موضوع «حفاظت از میراث معماری» مسئله ای است پیچیده و پراهمیت که دارای وجوه متعدد می باشد. در امر حفاظت از میراث معماری نوع نسبت مردم با موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در جامعه حال حاضر ایران، بنا بر شواهد مختلف، نه تنها در این ارتباط نسبت مطلوبی برقرار نمی باشد بلکه تعارض های اجتماعی متعددی نیز وجود دارد. این رساله به تحقیق در علل بروز تعارض های اجتماعی در حفاظت از میراث معماری پرداخته است. علل بروز نسبت های اجتماعی نامناسب با موضوع حفاظت از میراث معماری از طریق یک موردپژوهی معطوف به مجموعه ثبت جهانی گنبد سلطانیه، مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه بومی شهر سلطانیه از آن جهت به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است که بنا بر شواهد وضع موجود، در این شهر بروز نسبت های اجتماعی نامناسب با میراث معماری و حفاظت آن و نیز تنش و تعارض های اجتماعی ایجاد شده، وجوه گوناگونی از مسئله را می تواند آشکار نماید. تحقیق حاضر حاصل پژوهشی است در باب مطالعه و شناسایی علل بروز این پدیده، که به اتکا ادبیات حاصل از مستندات پیشین و نیز پیمایش های میدانی گسترده، انجام پذیرفته است. یافته ها و نتایج تحقیق بر مبنای طبقه بندی و تحلیل مصاحبه های عمیق صورت پذیرفته با جامعه بومی شهر سلطانیه و نیز بررسی اسناد، مدارک و پرونده های قضایی مرتبط با موضوع بدست آمده اند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که مجموعه ای از عوامل در بروز تنش و تعارض های اجتماعی با موضوع حفاظت از میراث معماری در این شهر موثر بوده است. از جمله مهم ترین عوامل یادشده، موارد زیر را می توان برشمرد: عدم توانمندی جامعه سلطانیه نسبت به شناخت میراث معماری و حفاظت از آن و نیز کمبود هم پیوندی میان اصول و مبانی «میراث معماری» با «نیاز ها و تقاضاهای مردمی»، برخوردهای نظری و اجرایی ناهماهنگ و مقطعی در ارتباط با فرآیندهای حفاظتی، تعارض های شغلی و حرفه ای افراد، نفی خواسته ها و تمایلات اجتماعی با استناد پیوسته و صرف به ضوابط و قوانین حفاظتی موجود و نیز ایجاد فضای سوء برداشت، سوء رفتار و عدم اطمینان نسبت به حفاظت از میراث معماری. نتایج تحقیق نشان می دهد، میان «تقاضاهای اجتماعی» و «فرایندهای حفاظت از میراث معماری» اختلاف معیار وجود داشته و هم پیوندی مناسب میان جامعه و میراث معماری برقرار نشده است، لذا ایجاد تعادل و تعامل اصولی میان نیازها و خواسته های صواب جامعه با فرایندهای حفاظت از میراث معماری به عنوان رویکردی موثر در کاهش تعارض های اجتماعیِ یاد شده، پیشنهاد می گردد. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر تعمیم مباحث روانشناسی اجتماعی به موضوع حفاظت مردمی از میراث معماری می باشد.

گنبد سلطانیه شاهکار هنر معماری ایران و جهان، بزرگ ترین گنبد آجری و سومین گنبد بزرگ جهان پس از گنبدهای سانتا ماریا دلفیوره و ایاصوفیه است که طی مدت زمان ده سال و در بین سال های 713-704 (ه.ق) توسط سلطان محمد خدا بنده (اولجایتو) در سلطانیه احداث شده است. این گنبد با تزئینات کاشی کاری آراسته شده که طی قرون متمادی و بر اثر شرایط اقلیمی بسیار سخت حاکم بر آن آسیب دیده اند. مرمت و بازسازی کاشی های گنبد در بین سال های 1383 -1387 از جمله اقداماتی است که برای حفظ این بنای ارزشمند از سوی مسئولان وقت میراث فرهنگی انجام یافت اما پس از مدت زمان کوتاهی قریب یک سال از اتمام این پروژه، لعاب کاشی های گنبد شروع به ریختن کرده و به لحاظ بصری و ساختاری در شرایط بسیار بدی قرار گرفته اند. محور اصلی این پایان نامه شناخت شدت و علل تخریب هایی است که در لعاب های کاشی ها به وجود آمده است. بر این اساس انجام مطالعات فن شناسی و آسیب شناسی برای شناخت ساختار لعاب ها و همچنین آشنایی با عوامل آسیب رسان به آن ها لازم می بود. اطلاعات به دست آمده در این پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، میدانی، آزمایشگاهی و آنالیز دستگاهی حاصل شده است. ترکیبات لعاب ها با استفاده از روش هایsem و icp شناخته شد. همچنین برای شناسایی نوع ملات و شوره از روش ft-ir استفاده گردید. نتایج حاصل از این یافته ها نشان می دهد که مهم ترین عامل تخریب شدید لعاب ها در ارتباط با عدم آگاهی و دانش کافی مسئولین مربوطه نسبت به فرآیند تولید لعاب ها، نحوه اجرا و نصب کاشی ها و همچنین فشار مسئولان برای به پایان رساندن سریع تر مرمت گنبد بوده است. دو عامل فوق سبب گشته تا لعاب ها از همان آغاز دچار تخریب هایی چون ترک، حفره، پریدگی لعاب و ... شوند.