فلات ایران، از سرزمین های بلند شرق ترکیه و عراق به غرب افغانستان و پاکستان کشیده شده است. از نظر جغرافیایی جانوری، یک چهارراه ارتباطی بین جنوب شرق اروپا، شمال غرب هند و غرب پاکستان از یک طرف و آسیای مرکزی و شمال شرق آفریقا و عربستان از طرف دیگر است. چهار زیر گونه از کمپلکس وزغ سبز به عنوان نماینده های انشعاب غربی در فلات ایران مورد بررسی قرار گرفته اند. بر اساس تحقیق وسیع، جمع آوری نمونه ها از اغلب قسمتهای فلات ایران و بررسی نمونه ها از کلکسیون های موزه ای، با بکارگیری روش های اماری از جمله: t-test ca (cluster analysis) anova سیستماتیک و بیوجغرافیایی وزغ سبز مورد بررسی و مطالعه دقیق قرار گرفت. همچنین وضعیت سیستماتیکی چهار زیرگونه وزغ سبز عربی، وزغ سبز کرمانی، وزغ سبز تورانی، وزغ سبز معمولی بر اساس 20 صفت خاص گونه ای مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه حاضر بر اساس نتایج آنالیزهای t-test, anova, cluster نشان می دهد که این چهار زیرگونه شباهت مورفولوژیکی خیلی نزدیکی باهم دارند و حدود مشخصی را نشان نمی دهند. نتایج بیومتری این چهار زیر گونه تفاوت چندانی باهم ندارند و دامنه تغییرات درون گروهی هرزیرگونه مشخص نمی باشد. ساختار اسکلت گونه وزغ سبز با ساختار اسکلت قورباغه مردابی مقایسه شد.برای این منظور اسکلت ناحیه سر جدا شد. بعد از تمیز کردن، جمجمه ها بررسی شد. نتایج نشان داد که تفاوت های بارزی بین جمجه این دو گونه وجود دارد. جمجمه قورباغه مردابی در برخی نقاط کاملا استخوانی نشده است و حالت غشایی دارد و حتی در بخش هایی که استخوانی شده، استخوان استحکام لازم را ندارد. این در حالی است، که جمجه گونه وزغ سبز، تقریبا در تمام بخش ها استخوانی شده و استخوان ها استحکام لازم را دارند. تفاوت بارز بین این دو گونه، در شکل استخوان sphenethmoid است، که در وزغ حالت مثلثی دارد ولی در قورباغه حالت مستطیل دارد. استخوان های سقف، کام، کاسه مغز، فک پایین و دندان بندی دو گونه مقایسه شده است.

based on the latest records of typhlops vermicularis merrem, 1820 from iran, this species is distributed in the northern and southern regions of the country. in this study, new records of typhlops vermicularis are presented and it is shown that distribution range of this species is extended towards the eastern and western iran, and according to the new distribution map, it can be assumed that t. vermicularis is distributed all over iran. in this study 103 specimens of typhlops vermicularis collected from 16 distinct localities from all over iranian plateau and out of it were examined. post- anova pair wise analysis and two multivariate analysis including principal component analysis (pca) and cluster analysis based on 19 metric and 7 meristic characters across all groups verified significant intra- and –interspecific differences in some important characters. results of multivariate analyses showed that there is no significant differences between different populations of this species, and so it seems that the distribution range of this species is continuously extended from north africa, southeastern europe to northern afghanistan, a wide area with homogenous populations (the relevant morphological and molecular data are under preparation and will be published in the forthcoming paper). in addition, three specimens of ramphotyphlops braminus (daudin, 1803) are reported from iran for the first time. the specimens were collected in residential sites in bandar abbas and ahvas cities in south and southwestern iran and qeshm city on qeshm island as well. the morphology characters of collected specimens are presented. these specimens represent the first certain localities of the species in iran and the locality of and are only representative of typhlopidae in the islands of the persian gulf.

