دکتر شوقی ضیف چهره ی نام آشنای استادان و دانشجویان ادبیات عربی درسطح جهان اسلام در طول نزدیک به یک سده ی عمرخویش پژوهشهای فراوانی را در ادبیات و علوم انسانی انجام داده که حاصل آن بیش از پنجاه مقاله و کتاب است. با توجه به اینکه پیوندهای عمیقی میان زبان و ادبیات فارسی وزبان و ادبیات عربی وجود دارد ترجمه ی آثار دکتر شوقی ضیف به زبان فارسی می تواند برای فارسی زبان هایی که در حوزه ی ادبیات عربی تحقیق و پژوهش می کنند مفید و موثر باشد. پژوهش حاضر به عنوان نقد و ترجمه ی کتاب تیسیر النحو تعلیمی قدیما و حدیثا نوشته ی دکتر شوقی ضیف فراهم گشته است که از یک سو تلاش دارد ضمن ترجمه ی این کتاب به صورت ساده و روان از زبان عربی به زبان فارسی مقصود نویسنده ی کتاب را بدون هرگونه کاستی به خواننده انتقال داده و او را از روند سیر تحول آسان سازی نحو آموزشی در قدیم وروزگار معاصر ونیز حذف کردن برخی مباحث از نحو آموزشی و همچنین تکمیل قواعد در این زمینه آگاه سازد و از سوی دیگر برخی از نظرات نویسنده را مورد نقد قرار دهد. به طور کلی می توان گفت این پایان نامه ترسیمی است از سیر تحول نحو آموزشی در قدیم ودوره ی معاصر وحذف کردن برخی مباحث اضافی و نیز تکمیل کردن برخی مباحث در نحو آموزشی.

آنچه تاکنون درحوزه ی فرهنگ های لغت فارسی به عربی به نگارش در آمده است حدود پانزده فرهنگ لغت دوزبانه است که شامل انواع واژگان هستند.اما تخصصی بودن کار مترجمان وهمچنین دانشجویان واستادان عربی دانشگاههای کشور اقتضا می کند تا دراین حوزه فرهنگ های لغت با محدوده ی دستوری ویژه به رشته ی تحریردرآید.یکی از آن فرهنگهای لغت فارسی به عربی می تواند فرهنگ مصادر فارسی ومعادل عربی آنها باشد .پژوهش حاضرشامل سه فصل است.فصل اول کلیت است که شامل طرح پیشنهادی گسترش یافته ی پایان نامه وشیوه ی کارمی باشد.فصل دوم مبانی نظری تحقیق که شامل دو بخش مصدرشناسی وفرهنگ شناسی است فصل سوم بدنه ی اصلی پژوهش میباشد.دراین طرح ابتدا مدخلهای مصدری فارسی مختلف اعم از بسیط پیشوندی مرکب وگروه یا عبارت مصدری به همراه مترادف یا مترادفهای آنها که ازفرهنگ بزرگ سخن استخراج شده ودرستون مجزاقرارگرفته سپس معادل یا معادلهای عربی آنهاازفرهنگهای لغت استخراج گردیده وبه صورت مصدر وفعلدرستون سوم قرار گرفته است.

