مبحث خاتمیت از جمله مسلمات دین اسلام است و مسلمانان اعم از شیعه و سنی همانگونه که به یگانگی خدا ، قرآن و رسالت انبیاء اعتقاد دارند ، به خاتمیت پیامبر اسلام (ص) نیز معترفند . در این پژوهش ، رویکرد سه تن از متفکران جهان اسلام ، یعنی علامه اقبال لاهوری ، استاد مطهری و دکتر شریعتی نسبت به مسئله خاتمیت بررسی شده و همچنین نتیجه و حاصل رویکرد آنها در جهان اسلام تبیین می شود . هدف از این پژوهش تبیین و توصیف معرفت شناسانه و تحلیل مبحث خاتمیت از نظر متفکران مذکور در دوران معاصر می باشد . شاید ضرورت و اهمیت این تحقیق از این جهت است که می خواهد نشان دهد که اسلام متعلق به یک عصر و دوران خاص نیست ، بلکه به تمام اعصار تعلق دارد و اینکه انسان عصر حاضر بدون نیاز به آمدن پیامبر دیگر می تواند از کلام الهی و تعالیم اسلام بهره گیرد و دیگر اینکه اسلام توان تطبیق با شرایط عصر و تأمین نیازهای انسان در ادوار مختلف را دارد .

مسلمانان در سده ی اول هجری با فتح سند قدم به شبه قاره هند گذاشتند. هر چند مردم این سرزمین به واسطه حضور بازرگانان مسلمان در جنوب شبه قاره با مسلمانان آشنایی داشتند. با این وجود جریان اصلی ورود اسلام به هند با فتوحات غزنویان آغاز شد. با این که لشگر کشی های نظامی نقش زیادی در گسترش اسلام نداشت، اما زمینه ساز مهاجرت بسیاری از گروه های مسلمان از جمله صوفیه شد که با هدف گسترش اسلام وارد شبه قاره هند شدند . مهم ترین سلسله های صوفیه،چشتیه و سهروردیه هستند که در زمان حکمرانی غوریان وارد هند شدند. وجود مشابهت و زمینه های مشترک فکری در عرفان هندویی و تصوف اسلامی هم چون وحدت وجود و تهذیب نفس و... موجب شد تا سرزمین هند بستری مناسب برای فعالیت های تبلیغی و مسا لمت آمیز صوفیان مسلمان شود. از سوی دیگر ،اندیشه برادری و برابری صوفیان مسلمان در جامعه هندو که از نظام طبقاتی کاست و تبعیض های ناروای اجتماعی رنج می برد ، موجب گرایش بسیاری از مردم هندو به اسلام شد . هدف این پژوهش بررسی و توضیح نقش صوفیان در گسترش اسلام در شبه قاره هند از زمان غزنویان تا آغاز گورکانیان می باشد و در آن به مباحثی چون آغاز ورود صوفیه به شبه قاره هند و راه های گسترش اسلام در شبه قاره توسط صوفیه و عوامل گسترش اسلام در آن و همچنین موانع گسترش اسلام در شبه قاره توسط صوفیه پرداخته می شود . واژگان کلیدی : گسترش اسلام، شبه قاره هند، صوفیه، چشتیه، سهروردیه.

پژوهش حاضر در صدد است تا با بررسی ویژگی های اساسی مفهوم ایمان در عرفان مکتب خراسان به وجه متمایز کننده ی آن که این مکتب را در سده ی سوم و چهارم شاخص ساخته است بپردازد و تأثیر آن را بر بینش فردی و اجتماعی عرفا آشکار نماید و از این طریق جایگاه آن را در تأثیر پذیری و یا تأثیرگذاری بر دیگر رویکردهای همزمان یا بعدی مشخص نماید . در این خصوص نخست به مفهوم ایمان در آرای کسانی چون بایزید بسطامی ،ابوالحسن خرقانی و ابوسعید ابوالخیر به عنوان شاخص ترین عرفای قرن سوم و چهارم در عرفان مکتب خراسان پرداخته می شود .این عارفان مفهوم ایمان را بر پایه ی اصولی چون معرفت باطنی ، عشق ، فنا و وحدت شهود قرار داده اند . اصولی که از یک سو باب تازه ای را در تفسیر قرآن و دست یافتن به حقیقت کلام الهی در اتّحاد با پیامبراکرم(ص) به عنوان مفسّر آن گشوده و از سوی دیگر در وجه اخلاقی و اجتماعی ایمان ، تأثیر بسزایی در شکل گیری جریان های بعدی چون ملامتیه و فتوتیه داشته است . کلید واژه ها : ایمان ، عرفان ، مکتب خراسان ، بایزید بسطامی ، ابوالحسن خرقانی ، ابوسعید ابوالخیر ، فتوتیه ، ملامتیه .

