دقت در طراحی و بهره برداری صحیح از سیستم های آبیاری بارانی برای توسعه و بهبود کیفی آنها بسیار ضروری است. همچنین سازگاری این سیستم ها با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور حائز اهمیت می باشد. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی و مقایسه سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت و چرخدار اجرا شده در دشت قروه واقع در استان کردستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی (5 کلاسیک ثابت، 5 لوله چرخدار) دشت قروه به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (cu)، یکنواختی توزیع (du)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (pelq)، راندمان کاربرد ربع پایین (aelq) استفاده شده است. مقادیر متوسط این پارامترها برای 5 مزرعه ارزیابی شده سیستم کلاسیک ثابت به ترتیب 88/66 ، 06/50 ، 8/44 ، 32/46 ، 44/40 درصد و همچنین برای 5 مزرعه لوله چرخدار به ترتیب 82/84، 17/78، 15/67 و 09/64 به دست آمد. بیشتر سیستم های کلاسیک دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد وهمچنین بیشتر سیستم های لوله چرخدار از این حیث در توصیه شده قرار داشتند. همچنین به علت کم آبیاری، به جز در 3 مورد از کلیه مزارع دو سیستم، در بقیه مزارع راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب بعضی از سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و کاربرد آبپاش هایی با مشخصات و مدل های متفاوت نیز علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است از مقایسه نتایج دو سیستم موجود (کلاسیک ثابت و چرخدار) برای دشت قروه می توان این نتیجه را گرفت که در مزارعی که شرایط لازم برای بهره برداری صحیح از سیستم های چرخدار وجود دارد، با توجه به یکنواختی و راندمــان بالای این سیستم و همچنین نقاط قوت آن، در صورت بهره برداری صحیح کشاورز و مهار مطمئن آن در برابر باد، احــداث سیستم های چرخـدار به جای سیستم های کلاسیک ثابت بهتر می باشد.

اجرای موفق سیستم های آبیاری تحت فشار در یک منطقه تابع عواملی از قبیل شرایط اقلیمی، کیفیت آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، نوع محصول و عوامل اقتصادی- اجتماعی می باشد. منظور از پتانسیل یابی برای اجرای سیستم آبیاری تحت فشار، انجام بررسی های لازم در ارتباط با وضعیت عوامل فوق می باشد. در این تحقیق روشی برای امتیازدهی به عوامل تأثیرگذار در انتخاب سیستم های آبیاری تحت فشار، بسط و ارائه شده است. در این روش میزان تأثیر عوامل مختلف با استفاده از ارقام صحیح (3+) تا (3-) در 7 درجه امتیازگذاری می شوند. به منظور تأثیر بیشتر عوامل مهم تر و یا جلوگیری از اثرگذاری یکسان عوامل با درجه اهمیت متفاوت، ضریبی به عنوان وزن هر عامل، لحاظ گردیده است. این ضریب بر اساس شرایط پروژه با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی تعیین می شود. با تلفیق فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه gis، این وزن در لایه های اطلاعاتی وارد شده ضرب شده است. امتیاز نهایی، از جمع جبری امتیازات به دست آمده هر عامل برای هر منطقه به دست می آید. این امتیاز در واقع پتانسیل استفاده از هر یک از سیستم های آبیاری تحت فشار می باشد. در تحقیق حاضر پتانسیل یابی سیستم های آبیاری تحت فشار برای 12165 هکتار از اراضی پایاب سد در دست مطالعه باباخان، واقع در شهرستان بیجار استان کردستان انجام شده و نتایج به صورت نقشه هایی که در آن امتیازات هر منطقه از محدوده طرح برای هر یک از سیستم های آبیاری تحت فشار نشان داده شده است، ارائه شد. نتایج این تحقیق نشان داد که: 1- از مجموع 12165 هکتار اراضی پایاب سد باباخان، 4598 هکتار برابر با 37 درصد آن برای آبیاری بارانی مناسب تشخیص داده شد. 2- کلیه اراضی مورد مطالعه برای آبیـاری قطـره ای مناسب بوده و هیچ گونه محدودیتی نداشت. 3- در محدوده مناسب آبیاری بارانی، از بین سیستم های کلاسیک ثابت، آبپاش متحرک، کلاسیک نیمه متحرک، لوله چرخ دار، ارابه ای، عقربه ای، خطی و سیستم آبیاری قطره ای، سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت آبپاش متحرک بالاترین امتیاز را کسب نمود. 4- سیستم آبیاری بارانی لوله چرخ دار در اولویت دوم و در اولویت های بعدی به ترتیب، عقربه ای، خطی، کلاسیک نیمه متحرک، ارابه ای و کلاسیک ثابت قرار گرفته اند. 5- اولویت بندی مناطق بر اساس امتیازبندی برای اجرای سیستم های مذکور انجام شد. 6- از مجموع 6000 هکتار اراضی پیشنهادی مشاور برای شبکه آبیاری به صورت آبیاری تحت فشار، 2890 هکتار برابر با 2/48 درصد آن در محدوده مناسب برای سیستم آبیاری، بارانی و 3100 هکتار، برابر با 8/51 درصد آن در محدوده مناسب برای سیستم آبیاری قطره ای قرار گرفته است.

