تلاش زنان در جهت کسب حقوق اجتماعی بیشتر و داشتن جایگاه اجتماعی برابر با مردان ابتدا در کشورهای صنعتی اروپایی آغاز گردید و نام جنبش زنان به خود گرفت .پس از آن و با فاصله کمی این موضوع در کشور های اسلامی خاورمیانه نیز مطرح گردید و به ویژه از سوی طبقه روشنفکر جامعه مورد استقبال قرار گرفت . با بررسی جنبش زنان در دو کشور اسلامی و شرقی ایران و مصر در بین سال های1324ش/ 1945م یعنی پایان جنگ جهانی دوم تا سال1357ش/ 1979م و شروع انقلاب اسلامی ایران می توان به چشم اندازی از تأثیر این تحفه غرب در کشورهای شرقی – اسلامی و چگونگی برخورد این جوامع با آن دست یافت . در همین راستا جنبش زنان ایران و مصر را در تعامل با جریان های سیاسی دراین کشورها در زمان مورد نظر ؛ یعنی ملی گرایی و ناسیونالیسم ، کمونیسم و سوسیالیسم و در آخر، اسلام گرایی، به ویژه در دهه هفتاد میلادی /دهه پنجاه شمسی ،بررسی می کنیم . جنبش زنان در ایران و مصر در پی تحولات و تغییرات بنیادینی که در قرن بیستم موجب دگرگونی های بسیاری در جامعه شد ؛پیش آمد و خود تا حدود زیادی نتیجه همین تحولات بود . ایران در جریان انقلاب اصلاح- طلبانه مشروطیت، و مصر در تلاش جهت استقلال کشور.جنبش زنان در هر دو این کشورها از جریان های ناسبونالیستی ، کمونیستی و سوسیالیستی و اسلام گرایی، تأثیر پذیرفت . اما این تأثیر در هر کدام از این کشورها متفاوت بود. گروهی از زنان فعال در جنبش زنان ایران، که عقاید کمونیستی یا سوسیالیستی داشتند ؛ فعال ترین و سازمان یافته ترین گروه ،محسوب می شدند. در حالی که در مصر چنین اتفاقی در مورد زنان ناسیونالیست و سکولار رخ داد. جنبش زنان ایران تأثیر بیشتری از اسلام گرایی گرفت واین به این دلیل بود که اسلام گرایان توانستند طومار سلطنت را در این کشور برچینند و حکومتی نوینی بر اساس اعتقادات اسلامی بر پا سازند؛در حالی که در مصر نتوانستند تغییر بنیادی ایجاد کنند و در نتیجه تأثیر اسلام گرایان بر جنبش زنان مصر نیز نسبت به ایران چندان چشمگیر نبود . این پایان نامه به دو بخش ایران و مصر و بخش نهایی مقایسه این دو جامعه تقسیم شده است .در مورد ایران در ابتدا تاریخچه ای از جنبش زنان پیش از جنگ جهانی دوم مورد بررسی قرار گرفته است.در بررسی جنبش زنان پس از جنگ جهانی دوم مطلب در دوفصل یکی از 1320تا 1332 و کودتای 28 مرداد و دیگری از کودتای 28 مرداد تا انقلاب اسلامی گنجانده شده است . در مورد مصر نیز ابتدا تاریخچه ای از جنبش زنان تا پیش از جنگ جهانی دوم مورد بررسی قرار گرفته و سپس به بررسی جنبش زنان در این کشور بعد از جنگ جهانی دوم پرداخته شده است.

