کتابی که ترجمه و تحقیق آن در ادامه می آید، یکی از کتابهای مستقل در زمینه استفهامات قرآن کریم است. مولف محترم، در باره ی نکات بلاغی و گاهی تفسیر موضوعی 1260 استفهام قرآنی، به ترتیب از اول مصحف تا پایان آن، تنها به نظرات علمای اهل سنت پرداخته و آن ها را مورد نقد و بررسی قرار داده است. ما در ترجمه و تحقیق این کتاب، سعی نموده ایم با رعایت امانت، به ترجمه آن بپردازیم و نقطه نظرات برخی از علمای متقدم شیعه مانند: شیخ طوسی و شیخ طبرسی، و و بعضی از علمای متأخر شیعه مانند: علامه طباطبایی و در چند مورد علامه بلاغی و نُه تفسیر دیگر را ذکر نماییم تا نکمله ای بر کتاب مذکور باشد.

چکیده رثا یکی از انواع ادبی است که شاعران در ادبیات عرب به آن توجه کرده اند و آن چند قسم است که از آن جمله رثای خویشان, رثای رسمی و رثای علویان است. شاعر در رثای خویشان به مرثیه نزدیکانش روی می آورد و در میانه سخن گفتن از آن, شدت اندوه خود را بدون تکلف آشکار می کند. در رثای خلفا شاعر رثا را وسیله ای برای محقق شدن اهداف و نیازهای دنیوی قرار می دهد و به دست آوردن مال را مقدمه اهدافی قرار می دهد که سعی در محقق کردن آن دارد. در رثای علویان شاعر قساوت حاکمان اموی و عباسی را بیان می کند و رثایش را همراه با اندوه و شورش بر ضد حاکمانی می کند که با اهل بیت جنگیدند, آنها را کشتند و حرمت آنان و نزدیکیشان را با پیامبر در نظر نگرفتند. شریف رضی یکی از شاعرانی است که به رثای علویان و به ویژه امام حسین (ع) توجه کرده است. وی در مرثیه هایش رفتار امویان, چگونگی کشته شدن امام حسین (ع), حالت اسیران, ویژگی های امام حسین (ع), ریشه های حادثه ی کربلا و ... را به تصویر کشیده است همچنین با استفاده از آرایه های بلاغی وقایع را به صورت موثری توصیف کرده و مضامینی که در این خصوص ارائه می کند با مضامین کتاب های معتبر تاریخی سازگاری دارد. در این پژوهش پس از بیان زندگی شاعر, انواع ادبی وی و انواع رثا در نزد شاعران به بررسی مضامین رثای امام حسین (ع) و چگونگی استفاده شاعر از تاریخ کربلا در سرودن این مراثی پرداخته می-شود سپس برخی از آرایه های ادبی این شاعر بیان می شود. کلید واژه ها: رثای امام حسین (ع)، شریف رضی، مضامین شعری، صنایع ادبی.

قرآن ، کتاب الهی و معجزه جاودانه آخرین پیام آور الهی برای بیان اغراض و مفاهیم مورد نظر خود در راستای هدایت انسان به سرمنزل مقصود برترین و زیباترین روش های حکیمانه را در قالب تراکیب و الفاظ فصیح و بلیغ به کار برده است . از جمله این روش ها ، زینت کلام با پرسش ها و پاسخ هایی است که آدمی را به طور غیر مستقیم در مسیر معانی بلند و اهداف والا سوق می دهد . اسلوب استفهام از جمله اسلوب هایی است که قرآن کریم مکرّر از آن استفاده می کند و حدود 1200 بار این اسلوب بیان در آن به کار گرفته شده است و با توجه به این که پروردگار سبحان ، آگاه و عالم به همه چیز است ؛ بنابراین در اغلب موارد که استفهام از جانب خداست ، غرض او از استفهام آگاهی یافتن نسبت به مجهول نیست ؛ بلکه در این استفهامات راز و رمز و حکمت هایی نهفته است که این امر سخن شناسان و علمای علم بلاغت و به ویژه مفسّران را بر آن وا داشته تا در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام های قرآن باشند و به زیبایی های آن پی ببرند . این پژوهش تلاشی در جهت بررسی دیدگاه مفسّران شیعه در راستای کشف زیبایی استفهام در سه جزء اول قرآن است که در 5 فصل تکمیل و ارائه گردیده است ؛ در فصل اول بنا به شیوه معمول و رایج نگارش پایان نامه در دانشگاه یزد کلیات تحقیق مطرح می گردد و در فصل دوم به بیان تعریف استفهام و ادوات استفهام و کاربردهای متفاوت آن ها و معانی مجازی و فرعی استفهام از قبیل : تقریر ، توبیخ ، انکار ، استبعاد و ... پرداخته می شود و در فصل سوم نظرات مفسّران شیعه درباره ی اغراض و مفاهیـم استفهـام های موجود در جـزء اوّل قرآن مورد بررسی قرار می گیـرد ؛ در فصـل چهارم استفهام های جزء دوّم قرآن و در فصل پنجم استفهامات موجود در جزء سوم از دیدگاه این اندیشمندان مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد که در رأس این مفسّران می توان از کسانی چون : شیخ طوسی ، شیخ طبرسی ، شریف کاشانی ، میرزا محمّد مشهدی ، علّامه طباطبایی ، فیض کاشانی و شیبانی نام برد که یکی از هدف های اصلی این پژوهش تبیین جایگاه نظرات مفسّران شیعی در بحث استفهامات قرآنی و بیان نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه های آنان در این خصوص است. لازم به بیان است که در هر آیه علاوه بر بیان اغراض و معانی فهمیده شده از استفهام ، به موضوع اصلی یا شأن نزول آیه اشاره شده و در پایان ، دیگر جلوه های بلاغی موجود در آیه نیز آورده شده است .

