متون عرفانی از ارکان ادبیات فارسی است که مبخش عمده ای از ادبیات فارسی را به خود اختصاص داده است. مولانا یکی از درخشان ترین چهره های ادب عرفانی است و در مسیر رسیدن به این مرتبه، وامدار افکار وگفتار مندرج در آثار عرفانی پیش از خود است. هر شاعر یا عارف متأخر در بطن یک سنت فکری اثر خود را می آفریند و به نوعی وارد گفت گوی منطقی با گذشتگان می شود. متونی که از ابزار شناخت عرفانی بهره می گیرند به هم نزدیک اند. آثار مولانا نیز از متونی است که بر گفتمان های عرفانی بنا شده است؛ حجم زیاد تلمیحات و اشارات داستانی، آیات و احادیث، سخنان مشایخ صوفیه، مضامین و درون مایه و حتی تصاویر شعری گرفته شده از ادب فارسی و عربی و...همه حاکی از تعاملات چشمگیر بینامتنی در آثار مولاناست. در این پژوهش اقوال و کرداری که در مثنوی و آثار منثور مولانا بازتاب داشته اند در سه حوزه انسان شناسی، معرفت شناسی و خداشناسی دسته بندی و تحلیل شده و به ریشه های تأثیر پذیری و شیوه های بهره گیری مولانا ازکلام مشایخ اشاره گردیده است. همچنین تفاوت نگرش مولانا نسبت به مشایخ قبل از خود دربرخورد با اندیشه های واحد تحلیل شده که در آثار عارفان قبل از او نمود داشته بیان می شود. دسته بندی و بررسی گفتار و کردار مشایخ در این سه حوزه خود به نتایج جدیدی منجر گردید؛ از جمله این که بیشترین حجم استفاده مولانا از اقوال و افعال دیگر صوفیان در حوزه انسان شناسی قرار می گیرد. همچنین بررسی شیوه های بهره گیری مولانا از اقوال و افعال نشان داده می شود. بسامد نوع استفاده از اقوال و افعال در هر اثر متفاوت است و مولانا در مثنوی نسبت به کتب منثورش در افزودن اندیشه های خود به گفتار و کردار مشایخ و گرفتن نتایج خاصی که مورد نظرش بوده موفق تر بوده است. به نظر می رسد ریشه این تفاوت، تأخر زمان سرایش مثنوی نسبت به آثار منثور، نیز تفاوت در نوع کلام این آثار است؛ یعنی ظرفیت های زبانی شعر بستر مناسب تری نسبت به نثر، برای خلق نگرش های خاص مولانا فراهم آورده است. کلید واژه: ادبیات عرفانی، بینامتنیت، گفت گوی انتقادی، تأثیرپذیری، مشایخ صوفیه، مولانا.

شاعر به کمک زبان و تصویر با اطراف خود رابطه برقرار می کند، و به بیان افکار و احساسات خود می پردازد. با بررسی زبان و تصویر در شعر هر شاعری می توان تحوّل و پیشرفت و حتّی رکود هنر شاعری او را بررسی کرد. زبان وتصویر دو ویژگی بارز شعری محسوب می شوند که هنرمند با بهره گرفتن از آن ها برای رسیدن به آرمان های بلند خود سود می جوید. ‍‍‍‍‍‍‍‍ مفتون امینی شاعری است که به طور پیگیر در عرصه ی شعر معاصر حضوری موثّر داشته امّا کمتر شناخته شده و هیچ نقد و تحلیل بایسته ای از اشعارش صورت نگرفته است. این پژوهش به معرّفی و شناخت بهتر این شاعر کمک می کند و به تحلیل اشعارش می پردازد. در مجموعه های شعر امینی دو گونه زبان و تصویر به چشم می خورد. در مجموعه های« دریاچه، کولاک، انارستان» شاهد زبانی کلاسیک و قدیمی هستیم. امّا در مجموعه های بعدی مانند« عصرانه در باغ رصدخانه » و «من و خزان وتو » شاعر به زبانی ویژه، نگاهی مستقل و خلّا قیّت تازه ای دست پیدا می کند. او در ابتدا به اشعار کلاسیک گرایش دارد. تازگی و تنوّع در مجموعه های ابتدایی شاعر مشاهده نمی شود بلکه اشعاری است که در ادبیات منثور و منظوم ما بسیار پرسابقه است. امّا اشعار دوره ی دوم شاعر تغییر، حرکت و تحوّل شاعر را به خوبی نشان می دهد. زبانی نرم و بااستقلال که از کلمات کهنه در آن خبری نیست و نه در استعاره و ابهام غوطه ور است. این پژوهش به روش بلاغی و زبان شناختی صورت می گیرد و هم چنین داده هایی به صورت آماری ارائه می گردد و از لحاظ زبان و تصویر مورد تحلیل قرار می گیرد. در فصل اوّل کلیّات و تحلیل هایی درباره ی زبان و تصویر، مطرح شده، در فصل دوّم، اشعار مفتون از مقوله ی زبانی بررسی شده و ویژگی های آوایی، دستوری و واژگانی آن بیان گردیده و هم چنین داده های آماری نیز ذکر شده است، در فصل سوّم، شعرها از نظر تصویری بررسی شده اند، در این بخش به مقاصد اصلی علم بیان توجّه شده است و تشخیص و تشبیه دو آرایه ی پرکاربرد شاعر معرّفی شده اند. فصل چهارم نتیجه گیری است. بر اساس نتایج به دست آمده مفتون شاعری معرّفی می شود که گام های تازه ای در مسیر شاعری اش برداشته و تغییر و تحوّلاتی را چه در حوزه ی زبان و چه در حوزه ی تصویر پشت سر گذاشته است. او با برقراری نظم در زبان معیار و خلق تصاویر شاعرانه توانسته است از زبان معیار حدّاکثر استفاده را ببرد.

