چکیده مفهوم شناسی اتراف در قرآن و حدیث وتحلیل پیامدهای اقتصادی آن در جامعه ایران (از دهه 1320 به بعد) یکی از مفاهیم بسیار کلیدی قرآن کریم برای تحلیل شرایط ساختارهای اجتماعی، مفهوم اتراف است. خدای متعال، مترفین را عامل هلاکت جوامع، معرفی می کند. بنابراین اگر در جامعه ای، بسترها برای بروز اتراف و یا رفتارهای اترافی فراهم آید، آن جامعه در مسیر هلاکت حرکت خواهد کرد. رساله حاضر، به تحلیل و بررسی مفهوم اتراف در قرآن و حدیث و تبیین پیامدهای اقتصادی بروز اتراف در جامعه ایران می پردازد. در فصل اول به مقدمه و ضرورت طرح بحث، پرداخته شده است. در فصل دوم به تحلیل شاخصه های مترفین پرداخته و به این جمع بندی رسیده ایم که بر اساس آیات قرآن، دنیاطلبی و در نتیجه غفلت از آخرت را باید به عنوان عامل اصلی بروز اتراف ورفتارهای اترافی، مد نظر قرار داد. در فصل سوم، شاخصه های مترفین در داستان های قرآن، مورد تحلیل قرار گرفته است. آنچه را که باید مد نظر قرار داد این است که دنیاطلبی واطمینان به دنیا به عنوان شاخصه اصلی تمام امت هایی که هلاک شده اند، عامل اصلی تکذیب آیات الهی وهلاکت ایشان شده است. علاوه بر این فقدان تقوی و ترس از خدای تبارک وتعالی، علت بسیاری از فسادها در چنین جوامعی، بوده است. نکته کلیدی این است که در این فرآیند جریان مترفین، بستر دنیاطلبی را در جامعه، فراهم می آورد و شاخصه های جریان مترفین را می توان در تمامی این داستان ها، ملاحظه نمود. در فصل چهارم، سعی شده است که با بررسی آیات قرآن کریم، برخوردهای مترفین با قرآن کریم و رسول بزرگوار اسلام، مورد تحلیل قرار بگیرد. در جمع بندی نهائی این فصل هم، به این نتیجه رسیدیم که دنیاطلبی و غفلت از آخرت، ریشه تمامی اتهاماتی بوده است که نسبت به قرآن و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله والسلم ، مطرح شده است. در فصل پنجم، بروز اتراف در جوامع دینی را مورد بررسی قرار داده و با استناد به آیات قرآن، امکان بروز اتراف در جامعه دینی را ثابت نموده ایم، چرا که امکان بروز دنیاطلبی به عنوان عامل ایجاد اتراف در هر جامعه ای، وجود دارد. ازسوی دیگر، جریان نفاق نیز، جریانی است که بسترساز بروز اتراف و شاخصه های مترفین در جامعه دینی است. بنی اسرائیل هم، جامعه ای دینی هستند که شاخصه های مترفین در میان ایشان بروز کرده است وبه عنوان یک نمونه، بیانگر امکان بروزمترفین در درون یک جامعه دینی است. در فصل ششم، شاخصه های مترفین در احادیث، برررسی شده است و در این زمینه به خصوص بر موضوع اتراف در نهج البلاغه، تأکید گردیده است. آنچه را که از جمع بندی این مباحث در تعریف مترفین، می توان ارائه کرد این است که «مترفین، جریانی هستند که به واسطه اطمینان به دنیا وقدرت دنیایی خود، از یاد خدا وآخرت غافل شده اند و از فرامین الهی سرپیچی می کنند، و اگر در جامعه در جایگاهی قرار بگیرند که موردتبعیت باشند، بستر دنیاطلبی و غفلت از آخرت و یاد خدای متعال و فساد را در تمامی ابعاد آن اعم از اقتصادی وسیاسی و.. فراهم می آورند. ایشان همواره در برابر جریان حق ورهبری آن، قرار دارند وجامعه را درمسیر هلاکت سوق می دهند.» در فصل پایانی رساله نیز، به تبیین پیامدهای اقتصادی اتراف در جامعه ایران پرداخته شده است. بر اساس جمیع مباحث در این فصل، علت بروز اتراف و رفتارهای اترافی در جامعه ایران، استفاده غلط از در آمدهای نفتی است که منجر به بروز فساد اقتصادی ودر نتیجه بروز اتراف و رفتارهای اترافی در جامعه ایران، شده است. کلمات کلیدی: اتراف، مترفین، فساد، دنباطلبی، آخرت

