عنوان این پایان نامه مبانی بهره وری در اندیشه ی اسلامی است. لغت بهره وری از نظر ادبی از واژه ی بهره ور مشتق شده و به معنای بهره بر، سود برنده و کامیاب است. بهره وری به معنای بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه ی زندگی انسان است. در اقتصاد، بهره وری مقدار یا میزان خروجی تولید شده (بر حسب کالای تولید شده یا خدمات ارائه شده) به ازاء هر واحد استفاده شده ی ورودی تعریف می شود. در اصول سرمایه داری، افزایش بهره وری منجر به بالا رفتن استانداردهای زندگی جمعیّت عام می شود. هدف در بهره وری این است که انسان به عقیده و باوری برسد که بتواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از دیروز به انجام برساند و برای تحقق این امر نهایت تلاش خود را بکار گیرد. هدف دستیابی به مقاصدی است که نیازهای مادّی و معنوی انسان را برآورده می سازد و زندگی بهتر را برای او فراهم می نماید. در فرهنگ اسلامی موضوع بهره وری سابقه ی طولانی داشته و اسلام از بدو ظهورش فرهنگ حداکثر استفاده ی مفید از زندگی و کار را به جامعه عرضه کرده است که رشد اوّلیّه ی جوامع قبل از دوره ی رنسانس، نشانه ای از توجّه به استفاده بهینه از امکانات است. اسلام انسان را به تلاش و کوشش هر چه بیشتر برای فراهم آوردن امکانات زندگی تشویق کرده است و او را تنها مالک نتایج و بهره های سعی و تلاش خود دانسته است. همچنین از موضوعاتی که پیشوایان گرامی اسلام در سخنان خود ما را بدان رهنمون شده اند، استفاده ی بهینه از نعمات الهی و توجّه به بهره-وری است. در نتیجه با نگاهی به آیات قرآن و دستورات پیشوایان، در می یابیم که دین اسلام به مقوله ی بهره وری و استفاده-ی بهینه از تمام فرصت ها برای به کمال رساندن انسان توجّهی خاصّ دارد. از آن جایی که موضوع بهره وری به عنوان یک علم مدوّن در دهه های اخیر مطرح شده است، پژوهشگران مسلمان نیز آثاری را در این زمینه به رشته ی تحریر درآورده اند و سعی در اثبات این مطلب داشته اند که دین اسلام در زمانی که کسی حتّی نامی از این علم نشنیده بود، مبانی بهره وری و مدیریّت اسلامی را بوسیله ی تعالیم متعالی خویش را برای سعادت دنیوی و اخروی انسان به ارمغان آورد.

چکیده: تناسب میان اجزای قرآن و پیوستگی میان آیات الهی، موضوع پردامنه، جذاب و سرشار از فواید و بهرهای قرآ-ن پژوهی است، که از دیرباز نظر مفسران و قرآن پژوهان را به خود معطوف داشته و در «علوم قرآن»، دانشی به نام «علم تناسب» را پدید آورده است. جزء اخیر قرآن نیز به تبع سایر اجزای قرآن، دربردارنده ی انواع تناسب است. اگرچه جزء سی ام نیز همانند سایر جزءهای دیگر قرآن، در طول حیات رسول الله (ص) بر اساس شرایط و حالات گوناگون و کاملا متفاوت باهم، نازل شده و در کنارهم در مصحف شریف قرار گرفته است. ما در این رساله سعی کرده ایم که تمام آیات و سور جزء سی ام را براساس علم تناسب بررسی کنیم. به عبارتی دیگر تمام 37 سوره و 564 آیه ی جزء آخر را براساس انواع تناسبهای موجود در قرآن بررسی کنیم. در این رساله اهدافی دنبال شده است از جمله: شامل شناخت انواع تناسبهای آیات در سور جزء سی ام قرآن کریم، بررسی تأثیر شناخت تناسب آیات در فهم محتوای و مضمون آیات و سور و آگاهی بر تناسب و هماهنگی فواصل آخر آیات است. روش تحقیق در این پایان نامه به صورت کتابخانه ای بوده و برای گردآوری مطالب، از کتب، مقالات و سایت های اینترنتی استفاده گردیده است. نتایج حاصل از این رساله چنین بود که: تناسب هایی اعم از ظاهری و غیر ظاهری در میان آیات سور جزء سی ام وجود دارد تناسب میان آیات سور جزء سی ام در مقوله ی سجع و فواصل نیز به چشم می خورد. کشف تناسب های میان آیات، اعجاز بیانی و بلاغی قرآن را بیشتر نمایان می سازد. همچنین در روند این رساله به این نتیجه رسیدیم که تمامی انواع سجع، اعم از: متوازی و متوازن و مطرف و مرصع و.. در میان آیات عم جزء قرار دارد و همین امر موجب متناسب شدن ساختار آیات با همدیگر است. علاوه براین یافتیم که خداوند متعال گاهی به جهت مراعات و متناسب شدن اواخر آیات در جزء سی ام استثناءهای را قائل شده که ما این موضوع را با عنوان ارجحیت مراعات فواصل ذکر کرده و برای هر کدام مثالهای فراوانی را بیان کرده ایم. کلید واژه: تناسب آیات، جزء سی ام، سجع، فواصل، ارتباط ظاهری، ارتباط غیر ظاهری