چکیده هر اثر هنری تجسمی از یک ساختار انتزاعی و کلی است؛ ساختاری که آثار ادبی یکی از راه های تحقق آن است. ساختار، الگو است، و ساختارگرایی کشف الگوی حاکم بر یک نظام است. روش ساختارگرایانه، یکی از اولین تلاش های آگاهانه در جهت استخراج فلسفه الگوها است. یکی از زمینه های مهم ساختارگرایی، روایت شناسی است. متون کلاسیک ادب فارسی را به واسط? جامعیت و دارا بودن ظرفیت های عمیق و ناشناخته معرفتی و هنری، می توان از زوایای گوناگون بررسی کرد. هرچند غرض اصلی نویسندگان این آثار بیشتر معطوف به طرح اندیشه و معارف و حکمت است، اما شکل و ساختار این آثار همواره سرشار از امتیازات زیبا شناختی است. شیخ شهاب الدین سهروردی یکی از نوابغ عرص? فلسفه و حکمت است که مجموعه آثارش علاوه بر دارا بودن ارزش های والای حکمی و معرفتی، از ظرفیت های عمیق ادبی و هنری نیز برخوردار است. او برای بیان معارف و اندیشه های عرفانی (حکمت اشراق) آثار روایی _ تمثیلی ارزشمندی به زبان فارسی خلق کرده است که در پژوهش های ادبی، چندان مورد توجه قرار نمی گیرد. این آثار دارای جنبه های زیباشناختی فراوانی است که تا کنون نقد و تحلیل نشده اند. این پژوهش برای جبران پاره ای از خلاءهای موجود با گزینش رهیافت نقد ساختاری و با تمرکز بر علم روایت شناسی بر آن است انسجام ساختاری و روایی داستان های رمزی و تمثیلی شیخ اشراق را نشان دهد. روش تحقیق در این اثر ترکیبی است و با توجه به نظریات روایت شناسی تزوتان تودوروف و ژرار ژنت و بهره گیری از روش های آنان در تحلیل آثار ادبی، خوانش جدیدی را از داستان های فارسی شیخ اشراق ارائه می دهد و ارزش و ویژگی های ساختاری آنها را روشن می نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد روایت های عارفان? سهروردی از عناصر روایت همچون راوی، زمان، درونمایه بهره می گیرند. استفاد? فنی سهروردی از زمان پریشی که یکی از شاخصه های روایت مدرن است دارای معنایی خاص در ادبیات عرفانی است و در کنار بهره گیری پررنگ تر وی از راوی اول شخص به جای راوی دانای کل، می تواند از شاخصه های مهم موجود در این روایت ها باشد. کلیدواژه: نقد ادبی، ساختارگرایی، روایت شناسی، رساله های فارسی شیخ اشراق

