مطالعه خاندان های تاثیرگذار درفرهنگ ومدنیّت ایران زمین از جمله موضوعات مهمی است که کمتر بدان پرداخته شده است .نقد و بررسی شخصیت ها وخاندان های تاثیر گذار می تواند بسیاری ازابعاد مختلف جامعه ایرانی رامشخص نماید .درکنار ارباب شمشیر، فرهیختگان فرهنگی ایران که تجربیات ذی قیمتی درنظم ونسق امور مملکت داشته اند ،نقش به سزایی در رشد سیاسی و فرهنگی ایران زمین ایفاکرده اند .خاندان سپهر یکی از این خاندان ها بود که به ویژه درامور فرهنگی عصر خویش نقش موثری داشته و در بعد تاریخ نگاری واحراز مناصب سیاسی از رجال برجسته قاجار وپهلوی بودند. خاندان سپهر یکی از خاندان های کهن ایرانی شهرکاشان می باشندکه افرادی صاحب نام درعرصه سیاست وفرهنگ را درون خود پرورش داده اند. پژوهش حاضر این خاندان را مورد بررسی قرار می دهد و برآن است که تاثیر شرایط سیاسی،اجتماعی وفرهنگی دورهء مذکور را بر شخصیت های برجسته خاندان ومتقابلاً تاثیرات آنان را بر تحولات سیاسی،اجتماعی و فرهنگی آن عصر بررسی نماید. خاندان سپهر کاشانی با استفاده ازقدرت ونفوذی که در دستگاه هیئت حاکمه فراهم کردندتوانستند دربسیاری ازموارد تأثیرات مثبتی درمسائل مختلف به ویژه درزمینه ی فرهنگی برجای بگذارند وکاستی ها و مشکلات جامعه خویش را اززوایای مختلف نقد و بازگو نمایند.از این رو روایتگری آگاه درانعکاس مسائل خویش بوده اند. لذا با مطالعه شیوه ی تاریخ نگاری آنها می توان بسیاری از زوایای پنهان اجتماعی وفرهنگی دوره قاجار و پهلوی را آسیب شناسی وباز شناسی نمود.

از مکتب شیخیه از زمان پیدایش تاکنون میراث مکتوب گسترده ای به جا مانده است . با غور و تأمل در این میراث می توان جنبه های مختلف این مکتب را شناخت . این شناخت ضمن آنکه فی نفسه ارزشمند است ، به نوبه ی خود می تواند در شناخت هرچه بیشتر مذهب تشیع نیز کمک موثری کند. هرچند در سالهای اخیر پیرامون تشیع و به ویژه اندیشه سیاسی شیعی ، تحقیق و پژوهش بسیاری صورت گرفته ، اما تحقیق پیرامون تشیعِ شیخی - به ویژه اندیشه سیاسی آن - متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته است . از این رو، هر نوع پژوهش پیرامون موضوع اخیر، ولو جنبه مقدماتی داشته باشد، می تواند به هرچه غنی تر شدن ادبیات شیخیه شناسی کمک کند.تمام همت شیخ احمد احسایی، احیاء تشیع به وسیله تعالیم ائمه اطهار بوده و بر این امر اصرار می ورزید. وی در غالب علوم متداوله اسلامی عصر خود استاد و صاحب نظر و از نظر جامعیت، کمتر نظیری در معاصرین خود داشته است. وی در کسوت فقاهت، به ادعای خود بر خلاف طریقت حکما من جمله ملاصدرا و برخلاف عرف من جمله محی الدین عربی، با واردات قلبی و از راه شهود باطنی به بیان مسائل فلسفی و عرفانی پرداخته است. شیخ احمد احسایی خود فقیه بود و روش اصولیین را در پیش گرفت ولیکن به علت اعتقادات خاص به شدت از جانب روحانیت اصول گرا تحت فشار قرار گرفته و سرانجام از آنها شکست خورد. اینکه شیخیه و بابیه از قشر روحانیت سر برآوردند و توسط برخی از آنها حمایت گردیدند، دلالت بر تعارضات و حکایت از دسته بندی های درون سازمان روحانیت و ضعف حوزه های علمیه می کرد. اما با پیروزی روحانیت اصول گرا بر شیخیه، آنها به نوسازی سازمان خویش پرداخته و از زمان محمد شاه به خصوص تنش رسمی بین روحانیت با دولت قاجاریه آغاز و رسماً به مداخله در سیاست پرداخته و موجبات پیشرفت فقه سیاسی گردید و زمینه برای به دست گرفتن رهبری نهضت های اجتماعی اواخر دوران قاجار فراهم گردید.

تحقیق در مورد تحولات تاریخی یک از ادوار سرنوشت ساز و مهم تاریخ ایران یعنی دوران زمامداری دودمان صفویه از جهت اقتصادی هدف اصلی این پژوهش است و قصد دارد تا از برخی حقایق و عوامل سقوط این دولت پردع برداتشه و نظام اقتصادی این عصر و جایگاه تحولات اقتصادی را در روند این تباهی مورد کنکاش قرار دهد تحقیق فوق از روش تحقیق نظری و به صورت مطالعات کتابخانه ائی تدوین شده و نتایج مهمی چون تاثیر علل داخلی و خارجی موثر در برافتادن نظام عصر صفویه را عرضه می دارد.