تحقیق پیش رو با عنوان «نقد و برّرسی کتاب اسباب النّزول واحدی نیشابوری» با هدف اینکه موقعیّت علمی این کتاب که به عنوان مشهورترین اثر در اسباب نزول آیات قرآن کریم مطرح است، در حوزه علوم قرآنی و تفسیر مشخّص شود و نیز با بررسی سلسله اسناد و متون روایات آن، صحیح و ناصحیح بودن آنها آشکار گردد. هر کدام از این دو بخش یعنی سلسله سند روایات و متن آنها دربردارنده مطالب و مباحث مخصوص به خود هستند و پرداختن به آنها نیز با هدف مشخّص کردن روایات ضعیف و جعلی صورت گرفته است که در بخش سند روایات برخی از راویانی را که از نظر رجالی مورد جرح قرار گرفته اند و به نقل روایت از آنان پرداخته شده است معرفی شده و از این جهت به انواع روایات ضعیف اشاره می شود. در بخش متن روایات نیز برخی از روایاتی را که با موازین عقلی و نقلی سازگاری ندارند و در مواردی با شرایع و احکام دینی مخالف اند مورد بررسی قرار می گیرند و با هدف بیان جعلی بودن این دسته از روایات مطرح می شوند و روایاتی را که در دیگر منابع در ذیل آیات مربوط به آنها وجود دارد نقل می گردد که از جمله آنها روایاتی است که در منابع شیعه نقل شده اند و واحدی نیشابوری به این امر اهتمام نورزیده است. با در نظر گرفتن این اهداف و نیل به آنها راهی به جز مطالعه آثار و منابع حدیثی، تفسیری و رجالی علمای فریقین وجود ندارد و روش مطالعه کتابخانه ای و پژوهش مباحث و مطالب مذکور در لابه لای منابع مورد نیاز، روش اتّخاذ شده در این زمینه است که پاسخگوی ابهامات و سوالات بوجود آمده درباره روایات منقول در کتاب «اسباب النّزول» واحدی می باشد که هم درباره سلسله سند روایات و هم درباره متن آنها مطالب و مفاهیمی که توجیه لازم را به همراه داشته باشند از این منابع استخراج گردیده است. نتایجی را که این پژوهش به دست می دهد این است که آنگونه که کتاب واحدی به عنوان یک اثر مشهور در علم اسباب نزول مطرح شده است، نمی تواند به عنوان صحیح ترین اثر معرفی شود و در این باب نیز نمی تواند به عنوان تنها منبع و مرجع تلقّی شود، لذا در این مورد یا باید کتابی با روایات صحیح حاصل از تحقیق و تفحّص همه جانبه پدید آید تا مورد استفاده طالبان آن قرار بگیرد و یا اینکه اثر مذکور مورد تنقیح و ترمیم هم از نظر سند و هم از نظر متن قرار بگیرد تا بهره مندی از آن همراه با صحّت و اطمینان باشد. مطلب دیگر در این زمینه اینکه روایات دیگری در سبب نزول آیات قرآن کریم، چه آن آیاتی که واحدی ذکر کرده و چه آیاتی که وی نیاورده است، وجود دارد که هم در منابع اهل سنّت و هم در منابع شیعه نقل شده اند، امّا واحدی از نقل آنها خود داری کرده است، در حالی که صحیح بودن بسیاری از این دسته روایات کاملاً روشن و با موازین عقلی و نقلی هماهنگ هستند. کلید واژه: سبب نزول، روایت، واحدی نیشابوری.

ملّاصدرا جزء اولین کسانی است که با رویکرد عقلانی – فلسفی به شرح احادیث پرداخته است. وی با نبوغ فلسفی خود باب تحلیل های عقلی را در علوم نقلی گشود و با شرح اصول کافی نشان داد که می توان متون نقلی از جمله احادیث را با براهین عقلی، تفسیر کرد. آن چه نویسنده در این رساله در پی آن است، بررسی روش ملّاصدرا در شرح احادیث و تبیین نکات فقه الحدیثی است که ملّاصدرا به آن توجه داشته است. روش تحقیق در این رساله به صورت کتابخانه ای است و اطلاعات از طریق فیش برداری گردآوری و سپس به تحلیل و پردازش مطالب آن ها پرداخته شده است. شیوه ملّاصدرا در این شرح به این گونه است که وی ابتدا به بررسی سند احادیث می پردازد و احوال رجال آن را مورد نقد و بررسی قرار می دهد و پس از آن بحث درباره متن حدیث را آغاز می کند. مهم ترین نکات فقه الحدیثی که وی در بررسی سند به آن توجّه داشته است عبارتند از: شناخت مدلسین و وضاعین، شناخت موالی، شناخت زمان راوی، شناخت بیوتات، انساب و مواطن، تمییز راویان مشترک، شناخت اخوه و اخوات، ضبط اسامی و انساب، شناخت راویان ضعیف و مجهول، توجه به راویان غیر شیعه، توجه به عقیده و ایمان راوی. و مهم ترین نکات فقه الحدیثی که در شرح متن از آن ها بهره گرفته است، عبارتند از: شرح لغات، استفاده از علوم عربیت، عرضه احادیث به قرآن، شرح حدیث با استفاده از احادیث دیگر، بیان وجوه معنایی مختلف برای حدیث، استفاده از براهین عقلانی- فلسفی.