چکیده راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی در بیشتر کشورهای جهان پایین است. هر پروژه می بایست پس از طراحی و اجرا مورد بررسی قرار گرفته و کارایی و عملکرد آن تحت شرایط مزرعه، بررسی گردد. با ارزیابی عملکرد سیستم های آبیاری، بسیاری از نقاط ضعف آن ها نمایان می شود. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی چگونگی طراحی و بهره برداری سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت اجرا شده در دشت کوهدشت در استان لرستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت کوهدشت به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (cu)، یکنواختی توزیع (du)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (pelq)، راندمان کاربرد ربع پایین (aelq)، تلفات تبخیر و باد (wdel)، تلفات نفوذ عمقی (dp) و کفایت آبیاری (adirr) استفاده گردید. مقادیر متوسط این پارامترها برای 10 مزرعه ارزیابی شده به ترتیب 84/70 ، 64/43 ، 85/46 ، 01/38 ، 77/8، 02/31 و 66/64 درصد به دست آمد. کلیه سیستم ها دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد. در 4 سیستم از 10 سیستم مورد ارزیابی آبیاری کامل صورت گرفته و در بقیه مزارع یه علت وقوع پدیده کم آبیاری، راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و استفاده بیش از یک آبپاش بر روی لوله فرعی آبیاری، علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است. به علت پایین بودن یکنواختی توزیع آب، در بعضی از سیستم ها ضمن وجود میزان زیادی نفوذ عمقی، کفایت آبیاری نیز پایین بوده است. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که اگرچه در بسیاری از موارد مشکلات طراحی و اجرایی وجود داشته است اما سهم بزرگی از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت کوهدشت، مدیریت و بهره برداری ضعیف از این سیستم ها می باشد.

چکیده سیستم های آبیاری قطره ای با اینکه تا به امروز به سطح بالایی از تکنولوژی رسیده اند، ولی اغلب به دلایل متعددی قادر نیستند که فوائد بالقوه و اسمی خود را ارائه کنند. بنابراین با ارزیابی میدانی هرچند وقت یک بار این سیستم ها و پایش وضعیت آن ها، می تـوان پی به نقاط ضعـف و قوت آن ها بـرده و زمـینه بهره برداری بهتر از آن ها با اصلاح و اتخاذ شیوه های جدید مدیریتی فراهم نمود. در این مطالعه 11 سیستم آبیاری قطره ای در استان کردستان انتخاب و مورد ارزیابی قرار گرفت. اندازه گیری ها طبق دستورالعمل اداره حفـاظت خـاک آمریکا انـجام شد. نتـایج اندازه گیری ها نشان داد که در بـیشتر سـیستم ها دبـی قطره چکان ها به میزان قابل ملاحظه ای به دلیل نامناسب بودن فشار، گرفتگی و یا ضریب تغییرات بالای قطره چکان ها کمتر از دبی اسمی آن ها است. درصد مساحت خیس شده نسبت به مساحت کل بین 3/8 تا 55 درصد نوسان داشت. یکنواختی ریزش آب در سیستم ها بین 59/16 تا 4/79 درصد متغیر و به عبارتی عملکرد سیستم ها بر مبنای این شاخص در محدوده ضعیف تا متوسط بود. میزان راندمان پتانسیل کـاربرد ربع پایین سیستم ها در محدوده 9/14 تا 5/71 درصد تغییر می کرد به طوری که فقط یکی از مزارع دارای عملکرد متوسط (pelq بزرگتر از 70 درصد) و بقیه مزارع دارای عملکرد ضعیف بودند. میزان راندمان کاربرد ربع پایین مزارع در محدوده 6/16 تا 3/79 درصد متغیر بود. بر مبنای این شاخص تنها 2 مزرعه دارای عملکرد متوسط و بقیه مزارع دارای عملکرد ضعیف بودند. از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم ها می توان به نامـناسب بودن فشار سیستم ها، اختلاف فشار در سیستم، گرفتگی قطره چکان ها، ضریـب تغییرات ساخت بالای قـطره چکان ها و مـدیریت ضعیف بهره برداری از سیستم ها اشاره نمود.