مرتضی قلی بیات سهام السلطان پسر بزرگ حاج عباس قلی خان سهم الملک ( 1336-1266 ش) دراراک متولد شد و پس از آموختن تحصیلات مقدماتی دراراک به تهران آمد و تحصیلات متوسطه را آموخت . پس از آن به اراک برگشت و به کار ملک داری پرداخت. در بیست سالگی وارد نظام شد و مامور وصول مالیات ، از سوی احمد شاه لقب سهام السلطان گرفت. پس از آن در ده دوره متوالی نماینده مجلس شورای ملی بود و دراکثر موارد نائب الرئیس. یکبار درمجلس سنا و یک بار در مجلس موسسان نائب رئیس گشت. درسال 1323 نخست وزیر شد و چهار دوره وزیر بوددرسال 1324 به استانداری آذربایجان رسید اما توفیق نداشت. از سال 1330 در ماجرای خلع ید واردجریانات نفت شد و تا سال 1336 مدیر عامل شرکت نفت بود. دراین سال فوت کرد. این تحقیق عموما بصورت اسنادی و کتابخانه ای انجام گردیده و درمواردی از شیوه ی تحقیق میدانی بهره گرفته است در مواردی از نظریات بازماندگان بیات استفاده گردیده است. نتیجه حاصله از تحقیق فوق نشان میدهد که بیات با استفاده از نفوذ خاندانی درناحیه اراک و سرمایه کلان خود پیش رفت سیاسی نموده است و وجود یک حامی بزرگ چون دکتر مصدق درمجلس شورای ملی کمک حال بسیاری برای او بوده است تا به نخست وزیری دست یابد. با این همه بیات دردوره کوتاه صدارتش توانست منشاء خدمات و کارهای نسبتا مهمی شود.

بررسی و تبیین ریشه های تضاد بین علمای مکتب اصولی و صوفیان در سده های 12و13 و 14 هجری قمری و چگونگی برخوردهای این دو نحله و جریان اعتقادی و تاثیر آن بر تحولات مهم عصر حاکمیت دودمان قاجار . بیان علل ناشناخته و پیچیده این تضاد و چالش ، با هدف پیگیری و ریشه یابی اختلافات فکری و اجتماعی و...... جریان فعلی روحانیت با تصوف .با توجه به اهمیت موضوعی این پدیده تاریخی و لزوم ریشه یابی بر خوردهای فعلی ما بین روحانیت رسمی شیعه و گروههای طرفدار تصوف ، موضوع این پایان نامه از اهمیت خاصی برخوردار است و میتواند ضمن روشن کردن زوایای نا گفته تاریخ معاصر و دو قرن اخیر ایران به فهم برخی از چالشهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دوران کنونی کمک نماید . از جمله هدف های پایان نامه حاضر شناساندن مواردی است که در گذشته به جوابی صحیح و منطقی و به دور از افکار جزم اندیش منتهی شده و خود، امروز از جمله مهمترین مواردی هستند که کار را برای گذر از جامعه سنتی به سوی جامعه مدرنیته و افکار آزادیخواهی دچار مشکل نموده اند و همچنین از آنجا که گرایش به فرق و نحله های صوفیانه در حال حاضر نیز وجود دارد پرداختن به این موضوع می تواند گوشه هایی از چالش های این طریقت ها را آشکار کند. این پایان نامه که به روش کتابخانه ای و به متد فیش برداری و گردآوری اطلاعات از منابع و مآخذ مختلف نگارش یافته ترکیبی از اخبار و اطلاعات تاریخی و جمع بندی ها، نتیجه گیری ها و تحلیل هایی که از سوی نگارنده ارائه شده است مورد بررسی قرار می گیرد .در مجموع این چنین میتوان نتیجه گرفت که با قدرت گیری دولت قاجار و استقرار حاکمیت سیاسی .علما و مجتهدین هم توانستن با انسجام و یکپارچگی و برخورداری از مدیریت حوزه های علمیه قوی اقتدار خود را بدست آورده و در ابعاد مذهبی و سیاسی حاکمیت دودمان قاجار نقش موثری را ایفا کنند و هر گونه ایده و تفکری را بر خلاف عقیده خود سرکوب نمایند که صوفیان نمونه ای از آن تفکرات بودند .لذا در اندیشه سیاسی و دینی علمای عصر قاجار هر گونه تفکر و ایده ی دینی و فقهی جدای از اندیشه آنان مردود و غیر قابل پذیرش بوده است.

این پژوهش بر آن است که، مناسبات و علل چالش میان دستگاه سیاسی کشور و بخش هائی از روحانیت شیعه را در طی دوره قاجار بالاخص از دوره محمدشاه (1250ق) تا سلطنت محمدعلی شاه (1327 ق) را مورد بررسی قرار دهد. در این دوره عللی منجر به رویارویی علمای دینی با حکومت گردید؛ که متأثر از مقتضیات زمان و گذر جامعه از سنت به مدرنیته، توسعه نهادهای اداری و تحولات فرهنگی، اجتماعی بوده است. این تحولات نه تنها باعث، رشد افکار عمومی شد ، بلکه حضور و نفوذ اندیشه های نوین و بعضاً غربی را به دنبال داشت، و این امر موجبات نگرانی جناح سنتی را فراهم نموده بود؛ از طرفی با تغییر نگرش فقه شیعه به سلطنت و حاکمیت و تسلط مکتب اصولی، روحانیت شیعه از انسجام، اقتدار و پایگاه مردمی بیشتری برخوردار شده بودند؛ که این مساله زمینه ای شد تا نهاد دین و دولت در عرض هم قرار بگیرند؛ و از آنجایی که دیانت و عدالت شاهان و دولت قاجار زیر سوال رفته بود؛ مردم به رهبری روحانیت نسبت به سیاست های پادشاهان و نظام سیاسی وقت، واکنش نشان دادند. این پایان نامه با استفاده از روش های متداول در علوم انسانی، یعنی فیش برداری و پالایش و تجزیه و تحلیل مطالب، با استناد بر منابع و مآخذ و تحقیقات مستند و جدید صورت گرفته است. و هدف آن بررسی مهمترین عناصر شکل گیری چالش دولت و روحانیت؛ با تأکید بر تأثیر مدرنیسم و تحول فقه شیعه در باب رهبری جامعه می باشد. نتایج بدست آمده در این پژوهش بیانگر این مدعا است، که با تحول در فقه شیعه -که به سمت سلطنت مأذون (نصب سلطان عادل از طرف فقیه) پیش می رفت و همچنین پر رنگ شدن نقش مجتهد ، تشکیلات روحانیت شیعی از انسجام و اقتدار بیشتری برخوردار شد ؛ و از آنجا که جامعه عصر قاجار هم در حال گذر از سنت به مدرنیته بود و چنین دگردیسی باعث نفوذ افکار دگراندیشانه و نیز کاهش امتیازات سنتی روحانیون می شد؛ لهذا این تحول در شکاف بین دولت و روحانیت تأثیر گذار بوده است و شاید در بروز رویدادهای مهم سده 20 میلادی/14 خورشیدی در ایران بی تاثیر نبوده باشد