آنچه تاکنون در حوزه فرهنگ های لغت فارسی به عربی به نگارش درآمده است ، حدود پانزده فرهنگ لغت دو زبانه است که شامل همه انواع واژگان است. اما تخصصی بودن کار مترجمان و همچنین دانشجویان و استادان عربی دانشگاههای کشور اقتضا می کند تا در این حوزه فرهنگ های لغت با محدوده دستوری ویژه به رشته تحریر درآید. یکی از این فرهنگ ها می تواند «فرهنگ مصادر فارسی و معادل عربی آن ها» باشد. از آنجا که این کار نیازمند دقت و باریک بینی است گستردگی خاص خود را می طلبد و باید بخش های مختلف و با دقت بیشتر در حوزه های محدودتر انجام شود. علت انتخاب مصدر به عنوان موضوع اصلی این فرهنگ نامه ، این است که مصدر در واقع محل صدور معنا بدون شخص و زمان است بنابراین اگر مفهوم مصدر به یک زبان دیگر منتقل شود و صاحب زبان مقصد ، قواعد زبان مبدأ را بداند و به راحتی می تواند از معنی مصدر و ساخت آن ، دیگر کلمات مورد نیاز خود را بیابد و یا بسازد ؛ بنابراین فرهنگ مصادر در اولویت این تحقیق قرار گرفت. بر این اساس پژوهش حاضر شامل سه فصل می باشد: فصل اول: کلیات که شامل طرح پیشنهادی گسترش یافته پایان نامه و شیوه کار می باشد. فصل دوم: مبانی نظری تحقیق که شامل دو بخش مصدرشناسی و فرهنگ شناسی است. فصل سوم: که بدنه ی اصلی این پژوهش به شمار می رود ، فرهنگ مصادر فارسی و معادل عربی آنها از حرف صاد تا پایان حرف یا است. در این طرح ، ابتدا مدخل های مصدری فارسی مختلف اعم از بسیط ، پیشوندی ، مرکب و گروه یا عبارات مصدری به همراه مترادف یا مترادف های آن ها از فرهنگ بزرگ سخن استخراج شده و در دو ستون مجزا قرار گرفته سپس معادل یا معادل های عربی آن ها از فرهنگ های لغت استخراج گردیده و به صورت «مصدر و فعل» در برابر آن ها و در ستون سوم قرار گرفته است. البته به دلیل گستردگی کار فعلا گروه مصدری از لیست مدخل های این فرهنگ لغت خارج گردیده و امید است که دانشجویان دیگر در این عرصه وارد شوند و آن را کامل کنند تا نخستین فرهنگ مصادر فارسی – عربی به شکل کامل به وجود آید.

چکیده: در حوزه ی نحو پژوهشی در جهان معاصر عرب آثار متعددی تألیف یافته است. یکی از زمینه های این حوزه مباحث مربوط به جمله در زبان عربی است. پژوهشگران بسیاری درباره ی «جمله» و مسائل آن قلم زده اند که یکی از پرکارترین آن ها پژوهشگر معاصر مصری علی محمد ابوالمکارم است. یکی از آثار وی کتاب «مقومات الجمله العربیه» است. او در طی چهار فصل به تعریف جمله و تفاوت آن با کلام، حجم جمله و تقسیمات قدیم و جدید آن می پردازد. مزیت کار او در این اثر آن است که با طرح آراء و نظرات قدما و معاصران درباره ی مقوله ی جمله به ارزیابی دقیق و عمیق آن ها می پردازد و نهایتاً پاره ای نارسایی ها و اشکالات را مرتفع می سازد. بعضی از نتایجی که او به آن ها دست یافته عبارتند از: 1- تعدد و تکثر آراء در مورد مفهوم جمله در میان نحویان قدیم و جدید 2- نقطه ی اشتراک همه ی این آراء درباره ی جمله در این که جمله یک ترکیب لغوی اسنادی و دارای معنای کامل است و عناصر آن سه چیز است: اسناد، معنای کامل داشتن و عمل کردن 3- پنج گونه ی متمایز جمله ی عربی جمله های فعلیه و اسمیه و ظرفیه و وصفیه و شرطیه اند 4- تفاوت داشتن ترکیب اسنادی با جمله و با مرکب اسنادی و بعضی مسائل دیگر. از آنجا که طبق اطلاع ما تاکنون هیچ یک از آثار مولف در ایران به فارسی ترجمه نشده است، به نظر می رسد ترجمه ی اثری با این عمق و دقت برای جامعه ی عربی خوان ایران خاصه معلمان و پژوهشگران رشته ی عربی مفید باشد. کلمات کلیدی: جمله، اسناد، ترکیب اسنادی، تقسیم جمله، حجم جمله