چکیده در سالهای اخیر آبیاری قطره ای به واسطه ی استفاده موثر از آب و پتانسیل ایده آل در توزیع آب با راندمان بالا مورد توجه فراوان قرار گرفته است.در این رابطه بررسی مشخصه های هیدرولیکی و فنی قطره چکان ها، بخش مهمی از ارزیابی عملکرد و کارایی سیستم قطره ای را به خود اختصاص داده است.بدین منظور در این تحقیق، 9 نوع قطره چکان تنظیم کننده فشار، بر مدل فیزیکی آبیاری قطره ای ساخته شده در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت و اثر 4 دمای مختلف آب شامل 13، 23، 33 و 43 درجه سانتی گراد با فشارهای متفاوت در محدوده صفر تا 2/1 برابر فشار حداکثر، بر قطره چکان ها بررسی شد. آزمایش ها بر اساس استاندارد iso 9261 و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران irisi 6775 انجام شد. ابتدا آزمایش ها در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد صورت گرفت تا معیارهای ارزیابی کیفی قطره چکان ها شامل ضریب تغییرات ساخت (cv)، درصد خطای اندازه گیری (q_d)، یکنواختی پخش (eu)، ضریب یکنواختی (uc) و ضریب تغییرات دبی (q_var) در کلیه قطره چکان ها به دست آید. سپس جهت بررسی رابطه دبی – فشار و رابطه دبی – درجه حرارت، آزمایش ها در سایر دماها با فشارهای متفاوت ادامه یافت. نتایج این تحقیق عبارتند از: 1- به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، 2 مورد b و f در درجه عالی، 3 مدل b، c و g متوسط و 2 قطره-چکان d و e در درجه مرز متوسط و ضعیف قرار گرفتند و در نهایت 2 مورد m و n غیر قابل استفاده بودند. 2- از نظر نسبت تفاوت دبی اندازه گیری شده با دبی اسمی، از قطره چکان های مورد آزمایش 3 مورد b، f و m از نظر کارایی خوب، قطره چکان های نوع c، e و g متوسط و 3 مدل a، d و n غیر قابل قبول بودند. 3- در مورد یکنواختی پخش آب، 4 مورد b، c، f و g در درجه عالی، 3 مورد a، d و e، خوب و 2 قطره چکان m و n در درجه ضعیف بودند. 4- در رابطه با ضریب کریستیان سن، تمامی قطره چکان های a، b، c، d، e، f و g از uc بیش از 70 درصد برخوردار بودند و تغییرات دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می کند. اما 2 مورد m و n در دامنه مورد قبول نبودند. 5- از نظر میزان ضریب تغییرات دبی در قطره چکان ها (q_var )، تغییرات دبی در قطره چکان های نوع b، c و f قابل قبول و در بقیه قطره چکان ها غیر قابل قبول بود. 6- با توجه به تمامی معیارهای کیفیت تولید و یکنواختی پخش قطره چکان های b، c و f که بر اساس ضریب تغییرات ساخت در طبقه خوب و عالی قرار می گیرند و همچنین q_var آنها کمتر از 20 درصد و در درجه قابل قبول می باشد، به عنوان قطره چکان های برتر معرفی می شوند. 7- رابطه دبی - فشار برای انواع قطره چکان ها در دماهای مورد آزمایش (13، 23، 33 و 43) به دست آمد. در تمامی دماهای ذکر شده هیچ قطره چکانی x بیشتر از 2/0 نداشت و همگی از نوع قطره چکان های تنظیم کننده فشار بودند. 8- اثر دما روی دبی قطره چکان های a، b، c، d، e و g غیر معنی دار و روی قطره چکان های f، m و n در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار بوده و با افزایش دما میزان دبی قطره چکان های مذکور افزایش یافته بود. 9- در مرحله اول آزمایشات، قطره چکان-های b، c و f از لحاظ کیفیت تولید و یکنواختی ساخت به عنوان قطره چکان های قابل قبول و برتر معرفی شدند. در مرحله دوم آزمایشات اثر دما روی قطره چکان f معنی دار شد. لذا از بین قطره چکان های تنظیم کننده فشار مورد آزمایش، در دامنه آزمایشات انجام شده و به استناد استانداردهای مورد استفاده، نهایتاً قطره چکان b و c به عنوان قطره چکان های مطلوب و برتر معرفی می شوند. واژگان کلیدی: قطره چکان تنظیم کننده فشار، ضریب تغییرات ساخت، یکنواختی پخش، ضریب یکنواختی، ضریب تغییرات دبی، دمای آب، رابطه دبی - فشار