چکیده عشق از مهم ترین و اساسی ترین مباحث عرفانی است که در عرفان هندو و اسلامی در دو اثر عرفانی بهگود گیتا و مثنوی معنوی به طور بارزی مطرح می گردد. عشق در گیتا به عنوان راهی برای رستگاری و نجات انسان بیان می شود و حتی آسان ترین راه نجات است که هر کس از هر طبقه اجتماعی که باشد می تواند به آن دست یابد و به وسیله آن در پناه خداوند قرار گیرد. عشق در مثنوی نیز یکی از راه های رسیدن به وصال خداوند و فنا شدن در او و بقا یافتن به اوست. مولانا در سراسر مثنوی به تعلیم عشق و عاشقی پرداخته است. غایت و نهایت عشق در هر دو اثر عرفانی وحدت عاشق و معشوق است. عشق در این دو اثر دارای تشابهات و تفاوت هایی است که در این رساله به بررسی این وجوه تشابه و افتراق پرداخته شده است. کلید واژه: عشق، رستگاری، مثنوی، بهگود گیتا.

چکیده مسأله تأثیرپذیری سنت‏های پزشکی در طول تاریخ، از یگدیگر امری پوشیده نیست از جمله می توان به سنت تأثیر طب اسلامی از طب هندی اشاره نمود سرزمین هندوستان، به عنوان گهواره یکی از بزرگترین تمدنهای بشری، با تنوع اقلیمی، قومی، مذهبی، فرهنگی، عرصه ظهور مکاتب پزشکی متفاوتی است ویژگی های طبیعی، محیطی و جغرافیای آن، بهرمندی از پوشش گیاهی متنوع، آمیختگی گونه های ابتدایی طبابت با مسائل روحی و دینی باعث شد، طب هندی در شکل‏های مختلف طبابت، جراحی، گیاه درمانی و داروشناسی بروز کند و دستاوردهای آن از طریق مراکز فکری و فرهنگی ملل مجاور آن روزگار، به حوزه تمدن اسلامی وراد شود. این پژوهش در صدد است با اشاره به راههای انتقال طب هندی به حوزه تمدن اسلامی، نقش اطبای هندی در توسعه دانش پزشکی جهان اسلام و زمینه‏های تأثیرپذیری پزشکان مسلمان از این حوزه را بررسی کند. یافته‏های اساسی این پژوهش نشان می‏دهد، که از دوره عباسیان به بعد، مسلمانان به طور مستقیم و غیرمستقیم، به اخذ و اقتباس علم پزشکی هندیان پرداخته‏اند و در کنار تأثیرپذیری از سایر ملل، در برخی از شاخه‏ها، همچون پزشکی، درمان، گیاه شناسی و داروسازی از ایشان متأثر گردیده‏اند.

بررسی انجام شده با عنوان "جریان شناسی نقد تصوف در دو سده اخیر درایران" پژوهشی است پیرامون نقدهای وارد از جانب صوفیه،فقها و روشنفکران.آنچه بیش از همه از جانب صوفیه مورد نقد واقع شده است،نفوذ فوق العاده قطب در میان مریدان و سوءاستفاده از این موقعیت می باشد.بخش دیگری از پژوهش به انتقادات فقها می پردازد که در هر دو حوزه اعتقادات نظری و احکام عملی به رد آموزه های صوفیان پرداخته اند و ردیه های قابل ملاحظه ای در این زمینه به نگارش در آورده اند.همچنین دیدگاه های روشنفکران در این زمینه نیز مورد بررسی قرار گرفته است که تاکید عمده ایشان بر تاثیر و کارکرد آموزه های صوفیانه در زندگی اجتماعی ایرانیان می باشد. انتقادات از سه منظر اهداف نگارش ردیه ها و نوشتن نقد بر آموزه های صوفیانه،مسائل مورد اختلاف و در پایان هر فصل شیوه ردی که منتقدین اتخاذ نموده اند مورد بررسی قرار گرفته است.برای دست یابی به این منظور با مراجعه به منابع اولیه صاحبنظران هر سه حوزه که شامل کتاب ها و نسخ خطی می باشد،آثار مرتبط با ایشان و نیز دو دایره المعارف فارسی موجود،بر گردآوری اطلاعات و تدوین آنها سعی شده است.