چکیده در این پایان نامه ترجمه ی هزار بیت از جلد اوّل دیوان شریف رضی، شاعر دوره ی طلایی زبان و ادبیات عرب، یعنی سده های چهارم و پنجم هجری قمری آمده است. معنی فارسی لغات و اصطلاحات مشکل هر بیت نگاشته شده و نقش نحوی برخی کلمات، ذکر گردیده و از این طریق پیچیدگی معنوی بیت کم شده است. همچنین مرجع ضمایر، تقدیم و تأخیر، حذفیات دستوری و اسلوب جمله های انشایی و دیگر مواردی که به نحوی در ترجمه از عربی به فارسی موثر است در حد توان نگارنده، ذکر گردیده است.آرایه های بدیعی (طباق، جناس، مراعات نظیر و غیره) که دلالت بر موسیقی داخلی و معنوی شعر دارد، آورده شده است. در انتهای پایان نامه معرفی شاعر و دیوان شعر وی و موضوعات شعری دیوان همراه با ذکر نمونه های شعری از میان هزار بیت مورد بررسی ذکر گردیده است. گام نخست در پرداختن به شعر شاعران، شناخت واژه ها، اصطلاحات و معنی و مفهوم ابیات است. علاوه بر اهداف گوناگونی که برای هر ترجمه ای متصور است، نگارنده در این تحقیق بر اساس فرایند نحوی، آمیزه ای از ترجمه ی ادبی و روان انجام داده است تا علاوه بر شناخت بیش تر الفاظ و ترکیب های شعر رضی، مفاهیم خلاقانه و جدید وی که حاصل احساسات، رنج ها، تجربه هاو اندیشه های عالمانه ی اوست، را به علاقه مندان ارائه دهد. غزل وی سراسر، عشق آسمانی است. رثای خاص وی صادقانه و مدح و تمجید او از پدر و دوستان فرهیخته ی خویش تنها از سر محبّت و علاقه سروده شده است و نه به غرض دیگر. هجو وی به قصد تأدیب و تنبیه است نه تمسخر و غیبت و تهمت. همه ی این موارد نگارنده را وا داشته است که به اصل اشعار پرداخته و با آوردن معادل فارسی برای الفاظ شعر وی که موهبت خداوندی به وی است بهره ای هرچند اندک از فضای حاکم بر روح و زندگی این شاعر و جامعه ی زمان وی از طریق سروده هایش به خواننده فارسی-زبان رسانده شود. و نیز بیش از 120 مورد اختلاف در کلمه یا کلمات یا حروف و یا اعراب، در دیوانهای چاپ مختلف پیدا کرده است. واژگان کلیدی: ترجمه، موقعیت نحوی، معانی واژه ها، آرایه های بدیعی. نقد

در این پایان نامه سعی بر آن شده است که به بررسی مضامین و اسالیب مکتب رومانتیک غرب در اشعار احمد زکی ابو شادی پرداخته شود و شواهدی از مجموعه کامل اشعار وی که شامل 8 دیوان است برگزیده شده که به شرح و تحلیل و نقد آن پرداخته شده است. تکیه اصلی پایان نامه بر روی شاعران رومانتیک انگلیس و موضوعات و سبک های شعری ای که ابو شادی به وضوح از این شاعران تأثیر پذیرفته است و در موارد دیگر که این تأثیر پذیری واضح و مختص به هیچ یک از شاعران رومانتیک انگلیس نمی باشد به صورت کلی و با توجه به ویژگی های رومانتیک غرب بررسی شده است. آنچه می توان به عنوان نتیجه ذکر کرد این است که اکثر دیوان وی بر روش مکتب رومانتیک سروده شده است و تحصیل، ازدواج و زندگی چند ساله اش در انگلیس و آمریکا این تأثیر پذیری را قوت بخشیده است. وی به خوبی توانسته است به عنوان یک شاعر رومانتیک شعر بسراید و در دیوانش به مضامینی چون طبیعت، عشق و زن، درد و رنج، دین گرایی، گرایش فلسفی، گرایش صوفی، گریز و سیاحت، وطن پرستی، انسان گرایی، آزادی، عواطف و اسطوره پرداخته است. اما پاره ای تضاد ها نیز در اشعار وی یافت می شود؛ مثلا پرداختن وی به شعر مناسبات، عتاب زن، مباحث جنسی و در مقابل نپرداختن به امور خارق العاده و شگفت انگیز که این موارد تا حدودی با مکتب رومانتیک در تضاد است. اما در بحث اسالیب بر خلاف مضامین بیشتر پیرو اسلوب سنتی و قدیمی اشعار است هر چند تجدید هایی نیز در وزن و قافیه دیده می شود. با این حال غلبه ی گرایش رومانتیک در اشعار ابو شادی تا حدود زیادی اثبات شد. بنابراین می توان گفت گرایش رومانتیک در اشعار وی از بقیه ی گرایش ها بیشتر است به همین خاطر به عنوان شاعر رومانتیک عربی شناخته شده است.