ظهور حکومت صفویه(1135-907ق) در قرن 10ق/16م نشانه ی آغاز دوران جدید در تاریخ ایران است. دوره زمامداری خاندان صفویه موجب دگرگونی هایی در نظام سیاسی مذهبی و فرهنگی ایران کهن شد که از جمله شاخص های ویژه ی آن عبارت اند از: احیای سنت سلطنت قدیم، دستیابی به مرزهای تاریخی ایران، استقرار نظامی و سیاسی جدید و رسمیت مذهب تشیع و گسترش آن، ترقی و ایجاد زمینه ی مناسب برای توسعه ی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، تجدید حیات هنر و معماری که اثرات آن تا سده ها برجای ماند.هم سو با دگرگونی های جدید در غرب از سده ی پانزدهم میلادی و ظهور روابط سیاسی- تجاری نوین، صفویان نیز با ایجاد روابط سیاسی گسترده به ویژه با اروپاییان، زمینه ی ورود ایران را در عرصه ی اقتصادی و سیاسی جهانی فراهم کردند. بازرگانان اروپایی به منظور برقراری تماس با ایران علاوه بر موقعیت اقتصادی، ایران را مسیر مناسبی برای تجارت مشرق زمین می دیدند در این میان راه های شمالی نیز امکان زیادی را برای روسیه فراهم می ساخت که از طرف دریای خزر و سرزمین های شرق و غرب این دریا رابطه ی خود را با ایران برقرار نمایند. رقابت و دشمنی ایران شیعی با عثمانی سنی زمینه ی نزدیکی اروپاییان را با ایران فراهم آورد. در این شرایط علاوه بر حضور قدرت های مهم اروپایی چون پرتغال، انگلیس، هلند در حوزه روابط سیاسی- اقتصادی ایران و روسیه نیز که به مرزهای شمالی ایران نزدیک بود سیاست خود را معطوف به برقراری مناسبات سیاسی اقتصادی نمود. محور اصلی مباحث مطرح در این پایان نامه، تبین و توضیح روابط دو کشور به ویژه در عرصه ی سیاسی و اقتصادی است. بدین منظور با طرح شرایط حکومت صفوی در دوره ی دوم (1135-996ق) به ضرورت ها و چگونگی این روابط پرداخته شده است. حاصل بررسی، آشکار شدن سه مرحله رونق، میانه و فترت در روابط دو کشور است که دوره ی رونق آن همزمان با حکومت عباس اول ( 1038-996ق ) و دوره فترت همزمان با دوره ی شاه سلیمان و سلطان حسین (1135-1105ق) است. حجم قابل توجهی از آگاهی ها درباره ی روابط اقتصادی و سیاسی است. این نکته نشانگر نوع نگرش فرمانروایان دو کشور به هدف و غایت روابط است.

مهمترین مبنای کلامی اندیشه ی سیاسی فرقه شیعه امامیه، اصل"امامت" می باشد. امامت، رهبری عامه مردم در امور دینی و دنیوی آنان، به نیابت از پیامبر(ص)است. به عقیده امامیه، امام که از حیث دانش و زهد و شجاعت افضل و سرآمد همگان عصر خویش است، معصوم از گناه بوده و با حکم خداوند تعیین و به مردم معرفی می گردد. در این زمینه، شیخ مفید و علامه حلی-به عنوان مهمترین علمای شیعه در قرن های چهارم و هفتم هجری-دارای دیدگاه مشترکی بوده و هردو در تبیین این اصل(امامت)از استدلالات عقلی بهره می برند. اما در مقایسه ی اندیشه های سیاسی شیخ مفید و علامه حلی درباره ابواب فقهی چند نکته قابل توجه است: 1- از دیدگاه هر دو فقیه، اجرای برخی احکام چون جهاد غیر دفاعی، منوط به حضور شخص امام معصوم است. اما در زمان غیبت امام، اجرای برخی احکام دیگر از جمله امور حسبیه-به موجب روایات منقول از ائمه- به فقها واگذار گردیده است، 2- تفاوت عمده در دیدگاه های سیاسی این دو فقیه مربوط به بحث خمس(سهم امام در زمان غیبت)می باشد. درحالی که شیخ مفید بر حفظ آن تا زمان ظهور حضرت مهدی(ع) و بازگرداندن حق امام به خودش اصرار می ورزد، علامه حلی دریافت و مصرف آن(سهم امام)را در امور شیعیان، توسط فقهای شیعه مجاز می داند. 3- آنچه از دیدگاه های مشترک هر دو فقیه می توان استنباط کرد آن است که حیطه ی اختیارات فقها تنها مربوط به امور حسبیه بوده و هیچ نظریه ی سیاسی درباره ی نحوه ی شکل گیری دولت مشروع و جایگاه فقها در آن مشاهده نمی شود. به نظر می رسد هر دو فقیه بیشتر به فقه خصوصی اهتمام داشته و به علت مقتضیات زمان (فراهم نبودن شرایط برای تشکیل حکومت شیعی) وارد حیطه ی فقه عمومی، مسائل سیاسی و حقوق اساسی نشده بودند.