با شکل گیری واقع? سقیفه، جریان جانشینی حضرت محمد (ص) از امامت به خلافت تبدیل شد. خلفایی همچون ابوبکر و عمر تا حدودی بر اساس سیره پیامبر (ص) عمل می کردند اما باروی کار آمدن عثمان خلافت از مسیر خود خارج شد و بعد از یک دوره آرمانی پیوند خلافت با امامت در دوران حضرت علی(ع)، خلافت به معاویه رسید. سیاست معاویه که کینه دیرینه ای از اسلام و سنت نبوی داشت بر آن بود که به طور نا محسوسی فرهنگ اسلامی که حضرت رسول سعی در استقرار آن داشت را به نظامی سلطنتی و طبقاتی تبدیل کند، به نحوی که در زمان خلافت معاویه و سپس فرزند او یزید جامع? اسلامی بار دیگر شاهد استقرار یک فرهنگ جاهلی جدید با تمام مولفه های جاهلی عربی برپای? یک حکومت پادشاهی شد. این پایان نامه با استفاده از روش های متداول در علوم انسانی، یعنی فیش برداری و پالایش و تجزیه و تحلیل مطالب، با استناد بر منابع و مآخذ و تحقیقات مستند و جدید صورت گرفته است.این تحقیق برآن است که درباره جریان شناسی تاریخ یکصد سال نخست هجری خاصه از جهت شناخت جریان های انحرافی و دگر اندیشانه در سیر تکوینی دیانت اسلام به بحث و چالش بپردازد و همانند پژوهش های نوین دیگر در صدد کشف روابط علمی و علّی حوادث و جریانهای تاریخی باشد. بعد از پیامبر یکسری مسایلی به وجود آمد که با اصول مورد نظر پیامبر فرق می کرد. به باور طرفداران پیامبر (شیعیان) انحراف محسوب می شدند. امامان شیعه به عنوان پاسداران اسلام واقعی در برابر این تغییرات که توسط سیاستمداران یا فرقه ها بوجود آمدند ایستادگی کردند. امام حسن علی رغم صلح با معاویه با سیاست های تبلیغی و ارشادی خود کوشیدند تا نقشه های معاویه در تخریب امام علی(ع) و اسلام حقیقی را بی اثرکند.امام حسین با قیام و شهادت خود چهره غیر اخلاقی و غیر انسانی سلطنت امویان را به جهانیان نشان داد. امامان سجاد(ع)، باقر(ع) و صادق(ع) با ادعیه تاثیرگذار خود و تربیت شاگردان در جهت مقابله با این جریان انحرافی کوشیدند، نتیجه کوشش های ایشان و دیگر ائمه حفظ اسلام راستین در قالب تفکر شیعی بود.

مطالعه تاریخ ادبیات عصر مشروطه و نقد و بررسی اثار شاعران و نویسندگان آن عصر در روشن شدن آن بخش از تاریخ که دچار پراکندگی و تشتت است ، حائز اهمیت است . تبیین و تحلیل بازتاب افکار و رخداد های سیاسی و تحولات مهم سده ی 14 خورشیدی در ماندگار ترین نمود های ادبیات یعنی سروده ها, تصانیف ،تالیفات و انواع دیگر محصولات ادبی ،خلا نسبتا بزرگی از تاریخ را پر خواهد کرد. پژوهش حاظربر اساس جریان شناسی و سیر تاریخی وقایع ،به ادبیات پارسی در جریان تحول ایران در اواخر قرن 13 ق و سده های آغازین 14 خ می پردازد و به طور اخص به ادبیات سیاسی و بررسی بازتاب آن در تحولات اجتماعی و سیاسی پهلوی اول ، با رویکرد تبیین و تحلیل آثار شاخص ترین شاعران این دوره پرداخته شده است. ضرورت بررسی دلایل کناره گیری شاعران(1299-1304ش) از صحنه ی مطبوعات و مبارزه قلمی،تصویر گر جهت گیری حاکمیت در ابعاد مختلف فکری، فرهنگی،سیاسی و....می باشد. با مطالعه ی آثار سخنوران و ادیبان عصر حاضر می توان بسیاری از زوایای پنهان اجتماعی و فرهنگی دوره قاجار و پهلوی را بازشناسی نمود. انقلاب مشروطیت با همه ی فراز ها و فرود هایی که به دنبال داشت ، از نظر ایجاد دگرگونی های فکری و اجتماعی منشا تحولات عمده ای در جامعه ایران عصر پهلوی گردید ، که سبب پیدایش طیف جدیدی از شاعران و نویسندگان و روزنامه نگاران ، با افکار سیاسی و انقلابی گردید.