در این پژوهش ابتدا تلاش شده است تا کلیاتی درباره فن ترجمه، ترجمه وترجمه های قرآن کریم پرداخته شود و اینکه فهم درست قرآن نیاز به ترجمه به زبان هایی جز زبان عربی را ناگزیر می نماید. لذا مترجمان اقدام به ترجمه قرآن به روش های مختلف از جمله ترجمه ی تحت اللفظی و یا لفظ به لفظ و ترجمه ی آزاد و یا معنوی و ترجمه ی تفسیری کرده اند. ترجمه ی لفظی نارساترین ترجمه می باشد و اکثر ترجمه های کهن به این روش انجام می گرفت.لذا مترجمان به ترجمه ی آزاد روی آورده اند و اکثر ترجمه های امروزین قرآن کریم به این سبک نگارش می یابد. هرچند از دیر باز مخالفت هایی در زمینه نهی و یا جواز ترجمه صورت گرفته است و هر یک از علما در رد و یا تأیید آن نظراتی را بیان داشته اند ودر یک جمع بندی کلی و با توجه به قرائن موجود در قرآن به این نتیجه رسیده اند که هیچ منع شرعی برای ترجمه قرآن وجود ندارد. لذا شرایطی را برای مترجم و ترجمه قرآن بیان داشته اند که رعایت آن در ترجمه ضروری می باشد وعدم رعایت آن موجب ترجمه به رأی و حرام می باشد . همچنانکه مترجم فاضل سید علی موسوی گرمارودی برای دست یابی به ترجمه روان واستوار شرایط لازم در ترجمه را رعایت فرموده اند و برای ترجمه ای زیبا و وفادار خود را مقید به اصولی دانسته اند و این اصول را از ابتدا تا انتها در صدد اعمال در ترجمه خود بوده اند گرچه در مواردی نیز از آن عدول کرده اند. مترجم فاضل در این چاپ از ترجمه قرآن خود را مقید به اصولی دانسته اند از جمله یکسان سازی در ترجمه و دقت در ترجمه قواعد صرفی و نحوی و ساختاری. اما در این ترجمه می بینیم که ایشان گهگاهی موارد مذکور را در ترجمه رعایت نکرده و ترجمه ای متفاوت در زمینه های مذکور ارائه داده اند. البته این موارد در ده جزء اول قرآن کریم حاکی از آن است که مترجم در این چاپ از قرآن با آنکه در چاپ های قبلی نیز اصلاحاتی بر روی آن صورت گرفته است باز مواردی از دست ایشان خارج شده و آنچه در موخره یاد آور شده اند به آن پایبند نبوده اند. و با تمام این اوصاف اگر هر تلاوتگر قرآنی، تورقی بر ترجمه ی گرمارودی زند، اولین چیزی که به چشم می آید ترجمه ای روان، زیبا و دلنشین است و به جرأت می توان گفت ترجمه ی استاد فرزانه سید علی موسوی گرمارودی از ترجمه های ممتاز و زیبا در عصر حاضر است. کلید واژه: قرآن، ترجمه، مترجم، نقد، سید علی موسوی گرمارودی.