قرآن کریم این کتاب فرهنگ ساز به بخش وسیعی از مولفه های فرهنگی عصر نزول واکنش نشان داده است. برای ورود به بحث مواجهه قرآن با فرهنگ عصر نزول؛ در فصل اول و دوم، مفاهیم "جاهلیت" و "فرهنگ" را با کمک کتب لغت و تفاسیر مختلف و روایات معتبر، بررسی کردیم. سپس در فصل سوم، از بررسی اوضاع کلی سرزمین حجاز- که مهبط وحی بود- به این نتیجه رسیدیم که آنچه بر فرهنگ عصر نزول سایه داشت، جهل و جهالت بود. جهل چه مخالف عقل چه مخالف حلم و چه مخالف علم و دانش؛ تناقض شدیدی با روح تعالیم اسلام دارد، به همین دلیل خداوند در اولین آیات نازل شده بر پیامبراکرم(ص) به مواجهه با جهل و نادانی و تشویق به علم آموزی پرداخت. دعوت مکرر این کتاب الهی به خردورزی و دانش از یک طرف و تشویق های دائمی رسول خدا از طرف دیگر سدّ جاهلیت و خرافه گرایی را شکست و بشریت را مشتاق علم و دانش ساخت. به دلیل وسعت مفهوم فرهنگ، در فصل چهارم فقط به بیان مواجهات قرآن با فرهنگ جاهلیت در سه بخش پرداختیم که عبارتند از: مواجهه با عقاید و خرافات، مواجهه با آداب و رسوم اجتماعی و مواجهه با آداب و رسوم خانوادگی. در هر بخش بر آن شدیم که با کمک تفاسیر شیعه و سنی و سایرکتب مرتبط با موضوع، نحوه مواجهه قرآن کریم با این ابعاد فرهنگی را بیان کنیم. در نهایت این نتیجه حاصل شد که واکنش اسلام نسبت به عناصر مختلف فرهنگی متفاوت بوده است. قرآن کریم نسبت به برخی مولفه های فرهنگ جاهلیت که با روح تعالیم اسلام تناقض داشته، به انکار و نسبت به برخی دیگر از عناصر فرهنگی که با آموزه های حضرت ابراهیم(ع) همخوانی داشته، به تائید و به گزینی فرهنگی پرداخته است. این کتاب عظیم، در مواجهه با بخش وسیعی از فرهنگ جاهلیت روش جای گزینی فرهنگی یا در حقیقت همان اصلاح فرهنگی را در پیش گرفته است. در کل، اسلام نسبت به فرهنگهای متعدد برخوردهای متفاوتی نشان داده و با رویکرد به گزینی و جای گزینی فرهنگی در صدد غالب کردن فرهنگ توحیدی ناب بر فرهنگ جاهلیت بوده است.

«بصیرت»، درلغت به معنای عقیده قلبی، شناخت، زیرکی می باشد و در اصطلاح، عبارت است از قوه ای در قلب انسان که به نور قدسی منوّر بوده و آدمی با کمک آن، حقایق امور و اشیاء را درک می کند. هوشمندی و پرهیز از غفلت، بردباری و استقامت،تسلیم بودن در برابر اراده و مشیت الهی،تبعیت از تعالیم و فرامین انبیا وصالحین و پذیرش اعتقادات صحیح، بدون هیچ گونه مقاومت و لجاجت جاهلانه،ویژگیهای عمده اهل بصیرت اند.مطابق آیات و روایات،بهره مندی از پرهیزگاری واخلاص،تعقل، آگاهی از ضعف ها،کرامات و نقص ها وکمالات خویشتن و هم چنین، استفاده از تجربیات سایر افراد و درس گرفتن از سرگذشت های آنان، موجب وقوف هر چه بیشتر آدمی بر کنه مسائل پیرامون شده، می توانند در رسیدن به انتخاب های صحیح به عنوان عواملی موثر، مطرح شوند. مسیر دست یافتن به روشن بینی دینی با رجوع به منابع متقنی چون قرآن کریم و سیره اهل بیت(ع)، هموارتر می شود، علاوه بر این دو مرجع هادی و روشنگر،خرد آدمی نیز در صورت بکارگیری صحیح می تواند مرز حق وباطل را به خوبی نمایان کند.کفر، تکبر، محروم ماندن از تعالیم اهل بیت(ع)، دنیا پرستی، غرق شدن در هواهای نفسانی و عشق و نفرت هایی که ریشه در منافع دنیوی دارند، همه به عنوان سدّ راه روشن بینی به حساب می آیند. دست یافتن به ایمان حقیقی، بهره مندی از انوار هدایتگر الهی در مسیر زندگی، رسیدن به آسودگی خاطر که در نتیجه گزینش های صحیح حاصل می آید و نیز، توان تمایز صفوف حق وباطل که همواره در مقابل دیدگان او صف آرایی می کنند، مهم ترین کارکردهای بصیرت دینی به ویژه در جامعه امروز ،می باشند.ایجاد تردید در باورها،سوءاستفاده از جهالت مردم، تفرقه افکنی و استفاده ابزاری از مقدّسات،اهّم شیوه های بکاررفته توسط جبهه باطل بوده، طرد آنان از امور سیاسی- اجتماعی و در مرحله بعد برخورد محکم وهمراه با قاطعیت، دو استراتژی اصلی جبهه حق در مواجهه با باطل گرایان می باشند .

