتصادی آنان مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم: شیعیان در عصر مغول- فصل پنجم: فعالیت ها، تلاش هاو کوشش های شیعیان کشمیر- فصل ششم وضعیت فعلی شیعیان کشمیر

کیسانیان به عنوان اولین گروه شیعه که مصداقی عینی برای موعود احادیث نبوی برگزیدند، پیشگامان عنایت به مهدویت در میان فرقه های اسلامی هستند. لذا واکاوی و بازشناخت باور به مهدی و مهدویت در میان آنان با رویکرد فرایندی، در نگاهی کلان به ارتقاء مباحث و مطالعات تطوری در تاریخ تشیع کمک می کند. هدف گزاری پژوهش پیش رو، ترسیم نموداری از جایگاه مهدی باوری در اندیشه ی کیسانیان در طول حیات آنان، با استفاده از بقایای آثار درون گروهی و همچنین کتاب های فرقه نگاری و تاریخی مرتبط با موضوع فوق می باشد. بنابراین با استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از قابل قبول ترین نقل های تاریخی و بهره گیری از اصول پذیرفته شده در مطالعات فرقه نگاری و تاریخی و همچنین ارائه تحلیل های عقلانی مستند، به بررسی باور به مهدویت در میان این فرقه ی از میان رفته پرداخته ایم. کیسانیان که شاید از دل قیام مختار متولد شدند به سرعت تشکیلاتی مخفی خود را ساماندهی کرده و توانستند در میان شیعیان هوادارانی به دست آوردند. موعود گرایی ریشه یافته در روایت پیامبر اکرم، در نگاه کیسانیان نیز با تطوری ملموس روبرو گشت و باوری ساده به عدم وفات بن محمد بن حنفیه و غیبت او در گذر زمان به ایدئولوژی فربه و با شاخ و برگی انبوه بدل گشت. آنان امید به ظهور منجی را در میان یاران سرخورده ی خود، به عنوان تنها انگیزه قوی برای باقی ماندن در صفوف کیسانیه نگه داشته و در طول سالیان متمادی، یک نظام اعتقادی منسجم در باب غیبت و ظهور محمد بن حنفیه را سازماندهی کردند. اما سرانجام در انتهای قرن دوم و با ایجاد انشعاب های فراوان و نفوذ غالیان در میان کیسانیه، روز به روز از تعداد کیسانیان کاسته شد و به مرور این فرقه با همه باورهایش از جمله مهدی باوری، از میان رفت.

کوفه از آغاز (17 هجری) در هر دو خلافت مشکل تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را داشته زمان این تحقیق تا انقراض امویان بوده لذا در این تحقیق اوضاع سیاسی فرهنگی و اجتماعی کوفه تا 132 هجری قمری بیان شده است. بنای این شهر به عنوان پایگاه نظامی برای گروههای مسلمان ایجاد شده بود مهم و معروف بود و از جهت پایگاه نظامی همه خلفاء فرمان روایان معتقد بودند که مردم این شهر طرفدار آنان باشد. در حالی که مردم این شهر که اکثریت آنان نظامی بوده با وصف خاص خود زندگی می کردند و خود را سربلند محافظان حقیقی اسلام و حکومت اسلامی می دانستند همیشه مخالف حکومت بودند. تهاجم امویان توسط مهاجمان و فرمان روایان در کوفه در قرن اول و دوم 112 سال با ویرانی مادی روحی (معنوی) علیه شیعیان علی (ع) همراه بود این ظلم و ستم آنان اوضاع کوفه را همییشه برای قیام انقلاب شورش مشغول داشته دو نکته ای که سبب انقلاب ها و زوال انقلاب ها در کوفه موجب شده بود اینست که: 1- علت این انقلاب ها سیاسی فرهنگی و اجتماعی تعلیمات حق جویانه حضرت علی (ع) و اولاد آن حضرت بود. 2- علت زوال و سرکوبی این انقلابها نافرمانی از فرمایشات اهل بیت و دودلی سستی و بی وفایی مردم کوفه. این علت دوم سبب شده که خوارج به ظهور آمدند شهادت حضرت علی (ع) در محراب عبادت امام حسن مجتبی (ع) با معاویه صلح کرد حسبن بن علی (ع) و اصحاب باوفا و سفیر آن حضرت مظلومانه و غریباته به شهادت رسیدند. این علت دومی نه تنها بر اوضاع سیاسی اثر خود را داشت اثرش تا فرهنگ و اجتماع این شهر رسید که مصنفان و شاعران به دو گروه طرفداران اهل بیت و مخالفین اهل بیت تقسیم شدند و همچننی نظامیان نیز در دو گروه تقسیم شدند که یک گروه در راه حق جهاد می کرد و گروه دوم علیه اهل بیت شمشیر می زد در این رساله علل و بررسی عمل کرد فرمان روایان امویان بیان شده است.

محدوده ی زمانی این پژوهش دوره ی امامت امام رضا?(203ـ183ه‍.ق) را در برمی گیرد که بخشی از دوره ی اوّل حکومت عبّاسیان(232ـ132ه‍.ق) است. این نوشتار در مقام بیان این مسأله است که امام رضا? در مورد مظاهر فرهنگی و تمدنی از جمله آداب، رسوم و باورها و اعتقادات و همچنین تشکیلات اداری و دیوان ها، دانش و علوم، هنر و معماری چگونه موضع گیری می نمودند و نیز شیوه ی برخورد با فرق اسلامی و عقاید و افکار ادیان گوناگون و نیز نحوه ی مناظرات علمی، چگونه بوده است!؟ با در نظر گرفتن گسترش ممالک اسلامی و تنوع فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت که موجب پیدایش فرقه ها و نحله های دیگر در بین اندیشمندان اسلامی می شد، وضعیّت بحرانی رادر حوزه ی دین و فرهنگ، فراروی جهان اسلام قرار می داد، که ما سعی داریم در بخشی از این پایان نامه، نقش مهّمی را که امام رضا? در این راستا ایفا کرده است، بررسی کنیم، چراکه، فعالیّت علمی امام رضا? در مدینه و ماجرای ولایت عهدی و جلسات مناظره با علمای ادیان و فرق اسلامی، در این دوره ی امامت امام رضا? کم نظیر بوده و نکات قابل برداشت فرهنگی و تمدنی، فراوانی درآن نهفته است. بنابراین، این پژوهش به دنبال بررسی این است که وضعیّت فرهنگی و تمدنی دوره ی اوّل عبّاسیان را مطرح کند تا با در نظر داشتن مظاهر فرهنگ و تمدن، مواضع و فعالیّت های امام رضا? قبل و بعد از هجرت را تحلیل و بررسی کند