شعر سیاسی فنی از کلام است که به نظام سیاسی وابسته است وهدف آن هم سیاست است.این نوع از شعر از یک نظام سیاسی حمایت می کند و یا آن را مورد نقد , بررسی و حمله قرار می دهد.شعر سیاسی از همان آغاز پیدایش شعر عرب،با آن قرین و همراه بوده است. در عصر جاهلیت،شعر سیاسی ارتباطی تنگاتنگ با قبیله به عنوان یک نظام سیاسی کوچک داشت و بسان روزنامه ای بسیاری از جوانب داخلی و خارجی آن را بیان می نمود. درصدر اسلام وزمان رسول الله(ص)، شعرسیاسی ابزارحمایت ازدین جدید ودفاع ازآن درمقابل شاعران مشرک بود.بعد از وفات رسول الله(ص) ، اختلاف مسلمانان برسر جانشینی آن حضرت باعث گسترش شعر سیاسی گشت.در عصر خلفای راشدین ,شعر سیاسی به فتوحات اسلامی و گسترش اسلام اختصاص یافت. اما شعر سیاسی به عنوان یک غرض شعری خاص ، بعد از شکل گیری حکومت اموی وتشکیل احزاب سیاسی مورد استفاده قرار گرفت. از جمله این گروه ها شیعه و خوارج بودند. آنها به خاطر دیدگاه های متفاوت پیرامون خلافت ، مخالف حکومت اموی بوند . بدین جهت, شعربسان رسانه ای دیدگاه های سیاسی آنها را منعکس نموده است. شعر شیعه شامل استدلال جهت اثبات حق اهل بیت برای خلافت و نمایانگر سختی ها و بلاهای واردشده بر اهل بیت است ، علاوه برآن به مدح اهل بیت و هجو مخالفان آنها پرداخته است. شاعران خوارج نیز به بیان اصول ومبادی این حزب ومناقب اعضای آن , رثای کشته شدگان و هجودشمنانشان پرداخته اند. شاعران خارجی برخلاف همتایان شیعه ، شعر را فقط در خدمت حزب خویش قرار داده اند. هرچند شاعران هردو گروه در هجو و تاختن به بنی امیه با یکدیگر هم صدا گشته اند. واژگان کلیدی: شعرسیاسی – شیعه – خوارج- عصر اموی

چکیده اشتغال یکی از اسلوب های کلام در زبان عربی است که از سه رکن مشغول عنه، مشغول و مشغول به تشکیل می شود. ساختار اشتغال بدین صورت است که ابتدا اسمی مقدم می شود، سپس بدنبال آن عاملی می آید که در ضمیر آن اسم مقدم یا در اسمی که مضاف به ضمیر آن اسم مقدم است عمل می کند یا آن عامل در اسمی عمل می کند که متبوع تابعیست که به ضمیر آن اسم مقدم اضافه شده است به گونه ای که اگر آن ضمیر یا اسم متبوع به ضمیر حذف شود، عامل موخّر در اسم مقدّم به عنوان مفعول به عمل می کند، مانند: «الطالب رأیته»، «الطالب رأیت أخاه»، «الطالب رأیت سعیدا اخاه.» این تحقیق پس از بررسی معنا و مفهوم اشتغال نزد نحویان به معرفی ارکان اشتغال و بیان حالت های اعرابی آنها پرداخته است و ضمن استخراج آیاتی از قرآن که در آنها اشتغال وجود دارد به بیان مفاهیم آیات می پردازد و آرای دانشمندان اسلامی را در خصوص این ساختار نحوی طرح و بررسی می نماید. از مجموع بررسی ها چنین به دست می آید که این ساختار 43 بار در قرآن به کار رفته است که 7 مورد آن مورد اتفاق و 36 مورد آن مورد اختلاف است. کاربرد این ساختار به موارد خاصی چون قرآن، بهشت و ... و همچون دوزخ و قریه هایی که مورد غضب و عذاب خداوند واقع شدند و ... و بارزترین مخلوقات خداوند همچون، انسان، جان، زمین، کوهها، آسمان، ماه و ... منحصر و محدود است. این موارد بدون شک مواردی هستند که به دلیل اهمیت آنها و جلب توجه مسلمانان به آنها خداوند آنها را در این ساختارها بیان نموده است.

چکیده حکمت در لغت به معنای عقل، عدل وداد، علم و دانش، حلم و بردباری، راستی و درستی، پند و اندرز، فلسفه و... بوده و در قرآن علاوه بر معانی مذکور به معنای دین، حقیقت و کلام خدا هم آمده است. حکمت در ادب عبارت است از جملات کوتاه و دلنشین که حاوی پند و اندرز در زمینه های دینی، اخلاقی، اجتماعی و غیره می باشد؛ و به دو دسته نظری (اعتقادی) و عملی (فضایل اخلاقی) تقسیم می شود. از دیرباز بویژه در عصر جاهلی ذکر مسائل اعتقادی و فضایل اخلاقی و ارزشهای والای انسانی در ضمن دیگر اغراض شعری در شعر شاعران عرب رایج بوده است. در دوره-ی اسلامی، معارف قرآن و احادیث نبوی به حکمت غنا بخشیده و در دوره ی عباسی در اسلوب و مفاهیم آن تغییر قابل توجّهی ایجاد شد؛ تا آنجا که در شعر برخی از شعرا مانند ابو العتاهیه، حکمت موضوع اصلی قصیده قرار می گیرد و یا برخی از قصائد به جای مقدمات طللی با حکمت و مسائل حِکَمی شروع می شود. شریف مرتضی از شاعران دوران دوم عباسی است که در این زمینه طبع آزمایی نموده است، وی در زمینه حکمت نظری به موضوعاتی چون مرگ، خلقت و آفرینش انسان، دنیا، معاد، اهل بیت، زهد و ... و در زمینه حکمت عملی به فضایل انسانی و اخلاقی چون دوستی، جود و کرم، فخر، صبر و بردباری، عزّت و بزرگواری، علم، ریاست و ... پرداخته است که در این زمینه تأثیر پذیری وی از قرآن، احادیث و اعتقادات وی کاملاً مشهود است، به گونه ای که از موارد مورد توجّه شعر وی، پرداختن به مفاهیم اسلامی و تبیین و تحلیل آن به شکل عام و ذکر اندیشه های شیعی به طور خاص است.

<کنایه> به عنوان یکی از فنون علم بلاغت، از جمله شیوه های ادبی لطیف و پسندیده برای بیان غیرصریح مقصود است. از مهم ترین پایه های اساسی این فن، رابطه ی غیرقابل انکار میان لفظ و معنا است که خود، این امکان را فراهم می آورد تا نویسنده یا گوینده، کلام را به گونه ای بیان کند که در پاره ای موارد، درک صحیح مقصود برای خواننده یا شنونده به آسانی میسّر نباشد و یا حتّی برداشت متفاوتی از آن سخن داشته باشد. با توجّه به اهمیّت، تأثیر و کاربردهای فراوان <کنایه>، از دیرباز نویسندگان در تألیفات خود، به این فن نظر داشته اند؛ از جمله این شخصیّت ها، می توان <علی بن حسین موسوی> ملقّب به <شریف مرتضی> و <علم الهدی> را نام برد که در <امالی> خود، به تأویل و تفسیر آیات، احادیث و ابیات بر اساس شیوه های بیانی و به ویژه <کنایه>پرداخته است. امالی <شریف مرتضی>، با تکیه و توجّهی که به آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و اشعار قدیم عرب زبانان دارد، در نوع خود گنجینه ای بی نظیر از میراث دینی و ادبی است و مطالعه و بررسی این کتاب، نشان از دیدگاه ژرف و نافذ نویسنده ی آن دارد که با علم وافر خود، به موشکافی های عمیق و بیان نقطه نظرات ارزشمندی پرداخته است. این پژوهش سعی داشته است که با تکیه بر آیات قرآن کریم و احادیث نبوی و نیز اشعار مطرح شده در کتاب مذکور، نکاتی را که مربوط به عبارات و مفاهیم کنایی است، تبیین کند و تا حدّ امکان به همانندی و تقرّب دیدگاه صاحب امالی با برخی از مفسّران و بلاغت پژوهان، اشاره ای گذرا داشته باشد. واژگان کلیدی: شریف مرتضی، امالی، بلاغت، کنایه.