غزل دوره های نخستین ادب فارسی با مضمون عاشقانه و به زبان ساده و روان سروده می شد و این غزلیات ساده همراه با تجربیات ناب و اصیل از زمان رودکی آغاز شد و در دوره های بعد شاعران با تقلید از همدیگر و مطالعه دیوان، شعر می سرودند. سنایی در غزلیاتش روش های نوین را ابداع کرد و اصل تجربه مداری در غزل را احیا نمود. موضوع تحقیق، بررسی انواع تجربه در غزلیات سنایی است که شامل غزلیات عاشقانه، عارفانه، زاهدانه و قلندرانه می باشد. غزلیات عاشقانه در مورد عشق مجازی و معشوق زمینی است و در تجربیات زاهدانه، شاعر ریش? اندیش? زاهدانه اش را با صریح ترین زبان بیان می کند و این غزلیات آکنده از تعابیر و اصطلاحات اهل تصوف است. تجربیات عارفانه با موضوع عشق الهی و معشوق ازلی سروده شده و تجربیات قلندرانه شامل سخنانی است که نه مبتنی بر حواس است و نه عقل بلکه از تجرب? عاطفی شدید عشق مایه می گیرد و چارچوب عقل را شکسته از مرز تجربیات حسی عبور کرده و عوالم کشف و شهود عارفانه را بیان می کند.. سنایی از شاعران تاثیر گذار بر شعر فارسی است که در حوز? معنایی غزل تحول ایجاد کرد و باعث شد اصل تجربه مداری در غزل فارسی احیا شود و زمینه برای ظهور شاعرانی چون عطار، مولوی و حافظ فراهم شود و آثار گرانقدری چون منطق الطیر و مثنوی معنوی با تاثیرپذیری از حدیقه الحقیق? سنایی سروده شوند.

چکیده سهل بن عبدالله تستری (م. 283 ه) یکی از بزرگان و عارفان بنام تصوف اسلامی در قرن سوم هجری است که تأثیر فراوانی بر تفکّر صوفیان داشته است. یکی از ویژگی های مهم دوران زندگی سهل ارائه «رساله توبه» اوست که با مخالفت فقها و علما روبرو شد و سبب رانده شدن او از شوشتر و تبعیدش به بصره گردید. وی معتقد بود انسان ها باید همیشه تائب باشند، چه مطیع باشند چه معاصی. این نظریه وی باعث بوجود آمدن یکی از بزرگترین مکاتب عرفانی بنام «سلسله سهلیه» شد و پیروان بسیاری پیدا کرد که این مکتب یکی از شش حزب پر قدرت، مایه دار و پایدار تصوف بصره و بغداد در قرن سوم هجری است که تأثیر شگرفی در تکوین عرفان اسلامی داشته است و شاگردش «ابوعبدالله سالمی» این سلسله را بعد از استادش بسط داد و تبلیغ نمود و نام استاد خویش را برای همه اعصار زنده نگاه داشت. در این جستار به بررسی احوال و اقوال سهل در متون عرفانی قرون 5-6 پرداخته شده و سعی گردیده است با مراجعه به امهات کتب در این قرون به صورت صحیح استخراج و ارائه گردد. جمع آوری اقوال که بارزترین قسمت تحقیق بوده به شیوه فرهنگ گونه وبه ترتیب موضوعی والفبایی تنظیم شده وهدف دسترسی آسان وسریع علاقمندان به اقوال عارف بزرگ سهل بن عبدالله می باشد. کلید واژه: سهل بن عبدالله تستری، احوال، اقوال، متون عرفانی، فرقه سهلیه، توبه.

تازگی، نازک خیالی و جستجوی تصاویر تازه در شعر دو شاعر انقلاب اسلامی یعنی قیصر امین پور (1338-1386)و سیّد حسن حسینی(1335-1383) نشان دهنده آشنایی آن دو با سبک هندی و شاعرانی چون صائب و بیدل است. قیصر امین پور و سید حسن حسینی در دو حوزه شعر سنتی و نیمایی از شاعران مطرح، آگاه و مسلط بر زبان فارسی در سال های پس از انقلاب اسلامی هستند، که بسیاری از ویژگی های سبک هندی را می توان در اشعار آنان یافت. برخی از این ویژگی ها هم چون مضمون پردازی، نکته گویی، آفرینش تصاویر نو و ابداعی، ساخت واژه ها و ترکیبات تازه و بهره گیری از امثال و کنایات محاوره، از اصلی ترین مشخصات سبک هندی است که می توان هم در اشعار سنتی و هم در اشعار نوی این دو شاعر، آن ها را یافت. نکته قابل توجه آمیختگی سبک هندی، شعر نو و مفاهیم دینی، انقلابی و دفاع مقدس در شعر امین پور و حسینی است که به خوبی صورت گرفته و مطابق عصر و دوره خود مورد توجه مخاطبان بوده و درشتی سبک هندی را متعادل و لطیف تر نموده است.