پژوهش حاضر، تاریخ یکی از قدیمی ترین مناطق ایران یعنی سرزمین قومس را که از آن در کتب تاریخی با نام های گوناگون یاد شده بررسی می نماید. این منطقه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و پیشینه تمدنی خود همواره در مناسبات مربوط به شرق و غرب ایران تأثیرگذار بوده و از این رهگذر تأثیرات زیادی نیز پذیرفته است. و در دوره های مختلف تاریخی تحولات بسیاری را به خود دیده است. در دوره صفویه با توجه به امنیت ایجاد شده در کشور که در دوره های قبل و بعد از آن بی سابقه بود و همچنین اقدامات دولت در زمینه های مختلف مذهبی، عمرانی، تجاری، اقتصادی درکشور و ناحیه قومس و اثرات آن بر ابعاد مختلف زندگی مردم که در حال حاضر نیز این اثرات به وضوح قابل مشاهده می باشد و اینکه این دوره به عنوان نقطه عطفی در تاریخ این کشور به حساب می اید از دوره های مهم در این ناحیه نیزمی باشد و بررسی آن اجتناب ناپذیر می نماید. این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات پیمایشی تنظیم گردیده و در پی آن است که به تحلیل و بررسی تاریخ قومس و بناهای احداث شده دوره صفویه در این سرزمین بپردازد. بررسی روند حکومت صفویه بر منطقه حاکی از آن است که با روی کارآمدن صفویه و اتخاذ سیاست های مختلف در ابعاد اقتصادی ،مذهبی و عمرانی در کشور ایران، بالطبع قومس نیز که دارای موقعیت خاص بود و در شاهراه تمدنی شرق به غرب قرار داشت و به عنوان یک حلقه ی واسط و اتصال به شمار می رفت از این امر تأثیر پذیرفته و تغییراتی در ابعاد گوناگون در این سرزمین بوجود آمد. .سیاست اقتصادی دولت باعث ترویج تجارت و رونق کسب و کار و درآمد گردید این امر توسعه راهها را در پی داشت در راستای ایجاد امنیت و ایجاد استراحتگاه برای کاروانیان و دیگر اهداف، دست به احداث کاروانسراها زدند توسعه موارد ذکر شده باعث ایجاد پل ها، آسیابها، حمامها و غیره گردید ساخت بناهای مختلف توسط دولت صفویه بخاطر اهداف و مصالح سیاسی و اقتصادی و از طرف دیگر احداث این بناهای عمومی و عام المنفعه توسط مردم در راستای سنت حسنه وقف باعث توسعه عمرانی و رشد بناهای متعدد و به هم پیوسته در سراسر کشور گردید.

این پژوهش بر آن است که کارنامه سیاسی برادران اردلان (امان الله، علیقلی و ناصرقلی) را از اواخر دوره قاجار تا پیدایش انقلاب اسلامی ایران بررسی کند. در این دوران، که متأثر از مقتضیات زمان و گذر جامعه از سنت به مدرنیته بود، عواملی چون تحولات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و توسعه نهادهای اداری باعث رشد افکار عمومی شدند. نفوذ اندیشه های نوین، نقش رجال سیاسی را که تحصیلات برون مرزی داشتند و با فرهنگ بیگانه آشنا بودند پررنگ تر نمود. در این عرصه برادران اردلان که از امتیازات ویژه ای چون تحصیلات نوین، آشنایی با فرهنگ و زبان های خارجی و پیوستگی با خاندان دربار، بهره مند بودند، توانستند با کسب مناصب حکومتی، در یکصد سال اخیر در رفع بحران های سیاسی کشور نقش بسزایی داشته باشند. این پایان نامه با استفاده از روش های متداول در علوم انسانی؛ یعنی فیش برداری، پالایش، تجزیه و تحلیل مطالب و با استناد به منابع و تحقیقات مستند و جدید تألیف شده است و هدف آن بررسی مهم ترین اقدامات سیاسی برادران اردلان و تأثیری که هریک در جریان های سیاسی زمان خود داشته اند، می باشد. نتیجه اینکه بررسی عملکرد برادران اردلان در مصادر وزارتی و وکلای نمایندگی، درگذر از تحولات سیاسی دوره قاجار به پهلوی، نشان می دهد که اقدامات و سیاست های محافظه کارانه و بدون تحریک آنان، بیشترین کارکرد را در حوزه دولت و مجلس شورای ملی داشته است. آنان در مسیر اجرا و پیگیری سیاست های دولت مرکزی و مقابله با تهدیدات خارجی (چون رد اولتیماتوم روسیه به ایران، نهضت مهاجرین در جنگ جهانی اول، به قدرت رسیدن رضاخان، عضویت ایران در پیمان بغداد، مسئله بحرین، ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شرکت نفت انگلیس)، با رعایت منافع و مصالح ملی، ضمن حفظ موقعیت و مناصب سیاسی خویش، خدمات سیاسی شایانی انجام داده اند.

