براعت استهلال از آرایه های معنوی علم بدیع است امروزه با توجّه به تعاریف و کاربرد آن در اوّل بعضی از منظومه ها به ویژه شاهنامه ی فردوسی، تحلیل عناصر صرفی، نحوی و معنایی آن، کاری ادبی و علمی محسوب می شود. دراین حیطه سعی نگارنده برآن است بامطالعه ی کتاب ها وآثار دیرینه و منظومه های ادب پارسی و به ویژه خوش آغازی آن ها، طرح نوی درانداخته شود و دست کم یکی از جلوه های فراموش شده ی آن؛ یعنی : آرایه ی براعت استهلال وکاربردآن در منظومه های فارسی با نگاهی و نظری جدیدتر مطرح و تحلیل گردد. هدف این است که طرفی و شمّه ای از مسائل ادبی فارسی که تا به حال مجهول مانده است، به روش علمی و منطقی شناسانده شود. در ایـن رساله، روش تحلیل محتوا با مباحث نـظری و کاربردی مدّ نظرقرارگرفته است. نمونه گیری هم از کتاب های تاریخ ادبیّات و کتب بدیعی و منظومه های مرتبط به صورت استفاده ازنوع خوشه ای تصادفی وساده و هدفدارصورت گرفته است. نویسنده ی این رساله کوشیده است باتوضیح و تحلیل آرایه ی مذکور؛ یعنی: شگرف آغازی در آثار و منظومه های فارسی، عناصراین آرایه را بررسی کند و درپایان کاربردآن را به حوزه های دیگر زندگی اجتماعی بشری همچون آغاز سخن مدّاحان وسخنرانان در مراسم عزا، مقدّمه گویی درحیطه ی مطالب معنوی و اخروی برای شروع تلاوت و تفسیر قرآن مجید، آغازخطبه ها، بـزم ها و به کارگیری آرایه درتحمیدیّه ها، دعوت نامـه ها، درج عبارت هایی در آغاز آگهی های مجالس ترحیم، سخنرانی ها و مواردی ازاین قبیل تعمیم دهد.

دیوان رسالت از جمله دیوان های مهم قرون گذشته است که روسای آن از بین دبیران و دانشمندان برجسته انتخاب می شدند. نامه ها و منشأت دبیران و روسای دیوان رسالت شامل: نامه های دیوانی، منشور، ملطّفه و رقعه و سوگندنامه بوده است. به کارگیری دبیران خردمند و دانشمند در دیوان رسالت نشان دهنده اهمیّت آن نزد سلاطین و نقش آنان در پیشرفت سیاست، و استحکام بنیان دولت ها و نیز رونق و توسعه علم و دانش بوده است که البتّه مستلزم آموختن آداب و رسوم و فنّ دبیری بوده است.در این مورد در سال های بسیار دور کتاب های تعلیمی نوشته شده که بسیاری از آنها به دست ما نرسیده و در گذر زمان از بین رفته است و تعداد اندکی از آن باقی مانده است که می توان به آداب دبیری نوشته محمّدبن عبدالخالق میهنی اشاره کرد. نظامی عروضی دبیری را مانند شاعری و منجّمی و طبابت از شغل های مهم درباری بر می شمارد و نخستین مقاله کتاب خود را در باب «دبیری» می نگارد.مولّف تاریخ بیهقی نیز دبیری فاضل است که در دربار سلاطین غزنوی به این امر خطیر می پردازد . از ظرافت و سبک نامه هایی که بیهقی در اثرش متذکّر شده ، از جهت رعایت مقتضیات حال و ملاحظه آداب متعارف، و توجّه به دقایق سیاست، بسیار عالی بوده است که این امر حاکی از تجربه، مهارت و آگاهی دبیران نسبت به مسوولیّت خویش می باشد که می توان آن را میراث ارزش مند و مفیدی در فن دبیری و انشاء رسایل دیوانی محسوب کرد. تاریخ بیهقی، تاریخی سودمند و اطمینان بخش است که آن را می توان از نظرگاه های مختلف مورد بررسی قرارداد، چنانکه می توانیم با شیوه نگارش و آداب و رسوم و تشریفات دربار مربوط به دیوان رسالت در قرن پنجم آشنا شویم و آیین و فن دبیری را بیاموزیم. در این نوشتار، برآنیم تا آداب و فنون دبیری را در تاریخ بیهقی و مقایسه آن با چهار مقاله نظامی عروضی مورد بررسی و تحقیق قرار دهیم.