ایمان به غیب از آموزه های مشترک قرآن و عهد عتیق است، از آنجا که خداوند، عالم مطلق به غیب است، بر اساس اراده خویش بخشی از خبرهای غیبی خود را در اختیار بشر قرارمی دهد. خبر دادن از غیب انواعی دارد: یک نوع آن را نبی الهی بر عهده دارد که نبوت و در عهد عتیق "نِووئا"(????????) نام دارد، نوع دیگر را جادوگر انجام می دهد که سحر و در عهد عتیق "نَحَش" ((??????) گویند و "قِسم" ((?????) غیبگویی استکه تنها در عهد عتیق آمده است. انبیاء در هر دو کتاب واسطه خبر غیبی هستند و از ویژگی علم و عصمت برخورداراند، دارای مراتب و درجاتی هستند و از راه مستقیم و غیر مستقیم به غیب دست می یابند. در عهد عتیق نبوت دروغین، آن هم به طور گسترده، نبوت گروهی و نبیه(پیامبر زن) وجود دارد.در هر دو کتاب َاخبار غیبی از مبدئی به نام عالم غیب سرچشمه می گیرد و به انواع گذشته، حال و آینده این جهانی و آن جهانی قابل تقسیم است و مخاطبان اَخبار غیبی عام و خاص هستند. اَخبار غیبی در عهد عتیق به اخبار قبل از اسارت، حین اسارت و بعد آن نیز قابل تقسیم است و محدود به گروه ها و زمان خاصی است. نوح، ابراهیم،لوط،یوسف، موسی، داود، سلیمان و یونس (علیهم السلام) انبیائی هستند که در هر دو کتاب از آنان خبر غیبی نقل شده است، اما تنها در قرآن اخبار غیبی بسیاری از رسول خدا(ص) نقل شده است، هم چنان که فقط در عهد عتیق اخبار غیبی اشعیا، ارمیا و حزقیال آمده است.

مطابق آموزه های قرآن و عهد عتیق رحمت خداوند بر غضب او مقدم است امّا گاهی عصیان بندگان زمینه ساز قهر الهی می شود.در تاریخ پر فراز و نشیب قوم بنی اسرائیل جلوه مهر و قهر خدا بسیار برجسته است. در این تحقیق تاریخ بنی اسرائیل به پنج دوره تقسیم شده است . هدف از این پژوهش مقایس? مهر و قهر خدا به بنی اسرائیل در قرآن و عهد عتیق و عبرت آموزی از آن است. در دور? سکونت در مصر نجات موسی(ع) و به دنبال آن نبوّت او برای رهبری بنی اسرائیل و پیروزی بر ساحران از موارد مشترک مهر خدا به این قوم در دو کتاب است. در این دوره قهر الهی شامل فرعونیان می باشد.در دور? خروج از مصر مهمترین لطف الهی خروج معجزه آسای این قوم از مصر و نجات از فرعونیان است. و مهمترین قهر مشترک سرگردانی چهل ساله در پی گوساله پرستی بنی اسرائیل و مسخ شدن به علت تجاوز از حکم روز شنبه است. تشکیل حکومت قدرتمند، پیروزی بر دشمنان و الطاف ویژ? الهی به داوود و سلیمان از بارزترین الطاف مشترک در قرآن و عهد عتیق در دور? ورود به کنعان و تشکیل حکومت است. مطابق عهد عتیق بنی اسرائیل در این دوره حوادث ناگواری مثلِ ویرانی اورشلیم، قبول نشدن قربانی، غضب بر داوود و سلیمان و مرگ پادشاهان را به خود دیدند. در قرآن کریم مطلب صریحی در مورد دور? اسارت وجود ندارد امّا در عهد عتیق به مواردی از قهر الهی در این دوره اشاره شده است که خشکسالی و قحطی، پراکندگی بنی اسرائیل در زمین و زلزله از مهّمترین مصادیق آن است. قرآن به دور? بازگشت از اسارت که با قطع وحی به عزرا و نحمیا و مرگ ایشان به پایان می رسد، نیز اشاره ای نکرده است.در عهد عتیق مهر خدا در این دوره نمود بیشتری دارد تا قهراو

تاریخ اندیشه دینی در مقاطعی از عصر خود شاهد ظهور اندیشمندانی بوده است که با اندشه خود تحولاتی در اندیشه و عمل دینی عصر خود و حتی پس از آن پدید آورده اند. آنها با ارائه اندیشه های جدید بر غنای فرهنگ دینی و بشری افزوده اند. علامه محمد اقبال لاهوری و سوامی سرسوتی دایاناندا از جمله این متفکران بزرگ می باشند که با بیان و ترویج افکار و اندیشه های اصلاحی خود تغییر و تحولاتی بنیادین در اندیشه و معرفت دینی مردم سرزمین خود به وجود آورند. اقبال به عنوان یک مصلح مسلمان برای حل مشکلات و عقب ماندگی مسلمانان، آنها را به تفکر و تامل در قرآن و تبعیت از سیره عقلانی بنیانگذار این آیین و تبیین شالوده های عقلانی اسلام توجه داده و اجتهاد را به عنوا ن عاملی مهم و پویا در پیشرفت جوامع اسلامی معرفی کرده است. دایاناندا نیز به عنوان یک مصلح هندو ، بر آن بود که بازگشت به متون مقدس و دایی و مرجع قرار دادن آنها تنها راه حل مشکلات عقیدتی و اجتماعی هندوها است. وی همچنین بت پرستی و پرستش الهه های متعدد را عامل تفرقه و هرج و مرج معرفی کرده و برای کسب اعتلای از دست رفته هندوها و استقلال کشور هند به ترویج یکتا پرستی و تقویت ملی گرایی می-پرداخت