خانواده یوبلفاریده(eublepharidae) یا جکوهای پلنگی (leopard geckos) به عنوان یک گروه مونوفایلیتیک، دارای شش جنس و بیش از 20 گونه می باشد، که انفرادی در جنوب تایلند، مالزی، هند، امریکای مرکزی، شرق و غرب قاره افریقا، جنوب غربی آسیا (افغانستان،پاکستان، ترکمنستان، ترکیه و ایران) پراکنده شده اند. جنس یوبلفاریس شامل چهار گونه است که همگی در جنوب غربی آسیا مستقر شده اند، از جنس یوبلفاریس(eublepharis) در ایران سه گونه در شمال شرقی (جنوب کوههای کپه داغ)، در نواحی مرزی با افغانستان، پاکستان و تپه های گچی سنگلاخی کوههای زاگرس در جنوب غربی ایران وجود دارد. بر اساس کار وسیع بیابانی از اردیبهشت 1386 تا آبان 1389، از هشت ایستگاه در مناطق مختلف غرب وجنوب غربی فلات ایران 25 نمونه (13 نر، 12 ماده) از e. angramainyu جمع آوری و شناسایی شد. در این تحقیق 27 صفت متریک و مریستیک این گونه مورد بررسی قرار گرفت. سپس داده ها با استفاده از برنامه نرم افزاری spss-16 مورد آنالیز آماری قرار گرفتند. دی مورفیسم جنسی درون جمعیت های این گونه بررسی شد، براساس مطالعه اخیر ما بر روی گونه e. angramainyu در غرب و جنوب غربی فلات ایران به طور واضحی دو جنس را از یکدیگر جدا شدند. طی سالیان اخیر آناتومی مقایسه ای جمجمه در میان تاکسون های مختلف سوسماران یا در میان گونه های خاص سوسماران نظر زیست شناسان را به خود جلب کرده است. با توجه به اینکه دو خانواده جکونیده و یوبلفاریده از منظر فیلوژنتیکی به هم بسیار نزدیک و از لحاظ مورفولوژیکی متفاوت می باشند. ولی تا کنون مطالعات اندکی در مورد مقایسه جمجمه آنها صورت گرفته است. در این مطالعه، ابتدا ساختارهایی نظیر سقف جمجمه، کام، جعبه مغزی، فک پایین و دندان های گونه های eublepharis angramainyu جمع آوری شده از استان کرمانشاه و asaccus elisae از استان لرستان در غرب وجنوب غربی فلات ایران از دو گروه خواهری خانواده eublepharidae و gekkonidae را توصیف می کنیم و سپس جمجمه ها را با یکدیگر مورد مقایسه قرار می دهیم و الگوی تنوع بین جمجمه های این دو گونه را به طور مورفولوژی و عملکردی مورد مطالعه قرار می دهیم تا از تفاوتهای جزیی بین آنها برای تشخیص جایگاه تکاملی آنها از نظر ساختارجمجمه استفاده کنیم. در طی مطالعات گسترده برروی فون خزندگان غرب فلات ایران چهار نمونه از tropiocolotes helenae helenae از تپه های سنگلاخی اطراف قصر شیرین و یک نمونه از سرپل ذهاب، استان کرمانشاه جمع آوری شده و بر اساس صفات متریک و مریستیک مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. تفاوتها و شباهت های این نمونه های جدید با نمونه های استانهای ایلام و لرستان مورد بررسی واقع شده و برای نخستین بار یک جفت منافذ قاعده دمی در جنس نر و ماده تشخیص داده شده و ارزش سازشی احتمالی این منافذ مورد بحث قرار گرفت.به منظور مطالعه کنه های اکتوپارازیت نمونه هایی در مناطق نفت شهر، کرمانشاه و مسجد سلیمان جمع آوری، برای بررسی میزان آلودگی نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و کنه های اکتوپارازیت آنها جدا و سناسایی شدند.