حزب دموکرات فارس از آغاز تا انجام به وسیله ی: رحیمه منفرد حزب دموکرات فارس به عنوان شعبه ای از حزب دموکرات ایران با اعزام حیدر خان عمو اوغلی و میرزا قاسم خان آصف الملک از تهران، در اواخر ربیع الاول 1329 هجری قمری/ فروردین 1290 هجری شمسی ومارس 1911 میلادی در دوره احمد شاه در شیراز تشکیل شد. پایان نامه حاضر که سعی دارد حزب دموکرات فارس را از آغاز تا انجام مورد بررسی قرار دهد در سه فصل گردآوری شده است. فصل اول شامل کلیات تحقیق می باشد که شامل اهمیت و ضرورت تحقیق، هدف تحقیق، روش تحقیق،پرسش های تحقیق، فرضیات و در نهایت بررسی منابع تحقیق می باشد. در فصل دوم « شیراز در دوران مشروطه خواهی » مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدای فصل، توضیحات مختصری از انقلاب مشروطه آورده شده است و ضمن شناسایی موقعیت سیاسی-اداری فارس، نحوه همگامی فارس با جنبش مشروطه خواهی مرکز را متذکر شده و در نهایت کنشگران و فعالان سیاسی منطقه، مورد بررسی بوده است. فصل سوم با عنوان «حزب دموکرات فارس» اصلی ترین فصل پایان نامه می باشد. در ابتدای بحث، حزب را تعریف کرده و احزاب تشکیل شده در مجلس دوم معرفی گردیده اند. سپس به بررسی دوره اول حیات حزب پرداخته شده است.در این جا ضمن بیان مرامنامه و بیان نامه حزب و شرح آن ها،اعضای حزب، رهبران روحانی حزب،روزنامه نگاران حزب، ائتلاف حزب با حزب اعتدال، شعبات حزب دموکرات فارس مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه مباحثی راجع به کمیته ی حافظین استقلال، تشکیل پلیس جنوب و نحوه ی مقابله حزب دموکرات فارس، عاقبت آزادی خواهان و انجام حزب دموکرات فارس ذکر گردیده است. در پایان نتایج به دست آمده در باب موضوع مورد بحث آورده شده است. واژگان کلیدی: حزب دموکرات، فارس، جنگ جهانی اول، مشروطه، مجلس، رهبری ،آزادی خواهی،صولت-الدوله، قوام الملک.

خلیج فارس همواره یکی از گذرگاههای پراهمیت تجاری در طول تاریخ ایران محسوب شده است که از طریق آن، ایران با آبهای آزاد جهان ارتباط می یافت. همزمان با روی کار آمدن دولت صفویه در ایران، برای اولین بار پرتغالی ها به عنوان اولین کشور استعمارگر اروپایی وارد خلیج فارس شدند. آنها با ایجاد دژهایی در برخی نقاط خلیج فارس بویژه جزیره هرموز، بخشی از امور تجاری و سیاسی خلیج فارس را در اختیار خود گرفتند. برخورد شاهان صفوی با پرتغالی ها، دو جنبه متضاد داشت؛ از یک طرف آنها را بیگانگانی می دانستند که حضورشان در خلیج فارس به سختی تحمل می شد و از طرف دیگر، به خاطر درگیری با ترکان عثمانی مجبور بودند دوستی آنها را جلب کنند. این سیاست تا نیمه اول حکومت شاه عباس اول ادامه یافت. در نیمه دوم حکومت شاه عباس اول، دولت ایران توجه بیشتری به مسیر تجاری خلیج فارس کرد. از این رو، پرتغالی ها را شکست داد و بر امور سیاسی و تجاری خلیج فارس، تسلط پیدا کرد و با در نظر گرفتن منافع ایران، با شرکتهای هند شرقی هلند و انگلستان که برای اولین بار در این دوره، وارد خلیج فارس شدند، ارتباط برقرار کرد. به این ترتیب ایران در اواخر دوره شاه عباس اول، توانست امور سیاسی و تجاری خلیج فارس را تحت فرمان خود درآورد.در نیمه دوم حکومت صفویه کم کم به علت ضعف ساختاری حکومت، شرکت های بازرگانی خارجی فعال در خلیج فارس به صورت نیروهای شبه استعماری درآمدند و سعی کردند به همراه تسلط بازرگانی بر منطقه، تسلط سیاسی خود را نیز در سواحل خلیج فارس تثبیت کنند ،اما با هجوم افغانها و سقوط حکومت صفوی طرحهای آنان نیز تا حد زیادی ناکام ماند.