یکی از اجزای مهم سیستم های آبیاری بارانی آبپاش ها هستند. به منظور اصلاح و بهبود سیستم ‎های آبیاری بارانی لازم است که عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها در شرایط مختلف جوی و هیدرولیکی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. در این تحقیق به بررسی عملکرد هیدرولیکی آبپاش zk30 در سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت آبپاش متحرک در شرایط جوی مزرعه تحقیقاتی دوشان دانشگاه کردستان پرداخته شد. آزمایش ها به روش آبپاش منفرد و مطابق با استانداردهای iso 7749-1 و isir8995-3 انجام گرفت. به منظور بررسی اثر سرعت باد، فشار، فواصل و آرایش آبپاش ها بر یکنواختی توزیع آب آزمایش ها در فشارهای 3، 5/3، 4 و 5/4 بار در سرعت های باد موجود برای سه فاصله آبپاش روی لوله فرعی (18، 21 و 24 متر) انجام شد. آرایش های مربعی و مستطیلی و مثلثی آبپاش ها برای همه تیمارها شبیه سازی و یکنواختی توزیع آب محاسبه شد. و یکنواختی توزیع آب محاسبه شد. همچنین میزان تلفات تبخیر و باد در شرایط مختلف جوی برای فشارهای مختلف اندازه گیری گردید. از میان روش های موجود برآورد تلفات تبخیر و باد، روش های فراست و شوالن، تریمر، کلر و بلیسنر و مونترو همکاران انتخاب و دقت برآورد آن ها با مقادیر حاصل از آزمایش ها مقایسه گردید. نتایج نشان دادند که اثر دو رنج سرعت باد آرام و ملایم بر ضریب یکنواختی توزیع آب یکسان است. همچنین با افزایش سرعت باد ضریب یکنواختی کاهش یافته و این رابطه خطی نبوده است. اثر فشار، فواصل و آرایش آبپاش ها بر ضریب یکنواختی توزیع آب در سطح 1 درصد معنی دار است. بهینه ترین فشار، فشار 5/4 بار می باشد. برای آبپاش zk30 در حالت مربعی فاصله آبپاش به قطر پراکنش 43/0 تا 5/0، در آرایش مستطیلی 5/0×43/0 و برای آرایش مثلثی 36/0×43/0 و 43/0×5/0 برای شرایط مختلف جوی پیشنهاد می شود. آرایش مثلثی دارای بیشرین ضریب یکنواختی توزیع آب است. با استفاده از رگرسیون چند متغیره رابطه ای برای تخمین تلفات تبخیر و باد و عوامل موثر بر آن (سرعت باد، کمبود فشار بخار اشباع محیط و فشار کارکرد) برای آبپاش zk30 به دست آمد. مقادیر محاسباتی روش تریمر با مقادیر واقعی تلفات تبخیر و باد اختلاف معنی داری نداشت. مقادیر محاسباتی روش فراست و شوالن در سطح احتمال 5 درصد و روش های مونترو و همکاران و کلر و بلیسنر در سطح احتمال 1 درصد با مقادیر واقعی تلفات تبخیر و باد اختلاف معنی دار داشتند. روش تریمر روش مناسبی جهت تخمین تلفات تبخیر و باد می باشد.

ضریب انتشار پذیری خاک یک خاصیت قابل اندازه گیری محیط متخلخل و یکی از پارامتر های مهم معادله جابجایی- انتشار بوده که این معادله، مدل پایه برای بیان حرکت املاح در داخل خاک می-باشد. از آنجایی که در روش های معمول، اندازه گیری ضریب انتشار پذیری خاک نیاز به وقت و هزینه زیادی دارد و از طرفی وجود عبارات غیرخطی در روابط ضریب انتشار پذیری خاک، مدل سازی آنها را با مشکل همراه کرده است، بنابراین امروزه شبکه های غیرخطی نظیر شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان یکی از سیستم های هوشمند در پیش بینی یک چنین پدیده های پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد. بعلاوه، از آنجایکه ضریب انتشارپذیری خاک به فاصله ی انتقال نیز وابسته می باشد، در این تحقیق قابلیت شبکه ی عصبی مصنوعی در برون یابی و درون یابی مقادیر ضریب انتشارپذیری مربوط به فواصل انتقال مختلف، بررسی شد. سپس نتایج مدل شبکه ی عصبی با نتایج حاصل از روش رگرسیون چند متغیره خطی (mlr) مقایسه گردید. بدین منظور از داده های آزمایشگاهی که توسط چاوشی نژاد ، (1389) از یک مدل فیزیکی به طول 1550 میلی متر، عرض 100 میلی متر و ارتفاع 600 میلی متر جمع آوری شده بود، استفاده گردید. داده های جمع آوری شده مربوط به خاک ماسه ای در پنج اندازه ی بسیار درشت، درشت، متوسط، ریز و بسیار ریز بود. آنها همچنین در آزمایشات خود از کلرید سدیم با غلظت 9 گرم بر لیتر و با پنج سرعت متفاوت به عنوان آلاینده پایدار استفاده نمودند. نمونه برداری در پنج فاصله ی 25، 50، 75، 100 و 125 سانتیمتر انجام شد که بیان کننده ی طول نمونه خاک بوده است. از میان مقادیر اندازه گیری شده، از فاصله انتقال (l) - قطر متوسط ذرات (d50) - وزن مخصوص ظاهری (?b) – تخلخل (n) - هدایت هیدرولیکی (k) - سرعت متوسط آلودگی (vc) به عنوان پارامتر های ورودی و از ضریب انتشار پذیری خاک(?) به عنوان پارامتر خروجی مدل ها استفاده گردید. همچنین معیار های آماری مانند متوسط مجذور مربعات خطا rmse))، متوسط قدر مطلق خطا mae)) و ضریب تبیین (r2) برای بررسی توانایی مدل ها در برآورد مذکور مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که شبکه عصبی مصنوعی با داشتن یک لایه ی پنهان و در حالی که تعداد نرون بر روی لایه ی پنهان با تعداد نرون بر روی لایه ی ورودی برابر بود، با تابع محرک سکانت هیپربولیک (sech) و 10000 تکرار توانست با 985/0=r2 و rmse و mae به ترتیب برابر با 0004/0 و 0003/0 در مرحله ی صحت یابی که بیان کننده خطای کم مدل می باشد، ضریب انتشار پذیری خاک را با قابلیت بالا پیش بینی نماید. همچنین شبکه ی عصبی توانست با داشتن r2 بالا و خطای بسیار کم، مقادیر ضریب انتشارپذیری مربوط به فواصل 50، 75 و 100 سانتی متر را درون یابی و مقادیر مربوط به فواصل 25 و 125 را برون یابی نماید. مقایسه ی بین نتایج مدل شبکه عصبی مصنوعی و نتایج مدل رگرسیون خطی نیز که 888/0=r2 و rmse و mae به ترتیب برابر با 0006/0 و 0004/0 را در مرحله ی صحت یابی نشان داد، بیان کننده ی دقت بالاتر و خطای کمتر مدل شبکه عصبی در مقایسه با مدل رگرسیون خطی می باشد. همچنین درصد اهمیت پارامترهای ورودی موثر بر ضریب انتشارپذیری نیز توسط شبکه عصبی که با نرم افزار qnet 2000 به اجرا درآمد، بررسی شد.

کمبود آب و کاهش منابع آبی با کیفیت مناسب، از مهمترین عوامل محدود کننده تولیدات زراعی در اکثر نقاط مختلف جهان، نظیر ایران به شمار می رود. از این رو پژوهش در زمینه استفاده بهینه از آب و صرفه-جویی در مصرف آن از راهکار های کلیدی افزایش تولید می باشد. یکی از راهکار های صرفه جویی در مصرف آب استفاده از روش آبیاری قطره ای می باشد. بدین منظور در این تحقیق، 10 نوع نوار آبیاری قطره ای، بر مدل فیزیکی آبیاری ساخته شده در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت و اثر 4 دمای مختلف آب شامل 13، 23، 33 و 43 درجه سانتی گراد با فشار های متفاوت در محدوده صفر تا 2/1 برابر فشار حداکثر، برنوار های آبیاری بررسی شد. آزمایش ها بر اساس استاندارد iso 9261 و استاندارد irisi 6775موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران انجام شد. ابتدا آزمایش ها در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد انجام شد تا معیار های ارزیابی کیفی نوار ها شامل ضریب تغییرات ساخت (cv)، درصد خطای اندازه گیری دبی (q_d)، یکنواختی پخش (eu)، ضریب یکنواختی کریستیان سن (uc) و ضریب تغییرات دبی (q_var) در کلیه نوار های آبیاری قطره ای به دست آید. سپس جهت بررسی رابطه دبی – فشار و رابطه دبی – درجه حرارت، آزمایش ها در سایر دما ها با فشار های متفاوت ادامه یافت. نتایج این تحقیق عبارتند از: 1- به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، 8 نوع نوار آبیاری id،t1، t2،t4 ،b ،s ،p و ydاز نظر ضریب تغییرات ساخت در درجه خوب و دو مدل i و t3 در درجه متوسط قرار گرفتند. 