زیاریان ، سلسله ای از پادشاهان ایرانی بودند که ، بیش از یکصد سال بر پاره ای از سرزمینهای گرگان ، قومس ، طبرستان ، دیلم ، قزوین ، ری، اصفهان و خوزستان فرمانروایی داشتند. پایتختشان در آغاز اصفهان و سپس ری و گرگان بود. بنیان گذار این سلسله مرداویج بن زیار بن وردان شاه گیلانی از فرماندهان لشکر اسفاربن شیرویه بود که اسفار خود نیز ، از عمال امیرنصربن احمد سامانی بود که والی گرگان بود. بعد از مرداویج برادرش وشمگیر و پس از وشمگیر ، دو پسرش بهستون و قابوس به حکومت رسیدند و حکام بعدی زیاریان عبارت بودند از: منوچهر پسر قابوس و انوشیروان پسر منوچهر. بعد از آنها دارا و کیکاووس به حکومت رسیدند که در دوره حکومت آنها قلمرو زیاریان در حد مرزهای گرگان و طبرستان محدود شده بود. اکثر امیران زیاری می کوشیدند تا یک حکومت متمرکز مستقل ایرانی با تکیه بر فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی تشکیل دهند و خود را تا حد امکان از اطاعت خلفای عباسی بیرون آورند. اما برای دوام و بقای حکومت خود گاهاً ناچار بودند با خلفای عباسی و دستگاه خلافت از در دوستی درآمده و آنها را علیه خود تحریک نکنند و این امر در دوران امیران متأخر زیاری بیشتر نمود داشت. گاهی نیز زیاریان برای تداوم حکمرانی خود بعنوان امیران دست نشانده حکومتهای همزمان با خود همچون سلجوقیان و یا غزنویان و… در مناطق تحت سیطره خود حکومت می کردند. دربار امیران آخر زیاری همچون قابوس، منوچهر و کیکاووس محل آمد و شد شعرا، علما و ادبا بود و امرای متأخر زیاری اغلب افرادی علم پرور، ادیب و فاضل بودند و کمتر به کار کشورگشایی و جنگ علاقه نشان می دادند. زیاریان به دلایلی نظیر مخالفت با دستگاه خلافت، رودر رو قرار گرفتن با حکومتهای همسایه و ناکارآمدی و عدم شناخت از مسائل سیاسی و جنگاوری امیرانشان، هرگز نتوانستند از حد یک حکومت محلی کوچک پا را فراتر گذاشته و به آرزوی دیرین امیران خود یعنی ایجاد یک حکومت مستقل مرکزی کاملاً ایرانی برسند. طلوع و غروب این سلسله به نحو جالبی تأثیر محیط و زمانه را در تحول نسلهای انسانی نشان می دهد: این تحول در نزد آل زیار در وجود مرداویج، از احساسات ضد تازی آغاز و در وجود قابوس به اوج عرب مآبی منجر شد. در رفتار وشمگیر با خشم و تحقیر نسبت به خلافت عباسی و بعد با کنار آمدن با آنها ظاهر شد و در کردار منوچهر به اطاعت و انقیاد نسبت به سلطانی که خود را مولی امیرالمومنین می خواند، رسید. یک سده فاصله بین آغاز و انجام قدرت این سلسله مرداویج تندخوی تا کیکاووس خردمند و آرام، امیران زیاری را شایسته آن کرد که قرنها حکمت و اخلاق به نسلهای بعدی تعلیم دهند. از سلسله زیاریان دو شاهکار ادبی و معماری جاودانه برجای مانده است. شاهکار ادبی آنها، قابوسنامه و شاهکار معماری آنان گنبد قابوس (بلندترین برج آجری جهان)، است که در تیر ماه 1391 بعنوان پانزدهمین اثر ملی ایران، در فهرست آثار جهانی (یونسکو) ثبت شد. روش گرد آوری اطلاعات در پروسه این تحقیق ، شیوه و الگوی مرسوم در مطالعات علوم انسانی و بهره گیری از منابع و مدارک و اسناد موجود و مربوط به موضوع تحقیق و بررسی میدانی و مراجعه به مراکز مطالعاتی و همچنین به شکل کتابخانه ای می باشد. در بررسی آسیب شناسی شیوه حکومتی این سلسله می توان چنین نتیجه گرفت که ، انحطاط و اضمحلال این سلسله همزمان با قدرت گرفتن سلسله های بزرگی همچون غزنویان و سلجوقیان بود و حضور قدرتمند آنها در عرصه سیاسی کشور، و همچنین ناکار آمدی امیران این سلسله در عرصه سیاست ، عامل مهمی در تضعیف و سقوط این سلسله و عدم موفقیت آنها بود. اگرچه زیاریان در آغاز، از نظر سیاسی اندکی به دستگاه خلافت وابسته بودند ولی از نظر فرهنگی کاملاً مستقل بودند و رفته رفته در دوران امیران بعدی، از این استقلال در هر دو زمینه سیاسی و فرهنگی کاسته شد، تا اینکه کاملاً وابسته به قدرت های همسایه و حکومتهای متقارن شدند. زیاریان اگر در ابتدا با اتکا به قدرت خود، سرزمینهای نسبتاً وسیعی را متصرف شدند، اما با کم شدن قدرت آنها، همسایگان بتدریج قلمرو آنها را محدود کرده تا جائیکه تبدیل به یک حکومت محلی در منطقه گرگان و طبرستان شدند.

