بهشت و جهنّم از مهم ترین باورهای دینی است که جزئیات آن مورد تضارب آراء متکلمان اسلامی در فرقه های گوناگون قرار گرفته است. ما در این رساله، طی چهار فصل به بررسی تطبیقی ـ تحلیلی این موضوع، از دیدگاه سه فرقه ی مهم کلامی: شیعه، معتزله و اشاعره پرداخته ایم. بعد از بیان کلیات این موضوع در فصل اوّل، فصل دوّم به مسأله ی وجود فعلی بهشت و جهنّم و جایگاه این دو کانون اختصاص یافته است؛ به جز ابوهاشم جبّائی، قاضی عبدالجبّار معتزلی و هشام بن عمروالفوطّی از فرقه ی معتزله، که منکر وجود فعلی بهشت و جهنّم شده اند، سایرمتکلمان سه فرقه، اعتقاد به وجود فعلی بهشت و جهنّم دارند. در مورد جایگاه این دو کانون نیز اکثر متکلمان، اظهار نظر قطعی ننموده و علم آن را به خدای دانا واگذار کرده اند؛ اما بنابر نظر علامه طباطبایی، بهشت و جهنّم به مانند لوح، قلم، قضاء و قدر الهی، موجوداتی مجرد از مادّه ی عنصری، و مربوط به عالم آخرت هستند که واسطه ی فیض بین خدا و انسان می باشند، و از آن جایی که آخرت، دار تزاحم و تمانع نیست، بر اساس نظام حاکم در آخرت، جایگاه بهشت و جهنّم را بدون آن که مزاحمتی برای یکدیگر داشته باشند،می توان همان چیزی دانست که روایات، حاکی از آن است، یعنی بهشت بالای آسمان های هفت گانه(نه آسمان های ظاهری) و تحت عرش الهی، و دوزخ زیر طبقات زمین(نه زمین های ظاهری) است. در فصل سوّم بحث از نعمت های بهشت و عذاب های جهنّم به میان آمده است. در چگونگی نعمت ها و عذاب ها، اکثر متکلمان سه فرقه، آن ها را هم از نوع جسمانی و هم روحانی می دانند. اشاعره، معتزله ی بغداد و برخی از متکلمان امامیّه، نعمت های اخروی را تفضّل الهی می دانند، اما اکثر متکلمان عدلیه آن را استحقاقی می دانند. در این میان دیدگاه علامه طباطبایی دیدگاهی جامع تر است چرا که ایشان اگرچه قول به استحقاقی بودن ثواب برابر عمل را ترجیح داده است اما در عین حال تفضّل الهی را منکر نشده و پاداش زیاده بر عمل را تفضّل الهی می داند. در مورد نحوه ی ارتباط بین عمل اختیاری انسان و نتایج اخروی آن، متکلمان امامیه، نتایج اخروی را عین عمل اختیاری انسان می دانند، اما متکلمان معتزله و اشاعره نتوانسته اند تصویری روشن از این ارتباط ارائه دهند. مسأله ی ابدیت و جاودانگی بهشت و جهنّم در فصل چهارم آمده است. به جز ابن قیّم و محمد شلتوت که حکم به غیرابدی بودن جهنّم کرده اند، و جهم بن صفوان که حکم به فنای بهشت و جهنّم نموده است، سایر متکلمان سه فرقه، اعتقاد به ابدی بودن بهشت و جهنّم هردو دارند. در همه ی مواردی که ذکر شد، آراء سه فرقه، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته و نظریه ی مختار با دلایل عقلی و نقلی تبیین شده است.

چکیده پایان نامه : موقف حساب در قیامت، یکی از مسائل معاد است که همه ی فرق و مذاهب اسلامی بر اصل آن اتفاق نظر دارند اگرچه در فروع و جزئیات آن اختلافاتی میان آن ها وجود دارد. پژوهش پیش رو بر آن است که به بررسی تطبیقی ـ تحلیلی محاسبه در قیامت از دیدگاه سه فرقه ی شیعه، معتزله و اشاعره بپردازد. در این رساله، پس از بررسی معنایی واژه ی حساب در فصل اوّل، فصل دوّم به تبیین چگونگی و کیفیت محاسبه ی اخروی اختصاص یافته است؛ دراین فصل با توجه به نظرات ارائه شده در کیفیت حسابرسی به این مطلب می رسیم که تمام اعمال خوب و بد انسان در دنیا، دارای اثری متناسب با آن عمل است که این اثر به صورت ملکه در آمده و با هیأت خاصی در نفس باقی می ماند. این آثار نفسانی در دنیا به دلیل وجود حجاب های دنیایی قابل مشاهده نیست لیکن با مرگ و برداشته شدن حجاب های دنیوی برای هر شخصی ظاهر و آشکار می گردد. این حقیقت که با عنوان تجسّم اعمال مطرح شده است، محاسبه ی قیامت را در واقع مترتب شدن آثار و نتایج عینی بر اعمال می داند. فصل سوّم به ارکان حسابرسی در قیامت می پردازد و اموری مانند: مکلّفان، متصدّیان حسابرسی، امور مورد محاسبه و ابزار سنجش و حسابرسی مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در فصل چهارم از اوصاف و ویژگی های حسابرسی همچون سرعت، سهولت، سختی و دشواری، و علل آن بحث شده است. فصل آخر رساله به مسائلی چون شفاعت، احباط و تکفیر و موازنه و ارتباط و نقش آن ها در حسابرسی قیامت اختصاص داده شده است.