2- از نظر نسبت تفاوت دبی اندازه گیری شده با دبی اسمی، از نوار های مورد ارزیابی 3 مورد id، i و b در درجه ی خوب، نوار های آبیاری نوع t4، s و yd در درجه ی متوسط و 3 مدل t1، t2 و p در درجه ی قابل قبول و نوار آبیاری t3 در درجه غیر قابل قبول دسته بندی گردیدند. 3- در مورد یکنواختی پخش آب، 9 مورد id،i ،t1 ، t2،t4 ،b ،s ،p و ydدر درجه عالی و 1 مورد t3 در درجه خوب قرار گرفتند. 4- در رابطه با ضریب کریستیان سن، تمامی نوار های آبیاری از uc بیش از 70 درصد برخوردار بودند و تغییرات دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می کند. 5- از نظر میزان ضریب تغییرات دبی در نوار های آبیاری (q_var)، تغییرات دبی در نوار های نوع id، pو yd در درجه قابل قبول، نوار های آبیاری b و s در درجه خوب و در نهایت نوار های آبیاری i، t1، t2، t3 و t4 در درجه غیر قابل قبول بودند. 6- بر اساس تمامی شاخص-های کیفیت تولید و یکنواختی پخش، نوار b در تمامی شاخص ها از بالا ترین درجه برخوردار بوده و رتبه اول را به خود اختصاص داد. نوار های s و yd در الویت دوم و نوار p در الویت سوم ارزیابی ها قرار می-گیرد. 7- به طور کلی می توان گزارش کرد که تمامی نوار های مورد آزمایش در تمامی شاخص ها به غیر از شاخص ضریب تغییرات دبی از وضعیت مطلوبی برخوردار بودند. 8- رابطه دبی - فشار برای انواع نوار ها در دما های مورد آزمایش (13، 23، 33 و 43) به دست آمد. در تمامی دما های ذکر شده مقدار x بزرگتر از 2/0 و همگی از نوع گسیلنده های غیر تنظیم کننده فشار بودند. در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد، کمترین x (نمای معادله) متعلق به نمونه id بوده و بیشترین x را نوار آبیاری i داشت. 9- اثر تغییرات دما روی میزان دبی نوار ها بررسی شد. نتایج نشان داد که اثر دما روی دبی تمامی نوار های آبیاری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار بود. 10- با توجه به اینکه در بخش دوم اثر دما روی دبی تمام نوار های مورد مطالعه معنی-دار بود اما نوار b کمترین حساسیت را داشت که خود امتیاز مهمی محسوب می شود.

ارزیابی عملکردهیدرولیکی قطره¬چکان¬ها به عنوان مهم¬ترین بخش سیستم آبیاری قطره¬ای، به منظور داشتن یک سیستم آبیاری کارآمد بسیار مهم و ضروری است. بدین منظور در این تحقیق، 8 نوع لوله قطره چکان¬دار، 6 مدل از نوع غیر تنظیم کننده فشار و 2 مدل از نوع تنظیم کننده فشار بر مدل فیزیکی آبیاری قطره¬ای موجود در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت. آزمایشات در 4 دمای مختلف آب شامل 13، 23، 33 و 43 درجه سانتی گراد با فشارهای متفاوت در محدوده صفر تا 2/1 برابر فشار حداکثر، بر قطره چکان ها بررسی شد. آزمایش¬ها بر اساس استاندارد iso 9261 و استاندارد irisi 6775 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران انجام شد. ابتدا آزمایش¬ها در دمای استاندارد 23 درجه¬ سانتی¬گراد انجام شد تا معیارهای ارزیابی کیفی قطره¬چکان¬ها شامل ضریب تغییرات ساخت (cv)، درصد خطای اندازه گیری دبی (q_d)، یکنواختی پخش (eu)، ضریب یکنواختی (uc) و ضریب تغییرات دبی (q_var) در کلیه لوله های قطره¬چکان دار به دست آید. سپس جهت بررسی رابطه دبی – فشار و رابطه دبی – درجه حرارت، آزمایش ها در سایر دماها با فشارهای متفاوت ادامه یافت. نتایج نشان داد که : 1- به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، تمامی لوله¬های قطره چکان¬دار مورد آزمایش به غیر از مدل¬های b2 ، b3 و c4 در تمامی دماها و فشارهای مورد آزمایش در بالاترین درجه کیفیت برخوردارند و به طور کلی از لحاظ این شاخص مطلوب ارزیابی می¬شوند. 2- براساس درصد خطای