1-1- شرح و بیان موضوع: موضوع این تحقیق، بررسی گونه ای از روایات ساختگی و دروغین- تحت عنوان إسرائیلیات- و تأثیر آن ها بر تفاسیر مهم روایی شیعه است. إسرائیلیات و روایات جعلی در حقیقت از جمله روایاتی اند که متأسّفانه از همان صدر اسلام به دلایل مختلفی از جمله سودجویی، رقابت، کینه افرادی سودجو و دین ستیز و از این قبیل، به احادیث و روایات راه پیدا کرده اند. و به جهت این که ورود این قبیل روایات به تعالیم دینی، غالباً توسط یهودیان تازه مسلمان -که دشمنی دیرینه با اسلام داشته اند- بوده است به «إسرائیلیات» مشهور شده اند. در این تحقیق علاوه بر بیان مقدّماتی در این باب و بررسی کلّی در اطراف این موضوع، به دو مقوله مهم دیگر نیز پرداخته شده است: در ابتدا تأثیر این گونه روایات دروغین و ساختگی بر تفاسیر مهم روایی شیعه -تفسیر قمی، تفسیر عیاشی(کتاب التّفسیر)، البرهان فی تفسیر القرآن، تفسیر نور الثّقلین و تفسیر صافی- بیان شده و با نقد و بررسیِ آن ها، خطای مفسّران در استفاده از این روایات یادآوری شده است. در مرحله دیگر به این بحث پرداخته شده که هر حدیثی که در نگاه اوّل ناصواب و غیر معقول به نظر آید به معنای جعلی و دروغین بودن آن نیست. چرا که برخی از این احادیث و روایات به تفسیر و تأویل نیاز داشته و باید با دقّت بیشتری مورد تحلیل قرار گیرند. بنابراین در این رساله بر آنیم که پاسخی برای پرسش های زیر بیابیم: 1- تفسیر نقلی یا روایی چگونه تفسیری است و عوامل قوّت و ضعف آن کدام است؟ 2- إسرائیلیات چگونه به تعالیم اسلامی و به خصوص تفاسیر راه پیدا کرده اند؟ 3- یهودیان چه تأثیری بر روند ورود روایات ساختگی به متون اسلامی داشته اند؟ 4- نقش خلفا و به خصوص معاویه در ورود این روایات به تعلیمات اسلامی تا چه اندازه بوده است؟ 5- تفاسیر روایی شیعه تا چه اندازه از این روایات تأثیر پذیرفته اند؟ 6- آیا مفسّرین بزرگ شیعه توانسته اند اتّهامات وارد شده به ساحت مقدّس پیامبران الهی را رد نموده و بُطلان این قبیل روایات را به اثبات رسانند؟ 7- آیا هر روایتی که در همان نگاه اوّل غیر عادی به نظر آید، می توان به جعلی و خرافی بودن آن حکم کرد، یا ممکن است معنایی باطنی و تأویلی نیز داشته باشد؟ 1-2- پیشینه موضوع: با مراجعه به کتب حدیثی و تفسیری شیعه و اهل تسنّن و مطالعه و بررسی آن ها، متوجّه خواهیم شد که بیشترین تعداد روایات ساختگی و اندیشه های خرافی و غیر واقعی، در کتب اهل تسنّن یافت می شود. به همین دلیل علمای آن ها در تألیفات خود به بررسی این موضوع مهم پرداخته و روایات إسرائیلیِ موجود در کتب روایی گذشتگان را مورد نقد و بررسی قرار داده اند. از جمله: - الإسرائیلیات و أثرها فی کتب التّفسیر، رمزی نعناعه - الإسرائیلیات القرآن، محمّد جواد مُغنیه - الإسرائیلیات فی التّفسیر و الحدیث، محمّد حسین ذهبی - الإسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التّفسیر، محمّد بن محمّد أبوشَهبه - الأضواء علی السّنه المحمّدیه، محمود أبورَیّه و… و البتّه باید گفت کتب تفسیری و روایی شیعه نیز از هجمه این گونه روایات در امان نبوده و همواره تعداد قابل توجّهی از اسرائیلیات را در خود جای داده اند. امّا متأسّفانه در مقابل، جز مقالات کوتاه و مطالبی پراکنده، کتاب مستقلی یافت نمی شود که به صورت مفصّل به این امر مهم پرداخته و اسرائیلیات موجود در کتب تفسیری و روایی شیعه را مورد نقد و بررسی قرار داده باشد. از جمله مواردی که تا حدودی به این موضوع پرداخته اند و می شود آن ها را مقدّمه ای برای شروع کار در نظر گرفت، کتابی است تحت عنوان «پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن» تألیف محمّد تقی دیّاری و هم چنین، پایان نامه ای تحت عنوان «اسرائیلیات و تأثیر آن در تفاسیر قرآن» تألیف محمّد حسین میرصادقی. 1-3- ضرورت موضوعِ تحقیق و اهداف آن: با توجّه با این که قرآن، تنها کتاب آسمانی ما مسلمانان و سند دست نخورده الهی و یادگار حضرت ختمی مرتبت محمّد مصطفی9 در میان ماست، بر هر مسلمانی فرض است که در حفظ و نگهداری از آن به هر طریق ممکن- از حفظ آیات آن گرفته تا عمل نمودن به تعالیم آن- نهایت تلاش خود را معمول داشته و راه تحریف و نابودی آن را بر دشمنان ببندد؛ که بحَمد اللـه تا به حال هیچ کس نتوانسته حتّی کوچکترین دستی به آیات قرآن وارد کرده و یا نیّات پلید خود را در آن اِعمال نماید. امّا متأسّفانه از سوی دیگر دشمنان و معاندان، چون این راه را بر روی خود بسته دیده اند، به تحریف و نابودی احادیث و روایات معصومین: روی آورده و حادثه شوم و تلخ «جعل حدیث» را در تاریخ اسلام بر جای نهاده اند. لذا ضرورت تحقیق در این گونه مسائل و بررسی و نقد این دست روایات ساختگی و دروغین، نشان دهنده اهمّیّت موضوع این پایان نامه است. بنابراین، پاسداری از حریم کتاب الهی و سنّت و سیره ائمّه معصومین: و زدودن اندیشه ها و پندارهای خرافی از متون و تفاسیر اصیل شیعه به ویژه در رابطه با پیامبران الهی: و شناساندن ردّ پای یهودیان در موضوعات قرآنی به ویژه قصص و داستان های آن - البتّه در حدّ وسع این پایان نامه- از اهداف این کار تحقیقی است. 1-4- روش و منابع تحقیق: در این رساله هم چون سایر تحقیقات علوم انسانی از روش کتابخانه ای استفاده شده و با استفاده از کتب موجود در کتابخانه ها و نرم افزارهای جامع قرآنی و حدیثی، اطّلاعات از طریق فیش برداری گردآوری شده و در نهایت با تحلیل و نقد و بررسی داده ها به صورت مجموعه حاضر در آمده است. 1-5- بیان مشکلات تحقیق: با وجود اشتیاق و علاقه ای که هر محقّق برای ادامه کار در موضوع تحقیق و به اتمام رساندن آن -به نحو احسن- دارد و نیز با وجود امکاناتی که در اختیار بوده، باز مشکلاتی در مسیر این پژوهش وجود داشت که به اجمال به آن ها اشاره می شود: از جمله آن ها، حسّاسیتی است که موضوع این پایان نامه داشته و می بایست در تعیین روایات ساختگی و دروغین و نقد و بررسی آن ها نهایت دقّت را به کار برد. چرا که روایات معصومین: بعد از قرآن در درجه دومِ اهمّیّت قرار دارند و به همین دلیل تأمّل و دقّت لازم در بیان مسائل مربوط به روایات و تمییز صحیح از سقیم آن ها، کاری بسیار حسّاس و دقیق است. از دیگر مشکلات موضوع، این بود که در برخی موارد با وجود اضطراب در ظاهر متن و یا سند یک روایت، باز مشاهده می شد که برخی از بزرگان و عرفا تأویلات جالب توجّهی را در رابطه با روایت مذکور به کار برده اند. به همین جهت جانب احتیاط را در نظر گرفته و تأویلات و تفاسیر عرفانی مربوط به روایت مورد نظر را نیز از منابع استخراج نموده و به همراه توضیحاتی مناسب ارائه نموده ایم. لذا می شود گفت که این رساله – هر چند به صورت محدود- جزو معدود آثاری است که بدین صورت، إسرائیلیات موجود در تفاسیر مهم روایی شیعه را از جنبه های مختلف مورد نقد و بررسی قرار داده و در برخی موارد، مطالبی عرفانی در رابطه با روایتِ مورد بحث نیز بیان نموده است. 1-6- گزارشی فشرده از محتوای فصول پایان نامه: با توجّه به حسّاسیت موضوع، مطالب این رساله چندین مرتبه مورد بازبینی اساتید بزرگوار و به خصوص استاد محترم راهنما قرار گرفته و به صلاحدید ایشان بارها و بارها روش نقد و بررسی روایات إسرائیلی و تحقیق و ادامه کار در باب دیگر موضوعات پایان نامه تغییر یافته و اصلاح گردید تا این که در نهایت، کلّ مطالب به نحوی مطلوب در پنج فصل گردآوری شده و تنظیم گردیدند. در فصل اوّل به کلّیّات موضوعِ تحقیق پرداخته و پس از ذکر پیشینه موضوع و سوالات مورد نظر که باید در طول تدوین این رساله جواب های مناسبی برای آن ها پیدا نمود، روش انجام کار تحقیق، ضرورت و اهمّیت آن نیز بیان شده است. موضوع فصل دوم در مورد تفسیر قرآن از زمان پیامبر9 تا عهد تابعین بوده و به ویژگی های تفسیر در هر کدام از دوره ها اشاره شده است. در ادامه پس از شرح تفسیر روایی و معرّفی اخباریون و روش آن ها در تفسیر، به نقاط قوّت و ضعف این روش تفسیری نیز پرداخته شده است. فصل سوم پایان نامه به تعاریف لغوی و اصطلاحی إسرائیلیات و توضیحات لازم در رابطه با مسائل مرتبط با آن از جمله ورود إسرائیلیات به تفسیر و تأثیرات سوء آن و هم چنین تقسیم بندی آن به اعتبارات مختلف اختصاص دارد. در فصل چهارم به زمینه های مهم و تأثیرگذار پیدایش و گسترش إسرائیلیات و نیز شرح حال مشهورترین راویان این گونه روایات پرداخته شده است. و در نهایت در فصل پنجم که مهم ترین بخش پایان نامه و قسمت اصلی کار تحقیق است، در ابتدا به معرّفی کامل پنج تفسیر مهم روایی شیعه و مولّفین آن ها که در این رساله مورد بررسی قرار گرفته اند پرداخته، و در ادامه نمونه هایی از إسرائیلیات و روایات جعلی و دروغین معرفی شده و سپس مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. و به جهت اهمّیّت خاصّ مسئله نبوّت و کثرت روایات ساختگی و بی اساس در این زمینه، سعی شده که نمونه های این گونه روایات، از زندگی پیامبران الهی-از آدم تا خاتم- انتخاب شوند که از این طریق بتوان اتّهامات وارد شده به ساحت مقدّس ایشان را با دلایل محکم قرآنی و روایی و عقلی و… رد نمود. از طرفی، چون دیده می شود که در شرح و توضیح برخی روایات، عرفا و بزرگان با نگاهی عارفانه و از منظری باطنی به روایت نگریسته و تأویلات جالب توجّهی در رابطه با آن ذکر نموده اند؛-که درخور توجّه بوده و به راحتی نمی توان آن ها را انکار نمود- به همین جهت و به لحاظ اطمینان بیشتر کار تحقیق، این موارد هم به همراه توضیحاتی مُکفی از جانب نگارنده، ارائه شده اند. لازم به ذکر است که در ترجمه آیات قرآنی، از ترجمه محمّد حسین انصاریان استفاده شده است.