نخستین کانون آشنایی ایرانیان با اندیشه سوسیالیسم، قفقاز بود. مهاجران ایرانی اعم از بازرگانان، تحصیل کردگان جدید و کارگران تحت تأثیر محیط قفقاز در پیش از مشروطه سازمان هایی سوسیالیستی چون اجتماعیون عامیون را در خارج از کشور پدید آوردند.گرچه سوسیالیسم اندیشان ایرانی در مبارزه برای نیل به مشروطه حضور سازمان یافته ای نداشتند امّا شخصیت ها و سازمان های موثر در کسب مشروطه با این اندیشه آشنایی ابتدایی داشتند. پیروزی مشروطیت فرصتی برای رشد و گسترش سوسیالیسم در ایران بود. بدین ترتیب اجتماعیون عامیون فعالیّت خود را در داخل ایران متمرکز کرد. به جز آن، انجمن ها هم به شدّت از اندیشه سوسیالیستی تأثیر پذیرفتند. در این میان عملگرایی شدید و افراط کاری های برخی از متأثران از سوسیالیسم بهانه به توپ بسته شدن مجلس شد. با این حال سوسیالیسم در ایران از بین نرفت. کمک سوسیالیست های قفقاز به ایرانیان جهت اعاده مشروطیت سبب شد تا جامعه ایرانی بیش از گذشته از سوسیالیسم تأثیر بپذیرد و بدین طریق جایگاه اندیشه سوسیالیستی در ایران تثبیت شد. با فتح تهران، سوسیالیسم اندیشان با کمک برخی دیگر از آزادیخواهان، حزب دموکرات ایران را پایه گذاری کردند. اگرچه حزب دموکرات یک حزب سوسیالیست خالص نبود ولی این حزب و روزنامه های وابسته به آن مروج اندیشه سوسیالیستی شدند. به جز این، به سبب استقبال گسترده مردم، احزاب دیگری هم با الگو قرار دادن مرام سوسیالیستی تشکیل گردید و در نضج این اندیشه موثر افتاد. با پیروزی انقلاب بلشویکی روسیه، حاملان این اندیشه در ایران حامی قدرتمندی یافتند. اینان امید داشتند با کمک کشور مادر بتوانند انقلابی سوسیالیستی در ایران به وجود آورند امّا شوروی در ازای کمک های مالی و معنویش از سوسیالیست های ایرانی توقع اطاعت بی چون و چرا داشت. این رویه سبب وابستگی سوسیالیسم اندیشان ایرانی به قدرتی بیگانه شد. بنابراین اگر سوسیالیست های ایرانی حرکت اعتراضی را آغاز می کردند و یا در قیامی که توسط دگراندیشان صورت گرفته بود، شرکت می کردند منافع شوروی را بر منافع ایران ارجحیت می دادند. به همین دلیل این گونه اعتراضات با ناکامی روبرو می شدند. اگرچه در دوران پهلوی اول، برخی از روشنفکران سوسیالیست ایرانی تلاش هایی برای استقلال فکری از شوروی داشتند امّا همزمانی دوران اختناق رضاشاهی با اوج گیری دیکتاتوری استالین که هردو به نحوی از انحاء این روشنفکران را سرکوب می کردند سبب شد این تلاش ها نتیجه ای جز شکست نداشته باشد و فرصت دیگری تا فروپاشی شوروی برای سوسیالیسم اندیشان ایرانی پیش نیامد.