شرایط نابسامان اجتماعی در دولت از هم پاشیده عثمانی و استعمار دولت های اروپایی در قرن نوزدهم، باعث ظهور جریان اصلاح طلبی در میان متفکران مسلمان شد. این جریان با جنبش سید جمال الدین اسدآبادی و محمد عبده آغاز شد و از طریق شاگردان ایشان ادامه پیدا کرد. یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین شاگردان عبده، محمد رشیدرضا ( 1935-1865) است که به عنوان نماینده جریان سلفی در دوره معاصر شناخته شده است و از جمله آثار برجسته او مجله المنار است. از اینرو در این پژوهش به بررسی تفصیلی آرا رشیدرضا درباره مهترین جریان های اسلامی یعنی تصوف و شیعه، و نیز تصویر متفاوت وی نسبت به ملل و نحل نویسان درباره دین یهود و مسیحیت پرداخته می شود تا هر چه بیشتر دیدگاه وی در خصوص نحوه بازگشت جامعه به راه هدایت الهی با پیروی از سیره سلف صالح و اصل کتاب و سنت صحیح تبیین شود. در این راه با مراجعه به منابع اصلی و معتبر کوشش شده تا دیدگاه ها و راه کارهای اصلاحی وی در خصوص ایجاد وحدت میان فرقه های مختلف اسلامی، ایجاد زمینه همزیستی مسالمت آمیز با مسیحیان و یهودیان با تکیه بر کتاب مقدس ایشان، بررسی شود. امید است که این تحقیق راهگشای شناخت جریان های فکری معاصر جهان اسلام باشد.

در این پژوهش تلاش کرده ایم تا ضمن تبیین زمینه های ظهور محمد بن عبدالوهاب با بررسی شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عربستان و جوامع اسلامی تحت سلطه ی امپراطوری عثمانی در قرن 17 میلادی، به شناخت دیدگاههای وی دست یابیم. همچنین برای ریشه یابی افکار و آرای ابن عبد الوهاب و تأثیر پذیری او از علمای برجسته اهل سنت مانند ابن تیمیه که خود را سلفی می نامند، به بررسی اندیشه های سلفیه و بزرگان آن از جمله احمد بن حنبل و ابن تیمیه پرداخته ایم. علاوه بر این، چگونگی شکل گیری جنبش اصلاحی وهابیت و رشد و گسترش آن در سرزمین های اسلامی را مورد تحقیق قرار داده ایم. سپس ضمن بیان آرا و عقاید و عملکرد محمد بن عبدالوهاب و پیروانش، با بهره گیری از متون انتقادی و ردیه هایی که از سوی علمای اسلام اعم از اهل سنت و شیعه اثنی عشری علیه وهابیت نوشته شده است، به نقد اندیشه های این جریان پرداخته ایم. مطالعه در آرای محمد بن عبد الوهاب نشان داد که خواندن به توحید و مبارزه با شرک محور دعوت او را تشکیل داده است. همچنین این نکته حاصل شد که وی و پیروانش در شناخت مصادیق شرک دچار خطا شده اند و اعمال مسلمانان در تکریم و بزرگداشت انبیا و اولیای الهی را به خطا، عبادت غیر خدا دانسته و آن را از مصادیق شرک به خدا بیان کرده و مسلمانان را به کفر متهم ساخته اند. مطالعه در ریشه یابی علل ایجاد تفکرات افراطی در وهابیت نشان داد که اعمال برخی فرقه های انحرافی مانند غلات شیعه، صوفیه ی مرقدگرا و قرامطه در غلو نسبت به مقامات اولیا و مشایخ و تعطیل و تغییر بخش هایی از شریعت اسلام از علل احتمالی ایجاد تفکرات ابن تیمیه و در پی او محمد بن عبد الوهاب بوده است. این پژوهش به روش کتابخانه ای تهیه و تنظیم گردیده است.