یکی از ویژگی های تاریخنگاری ایران در دوران معاصر و خاصه دوره قاجار ، تدوین کتاب هائی در زمینه جغرافیا و بوم شناسی است. امری که گرچه پیشینه ائی درازپا در ایران زمین دارد، اما به جهت تاثیرپذیری از روند تحول تاریخ نویسی ایران در دوره معاصر ، قابل تامل و درخور مطالعه می باشد. پژوهش حاضر با عنوان « سیری در نوشته های جغرافیایی در عصر قاجار» بر آن است تا به چگونگی اثرآفرینی در دانش جغرافیا و تالیف نوشته های جغرافیایی در سده های 13 و 14 هجری قمری در ایران بپردازد. در حقیقت ، حوزه بررسی موضوعی این تحقیق، کتاب های برجسته جغرافیایی و بوم شناسی نگاشته شده در عصر قاجاربه می باشد که از جهت اشتمال بر بیان مسائل اقلیمی و اوضاع اقتصادی و حتی موضوعات تاریخی در خور اعتناء می باشند. این موضوع که تالیفات جغرافیایی نگاشته شده در این دوره از چه کیفیت و اصالتی برخوردار است، پرسش اصلی تحقیق حاضر بوده است که در راستای هدف تولید علم و ارائه فرضیات مستند و مستدل در باره چگونگی و فرجام تولید آثار نوشتاری در باره موضوعات جغرافیایئ به انجام رسیده است. لذا با انگیزه روشن کردن بخشی از تاریخ گذشته و تعیین سهم آثار جغرافیائی در پیشبرد جریان تاریخنگاری فارسی و ایرانی ، تلاش گردید تا با برخورداری از شیوه مطالعات نظری و فیش برداری از متون و اسناد متقن و برگزیده ، تالیفات جغرافیائی به بوته معرفی و نقد گذاشته شود. در فرجام کار ، نتایج حاصله نشان داد که در دوره سلطنت دودمان قاجار، به دلیل توسعه فرهنگ و گذار به سوی مدرنیسم، رویکرد عمومی به تولیدات فرهنگی با نگارش کتاب های متعدد در حوزه های تاریخ و جغرافیا و دیگر علوم وابسته بیشتر شده است. مهمتر آن که بخشی از نوشته های جغرافیایی این عهد، به برآمدن نوعی از تاریخنگاری با نام جغرافیای تاریخی کمک نموده است و همچنین ، در آشنائی بیشتر و آسانتر خوانندگان با خصوصیات مناطق مختلف ایران تاثیر گذاشته است. فلذا ، مطالعه و بررسی تالیفات جغرافیائی می تواند به تاریخ شناسی عهد قاجار یاری رساند. کلید واژگان : تالیفات جغرافیایی، دوره قاجاریه ، ایران ، دانش جغرافیا ، نقد و بررسی

بررسی تحلیلی نقش و کارکرد نظام سیاسی اسلام در مراحل اولیه تاریخ آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. خاصه اگر با نگاه به عملکرد بحث برانگیز یکی از مدیران برجسته نهاد خلافت باشد. دومین جایگزین پیامبر اسلام(ص) بر مسند خلافت، عمر بن خطاب (13-21 ق) بود. کسی که دوران زمامداریش ، از ویژگی خاصی برخوردار بود. از یک سو به خاطر گسترش فتوحات نظامی، تاسیس نهاد اداری، تحکیم پایه های خلافت و تثبیت ارزش های دینی، دوره خلافت عمر را عصر درخشان نظام سیاسی و اجتماعی اسلام تصویر نموده است و باعث تحسین این خلیفه در بین قاطبه مسلمانان شده است و از سوی دیگر به خاطر چالش با اقلیت شیعه، سختگیری و خودکامگی حاکمیت و پاره ای مسائل دیگر ، سبب انتقادهائی از روش و رویه خلیفه دوم شده است. لذا موضوع نقد سیاست داخلی و خارجی عمر بن خطاب که باید با بررسی ابعاد شخصیت و کارنامه سیاسی او شکل منطقی به خود گیرد.، کاری دشوار و در عین حال ، ارزنده و لازم می باشد. هدف این مطالعه ، نقد و بررسی سیاست دومین خلیفه اسلام یعنی عمر بن خطاب و درک چگونگی انجام اقدامات وی در زمینه های سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و مذهبی می باشد که ضمن آن روند تحولات مهم تاریخ صدر اسلام و اختلاف نظرهای شیعه و سنی نیز مورد تامل قرار می گیرد. در حقیقت، آرمان پژوهش حاضر ، تولید علم و ارائه فرضیات علمی و مستند اما بی طرفانه است که با استفاده از شیوه تحقیقات نظری و مطالعات کتابخانه ائی شکل گرفته است. نتیجه پژوهش ، نشان می دهد که عمر بن خطاب برای گسترش آئین دینی و نظام سیاسی اسلام ، تلاش های بسیاری را صورت داد که متفاوت از سیاست پیامبر و خلیفه اول به نظر می رسد ، اما در حقیقت، به تحکیم نهاد خلافت و استمرار جانشینی طیف خاصی از پیروان پیامبر کمک نمود. در این راستا ، حتی قتل عمر نیز بر روند نظام سیاسی خلافت در دوره های بعد اثرگذار بوده است. کلید واژگان : عمربن خطاب ، خلفای راشدین، شیوه حکومتداری ، سیاست داخلی و خارجی ، سده اول هجری

یکی از برجسته ترین نمودهای فرهنگ ایران و اسلام را باید در هنر خوشنویسی و به عنوان شریف ترین هنر بصری جهان اسلام جستجو کرد. هنر خوشنویسی به مثابه بازتاب تحریر کلام پروردگار بر لوح محفوظ ، سرچشمه هنرهای تجسمی به حساب می آید و از این جهت ، جایگاه والائی در بین هنرهای اسلامی دارد و ایرانیان نیز به عنوان پاسداران ارزش های فرهنگ اسلامی، نقش مهمی در شکل گیری و شکوفائی این هنر ارزنده داشته اند. طی سده های اخیر ، به ویژه از زمان تثبیت وحدت ملی و دینی در ایران، نگارگری خط نیز همسان با دیگر هنرها و فنون تحولی چشمگیر و به سزا یافت و با قانونمند شدن خط متداول، کاربرد آن چنان فراگیر شد که حتی صنعت چاپ نیز نتوانست بدان خدشه ائی وارد سازد. لذا هنر خوشنویسی توانست بازهم جایگاه متعالی خود را حفظ نماید. تحقیق حاضر سر آن دارد تا با استفاده از روش متداول در تحقیقات علوم انسانی و با جستجو در کتابخانه ها و مراکز مطالعاتی، به پیگیری روند تطور و دگردیسی هنر خوشنویسی در یک قطع زمانی خاص بپردازد و در این راستا ، به جمع آوری شواهد و اعتبارسنجی نظرات از طریق سنجش و پالایش داده ها همت گماشته است ماحصل داده های تحقیق نشان از آن دارد که عوامل عینی همچون نیاز دستگاه حکومتی و استمرار کاربرد خط در کتابت و اسناد ، ضمن اجازه بقا به هنر خوشنویسی ، به آسان نویسی و تطور کیفی خطاطی تا حد نقاشی خط منجر شده است . از همین رو به جز مقطعی کوتاه مانند دوره های پرآشوب افشاریه و زندیه، در غالب موارد و طی این چهارصد سال ، هنر خوشنویسی همچنان پویا و خلاق به مسیر خود در جهت تعالی ادامه داده است. کلید واژگان : خوشنویسی، صفویه ، قاجاریه ، پهلوی ، ایران ، خطاطی ، تحول.