صور خیال، ابزاری است که ادیب برای انتقال مفاهیم و تصورات خود به دیگران از آن بهره می گیرد. کاربرد این صور در کلام، زیبایی شایان توجهی داشته و کلام ساده و معمول را به درجه ی ظرافت و ماندگاری می رساند. استعاره یکی از مهم ترین صور خیال است که پیوندی نا گسستنی با دیگر فنون بیانی دارد؛ این فن از یک سو با تشبیه و از سوی دیگر با مجاز و کنایه مرتبط است. دید گاه های متفاوت ارباب فن در این زمینه، نشان می دهد که در حوزه ی معنایی استعاره متزلزل بوده اند. این عدم یکسانی آراء بیش از آن که ناشی از پریشانی تعاریف باشد، ثمره ی دقت و تنوع نظر قدما در مفهوم استعاره است. در این پژوهش سعی شده ضمن بررسی و نقد تعاریف استعاره و بیان اقسام آن - اعمّ از مصرّحه، مکنیه، تخییلیه و تمثیلیه و . . . - ارتباط آن با دیگر فنون بیان واکاوی شده و آن گاه، آرای علما در این زمینه مورد کنکاش و نقد و تحلیل قرار گیرد

چکیده کتاب آسمانی قرآن از دیرباز مورد توجّه اندیشمندان مسلمان و حتّی غیر مسلمان بوده است و صاحب نظران در مورد جنبه های گوناگون این معجزه الهی بحث و بررسی نموده اند و نظرات مختلفی را بیان داشته اند. یکی از این جنبه ها که پژوهشگران علوم قرآنی بدان پرداخته اند، بحث درباره اعراب واژه ها و عبارت های قرآنی است که در پاره ای از این موارد، بین علما اختلاف دیدگاه وجود دارد که از آن ها با عنوان «مشکل اعراب قرآن» یا «غریب اعراب قرآن» یاد نموده اند. این تحقیق، نگاهی گذرا به پیشینه علم نحو و سیر تحوّل آن در قرن اول و دوم داشته و بیان می دارد که مهمترین علّت پیدایش علم نحو، حفظ و صیانت قرآن کریم از هرگونه لحن و اشتباه لفظی و معنوی است و بزرگان نحو در این دو قرن، برای پیشرفت و شکوفایی علم نحو‏، کتاب هایی را در این زمینه نگاشته اند از جمله: کتاب «الجامع» و «الاکمال» از «عیسی بن عمر ثقفی»، «معانی القرآن» و «مختصر النحو» از «کسایی»، «الفیصل فی النحو» از «رواسی» و... . لازم به ذکر است جامع ترین کتابی که در این زمینه نگاشته شده، «الکتاب» اثر «سیبویه» است. هم چنین نگارنده در این پژوهش سعی نموده تا برخی از آیه های مورد اختلاف پژوهشگران در جزء اول و دوم قرآن کریم را استخراج نموده و نظرات اندیشمندان علم نحو و تفسیر را در مورد آن ها بررسی نماید. از میان آرای متعدّدی که برای موارد مشکل اعراب قرآن مطرح گردیده، مشاهده شد آرایی وجود دارد که ضمن تناسب با ظاهر و معنای آیات، به دور از تقدیر و تأویل های تکلّف آمیز بوده و مورد تأیید برخی از دانشمندان بزرگ علوم قرآنی نیز می باشد که نگارنده، این آرا را به عنوان نظر برتر - با توجّه به معیارهای مطرح در علم نحو که در مقدّمه تحقیق بیان شده - انتخاب نموده است. امید است که نتایج این تحقیق بتواند راه گشای پژوهشگران علوم قرآنی و نحو باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، نحو عربی، مشکل اعراب

پس از قرآن کریم و حدیث نبوی، سخنان امام علی (ع) که بخش اعظم آن در نهج البلاغه گردآوری شده، یکی از منابع با ارزش و گرانبهایی است که مضامین مختلف دینی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و … را در خود جای داده است؛ علاوه بر نهج البلاغه اشعاری با مفاهیمی تقریباً شبیه به مطالب فوق نیز به آن امام همام منسوب است. به دلیل شباهت ها و مطابقت های چشمگیری که این دو اثر در مضامین با هم دارند، بررسی و مقایسه ی این دو، هرچه بیشتر پرده از شباهت ها و تفاوت های آنها برمی دارد. این پژوهش با بررسی موضوع باورهای دینی و فضایل اخلاقی که بخش عمده ی آن را تشکیل می دهد، به این نتایج دست یافت که بسیاری از مفاهیم نهج البلاغه و دیوان منسوب به امام (ع) در این دو موضوع بسیار شبیه به هم بوده و تفاوت آن ها بسیار اندک است. بعلاوه، در برخی موارد، به نظر می آید که بعضی از تعابیر دیوان از لحاظ الفاظ و تراکیب کاملاً شبیه به متن نهج البلاغه بیان شده که قرابت نزدیک این دو متن منثور و منظوم می تواند نشان آن باشد که هر دو اثر از یک منبع و مصدر سرچشمه گرفته و بر زبان و قلم هنرمندی صاحب ذوق جاری گشته اند.

چکیده پس از نزول قرآن کریم به زبان عربی فصیح، جنبه های گوناگون آن مورد توجّه اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان قرار گرفت. یکی از جنبه های این کتاب که آثار متعدّدی از قرن دوّم هجری، در خصوص آن برجای مانده، مفردات و الفاظ موجود در این کلام الهی است. در راستای آشنایی هر چه بیشتر قرآن پژوهان، این پژوهش به بررسی واژه های تک کاربردی در قرآن اعم از اسم و فعل پرداخته و ضمن جست و جوی آنها در شعر قبل از اسلام،سعی شده معنای لغوی چنین مفرداتی از کتب لغتی چون: العین، لسان العرب، تاج العروس و...استخراج گردیده و ذیل هر واژه آرای بزرگان علم تفسیر هم آورده شود و تطابق یا عدم تطابق دیدگاه اندیشمندان عرصه های لغت و تفسیر ذکر گردد. کلمات کلیدی: قرآن، واژه های تک کاربردی، بررسی واژگان