طایفه ی کشکولی بزرگ، یکی از طوایف عمده ی تشکیل دهنده ی اتحادیه ی ایل قشقایی است که اگر چه تحولات سیاسی و اجتماعی آن را نمی توان جدای از کل ایل قشقایی بررسی نمود اما نقش خاص این طایفه را نیز به عنوان یک قدرت محلی مستقل و تأثیرگذار بر تحولات منطقه ای نمی توان نادیده گرفت. در دوره های قاجار و پهلوی، شرایط جغرافیایی طایفه کشکولی بزرگ در منطقه ی قشلاق، که از یک سو در مسیر بخش های عمده ای از جاده ی قدیم شیراز- بوشهر قرار داشت، و از سوی دیگر، واحدهایی از تأسیسات شرکت نفت انگلیس و ایران را در خود جای داده بود و فاصله ی نسبتاً زیاد مناطق ییلاقی و قشلاقی آن با مقرّ ایلخانی قشقایی، این طایفه را نسبت به طوایف دیگر ایل قشقایی و سایر قدرت های محلی، از موقعیت راهبردی ویژه ای برخوردار می-ساخت. در دوره های فوق، تحولات سیاسی و اجتماعی این طایفه و نیز روابط آن با ایلخانی قشقایی و سایر قدرت های محلی و بیگانه ی منطقه عمدتاً با توجه به چنین موقعیتی قابل مطالعه است. این پژوهش تلاش کرده است تحولات سیاسی طایفه ی کشکولی بزرگ را از آستانه ی مشروطه تا پایان کودتای 28 مرداد، حول چهار محور اصلی : روابط با ایلخانی قشقایی، روابط با قدرت های محلی ، روابط با قدرت های بیگانه ی منطقه و واکنش به تحولات منطقه ای توصیف و مورد بررسی قرار دهد. بعلاوه، به تحولات اجتماعی این طایفه نیز با تکیه بر تحولات جمعیتی، اقتصادی و داخلی آن، پرداخته شده است.

استاجلوها به عنوان یکی از اقوام موسس، نقش بسزایی در تشکیل و توسعه ی دولت صفوی ایفا کردند. آنان در طی حکومت صفویان یکی از پایه های قدرت و از ارکان سپاه و سازمان نظامی آن به حساب می آمدند. استاجلوها در دوران حکومت شاه طهماسب، در ایالت آذربایجان ساکن بودند. تقریبا در حکومت همه ی پادشاهان این سلسله، قبیله ی استاجلو نقش بسزایی در ارتباط آنان با دولت های همجوارشان داشت. با وجود این، درگیری ها و جنگ های استاجلوها با سایر قبایل قزلباش در دوران حکومت صفوی، باعث از میان رفتن ثبات و امنیت در کشور شد، اما وفاداری آنان نسبت به حکومت صفوی در مقایسه با سایر قبایل قزلباش، قابل توجه است. نکته این است که با کنار گذاشتن آن ها از مناصب درباری توسط شاه عباس اول، زمینه ی تضعیف و سیر تدریجی سقوط سلسله ی صفوی، تشدید شد. علاوه بر این درگیری های درون قبیله ای میان امرای استاجلو نیز، باعث تضعیف آنان شد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی نقش قبیله ی استاجلو در دوره ی صفوی از ابتدای تشکیل این سلسله تا انقراض آن می پردازد. نقش آن ها در ارتباط با عثمانی ها و گورکانیان هند، مورد بررسی قرار می گیرد. استقرار استاجلوها در ایالت آذربایجان و پراکندگی آنان در سایر ایالات ایران و اثرگذاری آن ها بر روند تحولات این سلسله، در این پژوهش مورد مطالعه خواهد بود. واژگان کلیدی: استاجلوها، قبایل، قزلباش، صفویه، آذربایجان