روستا و بافت فیزیکی، طبیعی، انسانی و حیوانی آن یکی از عمده ترین موضوعات شعر کودک و نوجوان می باشد. به ویژه پس از انقلاب اسلامی رویکرد شاعران به این موضوع بسیار گسترده است. از طرف دیگر، چون شاعران کودک و نوجوان روستا را به عنوان یک آرمان شهر تلقی می کنند، نگاه آنان به محیط آن به دور از واقعیت است. بنابر این، با توجه به این مساله، این پژوهش بر آن است تا مشخص کند که آیا روستا و مسائل پیرامون آن بیشترین سهم را در توصیفات شاعران این عرصه دارد؟ و اگر چنین است چه جنبه هایی از زندگی روستایی بیشتر مورد نظر بوده است ؟ پژوهش با نگاهی نقادانه به این مسائل پرداخته است که آیا نگاه شاعران در این حوزه، آرمانی و غیر واقعی است ؟ آیا همه ی عناصر طبیعی، انسانی ، حیوانی و بافت فیزیکی روستا مورد توجه بوده است؟ در این پژوهش آثار سی و هشت نفر از شاعرا ن شعر کودک و نوجوانانتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. جامعه ی آماری پس از شناسایی، به کمک روش مطالعه ی اسنادی بررسی شد و نکات لازم فیش برداری گردید. آن چه که در پایان این پژوهش بدست آمده این است که شاعران شعر کودک و نوجوان با تابعیت انقلاب اسلامی که انقلابی سنت گرا بود و با عنایت به این نکته که روستا را مظهر سنت می دانند، توصیف آن را در کانون توجهات خویش قرار دادند؛ و همه عناصر انسانی، حیوانی و محیط طبیعی و فیزیکی آن به تناوب و با دیدی به دور از واقعیت در آثار آنان انعکاس یافت. لازم به ذکر است که در این میان بیشترین توجه شاعران به محیط طبیعی و فیزیکی روستا بوده و کم ترین نگاه شامل بافت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی روستا و سختی های مردم آن شده است. به نظر می رسد شاعران در توصیفات خود به ویژه توصیف محیط طبیعی تحت تاثیر اصول مکتب رمانتیسم بوده اند.

موضوع این پژوهش، بررسی جایگاه همویت ملی و دینی در شعر کودک و نوجوان با تاکید بر آثار پنج تن از شاعران نامی این عرصه یعنی، محمود کیانوش، مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی، بیوک ملکی و ناصر کشاورز می باشد. لذا پس از بررسی و شناخت مبانی و ابعاد هویت ملی و دینی، آثار شاعران مورد مطالعه قرار گرفت. آنگاه بر اساس مبانی و ابعاد هویت ملی و دینی، اشعار دسته بندی و تنظیم گردید. پژوهش به دنبال بررسی این مساله است که شاعران مورد نظر چگونه به هویت ملی و دینی در آثار خود پرداخته اند. این پژوهش در شش فصل و بر اساس سه فرضیه شکل قرار گرفته است. الف: در شعر کودک و نوجوان به هویت ملی از نظر گزینش و انتخاب زبان، نوع مضامین و آداب و سنن با توجه به مناطق جغرافیایی توجه شده است. پ: شعر کودک و نوجوان به حوزه های سیاسی، تاریخی و فرهنگی هویت ملی پرداخته است. ج: شعر کودک و نوجوان به ابعاد اعتقادی،؟ مناسکی، اسطوره ای و الگوهای دینی و متون مقدس توجه داشته است. سر آغاز پژوهش، شامل کلیات و تعاریف، بیان مساله، ضرورت تحقیق، پیشینه، فرضیه ها، اهداف و روش تحقیق و جامعه آماری است. سپس تعاریف هویت، انواع هویت و هویت ملی و دینی و ابعاد آن مورد اشاره قرار گرفته و در ادامه به تعاریف ادبیات کودک و نوجوان، جایگاه آن در شعر برخی از شاعران کلاسیک و معاصر ایران، ادبیات کودک در جهان و ساختار و محتوای شعر کودک پرداخته شده است. آن گاه تطابق تعاریف و مبانی نظری هویت ملی و دینی و با تقسیم بندی های جزئی تر، به تجزیه و تحلیل آثار پرداخته شده و شاهد مثال هایی نیز از شاعران مورد نظر ذکر شده و آثار نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در خاتمه، نتیجه گیری پژوهش بیان شده و پس از ارائه ی پیشنهادهایی چند، منابع و مآخذ پژوهش فهرست شده است.

چکیده ندارد.