چکیده بنابر نظر اگوست کنت، جامعه شناس فرانسوی قرن نوزدهم، ذهن بشر دارای مراحل تکوینی سه گانه است: الهیاتی(مرحله کودکی بشر)، فلسفی(مرحله جوانی) و تحصّلی(مرحله بلوغ و پختگی بشر). در عصری که بشر به مرحله آخر تکوین ذهن، یعنی علم می رسد، باید از دیگر مراحل بگذرد. پیامد این تفکَر این است که در عصر خرد محوری، دین به حاشیه می رود. بر خلاف کنت، در جهان مسیحی بسیاری از متألهان و جامعه شناسانی که دغدغه دین را داشتند به لزوم تداوم دین برای بقای جامعه تأکید کرده اند. برای نمونه دورکیم دین را عامل انسجام و همبستگی افراد جامعه می دانست. وی منشأ دین را همانند مارکس خود جامعه به شمار می آورد و می گفت خدایان چیزی نیستند مگر جامعه، امّا در دوران مدرن و پس از آن نه تنها قائل به حذف دین نبود، بلکه در تمام طول عمر خود کوشید نقش آن را در حفظ و تداوم جامعه روشن کند. از دیگر سو ماکس وبر، کوشید تا با نشان دادن تفاوت پیامبر و جادوگر، کارکرد دین را از جادو متمایز کند و سپس از آن جهت به تعریف عقلانیت و انواع آن پرداخت که نسبت آن را در عصر حاضر با دین مشخص نماید. کار برجسته وی اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری به این می پردازد که دین نه تنها مخالف خرد نبوده، بلکه در جهان مسیحی، خود سبب ظهورو پیدایش سرمایه داری شده که یکی از عناصر خردمحوری است. در این رساله ضمن بیان اجمالی آرای ناقدان کنت ودیدگاه تحقق گرایی(پوزیتیویسم) ، به بیان چالش های دین و مدرنیته، شیوه های زیستن در دوران مدرن، پسامدرن و نیز آینده دین از منظر جامعه شناسان دین پرداخته می شود.

رساله ی حاضر ترجمه ای است از کتاب سه فلسفه ی زندگی تألیف پیتر کریفت. نویسنده در تلاش برای دستیابی به درکی از فلسفه ی حیات، به بررسی سه کتاب از کتب عهد عتیق پرداخته است. کتاب جامعه، کتاب ایوب، و غزل غزل ها به زعم مولف سه "اثر اصیل" و "منحصربه فرد" فلسفی هستند که فلسفه زندگی را براساس سه وضعیت مختلفی که انسان در آن قرار می گیرد، مطرح کرده اند. کتاب جامعه زندگی را بی هدف و همه ی آنچه را که در این عالم هست بیهوده می داند و این مانند جهنم است که ناامیدی بر آن حکمفرماست. کتاب ایوب با بیان رنج های ایوب فلسفه ی زندگی را رنج می داند و رنج ماهیت دوزخ است. درنهایت غزل غزل ها با بیان عشق واقعی میان عاشق و معشوق فلسفه ی زندگی را عشق می داند. و بهشت عشق است زیرا بهشت حضور خداوند است و خداوند عشق است. و عشق پاسخ نهایی به کتاب جامعه و ایوب است.

بازسازی و احیای تفکر دینی یکی از مقوله هایی است که از گذشته های دور مورد توجه احیاگران دینی بوده و هست. احیاگری دینی امری به واقع شریف و ضروری است. چرا که در پی صیانت از دین و دینداری در جوامع دینی بوده است. احیاگران در پی رفع چالش ها و موانعی هستند که رشد و بالندگی دین را به مخاطره می اندازند. آنها حفظ و بازسازی تفکر دینی را در مقاطعی که دچار آسیب ها و تحریف هایی شده است، بر عهده دارند. احیاگری دینی یعنی زدودن خرافه و بدعت و تحریف از چهره ی دین و عنایت به زوایای مغفول و متروک ماند? معارف دینی و تصفیه ی زواید از چهره ی دین. احیاگری نیازمند آسیب شناسی و سپس آسیب درمانی است. از این رو احیاگری امری سخت، اما لازم و ضروری است. با نگاهی به گذشته و آنچه رخ داده است در می یابیم که تاریخ معرف شخصیت های بزرگی است که در برهه های مختلف به احیاگری پرداخته اند و تفکر دینی را از رخوت و سستی درآورده-اند و به آن حیاتی دوباره بخشیده اند. اقبال لاهوری و مطهری از احیاگران مسلمانی به شمار می روند که سعی آنان معطوف به رفع ابهام و تصحیح برداشت های ناصواب و زدودن غبار انحراف از ساحت دین و نیز تقویت مبانی اعتقادی اسلامی و توانا ساختن دین اسلام در برابر موضوعات و اندیشه های جدید بوده است. توجه به نقش اجتهاد و تأکید بر پویایی آن، بازگشت به قرآن و استفاده از تعالیم روح بخش آن در زندگی و آسیب شناسی مفاهیم دینی مهم ترین ابعاد احیاگری اقبال و مطهری را تشکیل می دهد.