چکیده: در این تحقیق تعداد 8 گونه متعلق به 8 جنس و 4 خانواده از فون سوسماران منطقه مطالعاتی جمع آوری و با توجه به صفات مورفومتریک و مورفولوژیک به شرح زیر شناسایی شدند: laudakia nupta, trapelus lessone, cyrtopodion scabrum, carinatogecko heteropholis, ophisops elegans, lacerta media, acanthodactylus boskianous, eumeces schneiderii. در بررسی های آماری انجام شده روی گونه های مذکور مشخص شد که در این ناحیه سوسماران خانواده لاسرتا فراوانترین گروه و خانواده سینسیده کمترین فراوانی را دارند. همچنین این بررسی ها نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر صفت طول پوزه تا مخرج در گونه هایophisops elegans ,laudakia nupta, trapelus lessone, cyrtopodion scabrum این منطقه با سایر مناطق مطالعه شده در ایران وجود ندارد. بررسی های انجام شده روی گونه o. elegans از جنبه دیمورفیسم نشان داد که بین جنس نر و ماده در این گونه دیمورفیسم جنسی وجود دارد به طوری که اندازه سر و طول اندام های حرکتی عقبی و جلویی در جنس نر بیشتر از جنس ماده می باشد ولی فاصله بین اندام های حرکتی در جنس ماده افزون تر از جنس نر می باشد. علاوه بر این مطالعاتی که روی انگل های خارجی این گونه انجام شد نشان داد که کنه های جنس haemaphysalis به صورت انگل خارجی بر روی بدن این سوسمار زندگی می کنند. همچنین مطالعات اسکلتوکرونولوژی بر روی استخوان های ران از گونه o. elegans به منظور تعیین سن نمونه های جمعیت این گونه انجام شد. با شمارش و آنالیز خطوط توقف رشد (lag) در نمونه های مختلف این گونه، حداکثر طول عمر برای جنس ماده 5 سال و برای جنس نر 4 سال تخمین زده شد. میانگین سن در جنس ماده 22/2 و در جنس نر 15/2 می باشد. این مطالعات همچنین نشان داد که رابطه مستقیمی بین svl وlag وجود ندارد. از نظر ترکیب جمعیتی، افراد یک ساله بیشترین فراوانی را در جمعیت دارا می باشند و هرچه سن افزایش می یابد فراوانی نمونه ها در جمعیت کاهش پیدا می کند. مطالعات تشریحی و بافت شناسی صورت گرفته بر روی دستگاه ادراری - تناسلی گونه a. boskianous نشان داد که جنس ماده این سوسمار یک گونه تخم گذار لسیتوتروفیک است، تخمدان آن دارای یک بستر زاینده در نزدیکی سطح پشتی تخمدان می باشد و فولیکول ها در مراحل مختلف رشد در استرومای تخمدان پراکنده اند. دو اویداکت در این گونه در ناحیه واژن در همدیگر ادغام می شوند و از طریق یک لوله مشترک در ناحیه اوردئوم به کلواک باز می شوند. در جنس ماده بین دستگاه ادراری و تناسلی ارتباطی دیده نشد. هر میزنای به صورت منفرد به دیواره پشتی اوردئوم نفوذ کرده و در نهایت آن ها از طریق یک کانال مشترک وارد اوردئوم می شوند. در جنس نر و ماده این گونه بین دستگاه ادراری و تناسلی ارتباطی دیده نشد. درون لومن اپیدیدیم گرانول های ترشحی وجود دارد. به نظر می رسد که در این گونه اپیدیدیم در ساختن مایع منی نقش داشته باشد. کلیه در این گونه از نوع متانفریک بوده و نفرون در آن از جسمک کلیوی، لوله پیچیده نزدیک، لوله پیچیده دور، لوله جمع کننده و مجرای جمع کننده تشکیل شده است. در این سوسمار کلواک از سه بخش کاپرودئوم، اوردئوم و پروکتودئوم تشکیل می شود. به موازات کاپرودئوم بخش قدامی اوردئوم قرار می گیرد و بخش انتهایی کاپرودئوم از طریق اسفنگتری به ناحیه قدامی – شکمی اوردئوم باز می شود. اوردئوم در انتها به پروکتودئوم متصل می شود که آن در محل مخرج در تماس با محیط بیرون می باشد. در دیواره پشتی از انتهای اوردئوم و پروکتودئوم غدد ترشحی وجود دارد. این غدد از نوع خوشه ای – لوله ای بوده و دیواره آن ها با سلول های استوانه ای مفروش شده است.