تحقیق درباره شخصیّت های تأثیرگذار جهان اسلام در قرن اوّل هجری, علاوه بر نشان دادن اوضاع آن روزگار، اعم از اوضاع سیاسی، مذهبی، اجتماعی و ...زمینه تأمّل و عبرت گیری از گذشته را برای انسان، فراهم می آورد. مالک بن حارث نخعی(?-38یا37ق)، از فرماندهان بزرگ و شجاع سپاه امام علی (ع) است که در عصر جاهلی و اسلامی می زیست. نقش سیاسی او، بیشتر در زمان خلافت امام علی (ع) و جنگ های جمل و صفّین بروز یافت. او علاوه بر جنگاوری و فضایل نیک اخلاقی، در زمره شاعران و سخنوران نیز قرار دارد که به این صفت او به ویژه شاعر بودن وی، کمتر پرداخته شده است. شعر وی که در لابه لای کتاب های تاریخی به صورت پراکنده آمده است، در مجموعه ای با عنوان «دیوان مالک الأشتر»، گردآوری شده و به حدود صد و پنجاه و شش بیت می رسد. این ابیات، گنجینه ای است که عواطف مالک و موقعیّت هایی که وی در آن قرار گرفته، برخی از رویدادهای سیاسی زمان وی و جبهه گیری او در این رویداد ها را به خوبی نشان می دهد. در این پژوهش سعی شده است تا علاوه بر معرّفی مالک و اشاره به اغراض شعری در عصر جاهلی و صدر اسلام اعم از فخر، هجو، مدح و رثا و غیره، با بررسی اشعار مالک، اغراض و مفاهیم آن که از عقیده اسلامی او نشأت می گیرد، استخراج شده و در پایان به برخی از نکات بلاغی و آرایه هایی که مالک آن ها را در شعرش به کار گرفته است، اعم از مباحث مربوط به علم معانی، بیان و بدیع اشاره شود. کلمات کلیدی: مالک اشتر، اغراض شعری، مضامین شعری، نکات بلاغی تحقیق درباره شخصیّت های تأثیرگذار جهان اسلام در قرن اوّل هجری, علاوه بر نشان دادن اوضاع آن روزگار، اعم از اوضاع سیاسی، مذهبی، اجتماعی و ...زمینه تأمّل و عبرت گیری از گذشته را برای انسان، فراهم می آورد. مالک بن حارث نخعی(?-38یا37ق)، از فرماندهان بزرگ و شجاع سپاه امام علی (ع) است که در عصر جاهلی و اسلامی می زیست. نقش سیاسی او، بیشتر در زمان خلافت امام علی (ع) و جنگ های جمل و صفّین بروز یافت. او علاوه بر جنگاوری و فضایل نیک اخلاقی، در زمره شاعران و سخنوران نیز قرار دارد که به این صفت او به ویژه شاعر بودن وی، کمتر پرداخته شده است. شعر وی که در لابه لای کتاب های تاریخی به صورت پراکنده آمده است، در مجموعه ای با عنوان «دیوان مالک الأشتر»، گردآوری شده و به حدود صد و پنجاه و شش بیت می رسد. این ابیات، گنجینه ای است که عواطف مالک و موقعیّت هایی که وی در آن قرار گرفته، برخی از رویدادهای سیاسی زمان وی و جبهه گیری او در این رویداد ها را به خوبی نشان می دهد. در این پژوهش سعی شده است تا علاوه بر معرّفی مالک و اشاره به اغراض شعری در عصر جاهلی و صدر اسلام اعم از فخر، هجو، مدح و رثا و غیره، با بررسی اشعار مالک، اغراض و مفاهیم آن که از عقیده اسلامی او نشأت می گیرد، استخراج شده و در پایان به برخی از نکات بلاغی و آرایه هایی که مالک آن ها را در شعرش به کار گرفته است، اعم از مباحث مربوط به علم معانی، بیان و بدیع اشاره شود. کلمات کلیدی: مالک اشتر، اغراض شعری، مضامین شعری، نکات بلاغی

تشبیه یکی از فنون بیانی است که شاعران و نویسندگان در آثار ادبی خویش در همه دورانها از آن استفاده نموده اند. شاعران دوره جاهلی برای تقریب معنا بر ذهن و رساندن مفهوم به مخاطب از این ابزار بهره برده اند در این پژوهش سعی شده تا به تشبیه در این دوره پرداخته شده و مهمترین تشبیهاتی که در این دوره از آن استفاده شده، نشان داده شود. انسان، حیوان ، آثار دیار یار، طبیعت و ابزار جنگی مهمترین موضوعاتی هستند که شاعران جاهلی به آن پرداخته اند. آنها دیار یار را به زر و زیور و کتاب و زینت و زیور تشبیه کرده اند به دلیل نوع زندگی خاص در تشبیهات از حیوان نیز سخن به میان آمده که تشبیهاتی از شتر، اسب، گورخر وحشی و شتر مرغ در آن اشعار یافت می شود. در تشبیهات انسان بیشتر وصف ممدوح و زن وجود دارد. در مورد طبیعت و پدیده های طبیعی وصف شب و باران و سیل دیده می شود. شاعر جاهلی به وصف ابزار جنگی که برای دفاع از خویش باید همراه داشته باشد پرداخته و کمان و زره و نیزه را وصف کرده است. بیشتر تشبیهات جاهلی از متن محیط و زندگی روزمره و سنت های جامعه بدوی بر گرفته شده که می توان گفت طبیعت ماده آن و زندگی با آن، ابزار این تصاویر است-. موضوعات و مضامین مشترک میان شاعران جاهلی فراوان است به طوری که نوآوری و خلاقیت در آنها دیده نمی شود و بیشتر این معانی و مضامین تکراری هستند. بیشتر این تشبیهات از نوع حسی دیداری و محسوس به محسوس هستند.

یکی از رایج ترین گونه های شعر عربی، مدح است که تقریباً با اغراضی چون وصف ،حماسه، رثا و هجو همزاد است و جزء نخستین اغراض شعر عربی به شمار می آید، امّا مدایح نبوی که گونه ای از مدح هستند، پس از ظهور و قدرت یافتن اسلام، پا به عرصه وجود گذاشت و شاعرانی مسلمان، معاصر با نبی اعظم (ص) به سرودن این گونه شعری همت گماردند. از زمان رسول خدا (ص) تاکنون بسیاری از شاعران به مدح فضائل و مناقب ایشان پرداخته اند. و این مدایح در گذر این دوران شاهد تحولاتی در مضمون، مقصود، شکل، کمیت و کیفیت بوده است اهتمام چندی از شاعران به این موضوع چنان زیاد بوده که اکثر مردم آنها را با مدایح نبوی-شان می شناسند. یکی از این شاعران مدح نبوی که توجه ویژه ای به این موضوع نشان داده ابن نباته مصری است.او در دیوانش که در برگیرنده اشعاری بسیار و در اغراض گوناگون است شش قصیده را نیز به مدح پیامبر (ص) اختصاص داده است..در این رساله موضوعات این شش قصیده مورد بررسی قرار گرفته است. موضوعاتی که در این قصاید به آنها پرداخته شده بسیار و گوناگون است؛ مانند غزل، ستایش پیامبر (ص)، ستایش اهل بیت و صحابه، تمجید قرآن و شریعت اسلام، ذکر معجزات پیامبر (ص) توسل و...ستایش فضایل و مناقب حضرت، و غزل بیش از هر موضوع دیگری به چشم می آید.