معنای زندگی همان پرسش هدف از زندگی و ارزش و فایده آن است. هندوئیزم ‏معنای زندگی را در اتحاد برهمن و آتمن لحاظ می کند و یوگا نیز که شاخه ای از این ‏مذهب به شمار می آید در ادوار متقدم این دیدگاه را به منزله یکی از شیوه های معنا ‏بخش زندگی در نظر می گرفته است. در ادوار متأخر نیز با وجود تبدیل یوگا به ‏رویکردی با محورهای گوناگون نظری و عملی همچنان این نظریه به عنوان یکی از ‏عقاید مورد پذیرش در یوگا مطرح است.‏

پروتستانتیزم، روشنگری، عقل گرایی، انسان گرایی و نگرش های علمی مدرن همه و همه باعث عرفی شدن، دین گریزی و دین ستیزی گشت. به دلیل نتایجی که این اندیشه ها و نهضت ها برای انسان به بار آوردند این رویکرد در قرن گذشته تغییر اساسی کرد و بازگشتی دوباره به معنویت و دین در غرب مشاهده شد. بازگشتی که نشان از یک خلأیی داشت که عقل از پر کردن آن ناتوان بود. این بازگشت در قالب های متفاوتی بود، بازگشت به دین اصیل، گرایش به قرائت های نو، خیزش به سمت نهضت های جدید دینی. تمامی این خیزش های معنوی نشان از نیازهایی دارد که انسان معاصر پرنگ تر از تمام اعصار زیست خود درک می کند. رساله حاضر با بررسی مجمل وضعیت انسان معاصر و جهانی که در آن زندگی می کند در صدد شناسایی نیاز های او بر آمده است. سپس به ویژگی های نهضت های جدید دینی و بستر های گرایش به آنها و همچنین مولفه های اصلی عرفان اسلامی در سه بخش خدا، جهان و انسان پرداخته شده است. در فصل آخر ضمن بررسی تطبیقی مفاهیم خدا، جهان و انسان میان نهضت های جدید دینی و عرفان اسلامی در پی پاسخ گویی به این سوال است که با توجه به این شرایط آیا عرفان اسلامی پاسخ گوی نیاز های انسان معاصر هست و می تواند جایگزینی برای نجد ها باشد؟

پژوهش حاضر شامل ارای پاره ای از صاحب نظران در خوزه ی دین است که با تکیه بر جریان معنویت گرایی، ادعای پایان عصر دین داری و حرکت به سوی دنیایی عاری از معنویت را مردود شمرده است. با توجه به معنویت گرایی، انسان ها به اشکال جدیدی در بروز و ظهور معنویت روی آورده اند و جنبش های نظیر عصر جدید، نئوپاگانیسم و تمرینات ذهن، بدن، روح پاره ای از مصادیق آن هستند.یکی از ویژگی های جنبش های جدید معنویت گرا به لحاظ نظری عبارت است از عدم وابستگی به اشکال نهادی و سازمانی که از مصادیق بارز تفاوت میان معنویت گرایی جدید و دین سنتی است.پاره ای از دستاوردهای معنویت گرایی جدید را می توان کمک به حل بحران محیط زیست، حمایت از حقوق بشر، کمک به برقراری صلح و فواید روان شناختی آن برشمرد.

شرح احوال و اعمال و اقدامات پیامبر اسلام (ص) یکی از حوزه هایی است که از آغاز مطالعات اسلامی در قرون جدید در غرب ، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. از جمله مستشرقانی که به زندگی پیامبر اکرم(ص) توجه نموده ماکسیم رودنسون ، جامعه شناس دین ، مورخ و زبان شناس روسی تبار فرانسوی می باشد.وی چندین اثر درباره ی اسلام به رشته ی تحریر درآورده که کتاب "محمد" از مهم ترین آنهاست . به رغم اهمیت این اثر در باب زندگانی پیامبر اسلام(ص) پژوهشگران ایرانی توجه چندانی بدان ننموده اند . از آنجا که این کتاب تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده ؛ این پژوهش برآن است تا به نقد وبررسی تطبیقی این اثر وآراء ونظرات رودنسون با دیگر منابع سیره ی نبوی ، آثار دیگر رودنسون و مقایسه آرای وی با سایر مستشرقان در حد امکان بپردازد.ملاک ومعیار بررسی این اثر، میزان بهره برداری و استفاده ی مناسب از منابع دست اول تاریخ اسلام و همچنین به کار بردن اصول و روش تحقیق علمی می باشد. دستاورد پژوهش حاکی ار آن است که هرچند رودنسون در این کتاب تلاش کرده تا از منابع اصلی تاریخ زندگانی پیامبر اسلام (ص) بهره ی کافی ببرد ولی در برخی موارد، به علت عدم اطلاع کافی ، نسبت به گزارش های منابع بی توجه بوده و در درک مفاهیم اشتباه کرده است . علی رغم تلاش او برای مراعات اصل بی طرفی علمی ، وجود پیش فرض های یهودی – مسیحی و عدم توجه به منابع مختلف در اثر او مشاهده می گردد. با وجود این، نکته ی مثبتی که در تحلیل رویدادهای این اثر وجود دارد استفاده از نظریات جامعه شناسی می باشد.