چکیده جنس trapelus به عنوان یک گروه مونوفایلیتیک دارای حدود 14 گونه می باشد. که در سراسر شمال آفریقا و منطقه saharo-sindian از جنوب غربی آسیا پراکنش دارد. حضور چهار گونهt.agilis , t.lessonae t.ruderatus و t.megalonyx در ایران قطعی است. t.lessonae در ایران در استان های آذربایجان غربی و شرقی، مرکزی، قم، اصفهان، لرستان، همدان، فارس، ایلام، زنجان، قزوین، کهکیلویه و بویر احمد، چهارمحال وبختیاری، خوزستان، کردستان و کرمانشاه دیده می شوند. رستگار پویانی(2000) در بحث های تاکسونومیکی، کار نمونه برداری و بررسی های موزه ای تغییراتی در سیستم نامگذاری چندین گونه و زیرگونه trapelus که در فلات ایران و مناطق مجاور بودند انجام داد از جمله اینکه تمام جمعیت های متعلق به t.r.ruderatus را تحت نام اصلی "lessonae" قرار داد و مجموعه جدید را t.lessonae(de filippi,1865) دانست زیرا مطابق قوانین بین المللی نامگذاری حیوانات، t.lessonae نام قدیمی تر بود. بر اساس کار وسیع بیابانی از پاییز1386 تا بهار 1389 در مناطق مختلف از فلات ایران و استفاده از نمونه های موزه ای، 177 نمونه نر و ماده از گونه t.lessonae بر اساس 40 صفت متریک و مریستیک مورد مطالعه قرار گرفت. سپس داده ها با استفاده از برنامه نرم افزاری spss-16 و s-plus2000 مورد آنالیز آماری قرار گرفت. تغییرات جغرافیایی درون جمعیت های این گونه مورد مطالعه قرار گرفت. براساس مطالعه اخیر ما بر روی گونه t.lessonae در سراسر فلات ایران، سه گروه شرق، غرب و مرکز زاگرس بطور واضحی از یکدیگر جدا شده اند. آناتومی مقایسه ای جمجمه در میان تاکسون های مختلف سوسماران یا در میان گونه های خاص سوسماران همواره بیولوژیست ها را به خود جذب می کند با توجه به اینکه آگاما ها گروه بزرگی از سوسماران را تشکیل می دهند ولی تا کنون مطالعات جامعی در مورد جمجمه آنها صورت نگرفته است. در این مطالعه، ابتدا ساختارهایی نظیر سقف جمجمه، کام، جعبه مغزی، فک پایین و دندان های گونه های trapelus agilis جمع آوری شده از استان فارس و phrynocephalus persicus از استان مرکزی در مرکز فلات ایران از خانواده agamidae راتوصیف، و سپس جمجمه این دو را با یکدیگر مورد مقایسه قرار می دهیم و الگوی تنوع بین جمجمه های این دو گونه را به طور مورفولوژی و عملکردی مطالعه نموده تا تفاوت های جزیی بین آنها را برای تشخیص جایگاه تکاملی از نظر ساختار جمجمه مشخص کنیم. در نهایت به بررسی انگل های خارجی trapelus lessonae پرداخته و تأثیر آنها را در این گروه مشخص مورد بررسی قرار می دهیم.

طی سفرهای متوالی به منطق? مطالعاتی در فاصل? سالهای 90-890 تعداد 82 نمونه سوسمار جمع آوری گردید. در ضمن جمع آوری مطالعاتی نیز در زمین? موقعیت جغرافیایی، میزان بارندگی، پوشش گیاهی و حیات وحش منطق? مورد نظر صورت گرفت. علاوه بر این، در مورد هر یک از نمونه های جمع آوری شده مطالعاتی از نظر محل زیست، نوع تغذیه، روش تولید مثل و رفتار در محیط طبیعی، انجام شد. نمونه های جمع آوری شده سپس به آزمایشگاه منتقل و در آنجا پس از تثبیت کردن با فرمالین 4 درصد یا اتانول 90 درصد صفات متریک و مریستیک آنها با ابزارهای مربوطه مورد بررسی دقیق قرار گرفت. متعاقباً با توجه به این صفات و بر طبق کلیدهای شناسایی معتبر خانواده، جنس، گونه و در بعضی موارد زیرگون? آنها شناسایی گردید. بطور کلی در این تحقیق 10 گونه سوسمار متعلق به 10 جنس از 6 خانواده از