قریش مهم ترین قبیله در شبه جزیره عربستان بود. قصی بن کلاب پس از پیروزی بر قبیله ی خزاعه در مکه، توانست قریش را ساکن شهر مکه کند و از آن پس با ریاست بر قریش، ریاست مکیان را عهده دار شد. پس از قصی به ترتیب عبدمناف، هاشم و عبدالمطلب به ریاست بر قریش رسیدند. پیمان های(حلف المطیبین و لعقه الدم) بین شاخه های رقیب قریش و دیگر قبایل(بنی سهم و بنی مخزوم و...) در مکه بسته شد. با ظهور پیامبر(ص)، قریش دعوت اسلام را بزرگترین خطر برای خود تلقی کرد و بیشترین مقاومت را تا فتح مکه نمود. پس از فتح مکه، تازه مسلمانان قریشی(عمدتا بنی امیه و هم پیمانانشان)، درصدد باز پس گیری قدرت از دست رفته بودند. تا این که ابوبکر در سقیفه بنی ساعده بنای خلافت قریش در اسلام را نهاد که این امر مخالفت انصار و دیگر قبایل را به همراه داشت. خلافت ابوبکر، از منظر بسیاری از قبایل، خلافت قریش بود و این امر موجب مخالفت هایی گردید، که از جمله در واقعه ی ردّه نمایانده شد. ترکیب قبیله ای شورای شش نفره عمر برای انتخاب جانشین، به انتخاب عثمان از بنی امیه انجامید و انتخاب عثمان موجب قدرت یابی بنی امیه گردید. در دوران خلافت امام علی(ع)، قریشیان به مخالفت و ستیز با حکومت امام علی (ع) پرداختند. جنگ جمل و صفین، نبرد شاخه های عدالت ستیز قریش با حکومت امام علی (ع) و هم پیمانان غیر قریشی او بود. آن گاه که امام علی (ع) از سر اجبار، حکمیت را پذیرفت، غیر قریشی های سپاه امام علی (ع) با انتخاب دو قریشی برای حکمیت اعتراض کردند و ناخودآگاه به نفع امویان در مقابل امام علی (ع) صف آرایی کردند که به شکل گیری خوارج و وقوع نبرد نهروان انجامید. پس از شهادت امام علی(ع)، امام حسن(ع) به حکومت رسید که با صلح ایشان با معاویه، بنی امیه (شاخه ی اشرافی قریش) به حاکمیت نهایی خود دست یافت و قریش قدرت از دست رفته در فتح مکه را دوباره به دست آورد. واژگان کلیدی: قریش، بنی امیه، انصار، ابوبکر، عمر، عثمان

حجر بن عدی، از افراد سرشناس کوفه و از برجسته ترین رهبران شیعی بود که دو سال قبل از رحلت پیامبر(ص)، اسلام پذیرفت. در خلافت ابوبکر و عمر، حجر در فتوحات شرکت کرد و نقش مهمی را در این جنگ ها ایفا کرد چنانچه مرج عذراء را که بعدها آرامگاه اش شد، در هنگام فتح دمشق، فتح کرد. حجر در عصر خلافت عثمان، به دلیل شیوه ی حکومتی وی و والیانش در گروه معترضین نسبت به حکومت بود و تا جایی به انتقاد و سرزنش خلیفه پرداخت که به شام تبعید شد. در عهد خلافت امام علی(ع)، حجر موقعیت والایی یافت و نقش موثری در حکومت آن حضرت داشت بطوری که در تمامی جنگ ها در کنار امام شمشیر زد. با پیش آمدن ماجرای صلح امام حسن(ع) و قدرت گیری معاویه، گرچه حجر معترض به صلح و خواهان بازگشت به جنگ و درگیری با اهل شام بود، سرانجام با پیروی از امام با معاویه بیعت کرد. اما کوفه پس از آن همچنان ناآرام بود و حجر آشکارا به اعتراض بر ضد معاویه برمی خاست و مخالفت خود را با حکمرانی او اظهار می کرد تا اینکه در زمان والی گری زیاد بن ابیه بر کوفه، در سال پنجاه و یک هجری، حجر و چند تن دیگر که با وی هم عقیده و هم فکر بودند به مرگ محکوم شدند. گرچه نوع حکومتگری معاویه و اوضاع سیاسی و اقتصادی جامعه ی کوفه مهم ترین دلیل حرکت حجر بود، اما او همچنان بر بیعتش با معاویه پایدار بود و هیچ وقت عِدّه و عُده ای تشکیل نداد تا دست به قیام مسلحانه بزند و تنها به اعتراض و انتقاد برمی خاست.