از جمله نظرات مهم در عرفان اسلامی، نظریه ی وحدت وجود می باشد. ابن عربی طراح دیدگاه وحدت وجود به شمار می رود. دیدگاه ابن عربی توسط بسیاری از حکیمان و منتقدان جهان اسلام مورد مخالفت قرار گرفت. شیخ احمد سرهندی، حکیم و منتقد بزرگ مسلمان، که در هند زندگی می کرد به مخالفت با این دیدگاه پرداخت. وی دیدگاه ابن عربی را نقد و رد کرد و در مقابل آن دیدگاه وحدت شهود را بیان نمود. از این رو مناقشات و اختلافات بالا گرفت. تا این که شاه ولی الله دهلوی, عارف مسلمان هندی برای رفع اختلافات و حفظ دو دیدگاه به طرح راهکاری پرداخت. از این روی پژوهش حاضر به طرح دیدگاه های شیخ احمد سرهندی و شاه ولی الله دهلوی درباره ی وحدت وجود و وحدت شهود می پردازد. در این پژوهش در هر بخش به شرح حال و آراء این دو متفکر برجسته پرداخته می شود و در بخش آخر آراء ایشان درباره ی وحدت وجود و وحدت شهود مورد بررسی قرار می گیرد. در انتها این نکته روشن می شود که شیخ احمد سرهندی ابتدا گرایش به وحدت وجود داشته است اما کمی بعد با استدلالاتی که می آورد دیدگاه وحدت وجود را نقد و رد می کند و در مقابل آن دیدگاه وحدت شهود را بیان می کند. و از قائلان به وحدت شهود می باشد و از موضع شریعت اندیشی و با روش کلامی _ جدلی به تبیین موضوع وحدت شهود می پردازد اما شاه ولی الله دهلوی بیشتر از موضع عرفانی _ کلامی و با روش استدلالی _ شهودی سعی در ایجاد توافق بین دو دیدگاه وحدت وجود و وحدت شهود می نماید.

رساله ی حاضر عهده دار بررسی نگرش و دیدگاه علامه اقبال لاهوری به مفهوم « خودی » است. اقبال در خصوص مفهوم « خودی » اندیشه هایی منحصر به فرد دارد، وی در پرداختن این مفهوم متأثر از اندیشه های اسلامی است و کوشیده تا بتواند این اندیشه را براساس مبانی و اصول اعتقادات اسلامی به معنای واقعی و اصیل دریابد. اقبال معتقد است انسان باید در طول حیات خویش بتواند به « خودی » که جوهره ی واقعی و اصیل انسانی است دست یابد، زیرا از نظر وی دست یافتن به خود واقعی در واقع رسیدن به « خود حقیقی » یا ذات باری تعالی است. از سوی دیگر، به عقیده ی وی دست یافتن به « خودی » منجر به پیشرفت و تعالی روح بشری در زندگی می شود و هم چنین از بعد اجتماعی به وحدت اجتماعی و اعتلاء جامعه ی مسلمانان مدد می رساند. از این رو آدمی بایستی بکوشد تا به آن سعادت حقیقی یا نیل به حقیقت « خود » نائل شود.

رساله حاضر ترجمه و تحقیق کتاب آیا ایمان جایی دارد؟ تالیف فیل زاکرمن، جامعه شناس آمریکایی، است. کتاب درباره ی رویکرد جامعه شناختی به دین است. پیشینه ی مطالعات جامعه شناختی دین نشان می دهد در روزگاران آغازین مباحث جامعه شناختی به بحث پیدایش عقاید دینی بذل و توجه می شد، اما امروزه توجه به آثار و نتایج دین به ویژه پژوهش های میدانی افزایش یافته است. این رساله پژوهشی مبتنی بر مطالعات میدانی، در قالب مصاحبه و گفت وگو، با 87 نفر در خصوص علت فاصله گرفتن از عقاید دینی و یا ارتداد است. فیل زاکرمن در این کتاب دستاوردهای این مصاحبه را در اختیار مخاطبان قرار داده و مواردی نظیر مشکلات تربیتی، تجربه های تلخ فرقه گرایی، معرفی نادرست آموزه های دینی و تعصب ورزی جاهلانه را عوامل فاصله گرفتن افراد از دین بر می شمرد.

چکیده تربیت به مفهوم پرورش تدریجی استعدادهای فطری و درونی و عرفان در تعریف عام خود، به معنای شناخت و معرفت نسبت به خداوند است. به سبب جایگاه بی نظیر امام علی ع در عرفان اسلامی، نهج البلاغه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و آکنده از آموزه های عرفانی است که می توان از آن برای تربیت عارفان بهره جست. برای پرورش عرفانی بر طبق دیدگاه امام علی علیه السلام، کشف اهداف تربیتی عرفانی ایشان در نهج البلاغه ضروری به نظر می رسد چرا که یکی از مهم ترین عوامل موثر در تربیت، تشخیص اهداف تربیتی است. پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی – توصیفی، به بررسی اهداف تربیتی فردی و اجتماعی آموزه های عرفانی در این اثر پرداخته است. التزام به شریعت، جهاد و مبارزه، تعامل صحیح با دنیا، عزت و کرامت نفس از جمله شاخصه های عرفان در نهج البلاغه است. برای هریک از آموزه های عرفانی نظری چون هستی شناسی توحیدی، انسان کامل و ولایت الهی و برای هریک از آموزه های عرفانی عملی مانند زهد، تقوا، اخلاص، انفاق و... اهداف تربیتی فردی و اجتماعی میانی بسیار بیان شده است که هدف نهایی همه آن ها قرب الهی و فناء فی ا... است. کلید واژه ها: امام علی علیه السلام، آموزه های عرفانی، اهداف تربیتی، قرب الهی.