سیر نزول، کتابت و جمع آوری قرآن و ظهور قرائات مختلف بخصوص قرائات دهگانه و قاریان آن یعنی: 1- ابن عامر 2- ابن کثیر 3- عاصم 4- ابوعمرو 5- حمزه 6- نافع 7- کسائی 8- یعقوب 9- ابوجعفر 10- خلف و اعتقاد به نزول قرآن بر«سبعه أحرف» و عدم اثبات تواتر این حدیث در تمام طبقات راویان و خبر واحد بودن آن در منابع حدیثی شیعه از مباحث بررسی شده در این پایان نامه است . در این پژوهش، موضوع نحو و إعراب و جایگاه آن در قرائت قرآن و نقش مکاتب نحوی چهارگانه بصری، کوفی، بغدادی و اندلسی تبیین شده است. همچنین موارد اختلاف قرائات در إعراب فعل مضارع (مرفوع- منصوب- مجزوم)، إعراب اسم (مرفوعات- منصوبات- مجرورات)، نواسخ (أفعال ناقصه- حروف مشبهه بالفعل- لا نفی جنس) و إعراب فعل معلوم و مجهول با وجوه قرائات و قاریان و توجیه قرائات آنها مورد توجه این اثر علمی است. بررسی های این رساله نشان می دهد که ابتدائی بودن خط، عاری بودن مصاحف عثمانی از نقطه و إعراب، تفاوت لهجه ها، إعمال نظر قاریان قرآن و ظهور مکاتب نحوی از جمله عوامل بروز اختلاف در قرائات قرآن است. همچنین مشخص شد که با توجه به نظر برخی از علماء، تفسیر حدیث «سبعه أحرف» بیشتر با لهجه های گوناگون زبان عربی تناسب دارد. بر اساس این تحقیق، اختلاف نظر مکاتب نحوی در مواردی مانند: کاربرد «کان» ناقصه، تامه و زائده، «إنّ، أنّ، لکنّ» مخفّفه و مشدّده ، و«لا» نفی جنس و شبیه به لیس یا نافیه؛ تأثیر مهمی در اختلاف إعراب کلمات در لفظ یا تقدیر و در نتیجه اختلاف قرائات قاریان منسوب به هر مکتب دارد.

رثا به عنوان یکی از قدیمی ترین اغراض شعر از دیر باز در بین سرایندگان شعر عربی رواج داشته و شاعران هر یک از ادوار ادبیات عربی به مرثیه سرایی درباره خویشان، دوستان، صاحبان مناصب و بزرگان اقدام نموده اند. سوگواره های نخستین اغلب از عاطفه ای صادقانه برخوردار بوده و چنین اشعاری کمتر وسیله تکسب شاعران قرار می گرفت. پس از تشکیل حکومت اسلامی در جزیره العرب و حوادث در رخدادهای پس از آن، رثا همراه با دیگر اغراض شعری حیات خود را با محتوایی جدید ادامه داد و در برهه هایی از تاریخ که حوادث خون بار منجر به قتل فردی یا مرگ گروهی می شد. این فن، وظیفه خود را در بیان احساسات شاعران به خوبی ایفا می کرده است. یکی از عظیم ترین حوادث تاریخ اسلام که هیچ گاه به خاموشی نگرایید، حادثه عاشورا است. از آنجا که واقعه ی کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا از حوادث تأثیر گذار تاریخ اسلام است شاعران متعددی در طول تاریخ به سرودن اشعاری در این زمینه اقدام کرده اند که بخشی از مهمترین این اشعار را می توان در مرثیه های شیخ کاظم ازری در مورد امام حسین (ع) دید. ازری از پیشگامان شعرای عراق در دو سده ی اخیر می باشد وی با توجه به اوضاع سیاسی و مذهبی زمان خود به سرودن سوگواره های خود درباره امام حسین همت گمارده است و به تبیین مظلومیت ها و رشادت های آن امام هُمام دست زده است. پایان نامه پیش رو، به بررسی برخی از اشعار ادیب توانا و بی نظیر عالم عرب، شیخ کاظم ازری به موضوع رثا امام حسین می پردازد.

بنابه رأی مشهور ومورد اجماع نحویان دو اسم ازاسم های معرفه یعنی اسم اشاره واسم موصول، مبهم هستند وبرخی دیگرازنحوپژوهان ضمیرغایب را نیز به این دو افزوده اند. این پژوهش سعی نموده تا ضمن بررسی انواع معرفه وتعریف واحکام آنها، این سه اسم مبهم(اسم اشاره، اسم موصول وضمیرغایب) را درآیات قرآن مورد بررسی قراردهد. مراد ازاسم های اشاره مبهم دراین تحقیق، اسم های اشاره بدون مشارالیه درآیات قرآن هستند ومنظورازاسم موصول مبهم، اسم های موصول خاصّی نظیر الّذی، الّتی و...هستند که نیامدن یک اسم معرفه قبل ازآنها، سبب وجود ابهام درآنها می گردد. ضمایرمبهم دراین پژوهش ضمایرغایبی هستند که قبل ازاین ضمایرمرجع صریحی ذکرنشده تا ابهام رابرطرف کند. درقرآن ازهنرابهام گویی استفاده شده که درپاره ای موارد با استفاده ازدیدگاه های مفسّران به ذکرمعانی آنها پرداخته شده است. این پروژه حدود یکصدوشش اسم اشاره ی بدون مشارٌالیه را مورد بررسی قرار داده وبه پنجاه وهفت اسم موصول بدون موصوف پرداخته وهم چنین چهل وهشت ضمیربدون مرجع را مورد ارزیابی قرارداده است.