چکیده این پایان‏نامه دارای دو بخش است: روش‏شناسی قرآن‏پژوهی در اقتصاد اسلامی و مطالعه موردی نقش دولت در اقتصاد. در بحث روش‏شناسی می‏گوییم: اقتصاد اسلامی، مصداقی از علم دینی است و نقل و عقلِ ناب (پیراسته از وهم و خیال و هواهای نفسانی)، منابع معرفتی اصلی علم دینی هستند و هر چیزی را که نقل و عقلِ ناب کشف کنند، کاشف از قول و فعل خداوند بوده و می‏توان علم دینی نامید. با توجه به تعریف مذکور، اقتصاد اسلامی می‏تواند علم باشد اگر در تحقق آن از دو منبع معرفتی مذکور استفاده شود. در ورود به قرآن باید شاکله اقتصاد اسلامی مشخص شود. می‏توان گفت که نظام اقتصاد اسلامی چهار بخش است: فردی، خانوادگی، ملّی و بین‏المللی. در استفاده از قرآن باید به تمام این بخش‏ها بپردازیم و نحوه تعامل آنان را با یکدیگر مورد بررسی قرار دهیم. همچنین باید مبانی غایی و فاعلی موضوع را از دیدگاه قرآن بررسی نموده و نتیجه حاصل را در بررسی موضوعات، دخیل نماییم. بعد از تبیین مبانی فاعلی و غایی، باید خود موضوع را در قرآن بررسی کنیم. در این مرحله باید به برداشت نظام‏مند و اصولی از آیات قرآن دقت نماییم. در مطالعه موردی طبق آیات قرآن در تعریف حکومت، می‏گوییم: حکومت در اسلام به معنای ولایت الهی در اداره جامعه طبق شریعت، به منظور ایجاد شرایط تکامل انسان است. در ادامه با بررسی مبانی فاعلی و غایی انسان و حکومت در قرآن، می‏گوییم: با برقراری عدالت اجتماعی در سطح اجتماع، شرایط جامعه انسانی برای حرکت به سمت تکامل انسان تحقق می‏یابد. با توجه به تعریف عدالت اجتماعی و معنای حکومت و آیات دیگر قرآن، حکومت اولا نقش نظارتی برای تحقق عدالت اجتماعی دارد و حق انجام فعالیت اقتصادی را ندارد؛ ثانیا اگر عدالت اجتماعی محقق نشد، برای تحقق آن می‏تواند وارد فعالیت اقتصادی شود و نباید فعالیتش برای کسب سود باشد. کلمات کلیدی: اقتصاد اسلامی، علم دینی، قرآن پژوهی در اقتصاد اسلامی، حکومت در اقتصاد.

اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت جهت راهنمایی بشر به سمت زندگی سعادتمند همواره جزئی از مسایل اصلی مکاتب بشری و الهی بوده است. اندیشمندان یونان باستان این بحث را تحت عنوان تدبیر منزل مورد توجه قرار داده اند. همچنین حکمای مسلمان نیز ذیل همین عنوان به مساله معیشت انسان مسلمان پرداخته اند. اقتصاد متعارف نیز این مساله را تحت عنوان اقتصاد خانواده مورد بحث قرار داده است. اسلام نیز به عنوان مکتبی که هدف خویش را سعادت دنیوی و اخروی انسان قرار داده است، بر تقدیر معیشت تاکیدات زیادی دارد و آن را یکی از لوازم کمال انسانی می داند. از این رو فهم معنای تقدیر معیشت و اصول و ارزش های حاکم بر زندگی انسانی از دیدگاه اسلام سوال اصلی این تحقیق است. در این تحقیق ضمن بررسی نظریه های تطبیقی تقدیر معیشت که در یونان باستان، اندیشه حکمای مسلمان و اقتصاد دانان غربی مورد بحث قرار گرفته است، با بررسی نصوص دینی و قرآن و روایات، اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت از دیدگاه اسلام را استخراج کرده ایم. در این میان باتوجه به آنکه عبارت تقدیر معیشت در حدیث بیان شده، تکیه بیشتری بر احادیث شده است. تقدیر معیشت از دیدگاه اسلام به معنی حرکت در میان اسراف و تقتیر در زندگی مادی است. البته فهم این نکته که خداوند رزق انسان را تضمین کرده است، سبب می شود تا انسان نگران معیشت خویش نباشد و به سایر ابعاد کمال خویش بپردازد. مساله تقدیر معیشت را از دو بعد می توان مورد بررسی قرار داد. بعد اول به اصول حاکم بر تقدیر معیشت است که عناوینی مثل حسن و رفق در تقدیر معیشت، توجه به علم؛ محوریت کفاف و ... را شامل می شود. اما بعد اصلی تقدیر معیشت مسایل کاربردی آن است که شامل جایگاه رزق در زندگی انسان، اصول حاکم بر فقر، مصرف و کسب و کار است.