چکیده ماکس وبر، یکی از جامعه شناسان مشهور قرن نوزدهم، اساسی ترین مساله نظری ای که در رساله اولیه اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری مطرح کرد این است که آیا درک بشر از جهان هستی و علایق دنیوی شان در قالب چنین چهارچوب ادراکی، می تواند مناسبات اجتماعی و کنش های عینی شان را، به خصوص در حوزه ی کنش اقتصادی، متاثر سازد. برای پاسخ به این پرسش، وبر دو جهت گیری نظری را مطرح کرد. در جهت گیری اول ، او سعی کرد کنش را از نظر «ذهنی» و از طریق فهم انگیزه های کنشگر تفسیر کند. وبر می پنداشت که این تفسیر ذهنی لزوما منجر به مجموعه تفسیرهای کلی فردگرایانه نمی شود زیرا «الگو هایی نوعی از معنا» وجود دارند که جامعه شناس می تواند آنها را در ذهن مجسّم کند. او این موارد را به صورت نمونه های آرمانی، مانند اخلاق پروتستانی و سرمایه داری نوین تدوین کرد. دومین جهت گیری نظری وبر بر ارتباط بین نظام های معنایی و علایق افراد مبتنی بود. علاوه بر این توجهات اولیه وبر به دین به منزله یک منبع محرّک تغییر اجتماعی بود نه منبع مقوّم ثبات جوامع. اساسا اندیشه وبر درباره جامعه بطورکل بر این اصل استوار بوده است که رفتار انسان ها در جوامع گوناگون فقط هنگامی قابل فهم است که در چهارچوب تلقی آنان از هستی قرار گیرد، اصول جزمی دینی و تعابیر آنها جزوی از این جهان بینی است و برای درک رفتار افراد و گروه ها ، ناگزیر باید دین را هم درک کرد و در حقیقت وبر خواسته است ثابت کند که تلقی های دینی عملا از عناصر تعیین کننده ی رفتارهای اقتصادی اند و در نتیجه، یکی از علل دگرگونی ها اقتصادی جوامع به شمار می روند. تعلق خاطر وبر در جامعه شناسی دینی اش رفتار معنی دار دینی انسان بوده است. بیشترین تاملات وبر از این لحاظ تاثیر رفتار دینی بر اخلاق و اقتصاد و در مرحله بعد تاثیر آن بر سیاست و آموزش و پرورش بوده است.

پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین هویت دینی با سلامت روان زنان تحصیل کرده عشایر ایل شاهسون پرداخته است، جامعه آماری شامل کلیه زنان تحصیل کرده این ایل می باشد که از نمونه گیری در دسترس و قضاوتی استفاده شده و شامل 101 نفر می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین هویت دینی و سلامت روان زنان تحصیل کرده رابطه های وجود ندارد.

لازمه فرایند رشد فکری انسان، وجود معلمان منتخب از سوی خالق بشر، متناسب با زمان و مکان پرورش است. برآیند این حقیقت، پیدایش ادیان گوناگون است. گو اینکه مطابق حکم عقل، دین متأخر باید اکمل از دین متقدم باشد، ولی معمولاً معتقدان هر دین در برابر ادیان جدید نوعی مقاومت نشان می دهند و بر بقای دین خود اصرار می ورزند و این امر سبب می شود که برخی ادیان خود را حق مطلق بدانند و با عدم توجه به عقاید و آرای ادیان و مذاهب دیگر، باورها و عقاید خود را برترین عقاید بدانند و دین خود را دین اکمل و برتر تلّقی نمایند در نتیجه یک نوع روحیه انحصار طلبی بین ادیان بوجود می آید که به دنبال آن امکان تعامل بین ادیان و تبادل اندیشه و آراء و عقاید بین پیروان ادیان مختلف از بین می رود؛ لذا مسأله گفت وگوی ادیان مطرح می گردد. پژوهش حاضر ضرورت، اهداف، مبانی، محورها، شرایط و موانع گفت وگوی ادیان را مطرح و تبیین کرده که در متن حاضربه طور مفصل ذکر شده است. گفتگوی ادیان نیز بسان هر پدیده، موافقان و مخالفانی دارد؛ که در این رساله کوشش بر این است تا دیدگاههای مختلف آنان و دلایل مخالفت و موافقتشان با این مسئله تا حد توان مطرح گردد