شیخ عبد المنعم الفرطوسی مشهور به شاعر اهل بیت(ع) در سال 1335ق در نجف اشرف به دنیا آمد، فقه و اصول را در محضر «سید محمد باقر احسایی» آموخت و از درس " آیت الله خوئی" نیز بهره مند شد. او در سال1404 هجری وفات یافت و در جوار حرم امیرالمؤمنین (ع)دفن شد. وی در میان شاعران قرن بیستم بر دوش خود مسئولیّت سنگین دفاع از اهل بیت (ع) و به کارگیری شعر و ادب در خدمت دین اسلام و بیان ارزش ها و رموزش را احساس می¬کرد و یکی ازشاعران شیعی قرن چهاردهم هجری است که در اغراض مختلف مدح، رثا، غزل و وصف شعر سروده ، از مهمترین آثار شاعر دیوان بزرگ اوست، امّا آنچه که بیش از همه باعث شهرت وی شده: کتاب زیبای وی بنام «ملحمه اهل البیت» در 8 جزء می باشد و ابیاتش از 40 هزار بیت متجاوز است،که شاعر تصویر پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) را به صورت جزئی و با استناد به قرآن کریم و احادیث وارده به نظم در آورده است. شاعر قسمتی از این اثر زیبای خود را که حدود 4 هزار بیت می¬باشد، به زندگی امام حسین (ع) اختصاص داده و با بصیرت و نگرشی عمیق به زندگی و سیره آن حضرت می¬نگرد. پایان¬نامه¬ی حاضر با موضوع «سیمای امام حسین(ع) در مرثیه¬های عبد المنعم فرطوسی» شاعر معاصر عراقی می ¬باشد که مباحث عقیدتی و زندگی پیامبر(ص) و خاندان مطهّرش را با استناد به آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و امامان (ع) و تاریخ به نظم در آورده است. بررسی اینگونه مباحث در آثار شعری علاوه بر ارزش ادبی آن، می¬تواند جلوه هایی از حقانیّت اهل بیت پیامبر (ص) را نمایان سازد. در این پژوهش ابتدا به بررسی زندگی و ادب عبدالمنعم فرطوسی و فن ملحمه نزد شاعر پرداخته شده، سپس هنر شاعر در به تصویر کشیدن سیمای امام حسین (ع) و بیان فضایل آن حضرت، مورد کنکاش و تحقیق قرار گرفته، آنگاه دور نمایی از سیمای امام حسین(ع) از خلال اشعار فرطوسی ارائه شده است.

زبان به عنوان بخشی از فرهنگ یکی از بارزترین عناصر هویت ملّی یک جامعه به شمار می¬رود که بخش عمده آن، زبان عامّه و ادب شفاهی است که ضرب المثل¬های رایج در آن، به عنوان یکی از مولّفه¬های برجسته زبان مردم، نقش مهمی در فرهنگ سازی دارند. امثال، جملاتی نغز، کوتاه، پند آموز و حاوی باوری فراگیر هستند و عصاره افکار و اندیشه های مردمان وگاه خردمندان یک جامعه به شمار می¬روند که در میان مردم به شکل نظم و نثر رواج یافته اند. مَثل¬ها فرهنگ، آداب، رسوم و حتّی شرایط محیطی یک قوم یا ملّت را در آیینه سخن منعکس می¬کنند. بافت و ساختار مَثَل ¬ها به شدّت تحت تأثیر محیط و فضای حاکم بر زندگی افراد هر جامعه¬ای است. در پیدایش و گسترش زبان عامه معمولاً پدیده¬ها و رخ¬داد¬های طبیعی و غیر طبیعی سهم بسزایی دارند که هر چه سهم آن¬ها در زندگی مردم بیشتر باشد، نمود آن¬ها در ادبیات شفاهی و به ویژه مَثَل¬ها و کنایات مشهودتر است. یکی از مظاهر خلقت که بخش قابل توجّهی از ادبیات هر ملّتی را به خود اختصاص داده، حیوان اعم از واقعی، خیالی یا وهمی و اهلی و وحشی است. بررسی و تحقیق در مَثَل¬های زبان عربی بیانگر این است که حیوانات گوناگون، با توجّه به نقش و حضوری که در زندگی اعراب داشته اند با بهره متفاوت در امثال انعکاس یافته اند. از این روی این پژوهش سعی شده است ضمن استخراج امثالی که نام حیوانات در آن ها ذکر شده استبه بررسی نقش و اهمیّت حیوانات در نزد اعراب و باورهای مختلف آن¬ها درباره حیوانات و نیز میزان انعکاس نام هر حیوان در امثال با ذکر نمادهای مختلف هر حیوان بپردازد.

مبحث «فصل و وصل» یکی از مباحث اصلی علم معانی است که موضوع آن علم و وقوف بر تنظیم جملات از نظر عطف بر یکدیگر (وصل) یا عدم عطف در آن¬ها و آوردن جملات به شکل پراکنده به دنبال یکدیگر (فصل) است که در این صورت هر جمله نسبت به ماقبل خود, جمله¬ای مستأنفه و ابتدایی به شمار می¬رود. در اهمیّت این بحث همین بس که برخی بلاغت¬پژوهان، این باب را حدّ بلاغت قرار داده¬اند و فهم آن را متّکی بر ذوق سلیم دانسته¬اند. این اهمیّت با نظر به غموض و ظرافت بحث فصل و وصل بیشتر می¬شود. به نظر می¬رسد علی¬رغم تلاش اندیشمندان پیشین، همچنان در بحث فصل و وصل، اعم از نظر موضوع و مصداق مطالبی ناگفته وجود دارد، مباحثی چون فصل بین منادا و جمله بعد از آن و یا نیاوردن «وَ» بین قسم و جواب قسم و مباحثی نظیر بررسی مسأله زیباشناختی فصل و وصل در آیات قرآن و ... از آن¬جا که این پژوهش در جستجوی موارد ناگفته¬ی فصل و وصل همراه با مصادیق قرآنی آن بوده؛ بنابراین برخی از اسلوب¬های پرکاربرد و رایج در زبان عربی نظیر اسلوب «کفیبـِ»، «سبحان»، «ندا» و «قسم» را با معیار فصل و وصل مورد دقّت و تحلیل قرار داده و انشایی یا خبری بودن چنین ترکیب¬هایی را با توجّه سیاق کلام و مفاهیم آیات الهی بررسی کرده است. علاوه بر موارد فوق به نمونه¬ی جدیدی از وصل که نام آن را «کمال الاتصال مع الأیهام» گذاشته¬ایم و هم¬چنین به نوعی «فـَ» عاطفه که «فـَ» فاصله نامیده شده دست یافت.

محمّد باقر شریف اردکانی از دانشمندان و محقّقین قرن سیزده هجری است که مهارت بیشتر ایشان در زمینه¬ی ادبیات بوده و با علوم مختلفی چون فقه و اصول آشنایی داشته¬است. شریف اردکانی تا حدودی مورد غفلت معاصرین قرار گرفته تا آن¬جا که در مورد وفات وی نیز، تاریخ دقیقی ذکر نکرده¬اند و برخی وفات او را به سال 1275ق دانسته و برخی دیگر به سال¬های قبل از 1266ق. از آن¬جا که مهارت بیشتر ایشان در زمینه¬ی ادبیات بوده، در این زمینه دارای آثار حائز اهمیتی است که از برجسته¬ترین آن¬ها، کتاب جامع الشواهد است که در سه جلد تدوین شده و معیار این پژوهش بر جلد اول بوده و این کتاب شرح فارسی عربی ابیات شواهدی است که در کتاب¬هایی چون: امثله، انموذج، جامی، مغنی اللبیب و ... آمده¬است. در این تحقیق سعی شده تا ابتدا به زندگی فردی و علمی شریف اردکانی پرداخته¬شود وسپس به بررسی و نقد جامع الشواهد(1) وی. از مهم¬ترین یافته¬های این پژوهش آن است که جامع الشواهد شریف اردکانی، دارای نکات برجسته¬ای است که در کناراندک معایب، محاسن بسیاری داشته و شیوه¬ی تدوین این کتاب بر خلاف شیوه¬ی دیگر نویسندگان عصر حاضر است.