نقش وزارت جنگ در رویدادهای بین سال های کودتای 1299 تا 1304 هجری شمسی از اهمیت زیادی برخوردار است. ازجمله ی این رویدادها می توان به: کودتای 1299 هجری شمسی، سرکوبی نیروهای گریز از مرکز مانند میرزا کوچک خان جنگلی، کلنل پسیان، شیخ خزعل و غیره، دخالت در مجلس شورای ملی چهارم و جدال با کابینه های آن، مداخله در انتخابات مجلس شورای ملی پنجم و در نهایت تلاش برای خلع قاجارها از سلطنت اشاره کرد

تاسیس سلسله قاجار همزمان با دو رخداد است که عبارتند از توجه مجدد به مذهب تشیع به عنوان دین رسمی کشور از سوی حاکمان قاجار و قدرت گیری روحانیون با تفوق مکتب اصولی بر اخباری که پیشرفت آن در طول دوران قاجاریه از قدرت نهاد سلطنت می کاست بنابراین شاهان قاجار توجه به مسائل مذهبی را برای جلب توجه روحانیون و مردم مدنظر قرار دادند. مردم نیز با آگاهی از کارآمدی مذهب در مواردی از آن برای مقابله با دولت و پیشبرد اهداف خود بهره می بردند. در چنین اوضاعی، آداب و مراسم مذهبی به عنوان قابل مشاهده ترین اجزاء و عناصر مذهب، مورد توجه قرار گرفت. درنتیجه شناخت آداب و مراسم مذهبی گامی است جهت درک وقایع این دوره تاریخی و از آن جهت که سفرنامه های خارجیان در حیطه این گونه مسائل اجتماعی، اطلاعات کامل تری را دربر دارند و عصر قاجار پذیرای تعداد زیادی سفرنامه نویس بوده است، پژوهش حاضر با روشی توصیفی و تحلیلی بر پایه منابع کتابخانه ای و اطلاعات سفرنامه های ترجمه شده در این دوره زمانی فراهم آمده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که انجام آداب و مراسم مذهبی از ابتدای قاجاریه تا زمان ناصرالدین شاه سیر صعودی را طی می کند. در ایام سلطنت ناصرالدین شاه به نقطه اوج می رسد و سپس در سراشیبی سقوط قرار می گیرد. این فراز و نشیب تاثیر پذیرفته از مواردی چون سیاست مذهبی شاهان، وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور، نقص های مراسم و مخالفت روشنفکران و روحانیون بود.

به قدرت رسیدن فاطمیان در شمال آفریقا و موفقیت آنها در جلب توده های مردم و پیشروی به سوی مناطق شرقی، خلافت عباسی را نگران کرد و زمینه را برای درگیری و مناسبات خصمانه میان این دو دولت فراهم ساخت. خلفای نخستین فاطمی، هدف براندازی عباسیان را از راه ابزار نظامی با جدیت دنبال کردند و موفق شدند تا نزدیکی پایتخت عباسیان پیشروی کنند. خلفای عباسی که تحت سیطره ی ترکان و سپس سلاطین آل بویه بودند، نتوانستند مانعی جدی بر سر راه فاطمیان ایجاد کنند. ورود فاطمیان به مصر، با رقابت های تبلیغاتی گسترده ی دو دولت بر ضد یکدیگر همراه بود. با ظهور دولت های سنی مذهب غزنویان و سلجوقیان و حمایت همه جانبه ی آنها از خلفای عباسی، سدی بزرگ در مقابل فاطمیان ایجاد شد که آنها را از دستیابی به اهدافشان که همانا براندازی عباسیان و سلطه بر دنیای اسلام بود، بازمی داشت. پس از تقویت نظامی خلافت عباسی، فاطمیان رقابت تجاری را برای مقابله با دشمن دیرینه ی خود خلافت عباسی، به کار گرفتند و در این راه توفیق زیادی نیز به دست آوردند. در این پژوهش رقابت فاطمیان و عباسیان در وجوه مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده ندارد.