بحث درباره پدیده فقر، شناخت عوامل و راه مبارزه با آن از زمان های دور موردتوجه مکاتب، صاحب نظران و تا حدودی حکومت ها بوده است. شاید به ندرت بتوان مسئله ای مانند آن یافت که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یک جامعه دخالت داشته باشد. در بین ائمه معصومین (ع) تنها برای وجود مبارک امیرالمومنین (ع) امکان حاکمیت حکومت اسلامی فراهم شد و مبارزه با فقر یکی از برنامه های اصلی ایشان در مدت حکومتشان بود. حضرت (ع)پس از پنج سال مبارزه با فقر در نهایت، وضعیت معیشتی مردم کوفه را این گونه بیان کردند: ما أَصْبَحَ بالْکوفَهِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزلَهً لَیأْکلُ الْبُرَّ وَ یجْلِسُ فِی الظِّلِّ وَ یشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَات «تمام مردم کوفه دارای زندگی مرفهی هستند، حتی پایین ترین افراد نان گندم می خورند و خانه و سرپناهی دارند و از آب آشامیدنی گوارایی (آب فرات) می آشامند.» (ابن شهر آشوب، 1379 ق، ج 2، ص 99). و این به معنای ریشه کن کردن فقر و رساندن جامعه به رفاه عمومی است حال سوال این است که امیرالمومنین (ع) در مدت حکومتشان چه راه کارهایی را به کار بسته و جامعه را به رفاه عمومی رساندند؟ روش تحقیق در این نوشتار «روش کتابخانه ای» و «تحلیل متن» است که با بهره گیری از کتب حدیثی و سیره عملی حضرت علی (ع) ابتدا پدیده فقر از دیدگاه ایشان شناسایی شده، در مرحله بعد راه کارهایی که حضرت (ع) در مدت حکومتشان برای مبارزه با فقر به کار بردند، از احادیث و سیره عملی ایشان استخراج شد و درنهایت راه کارهایی اجرایی جهت مبارزه با فقر جهت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر اساس حکمت علوی پیشنهاد داده شد. نتایج نشان می دهد که برای ریشه کن کردن فقر باید راه حل جامعی را در پیش گرفت و راه کارهایی با رویکردهای سه گانه توسعه و رونق تولید، آموزش و فرهنگ سازی، برقراری عدالت و توزیع عادلانه را در این راستا به کار بست.

مقوله برکت یکی از پرکاربردترین مفاهیم اقتصادی در ادبیات دینی است که در حوزه های مختلفی به کار رفته است. از همین رو نیاز است تا هم تبیین جامعی از این مفهوم صورت گیرد و هم جایگاه این مفهوم در اقتصاد اسلامی تشریح گردد. در این پژوهش با روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و تحلیل اسنادی ابتدا با بررسی آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) و همچنین آثار و نظریات اندیشمندان مسلمان به تبیین مفهوم برکت پرداخته شده و در نتیجه مفهوم برکت معادل «ازدیاد کمّی و کیفی در رزق» در نظر گرفته شده است. در ادامه تحقیق عوامل ایجاد و از بین رفتن برکت بر اساس آیات و روایات احصاء گردیده است. همچنین در این تحقیق مشخص شده است که اعمال غیر اقتصادی انسان ها بر نتایجی که از فعالیت های اقتصادی شان حاصل می شود اثر مستقیم دارد و در میزان بهره مندی آنها از منافع مالی آن فعالیت ها موثر می باشد. در پایان نیز سعی شده تا جایگاه برکت در اقتصاد اسلامی تشریح گردد. برکت از چندین جهت می تواند در اقتصاد اسلامی مورد بررسی قرار گیرد که یکی از موارد مهم آن مقوله رشد اقتصادی است. برکت می تواند به عنوان عامل ایجاد «پیشرفت فنی» در نظریات جدید رشد اقتصادی مطرح گردد. بر این اساس برکت با ایجاد پیشرفت فنی باعث ارتقاء نرخ رشد اقتصادی در چارچوب نظریات جدید رشد اقتصادی می گردد.