چکیده موضوع این پایان نامه مقایسه دو ترجمه ی قرآن کریم محمد مهدی فولادوند و علی موسوی گرمارودی از 15جزءاول است این پژوهش مشتمل بر 3 فصل است که در فصل اول به ریشه شناسی ترجمه، مفاهیم لغوی ترجمه، ارکان ترجمه، ابعاد ترجمه، انواع ترجمه،پیشینه ترجمه قرآن، اهمیت و ضرورت ترجمه قرآن، آرای مخالفان ترجمه قرآن، ادله موافقان ترجمه قرآن، ترجمه های قبل از انقلاب،ترجمه های بعد از انقلاب، تأثیر دانش های مترجم در ترجمه قرآن، تأثیر دانش فقه در ترجمه قرآن، تأثیر دانش تفسیر در ترجمه قرآن، تأثیر واژه شناسی در ترجمه قرآن، تأثیر علوم تجربی در ترجمه قرآن، شرایط مترجم قرآن کریم، درباره مترجم، شرایط مترجم قرآن کریم، شرایط ترجمه قرآن از دیدگاه آیت الله خوئی، ترجمه قرآن و پیشنیازهای آن پرداخته ایم. و در فصل دوم به زندگی نامه فولادوند و گرمارودی و بیان آثار آن ها پرداخته شده است و در فصل سوم ترجمه های فولادوند و گرمارودی از لحاظ لغوی، صرفی،نحوی، بلاغی مورد بررسی قرار گرفته است. از آن جایی که ترجمه ی قرآن کریم، کاری پر زحمت و دقیق است و حتی از تفسیر قرآن نیز دشوارتر است، مترجم قرآن لازم است که شرایط یک مفسر (همچون دانستن ادبیات عرب، لغت، فقه، اصول، تاریخ،آگاهی از علوم تجربی و ...)دارا باشد و علاوه برآن دقتهای زیادی در زمینه ی زبان مقصد و علائم نگارشی و یکسان سازی ترجمه بنماید. از این رو لازم است ترجمه قرآن به صورت جمعی صورت گیرد تا هر کدام از افراد گروه بتواند در یک علم و یا یک بعد ترجمه دقت و کنترل لازم را مبذول دارند. کلید واژه ها: قرآن، گرما رودی، فولادوند، مترجم، ترجمه

یادگیری و شناخت بهتر زبان، مستلزم آشنایی با ساختار و قواعد دستوری زبان است. زبان عربی بر پایه ی دو بخش اصلی، صرف و نحو استوار است. این پایان نامه به بررسی و کشف شباهت ها و تفاوت های صرفی میان هر سه نوع کلمه، یعنی فعل، اسم و حرف می پردازد. هدف اصلی برای این چنین مقایسه هایی، ایجاد مجموعه ای مستقل در قواعد دستوری زبان عربی می باشد تا برای یادگیری و آموزش آسان تر، به دانشجویان، صاحب نظران و علاقمندان به این زبان، کمک رساند. آنچه که در پی این پژوهش به آن رسیدیم، این است که تفاوت میان کلمات، بیشتر از شباهت میان آن ها می باشد. در مقایسه ای که میان اسم ها صورت گرفت، آشکار شد که صورت های شباهت و تفاوت میان اسم ها بر خلاف فعل ها و حرف ها، بیشتر است. همچنین دریافتیم که تفاوت معنایی در میان فعل ها، بیش از تفاوت معنایی در میان اسم ها و حرف ها است.

این پایان نامه با عنوان شرح و بررسی بخش بیان منظومه ی لآلی التبیان که در 305 بیت تألیف دکتر عبدالرزاق میباشد،سعی شده است تا علاوه بر ترجمه ی ابیات بلاغی ، به شرح این ابیات با استفاده از کتب معتبر بلاغی پرداخته شو د. همچنین به اعراب گذاری و ذکر امثله ی متناسب با هر درس که برگرفته از قرآن و اشعار جاهلی و احادیث نبوی است ، پرداختیم ؛ و در پایان هر درس بلاغی ، از میان ابیات فارسی شعرای فارسی زبان ذکر شده است .آنچه بعنوان نتیجه میتوان ذکر کرد ، این است که از آنجا که ، علم بلاغت از دروس مهم و مشکل دانشگاه محسوب میشود ، در این پژوهش سعی شده که یادگیری این دروس برای دانشجویان و طلّاب حوزه های علمیِه ، با استفاده از اشعار و مثال های متعدّد و توضیحات مورد نیاز ، آسان تر و جذّاب تر شود .