یکی از مباحث مهم و اساسی «توحید و خداشناسی» مبحث صفات خداوند است. وجود آیات فراوان مربوط به صفات الهی و کیفیّت طرح آنها از سوی قرآن، امری است که از دیرباز ذهن متکلّمان و مفسّران این کتاب آسمانی را به خود مشغول ساخته است. به ویژه آیاتی که به ظاهر برای خداوند، صفات و خصوصیّاتی، همانند صفات مخلوقات و ممکنات نسبت می دهد که بیانگر داشتن دست، وجه، دیده شدن، آمدن، استهزاء کردن و مکر نمودن خداوند است. مفسّران عمدتاً این قبیل آیات را در گروه متشابهات به حساب آورده و تحت عنوان صفات خبری یا آیات تشبیهی، مورد بحث و بررسی قرار داده اند و هر کدام با معیارها و ملاک های خود به سراغ این آیات رفته و به تفسیر آن پرداختند. در این میان مفسّران شیعه و اهل سنّت به دلیل گستره ی فکری و اندیشه های کلامی و داشتن اصول و پایه های عقیدتی، در طول تاریخ اسلام هر کدام روش خاصّی را در تفسیر آیات متشابه صفات الهی دنبال کرده اند؛ هر چند که در موارد متعدّدی تفسیر مشترکی ارائه نموده اند. در این پژوهش، متون مختلف تفسیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و این نتیجه حاصل شده که مفسّرانی که در تفسیرشان، این گونه آیات را در کنار آیات محکم قرار داده و با دلائل عقلی و نقلی و تأویل آنها، خداوند را از هرگونه نقص و عیب و تشبیه و تجسم منزّه دانسته اند نسبت به سایر مفسّران دیگر در این باره جامع و دقیق سخن گفته اند.