رمان، یکی از انواع ادبی و روایت منثور داستانی است که شخصیّت¬هایی خیالی و حوادثی پی در پی را به تصویر می¬کشد. این فن از بخش¬های مختلفی از جمله زمان، مکان، شخصیّت، گفتگو ، پیرنگ و... تشکیل شده و به انواع مختلف سیاسی، تاریخی، اجتماعی و... تقسیم می¬گردد. غاده السمّان، یکی از نویسندگان معاصر سوری است که توانسته است در زمینه رمان¬نویسی جایگاه والایی را به خود اختصاص دهد؛ از آن جمله رمان «لیله الملیار» است. این رمان، حکایت افرادی است که به سبب جنگ داخلی لبنان، وطن خویش را ترک کرده و آواره سوییس شده¬اند. نویسنده در آن می¬کوشد مسأله تعلّق و وابستگی یا بریدن از وطن را محور داستان قرار دهد. این پژوهش که به شیوه¬ی کتابخانه¬ای و روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، قصد دارد پس از ارزیابی زندگی فردی و ادبی غاده السمّان و جایگاه ادبی وی در ادبیات معاصر سوریه، به بررسی عناصر داستان در رمان لیله الملیار بپردازد. یافته¬های این پژوهش بیانگر این است که غاده السمّان با استفاده از رمان که یکی از کامل¬ترین انواع ادبی می¬باشد، توانسته است سیمایی از پیامدها و سختی¬های جنگ داخلی لبنان و رژیم صهیونیستی را ارائه دهد.

یکی از رایج¬ترین شیوه¬های بیان در قرآن کریم، اسلوب استفهام است. این اسلوب در بیان عواطف و حالات درونی انسان و رساندن معنای بسیار با لفظی اندک و دعوت مخاطب به راه صحیح با لطیف¬ترین حالت، از سایر اسالیب انشا قوی¬تر می¬باشد. در سراسر قرآن حدود 1260 مورد استفهام آمده است و در اغلب این موارد استفهام در معنای حقیقی خود به کار رفته است، اما دسته¬ای از این استفهام¬ها در معنای دیگری آورده شده¬اند که اندیشمندان مسلمان به ویژه مفسران در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام¬های قرآن بوده¬اند. از این رو این پژوهش سعی دارد استفهامات سه جزء دوم قرآن از دیدگاه مفسران شیعی را مورد بررسی قرار دهد. بدین گونه که در ابتدا به معرفی تفاسیر مهم علمای شیعه و ذکر ویژگی¬های آنها پرداخته و سپس اغراض بلاغی و زیبایی¬های استفهام را در سه جزء دوم قرآن کریم از دیدگاه مفسران شیعه مطرح می¬نماید. نتیجه این که این استفهام ها اغلب در معنای یکسانی نیامده است وبیشتردر معانی انکار،تقریع،توبیخ وتعجب به کار رفته است .همچنین مفسران با هم در برداشت خودازمعانی استفهام اتفاق نظر ندارند و این امر به ذوق ادبی ایشان مربوط است.

فعل مجهول یکی از ساختارهایی است که در زبان عربی و به تبع آن در قرآن کریم بنا به علل مختلفی کاربرد فراوانی دارد. در این ساختار فاعل از جمله حذف می شود و مفعول جانشین آن شده و نائب فاعل نامیده می شود. دانشمندان نحو فعل مجهول را با نام های"المبنی للمفعول، مالَم یُسَمَّ فاعله، و... و همچنین نائب فاعل را با نام های"الاسم الذی صار بمنزله الفاعل، مفعول أقیم مقام الفاعل و... می شناسند. این ساختار در قرآن کربم از طرف نحویان، مفسرّان و دانشمندان بلاغت مورد توجّه قرار گرقته است. بنابراین ما در بررسی این ساختار در قرآن کریم به آثار این بزرگان اعمّ از شیعه و سنّی مراجعه کرده ایم. این پژوهش پس از بیان دیدگاه های قدماء و معاصران در باره فعل مجهول، احکام آن را به طور کامل بیان می نماید. آنگاه به استخراج آیاتی که فعل مجهول در آن به کار رفته، می پردازد و آرای دانشمندان علم نحو، تفسیر و بلاغت را در خصوص آن ها طرح و بررسی می نماید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که تعداد فعلهای مجهول به کار رفته در قرآن کریم 221مورد است که با توجّه به صیغه های مختلف به کار رفته و موارد تکراری جمعاً به 1106 مورد می رسد و از این تعداد 588 مورد فعل ماضی و 518 مورد فعل مضارع است. همچنین نائب فاعل این افعال به صورت اسم ظاهر، ضمیر بارز و مستتر، شبه جمله، اسم اشاره، اسم موصول، معرّف بأل، معرّف بالإضافه، اسم نکره، مصدرمووّل،جمله اسمیّه و فعلیّه آمده است. بررسی رابطه میان افعال مجهول و سوره های مکّی و مدنی مورد پژوهش نیز نشان می دهد که این افعال در سور مکّی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. این پژوهش در قرآن کریم بر اساس قرائت عاصم به روایت حفص صورت گرفته است.

چکیده از بین ضمایر سه گانه (متکلّم، مخاطب و غایب) ضمیر غایب نیاز به مرجع و مفسّری دارد که قبل از آن ذکر شود و با آن مطابقت کند، ولی گاهی اوقات مشاهده شده است که در زبان عربی و در قرآن کریم، مرجع ضمیر در کلام حضور ندارد و یا اینکه ضمیر با مرجع مذکور مطابقت ندارد. این کتاب آسمانی سرشار از صور بلاغی و بیانی گوناگون است که آن را از سایر متون متمایز ساخته است. یکی از این صور بلاغی استفاده مبتکرانه از ضمیر غائب و مرجع آن است که امکان دارد به یک آیه ظرفیت حمل بیش از یک معنا ببخشد تا در آسمان زیبایی اوج گیرد و این را در تصاویر بیانی زیبا، مثل ایجاز، التفات، استخدام و تشخیص، پیاده کرده است. بحث حاضر نقش عدم حضور مرجع و عدم مطابقت ضمیر با مرجع در آفرینش اسالیب بیانی و ایجاد معانی بدیع در قرآن کریم را بررسی می کند. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی، به تعریف ضمیر و مرجع آن پرداخته، سپس شواهد قرآنی را در سه فصل بررسی می کند: 1-ضمایری که مرجعی برایشان ذکر نشده است.2-ضمایری که با مرجع مطابقت ندارند.3-ضمایری که مرجع آنها به صورت ضمنی در کلام بیان شده است. سرانجام دلایل و اغراض بیانی نهفته در شواهد را بررسی کرده و با این کار اعجاز لفظی این کتاب مقدس را که هیچ کتاب دیگری توان رقابت با آن را در هیچ زمینه ای ندارد، آشکارتر ساخته است. کلمات کلیدی: قرآن کریم، ضمیر غائب، مرجع ضمیر، مطابقت ضمیر با مرجع