ضرورت تحقیق در باب دودمان های محلی و عشیرتی ایران دوران اسلامی بر کمتر کسی پوشیده است. چرا که این عشایر بوده اند که غالب حکومتهای ایرانی را تاسیس نمودند. پژوهش حاضر به بررسی یکی از سکوهای پرش عشایر تاریخ ساز ایران دوره اسلامی یعنی استرآباد و حضور و نقش آفرینی طایفه قاجار در این ناحیه طی سده های 11 و 12 هجری قمری می پردازد که مصادف بوده است با دوران زمامداری دودمان های عشیرتی دیگری همچون: صفویان، افشاریان و زندیان . طی این دوره روند کوچ و اسکان ایل قاجار در منطقه استراباد در کرانه شرقی دریای مازندران سرعت یافت و با قدرت نمائی ایلمردانی از طایفه قجر همچون دو تن از نیاکان دودمان قاجار یعنی فتحعلی خان و محمدحسن خان قوانلو ، زمینه و بستر لازم برای سلطنت بنیانگذار حکومت 130 سال قاجاریه فراهم گردید. لذا از مهاجرت طایفه قاجار تا برآمدن اقبال حکمرانی آنها زمان مطالعه این پژوهش می باشد. روش پژوهش در این تحقیق، منطبق با اصول و قواعد مرسوم در حوزه مطالعات علوم انسانی و بر پایه تحقیقات نظری می باشد که طی آن با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و استخراج مطالب نوشتاری ، سعی شده تا به اعتبارسنجی داده ها با کمک منابع و اسناد معتبر و تطبیق اطلاعات مستخرج با اسناد و مدارک همت گماشته شود و پس از پالایش داده های موثق، به جمع بندی و تدوین پژوهش در قالب پایان نامه اقدام شود. نتیجه یافته ها نشان می دهد کوچاندن ایل قاجار به علت سیاست مرکزیت گرای دولت صفوی و در جهت صیانت از مرزهای کشور و نیز تمرکز زدایی از طوایف قزلباش برای جلوگیری از خودسری آنان بوده است. از این رو، انتقال قاجارها به ناحیه استراتژیک استرآباد توانست ضمن تضعیف طوایف هم پیمان قزلباش، مانع از تهاجمات ترکمانان به نواحی شهری داخل ایران شود . با این حال ، فرصتی به دست طایفه قاجار داد تا از شرائط سودمند زمان و مکان مقر خویش برای تحرک سیاسی و نظامی در منطقه و کسب قدرت استفاده کند. کلید واژه: استر آباد ، ایل قاجار ، مازندران شرقی ، ترکمانان ، سده های 11 و 12 ه.ق

ماوراءالنهر در حیات سیاسی و اجتماعی خویش و در گذر زمان منشأ تحولات و دگرگونیهای بسیاری بوده است. با ورود مغولان به این منطقه و از میان رفتن حکوت های محلی گسترش اسلام برای مدت ها متوقف شد و آثار تمدنی و فرهنگی آن به همراه کشتارهای وسیع انسانی رو به تباهی و نابودی نهاد. در دوره ایلخانان ماوراءالنهر تا حدودی روی آرامش به خود دید در این پژوهش بر آن بودیم تا وضعیت این منطقه را در دوره مغول و تیمور در عرصه های سیاسی فرهنگی اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم. روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده که با ملاحظه اسناد و مدارک و فیش برداری توامان گردیده. نتایج حاصل در این رساله اینگونه قابل بیان است پس از حملات ویرانگر مغول هرج و مرج و نابسامانی نظام اداری ماوراءالنهر را فرا گرفت اما پس از مدتی این سازمان اداری مجدداً احیا شد و سر و سامان مختصری پذیرفت از سوی دیگر در اثر تهاجم مغول یکی از تحولات مهم در منطقه ماوراءالنهر جایگزینی قوانین مغولی یا یاسای چنگیزی با شعائر و قوانین اسلامی است. کلید واژه: ماورالنهر، مغولان، ایلخانان، تیموریان، فرهنگ و علوم اسلامی