آیات بسیاری از آخرین کتاب الهی به سرگذشت قوم یهود و پیامبر آنان اختصاص یافته است، و انحرافات و اشتباهات آنان بارها و بارها در قرآن مطرح شده است، به نحوی که هیچ قومی به اندازه ایشان مورد سرزنش و توبیخ قرار نگرفته اند، تا جایی که آیات الهی آنان را به عنوان دشمن ترین انسان ها نسبت به مسلمانان معرفی نموده است. هدف اصلی این رساله بیان علل و ریشه های انحرافات اجتماعی قوم یهود در آیات قرآن و احادیث می باشد. که با مطالعه و تحقیق کتب مختلف، منابع و مراجع معتبر به این موضوع پرداخته شده است. بحث و بررسی آیات الهی بیانگر این است که عامل و ریشه اصلی انحرافات و کجروی های این قوم، انحراف از مسیر حق یعنی صراط مستقیم است. زیرا آنان به هیچ یک از عقاید و اصول دین ( توحید، نبوت و معاد) ایمان واقعی نیاورده و تمامی مبانی دین را دستخوش تغییرات و تحریفات کرده اند. البته انحراف آنان فقط در اصول و مبنای دین نبود، بلکه از جهت صفات و ویژگی های اخلاقی نیز دارای خصائص زشت و ناپسند اخلاقی بوده اند؛ خصیصه هایی که زمینه و عامل ارتکاب به اعمال زشت در آنان گردیده و آنها را به ورطه سقوط و هلاکت رسانید. علاوه بر این که یهودیان به سبب عدم باورهای صحیح و اخلاق انسانی و دینی، به علت صفت رذیله و زشت تحریف گری حتی احکام الهی نازل شده از سوی خداوند را مطابق با مطامع دنیوی و خواهش های نفسانی خود تغییر داده و مطابق میل خود ساختند. در این نوشتار به خواست الهی ابتدا ریشه ها و علل انحرافات آنها را در عقاید، اخلاق و احکام با توجه به آیات الهی مورد بحث و بررسی قرار داده، سپس به مقایسه آنان با اقوام منقرض شده عاد و ثمود که در قرآن کریم به آنها اشاره شده، پرداخته است واژگان کلیدی: یهود در قرآن، انحرافات اجتماعی، کتاب مقدس، تورات

چکیده مستشرقان در ضمن ارائه ی نظرات خویش، اشکالاتی بر قصص قرآن وارد ساخته اند که تحقیق حاضر با عنوان «بررسی و نقد آراء مستشرقان درباره ی قصص قرآن»، علاوه بر گردآوری و دسته بندی این اشکالات در یک مجموعه، به نقد و بررسی آنان پرداخته است. این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است که در فصل اوّل نخست به توضیح معنای واژه های پرکاربرد آن همچون قصّه، قصص و مستشرقان پرداخته است. در فصل دوّم به منابع و مصادری که خاورشناسان برای داستان های قرآن قائل شده اند، پرداخته و ضمن دسته بندی آنها، مورد بررسی و نقدشان قرار داده است و از آن، این نتیجه حاصل شده که گویی مستشرقان به دنبال اثبات غیر وحیانی بودن قرآن و از جمله قصّه های قرآن هستند و برای این منظور، منابع و مصادر مختلفی غیر از وحی را برای آن معرّفی نموده اند در حالی که اکثر آنها ادّعایشان را بدون دلیل و مدرک کافی و یا با دلایل ضعیف و غیر قابل قبول مطرح کرده اند که در این پژوهش تمام آنها با ارائه ی دلایل مستند ردّ شده اند. در فصل سوّم با عنوان «روش داستان پردازی قرآن» اشکالاتی که ایشان بر ساختار ادبی قصّه های قرآن وارد ساخته اند، مطرح شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است که این اشکالات عبارتند از: عدم رعایت تسلسل زمانی در قصص قرآن، وجود تکرار و حذف جزئیات در آنها. به عنوان یک نتیجه گیری کلّی می توان گفت از آنجا که قرآن کریم با هدف عبرت آموزی و نه داستان سرایی، قصّه-هایی از انبیاء پیشین و گذشتگان را در نهایت ایجاز و اعجاز آورده، پس لزومی نداشته که خط سیر تاریخی را در نقل این داستان ها رعایت کند و یا اینکه همه ی جزئیات اتفاقات را روایت کند بلکه از اسلوبی منحصر به فرد و هنرمندانه در روایت کردن آنها استفاده کرده که به اصل آنها نیز آسیبی وارد نساخته است و حتّی به نظر می رسد که برخی از داستان ها تکرار شده اند که درواقع تکرار نیست بلکه استفاده از مطلبی واحد است در جهت رساندن معانی مختلف. فصل چهارم پژوهش به اشکالاتی که از سوی خاورشناسان بر محتوای قصص قرآن وارد شده پرداخته است. این اشکالات عبارتند از: دوگانه نگری قرآن به حضرت ابراهیم(علیه السلام)، اشکالات داستان صالح )علیه السلام)و هود(علیه السلام)، یعقوب(علیه السلام) نواده ی ابراهیم(علیه السلام)،اسحاق (علیه السلام)، ذبیح ابراهیم(علیه السلام(، تناقض در آیات مربوط به عصای موسی(علیه السلام)و مریم)س) خواهر هارون (علیه السلام). در نهایت آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که چون خاورشناسان با اهداف و پیش فرض های خاصّ خود به مطالعه ی داستان-های قرآن پرداخته اند، گاهی آراء ناصواب و متناقضی را در این زمینه بیان نموده اند که به لطف خداوند بطلان این آراء اثبات گردید. کلید واژه ها: قصص قرآن، مستشرقان، قصص عهدین.