در این پایان نامه با عنوان«ترجمه جلد5 المجانی الحدیثهبه همراه بررسی و تبیین جلوه های بیانی و لغوی ازصفحه298–147» سعی بر آن شده است که در راستای ترجمه کتب عربی و شرح و تفسیر آن، علاوه بر ترجمه متون و واژه های کلیدی به بیان مهم ترین نکات صرفی، نحوی و بلاغی پرداخته شود. آن چه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد این است که کتاب المجانی الحدیثهاز آن جایی که کتابی پایه و اساسی در رشته زبان و ادبیات عربی محسوب می شود، لذا ترجمه این کتاب بهصورت یک مجموعه کامل علاوه بر فهم سریع و آسان متون باعث ایجاد رغبت و شوق بیشتر در میان دانشجویان می شود.

چکیده دانشمندان بلاغت این دانش را به سه بخش تقسیم کرده اند که عبارتند از:«علم معانی»، «بیان» و«بدیع». کتاب «تلخیص المفتاح»همانطور که ازنامش پیداست خلاصه ی کتاب «مفتاح العلوم» سکاکی درموضوع بلاغت است که توسط جلال الدین محمد بن عبدالرحمن خطیب قزوینی تألیف شده است این کتاب در سه بخش معانی،بیان وبدیع ارائه گردیده است. اختصار موجود در این اثردربسیاری ازموارد موجب دشواری درفهم مطالب می گردد به گونه ای که بدون استمداد از اساتید بلاغت وبهره جویی ازمنابع تخصصی امکان استفاده ی اتمّ از آن میسّرنیست،بنابراین لازم دیدیم که پژوهش خود را به بخش معانی این اثر ارزنده اختصاص دهیم.دراین تحقیق سعی برآن است که نقصهای ناشی ازاختصار کتاب مذکور را تشخیص داده و درصدد جبران آن برآییم ، گاهی درتعریف اصطلاحات بلاغی و زمانی در استشهاد به آیات و روایات وابیات شعراء وگاهی اوقات نیز درارائه ی تقسیمات مباحث این کتاب روشهایی را به کار می گیریم که درفهم موضوعات ومسائل مربوط به آنها به خواننده کمک نماید. لازم به ذکر است که هر جا ابهام یا نقص یا ایجاز مخلّ یا اطناب مُملّ مشاهده گردید با نقد مختصر ومفید در صدد تکمیل وجبران کاستیها برآمدیم. کلید واژه ها: بلاغت،حال مخاطب،علم معانی،تلخیص المفتاح، اختصار، استشهاد به آیات وابیات.

بعد از تحلیل و بررسی دیوان ابوماضی بدین نتیجه رسیدیم که در دیوان ایلیا ابوماضی شعرهای داستانی زیادی وجود دارد پس ما به بررسی مشهورترین آنان پرداختیم و دانستیم که تعداد شخصیت در داستانهای ابوماضی معدود است و این شخصیتها بر دو نوع ایستا و پویا هستند و ابوماضی به دو روش صریح و غیر صریح شخصیت پردازی میکند ولی از روش صریح بیشتر استفاده می نماید. حوادث در داستانهایش ساده و قابل فهم است و داستانهایش را به دو روش اول شخص و سوم شخص روایت می کند و روش دوم را بیشتر به کار می برد. زمان و مکان در داستانهای ابو ماضی باهم تناسب دارند و هر دو عنصردر داستانها به صورت مبهم و محدود به کار رفته اند.عنصر گفتگو دقیقا متناسب با ویژگی های شخصیتهاست و گفتگوی بیرونی بین شخصیتها نمود بیشتری دارد. پیرنگ در بین دیگر عناصر به صورت ساده تری به کار رفته است و درون مایه مهمترین عنصر در نزد ابوماضی به شمار می آید و ایشان پیام داستانهایش را مضامین مختلف ملّی و میهنی, اجتماعی, وعظی و تعلیمی قرار می دهد. خلاصه ی کلام اینکه ابوماضی تمامی عناصر هفتگانه ی داستان نویسی را در داستانهایش به کار برده و نحوه ی به کار گیری این عناصر به صورتی ساده و به دور از هر گونه پیچیدگی و اغماض همراه است.