ملا غلامرضا ارانی از جوانی تحصیلات ابتدایی و مقدماتی را در زادگاهش آران فرا گرفت.سپس درکاشان به تکمیل تحصیلات خود پرداخت.وی چندین نوبت به کربلا سفر کرده وهر بار در محافل درس فقه و اصول بزرگانی چون صاحب ریاض و فرزندش حضور یافته.وی پس از حمله وهابیان در سال1216ه.ق به کربلا به اصفهان هجرت نمود وپس ازنیل به درجه اجتهاد به حوزه علمیه قم سفر نموده واز محضر فقیه و اصولی بزرگ میرزای قمی(متوفای 1231ق) بهره مند شد. وی دارای آثار فراوانی است که برخی از آنها احیا گشته وچاپ شده است و برخی به صورت دست نوشته باقی مانده است. موضوع این رساله تحقیق یکی از آثار ایشان است.این اثر شامل چهار رساله"بسمله،حمدله،هلله وتکبیریه"می باشد.وی در این اثرتفسیر و توضیح ذکر شریف تسبیحات اربعه «سبحان الله و الحمدلله ولااله الا الله والله اکبر»پرداخته است.با توجه به اینکه در رکعات سوم و چهارم نمازهای یومیه این ذکر مطرح می شود،تلاش کرده است با شناسایی بیشتر این اذکارمعرفت خواننده را به نماز افزایش دهد. وی در رساله «بسمله»در قالب 10سوال و جواب ذکر سبحان الله را توضیح داده است.نمونه سوالات وی چنین است:چرا این ذکر با سبحان الله شروع شده است؟معنای با در سبحان الله و بحمده چیست؟چرا گاهی اوقات بین سبحان الله و بحمده حرف واوفاصله می اندازد؟ در رساله «حمدله» در غالب 17مطلب به تبیین معنای حقیقی«ال»در ذکر«الحمدلله»پرداخته است.معنای «ال» چیست؟آیا حمد به معنای شکر است؟الله به چه معناست؟ارکان حمدچیست؟. در رساله لااله الا الله 5 مطلب مطرح می شود به طور مثال:کلمه لااله الاالله چه معنائی افاده میکند؟ معنای حرف«لا» چیست؟احتمالات خبر مقدّردر لااله الاالله کدام است؟. رساله تکبیریه نیز به معنای تکبیر اختصاص یافته و این ذکراعظم را از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. مرحوم ملا غلامرضا آرانی با اشرافیت کامل به تفسیرقرآن،روایات ائمه اطهار علیهم السلام برای اثبات دیدگاههای خود سود جسته است. بنابراین در تمامی این رساله ها استدلالات قرآنی و روائی نقش اصلی را ایفاء می کند.

تحقیق حاضر به بررسی اصلاحات اقتصادی حکومت امام علی? پرداخته است. بعد از رحلت پیامبر اسلام ?، در دوران حکومت خلفا، جامعه اسلامی در زمینه نظام اقتصادی دچار انحراف شده بود. از این رو، جامعه اسلامی نیازمند اصلاحات در زمینه اقتصادی بود امام علی? اصلاحات خویش را در سه عرصه مهم اقتصادی انجام دادند یک: منابع مالی و قوانین و روش های مربوط به آن، که از جمله می توان به اصلاح بیت المال، خراج، جزیه، غنایم و خمس اشاره کرد. دو: اصلاحات در کارگزاران اقتصادی که حضرت به ساماندهی و عزل و نصب آنان پرداخت. سه: در سبک زندگی مردم (تولید و توزیع، مصرف) و تأثیر آن؛ از جمله به آبادانی زمین و اصلاح کار بازرگانان، مبارزه با فقر و... پرداختند و حضرت در مدت کوتاه حکومت خویش تلاش داشتند که انحراف های اقتصادی که از دوران خلفا به جا مانده بود را اصلاح نمایند.