در این پایان نامه موضوع وجود یا عدم وجود ترادف در قرآن مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. ابتدا ترادف در لغت و اصطلاح و زبان شناسی تعریف شده و دیدگاه های مخالفان و موافقان مورد ارزیابی قرار گرفته است. این ارزیابی ها نشان داده است که موافقان دقت و موشکافی لازم را در معنای دقیق واژگان به کار نگرفته اند. از سوی دیگر مخالفان برخلاف موافقان با توجه به معنای اصیل واژه ها و این که هر کلمه برای دلالت بر یک معنای خاصی وضع شده است، وجود ترادف در قرآن را رد می کنند. موضوع دیگری که در این پایان نامه مورد توجه قرار می گیرد، ارتباط ترادف با برخی دانش های علوم قرآنی مانند: احرف سبعه، وجوه و نظایر، تأکید، آیات متشابه و تفسیرمی باشد. اتفاق نظری از سوی عالمان شیعه و سنی درباره ی پذیرش حدیث احرف سبعه وجود ندارد. از این رو، ارتباط آن با ترادف احتمال بعیدی به نظر می رسد. با توجه به این موضوع که مجوز تبدیل الفاظ مترادف به یک دیگر باعث نابودی اعجاز قرآن می شود. از سوی دیگر وجوه و نظایر نشان می دهد که وجود معنی واحد در میان معانی گوناگون دو واژه دلیلی بر وجود ترادف نیست. همچنین در تأکید و متشابه دو واژه می توانند دارای معانی نزدیک باشند، اما نمی-توانند مترادف کامل باشند. اما ترادف در بحث تفسیر آیات به جهت تفهیم و توضیح معانی با در نظر گرفتن عدم ترادف تام بین واژگان می تواند به کار رود. در این جا مفسران باید به موارد استعمال واژگان در قرآن توجه داشته باشند و تا آن جا که می توانند از هم معنایی کامل بین کلمات بپرهیزند. از آن جا که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت بر پیامبر اکرم نازل شده است، بهترین و ارزشمندترین منبع برای مقایسه ی موارد استعمال واژگان مترادف به شمار می رود. با بررسی های انجام گرفته و همچنین ذکر نمونه هایی از قرآن روشن می-شود که کلمات هم معنا، با توجه به بافت و سیاقی که در آن به کار رفته اند امکان جانشینی با مترادفاتشان را ندارند و تمام الفاظ به کار رفته در قرآن، در جایی متناسب بامعنایشان استعمال شده اند. همچنین دو واژه ممکن است دارای معنی و مفهوم واحدی باشند اما هم-معنای مطلق نیستند. زیرا این دو واژه گرچه می توانند در برخی جهات شبیه به هم باشند ولی در سطوح دیگر دارای تفاوت های معنایی با هم هستند. در این پایان نامه وجود ترادف در قرآن رد می شود.

موضوع این پایان نامه بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین است. صحاح سته و کتب اربعه نزد دانشمندان اهل سنت و شیعه جایگاه والایی داشته و به عنوان نخستین و مهم ترین جوامع حدیثی نزد آنان شناخته شده اند. هر یک از این کتاب ها از نظر ساختار، محتوا و سند، نقاط قوت و ضعفی دارند که باعث می شود در اعتبار و صحت، نسبت به دیگری در رتبه ی بالاتر یا پایین تری قرار گیرند. بررسی ویژگی های هر یک از این کتاب ها زمان زیادی را طلب می کند. و نیز تحقیقی فراتر از محدوده ی یک پایان نامه است. از این رو در این نوشتار برای دست یابی به امتیازها و ضعف های صحاح سته و کتب اربعه به رأی و نظر دانشمندان حدیث شناس رجوع شده است. و براساس همان آراء به بررسی تطبیقی این آثار روایی پرداخته شده است. شاید بتوان گفت چنین تحقیقی از اعتبار بیشتری برخوردار است، به این جهت که برمبنای آراء دانشمندان صاحب نظر در دانش حدیث صورت گرفته است. این پایان نامه با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا، به بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین پرداخته است. در این تحقیق بعد از ارائه دیدگاه های دانشمندان در مورد ساختار، محتوا و سند احادیث صحاح سته و کتب اربعه به تحلیل و تطبیق آن آراء پرداخته شده است. در پایان مشخص شد که به لحاظ ضعف های محتوایی و سندی، صحاح سته عنوان مناسبی برای کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت نیست. زیرا از این عنوان صحت و اعتبار کامل احادیث آنها برداشت می شود، در صورتی که در این تحقیق ثابت شده است که مملو از ضعف های محتوایی و سندی هستند. همچنین به جهت ضعف ها و انتقادهای فراوان وارد شده به کتاب بخاری و مسلم، نام گذاری آنها به صحیح نیز مناسب نیست. علاوه بر این مشخص شد که تمجید و تکریم بسیار آنها مبالغه است. کتب اربعه نیز دارای ضعف هایی هستند اما اغراقی در صحت کامل آنها وجود ندارد. و مشخص شد که این آثار روایی از لحاظ ویژگی های محتوایی و سندی و اعتبار در جایگاه بالاتری از صحاح سته قرار دارند.