بی‏شک، قرآن کریم افزون بر اینکه یک کتاب مقدس دینی است که برای رهنمون آدمی به سعادت دنیا و آخرت آمده ، یک شاهکار ادبی نیز هست که ضمن برخورداری از فصیح‏ترین و بلیغ‏ترین اسلوب های بیانی عصر خود، آنها را به کمال رسانیده است. روشن است که فهم قرآن کریم و به عبارت دیگر فهم صحیح قرآن در گرو آشنایی بهتر و بیشتر با اسلوب‎های ادبی رایج در عصر نزول است. در این پژوهش که با هدف بررسی صور بیان در جزء دوم قرآن و دریافتن غرض بیانی و تأثیر آن در ترجمه انجام شده است، با روش توصیفی _ تحلیلی دریافته شده است که تمام مباحث علم بیان اعم از تشبیه، استعاره، مجاز مرسل، مجاز عقلی و کنایه با انواع آنها در آیات جزء دوم همچون سایر سایر بخش های قرآن به کار رفته است، از این رو در ترجمه‎ی آیات، برای رعایت نقش آنها در زیبایی کلام، باید ترجمه‎ای را ارئه کرد که تا جایی که ممکن است ارکان اصلی این صور بیانی به طور وضوح در ترجمه خودنمایی نکند. لازم است در ترجمه این تصاویر بیانی گاه از ترکیب وصفی و گاه اضافی یا عباراتی که گویای غرض بیانی است، استفاده و گاه توضیح یا توضیحات کوتاهی در خلال ترجمه ذکر شود تا مراد و مقصود خداوند در کاربرد این تصویرها بر مخاطب آشکارگردد.

یکی از جنبه های مهم اعجاز قرآن بلاغت و تبیین مدلولات پنهانی کلام وحی می باشد که اگر کسی بخواهد به این مهم پی ببرد ناچار است به علوم ادبی آگاهی یابد. یکی از موضوعات علوم ادبی ، علم نحو می باشد که به کیفیت ساختار جملات و جایگاه کلمات می پردازد. نواسخ در معنا رسانی جملات و ایجاد معانی تازه در کلام عربی نقش به سزایی دارند که برای آوردن ظرافت ها و زیبایی های زبان قرآن در ترجمه لازم است از نقش بلاغی این نواسخ پرده برداشته شود. با روی آوری به آیات جزء اول قرآن کریم و تکیه بر ترجمه های معتبر قرآنی همچون پاینده، فولادوند و مشکینی و تطبیق این ترجمه ها با یکدیگر مفاهیم ارائه شده را بررسی می کنیم. برداشت درست از معنای نواسخ بر طبق احکام و قوانین و قواعد بلاغی توسط هر مترجم می تواند هر یک از ترجمه ها را در جایگاه مناسب خود قرار دهد. پاینده کمتر از معنای تأکیدی حروف مشبهه بالفعل را در ترجمه خود آورده، مشکینی خود را مقید کرده که حتما موکدات را در ترجمه منعکس نماید و در ترجمه فولادوند به شکل نسبی مواردی از تأکیدات مشاهده می شود و مواردی از آن خالی است و در دیگر نواسخ همچون افعال قلوب و مقاربه به گونه ای معنای انعکاس می آید که از اثرگذاری بلاغت و معنای این نواسخ چندان خبری نیست و گویی به شکل فعل ساده با آن برخورد شده است و این جای بسی درنگ و تأمل است.

آنچه که در پیش روی دارید، شرح و تحقیق و ترجمه، بخش دوم از کتاب نفیس و ارزشمند "الا تجاهات الادبیه فی الادب الحدیث " از استاد بنام ادبیات عرب "انیس المقدسی" است که با تحقیقات وسیع و پشتکار بی نظیر به بررسی جریانهای ادبی موجود در ادبیات معاصر عرب پرداخته و آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده است . وی نه تنها هر کدام از این جریانها را در عصر حاضر عرضه می کند، بلکه در لابلای اوراق تاریخ ادبیات عرب به جستجوی آنها پرداخته و رگه های آن را در ادب جاهلی، اسلامی، عباسی و عصر سقوط دنبال می کند. در این بخش از کتاب ، نویسنده ابتدا به بررسی موضع ادبیات معاصر عرب در برابر حقوق فرد و جامعه پرداخته و افکار و اندیشه های ادبا را در این زمینه ارائه می کند. وی سپس به نقش زنان در ادبیات معاصر نظر افکنده و این جریان را به شکل تاریخی پی گرفته و نظر ادبای قدیم را پیرامون زن و نقش وی عرضه داشته و آن گاه به کتابهایی که در این زمنیه نگاشته شده، اشاره نموده و فعالیتهای ادبی زنان در زمینه های گوناگون را بر شمرده است . نویسنده سپس به مساله هجرت اعراب به کشورهای غربی و تاثیر آن در ادبیات معاصر عرب پرداخته و پیامدهای مختلف آن و آثار ادبی آنان را بیان می کند. استاد انیس المقدسی در فصل دیگر کتاب به فلسفه گرایی در ادبیات عصر حاضر پرداخته و آن را نتیجه همگانی با دانش جدید و ایمان به ارزش واقعی زندگی می داند و دیدگاه ادبی معاصر را پیرامون برخی موضوعات معنوی مانند: حقیقت و سعادت ارائه کرده و توصیف غیرمادی روستا و طبیعت توسط شاعران و نویسندگان معاصر را مورد توجه قرار داده و ضمن مقایسه وصف در گذشته با عصر حاضر نمونه های زیبایی از آن را آورده است . آخرین گفتار کتاب به جریان هنرگرایی در ادب معاصر اختصاص دارد، نویسنده ابتدا به بررسی تاثیر ادبیات غرب در ادبیات معاصر عرب پرداخته و از برخی آثار نویسندگان زبانهای انگلیسی، فارسی، آلمانی و فرانسه که به زبان عربی ترجمه شده اند، نام می برد و در فصل بعد وی تغییرات و دگرگونیهای اسلوب شعر در عصر حاضر و گرایشهای نوین آن مانند: وحدت و انسجام فکری شعر و گوناگونی شیوه های بیان و نوگرایی در شعر را آورده و به ذکر اقسام شعر نو چون: موشحه، شعر منثور، نثر موزون و ... می پردازد. و در پایان نویسنده فاضل و محقق کتاب به تجدید اسلوب نثر در عصر کنونی و انواع جدید آن از قبیل: رمان، نمایشنامه و خطابه پرداخته است و با همت والای او کتاب به صورت مجموعه ای گرانبها در آمده که می تواند به عنوان یک مرجع و منبع غنی مورد توجه ادب دوستان قرار گیرد.