اندازه¬گیری دبی، از 8 لوله قطره¬چکان¬دارمورد آزمایش، 4 مدل(a,b3,c2,c3) در درجه خوب، 2 مدل (b2 ,c 4 ) در درجه قابل قبول و لوله¬قطره¬چکان¬دار b1 در درجه متوسط و لوله قطره¬چکان¬دار c1 در درجه غیر قابل قبول قرار داشتند. همچنین ملاحظه می¬شود که در نمونه های b1 ، b2وc4 ، میزان دبی اندازه¬گیری شده بیشتر از میزان دبی اسمی ذکر شده توسط کارخانه سازنده می¬باشد. به عبارت دیگر وضعیت لوله¬های قطره¬چکاندار مورد آزمایش از لحاظ شاخص درصد خطای اندازه¬گیری دبی، مطلوب ارزیابی می شود. 3- میزان یکنواختی پخش تمامی لوله¬های قطره¬چکان¬دار مورد آزمایش به غیر از مدل¬های b2 و b3 در تمامی فشارها و یا دماهای مورد آزمایش در طبقه عالی و یا خوب قرار دارد و لذا وضعیت لوله¬های قطره¬چکان¬دار اعم از خود تنظیم و غیر خود تنظیم از لحاظ شاخص مذکور رضایت¬بخش است.4- در همه¬ی لوله¬های قطره¬چکان¬دار، مقدار ضریب یکنواختی کریستیان سن بیش از 70 درصد بود واین نشان می¬دهد که دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می¬کند. 5- میزان ضریب تغییرات دبی در لوله¬های قطره¬چکان¬دار، در محدوده 7/7 تا 2/37 درصد می¬باشد که دو مدل در درجه خوب، 4 مدل قابل قبول و 2 مدل غیر قابل قبول است. به عبارتی وضعیت لوله¬های قطره¬چکان-دار از لحاظ ضریب تغییرات دبی در فشارها و دماهای مورد آزمایش رضایت بخش نبود. 6- به طور کلی از لحاظ شاخص¬های کیفیت تولید، کیفیت لوله¬های قطره¬چکان¬دار b1 ، b3 ، c2 و c3 مطلوب ارزیابی شده و نمونه¬های c2 و c3 که هر دو از نوع غیر خود تنظیم هستند در الویت قرار دارند. 7- براساس نتایج به دست آمده از رابطه دبی - فشار که برای انواع لوله¬های قطره¬چکان¬دار در دماهای (13، 23، 33 و43درجه سانتی¬گراد) به دست آمد ملاحظه می¬شود که در تمامی دماهای ذکر شده به جز دو لوله قطره¬چکان¬دار c1وc4 که به عنوان تنظیم کننده فشار و دارای درجه انعطاف¬پذیری خوب بودند مابقی لوله¬ها غیر تنظیم کننده فشار و از لحاظ انعطاف پذیری، در درجه انعطاف¬پذیری زیاد قرار داشتند. 8- براساس نتایج به دست آمده از رابطه دبی - درجه¬حرارت ملاحظه می¬شود که در تمامی لوله¬های قطره¬چکان¬دار غیر خود تنظیم اثر دما بر دبی معنی¬دار بوده است. در لوله¬های قطره¬چکان¬دار خود تنظیم، فقط در دمای 13 درجه سانتی¬گراد، میزان دبی با سایر دماها متفاوت است و اختلاف معنی-داری بین دبی¬ها در سایر دماها وجود ندارد. در لوله¬های قطره¬چکان¬دار غیر خود تنظیم عموما" با افزایش دما، دبی افزایش یافته است اما در لوله¬های قطره¬چکان¬دار تنظیم کننده ( به غیر از دمای 13درجه¬سانتی گراد)، در مدل c1 با افزایش دما دبی افزایش و در مدل 4 c با افزایش دما دبی کاهش یافته است.

در این تحقیق عملکرد هیدرولیکی آبپاش ضربه ای کامت r8 و توربینی لاکسور در شرایط مختلف هیدرولیکی و جوی مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش ها به روش آبپاش منفرد انجام شد. برای هر دو آبپاش اثر تیمارهای سرعت باد، فشار کارکرد آبپاش، قطر ظرف جمع آوری ، آرایش مربعی و مثلثی و مستطیلی بر عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها بررسی شد. علاوه بر پارامترهای مذکور، در آبپاش کامت r8 اثر تیمارهای ارتفاع پایه آبپاش، سرعت چرخش آبپاش و مدت زمان آبیاری بر عملکرد هیدرولیکی آن بررسی شد. نتایج نشان داد اثر قطر ظروف جمع آوری، سرعت باد، آرایش آبپاش ها و ارتفاع پایه آبپاش بر میزان یکنواختی توزیع آب تفاوت معنی داری ایجاد نمی کند. اثرتیمارهای فواصل آبپاش ها، نوع آبپاش، سرعت چرخش آبپاش و مدت زمان آبیاری در باد متوسط در سطح احتمال 1 درصد و اثر تیمارهای فشار و مدت زمان آبیاری در باد آرام در سطح احتمال 5 درصد بر یکنواختی توزیع آب معنی دار می باشد.