قرآن و روایات شماری از گفت¬وگوهای پدران با فرزندان را در بر دارند که در این نمونه¬ها، متناسب با موضوع گفت¬وگو و هدف مورد نظر از آن، و نیز شرایط و وضعیّت طرف مقابل، شیوه¬های برجسته و متمایزی بکار گرفته شده است. تا در رسیدن به نتیجه مطلوب گفت¬وگو، خواه قانع سازی طرف مقابل یا تقریب دیدگاه¬های طرفین، اثربخشی مفیدی داشته باشد. در این پژوهش نگارنده در حدّ وسع به بررسی انواع شیوه¬های بکار گرفته شده و محتوای مطرح شده در این گفت¬وگوها پرداخته است. با هدف شناخت و آگاهی بر این گفت¬وگوها و استفاده از آنها بعنوان یک اسلوب و روش تربیّتی در باز کردن و گشودن کانالهای ارتباطی با فرزندان مطابق مسلک قرآنی، چرا که از طریق گفت¬وگو پایه¬های عقیدتی نزد فرزندان تقویت و مفاهیم تربیّتی در آنان کاشته می¬شود. و اندیشه¬های باز بر متغیرات عصر و زمانه شکل می¬گیرد و این چنین نمی¬شود مگر با ایمان به ضرورت هدف قرار دادن قرآن به عنوان شاه¬راهی برای حیات و منبعی برای دانش و معرفت. بخاطر محقّق شدن اهداف مورد نظر، این پژوهش در چند فصل تنظیم شده است. ابتداء مفهوم گفت¬وگو در تربیّت اسلامی از طریق معانی لغوی حوار(گفت¬وگو) در لغت عربی و معنای اصطلاحی آن و دلالت¬های تربیتی¬اش بررسی شده است. سپس آداب و شرایطی که قرآن و روایات ارائه داده تا آدمی در پرتو آنها توان یابد، گفت¬وگوی مفیدی انجام دهد و به راحتی بتواند پیام خویش را به دیگران برساند ذکر شده است. و در ادامه به بیان نقش گفت¬وگو در رابطه¬ی بین پدران و فرزندان پرداخته و در نهایت مبانی ارتباط پدران با فرزندان و شیوه و محتوای گفت¬وگوی آنان را تبیین کرده¬ است. روش تحقیق مورد استفاده اسنادی وکتابخانه¬ای است.

داستان ها دارای ویژگی ها و شیوه های بیانی متنوع و گوناگونی هستند که درک و فهم صحیح پیام آن ها، به شناسایی درست اهداف، ویژگی ها و شیوه های بیان آن داستان ها بستگی دارد. قرآن کریم نیز با توجه به اهمیت و نقش داستان در تربیت روحی و روانی انسان ها، حجم زیادی از آیات خود را به داستان و داستان گویی اختصاص داده و برای بیان آن ها از شیوه های گوناگونی استفاده کرده است که شایسته تحقیق و بررسی بیشتری هستند. نگارنده نیز با توجه به اهمیت و شایستگی این موضوع؛ به بررسی و تحلیل ویژگی ها، اهداف، عناصر و شیوه های بیان داستان های قرآنی پرداخته و برای انجام این کار، بیشتر به منابعی رجوع کرده است که داستان های قرآنی را از دیدگاه هنر و ادبیات مورد پردازش قرار داده اند. نتیجه تحلیل ها و بررسی ها این است که داستان های قرآن کریم، از نوع و ماهیت تاریخی و حقیقی برخوردارند ؛ اما قرآن برای بیان بهتر این حقایق و تأثیرگذاری بیشتر آن ها بر مردم، برخی عناصر هنری و ادبی داستان گویی را به خدمت گرفته است؛ ولی از نمادانگاری بی پایه و اساس، پرهیز نموده است. علاوه بر این، افسانه انگاری و اسطوره پنداری تعدادی از داستان های قرآن کریم، در برداشت های نادرست برخی از قرآن پژوهان از اصطلاح «أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ» ریشه دارد که این برداشت های نادرست نیز موردنقد و بررسی قرارگرفته است.

چکیده روایات مأثوری که به تبیین و تفسیر آیات قرآن کریم می پردازد از صدر اسلام تا به حال بهترین برداشت تفسیری از آیات قرآن کریم را در پیش روی ما قرار داده است اما تفسیر مأثوری که از آیات صورت گرفته، اختلافاتی را در تبیین و تفسیرآیات بین مسلمین ایجاد نموده، با وجود اینکه در بین روایات تفسیری می توان روایات مشترک فراوانی را بیان نمود که سبب کم کردن اختلافات در تبیین و تفسیر آیات گردد همانطور که ما در این پایان نامه این کار را انجام داده ایم و روایات مشترک فراوانی که از نظر سند ومتن یکی هستند و این روایات شامل روایات نبوی، علی بن ابیطالب، ابن عباس، ابن مسعود، و بعضی دیگر از أصحاب برگزیده آن حضرت می باشد، و یا اینکه سند(مصدر)روایات متفاوت اما از نظر متن مشترک یا نزدیک به مشترک اند را در تبیین و تفسیر آیات جمع آوری و بیان کرده ایم. و بااین کار امکان نزدیک کردن دیدگاه های دو گروه بزرگ مسلمین را در زمینه ی مباحث قرآنی فراهم نموده. همچنین بیان روایات مشترک در تفسیر آیات قرآن کریم تأییدی بر صحت روایات وارده در تفاسیر مأثور شیعه و سنی است. کلید واژه:تفسیر مأثور، مشترکات روایی، تفسیر شیعه، تفسیر سنی

یکی از ویژگی های بارزی که در تفاسیر عرفانی به چشم می خورد نگاه تأویل گونه و رمزی و توجه به معانی باطنی آیات است، قرآن کریم با وجود تمثیل های گوناگون و اشارات و کنایات زمینه شکل گیری این نوع تفسیر را فراهم آورده است، از آنجا که حجم قابل توجهی از این کتاب الهی به بیان قصه ها اختصاص یافته است، مفسران عارف از این بخش غفلت نورزیده اند و از آن بهره های عرفانی فراوانی برده اند و با شیوه های گوناگون آن ها را تأویل و تفسیر کرده اند. نویسنده نیز با توجه به اهمیت موضوع به «نقد و بررسی شیوه های بیان و برداشت مفسران عارف از قصه های قرآن» پرداخته و برای انجام این کار معیارهای صحت برداشت های عرفانی از قصه های قرآن را از دیدگاه افراد صاحب نظر مورد پردازش قرار داده است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.