سیاست ترور – قتل و شکنجه شیعیان در عصر اموی و خصوصاً عباسی باعث عکس العمل ایشان در قبال این فشار های سیاسی گردید و قیام های متعددی را بر علیه خلافت عباسی رقم زد. منصور و هادی و هارون الرشید سه خلیفه عباسی در پیش برد این سیاست بسیار فعال و کوشا بودند از جمله این قیام ها قیام حسین بن علی بن حسن مشهور به فخ می باشد که علارقم شکست این قیام ،ادریس ابن عبدالله از نوادگان امام حسن (ع) موفق شد از واقعه جان به سلامت ببرد و پس از مهاجرت بر شمال آفریقا دولت شیعی ادریسیان را تأسیس نماید. این دولت در ابتدا با اتحاد با سایر قبایل بربر و سیاست تساهل آمیز مذهبی موفق شد حکومتی را پایه گذاری نماید که حدوداً دو قرن به حیات سیاسی خود ادامه دهد. در این پژوهش بر آن بودیم تا اقدامات این حکومت شیعی را در منطقه مغرب الاقصی مورد بررسی قرار دهیم و علل شکل گیری و اضمحلال آن را دریابیم. روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده و نتایج به دست آمده در این رساله را میتوان اینگونه بیان کرد: کهدولت شیعی مذهب ادریسی با تمایلات اعتزالی، زیدی توانست تعاملی سازنده با قبایل شمال آفریقا بر قرار کند و در دوره شکوفایی خود باعث بسط و گسترش تعالیم شیعی اسلام در میان ایشان گردد. آنچه مسلم است وجود دولت اموی اندلس و فاطمیان مصر که هر دو در پی تصرف و ضمیمه سازی سرزمین های تازه به متصرفات خود بودند در کنار درگیری های داخلی از جمله عوامل اصلی سقوط ادریسیان قلمداد می شود.

چکیده سرزمین قفقازاز تاریخ پر فراز و نشیبی برخوردار است .درباره بسیاری از حوزهای آن تحقیقاتی صورت گرفته است اما یک مبحث آن که ضرورتا از مهمترین مباحث اصلی تاریخ قفقاز است و کمترین التفات را یافته و همچنان مبهم مانده است، بررسی تاریخ دولت های قفقاز و تمایلات سیاسی این دولت ها درگرایش به سوی روسیه یا ایران است. در این پژوهش تاریخ حکومت های محلی قفقاز و سیاست خارجی آنها و تاثیر سیاست های روس و ایران در این حوزه مورد مطا لعه قرار گرفته است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که تمایلات سیاسی خانات محلی قفقاز باکشورهای تاثیر گذار روسیه و ایران ، نقش محوری و اصلی داشته و با قدرت یابی روز افزون دولت روسیه و شکست ایران در طی دو جنگ اول و دوم ایران و روسیه این منطقه که از دیر باز خراجگزار ایران بوده است در طی دو قرار داد گلستان و ترکمنچای از ایران جدا شده و به روسیه ضمیمه میگردد.پس از استقرار روسها در این ناحیه که تا فرو پاشی اتحاد شوروی بطول انجامید ،قیامهای مردمی متعددی بر ضد سلطه روسیه انجام شد ولی به سرانجامی نرسید . نتایج به دست آمده در این پایان نامه دارای ابعاد گستر ده است که بطور خلاصه سیاست استعماری روسیه جهت راهیابی به آبهای آزاد و بی کفایتی دربار ایران و عقب ماندگی باور های اجتماعی فرهنگی اقتصادی و نیز عملکرد سیاسی بد آقا محمد خان پس از فتح این مناطق قابل اعتنا و اشاره است. و نیز درعهد فتحعلی خان قاجار طی جنگ های ایران و روس مالکیت ایران برای همیشه از این مناطق منقطع گشت.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

تدوین این رساله در 9 فصل صورت پذیرفت ، که این امر تا حدودی ناشی از ویژگیهای بحث روابط ایران و آمریکا بوده است و لذا مباحث عمده و برجسته این مقطع 70 ساله، در فصول متعدد و خاص آورده شده است . در فصل اول، تاریخچه مناسبات خارجی ایران با غرب از قرن 13 م ˆ7ق، مختصرا ذکر شده و مسیر تحولات دیپلوماسی اروپا و ایران و زمینه های نفوذ بیگانگان، بررسی شده است . بدلیل نیاز به شناخت شرائط تاریخی و سیاسی ایالات متحده آمریکا و علل و چگونگی فعال شدن سیاسی خارجی آن کشور در عرصه جهانی، فصل دوم با عنوان "نگاهی به تاریخ ایالات متحده آمریکا" تدوین یافته شده است . از آنجا که حضور میسیونرها و اتباع آمریکائی در ایران، انگیزه شروع روابط سیاسی دو کشور قلمداد می شود. فصل سوم را به این گروه اختصاص داده ایم. فصل چهارم به زمینه ها و مقدمات و مسیر برقراری مناسب سیاسی دو کشور از (1856 تا 1883) می پردازد. در فصل پنجم، سه دهه اول روابط ایران و آمریکا، با نگاهی به تلاشهای اقتصادی و فرهنگی آمریکائیها در ایران، مورد ارزیابی قرار گرفته و در فصل ششم، به تجلی اولین حضور علنی ایالات متحده یعنی کارشناسان اقتصادی آن کشور، تحت عنوان "هیئت شوستر" پرداخته شده است . جهانی اول و قرارداد 1919، که بر احساسات دوستانه آن دو افزوده، شکل گرفته شده و فصل هشتم، جریان اعطاء امتیاز استخراج نقت شمال ایران به آمریکا در خلال سالهای3 - 1300 خˆ 24 - 1921 م را که به نامی انجامید بررسی می کند و فصل نهم، به دومین هیئت کارشناسی آمریکائی در ایران، هیئت میلسپو در سالهای 1301-4 خˆ 25 - 1922 م، اختصاص می یابد، که هر چند تا دومین سال سلطنت پهلوی اول ادامه دارد، لیکن با عنایت به خارج بودن آن بحث از محدوده این تحقیق، مختصرا به نتایج آن اشاره نموده ایم.