دقت در طراحی و بهره برداری صحیح از سیستم های آبیاری بارانی برای توسعه و بهبود کیفی آنها بسیار ضروری است. همچنین سازگاری این سیستم ها با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور حائز اهمیت می باشد. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی چگونگی طراحی و بهره برداری سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت اجرا شده در دشت دهگلان در استان کردستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (cu)، یکنواختی توزیع (du)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (pelq)، راندمان کاربرد ربع پایین (aelq)، تلفات تبخیر و باد (wdel)، تلفات نفوذ عمقی (dp) و کفایت آبیاری (adirr) استفاده گردید. مقادیر متوسط این پارامترها برای 10 مزرعه ارزیابی شده به ترتیب 66/04 ، 50/62، 44/8، 43/78 ، 11/22، 25/01 و 68 درصد به دست آمد. کلیه سیستم ها دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد. همچنین به علت کم آبیاری، به جز یک مورد، در بقیه مزارع راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و کاربرد آبپاش هایی با مشخصات و مدل های متفاوت نیز علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است. به علت پایین بودن یکنواختی توزیع آب، در بسیاری از سیستم ها ضمن وجود میزان زیادی نفوذ عمقی، کفایت آبیاری نیز پایین بوده است. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که اگرچه در بسیاری از موارد مشکلات طراحی و اجرایی وجود داشته است اما سهم بزرگی از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان، مدیریت و بهره برداری ضعیف از این سیستم ها می باشد.

بیشترین سهم اجرای طرح های آبیاری تحت فشار را در استان کردستان شهرستان های قروه و دهگلان با اجرای بیش از 14000 هکتار به خود اختصاص داده اند. با توجه به عدم ارزیابی سیستم های آبیاری بارانی لوله چرخــدار در دشت دهــگلان، به صورت کاملاً تصادفی 10 مزرعه از میان مزارع مجهز به سیستم لوله چرخدار انتخاب شدند. در هر یک از مزارع مذکور نمونه های آب و خاک جهت تعیین پارامترهای لازم تهیه شدند. همچنین اندازه گیری های مربوط به سیستم آبیاری از قبیل اندازه گیری فشار، دبی و یکنواختی انجام گرفت. در هیچ یک از مزارع مورد مطالعه، محدودیتی در کیفیت آب وخاک مشاهده نگردید. متوسط پارامترهای راندمان پتانسیل ربع پایین و راندمان کاربرد ربع پایین، ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع عبارت بودند از: 64/58 درصد، 56/39 درصد، 80/57 درصد و 72/12 درصد. متوسط راندمان پتانسیل ربع پایین و ضریب یکنواختی 0/42درصد و 0/43 درصد از مقادیر توصیه شده پایین تر هستند که با توجه به نقش بهبود دهنده خاک قابل اغماض هستند. توزیع یکنواختی در حدود توصیه شده قرار دارد و راندمان کاربرد ربع پایین سیستم به دلیل آبیاری بیش از حد در 5 مزرعه از مجموع 10 مزرعه از مقدار پتانسـیل خود کمتر شده که قـابل اصـلاح است. عمـده ترین ضعف سیستم های لوله چرخدار در دشت دهگــلان شکستگی و جابجایی سیستم ها در برابر باد می باشد. در مجموع با توجه به آمار فوق وضـعیت سیستم های لوله چرخدار در دشت دهگلان مطلوب ارزیابی می شود. از مجموع 10 سیستم ارزیابی شده، راندمان پتانسیل ربع پایین در 4 مزرعه از حدود توصیه شده کمتر بود که با بررسی تغییرات راندمان پتانسیل ربع پایین در فواصل استقــرار متفـاوت، مشاهده شدکه بیشترین تغییر در دو فاصله متنـاوب استقرار از 18 متر به 15 متر رخ می دهد. در این پژوهش علاوه بر اهداف اصلی آن که تعیین پارامترهای ارزیابی سیستم های چرخدار منطقه دهگلان بودند، به بررسی تعیین مناسب ترین تابع توزیع جهت پیش بینی ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع نیز پرداخته شـد. نتایج حاصـل حاکی از آن است که در فاصله هـای استقرار 9، 12، 15، 18 و 21 متر و در کل داده های 5 حالت مذکور، توزیع نرمال بیشترین دقت را در پیش بینی ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع دارا می باشد. در تمامی حالات مذکور هر سه توزیع مورد بررسی (بتا، نرمال و یکنواخت) از دقت بیشتری در پیش بینی ضریب یکنواختی نسبت به یکنواختی توزیع برخوردار بوده اند، همچنـین با کاهش فاصله میان دو استقرار بر دقت هر سه توزیع افـزوده شده است.