فون سوسماران منطقه جمع آوری و بر اساس 17 صفت ریختی به شرح زیر شناسایی شدند. از خانواد? آگامیده در این مطالعه از دو جنس لواداکیا و تراپلوس، گونه هایی جمع آوری شد به این ترتیب که از جنس لوداکیا گون? laudakia nupta nupta که یک سوسمار صخره زی و تخمگذار است شناسایی گردید که شاخص اصلی آن داشتن همی پنیس سیاه رنگ و وجود حلقه در فلسهای دم است. از جنس تراپلوس گون? trapelus lessonae جمع آوری شد که سوسماری دشت زی بوده وشاخص آن عدم تشکیل حلقه در فلسهای دم و وجود فلسهای کوچک در بین فلس های بزرگ در سطح پشتی ران می باشد. از خانواد? gekkonidae از دو جنس سیرتوپودیون و آساکوس گونه هایی جمع آوری شد به این ترتیب که از جنس سیرتوپودیون، گونه cyrtopodion scabrum که به عنوان یک سوسمار خانگی شناخته شده و در خانه ها و بناهای قدیمی دیده می شود، شناسایی گردید. این گونه که در همه مناطق ایران دیده میشود شب فعال است و دارای خاصیت اتوتومی در دم می باشد. از جنس آساکوس گونه asaccus elisae شناسایی گردید که از مشخصات اصلی این گونه شب فعال بودن، صخره زی بودن و قدرت شنوایی بالا می باشد و از طریق دشت های ساحلی و خلیج فارس به ایران نفوذ کرده است. از خانواد? lacertidae و از جنس اوفیسوپس، زیرگونه elegans ophisops elegans که پراکنش آن در تمامی مناطق ایران است شناسایی گردید. این گونه از نظر رنگ بسیار متنوع است و معمولاً در جنس نر اندازه سر بزرگ تر از ماده است. این گونه دارای منشاء ایرانی است و انداز? اندام های حرکتی جلویی و عقبی تفاوت معنی داری را در دو جنس نشان می دهد. از جنس آکانتوداکتیلوس، گونه nilsoni acanthodocthylus شناسایی شد که پراکندگی جهانی این گونه منحصر به ایران بوده و فقط از حوالی قصر شیرین گزارش شده است. این گونه در تپه ماهورها مشاهده می شود. از خانواد? uromastycida، و از جنس اوروماستیکس، گونه uromastyx laricatus جمع آوری و شناسایی شد. این گونه ساکن مناطق بیابانی و نیمه بیابانی است و درگرم ترین ساعات روز زمانی که سوسمارهای دیگری در لانه های خود هستند بیرون آمده و روی بلندی تپه ها حمام آفتاب می گیرد. این سوسمار گیاهخوار بوده و دارای دمی ضخیم و خشن و حاوی برآمدگی های خاردار می باشد. از خانواد?eublepharidae ، از جنس ائوبلفاریس نمونه هایی جمع آوری و شناسایی گردید. گون? eublepharis angramainya. یک سوسمار شب زی بوده، دم دارای خاصیت اتوتومی است و در نواحی نیمه بیابانی گرم، تپه ماهورهای گچی، زندگی می کند. از خانواده scincadae از دو جنس آبلفاروس و مابویا نمونه هایی جمع آوری شد. گونه ablepharus pannonicus سوسماری است که پلک های بالا و پائین در آن به هم متصل و یک صفحه شفاف تشکیل می دهند و به همین دلیل به اسکینک چشم ماری معروف شده است. سوراخ بینی در این گونه در وسط فلس بینی قرار دارد و تخم گذار است. از جنس مابویا گونه mabuya vittataشناسایی شدکه تخمگذار بچه زا می باشد و در مناطق نیمه بیایانی و در دمای 16 تا 20 درجه فعالیت می کند. در این تحقیق همچنین نمونه ای یافت شد، که شباهت زیادی به گونه های جنس laudakia دارد، ولی هنوز گون? آن شناسایی نشده و مطالعه روی آن ادامه دارد. در کل با توجه به نمونه های جمع آوری شده در این تحقیق و گزارشات دیگری که حاکی از وجود سایر گونه ها در منطقه است، از جمله mabuya urata و varanus griseus، lacerta media و با توجه به شرایط خاص اقلیمی بنظر میرسد که منطق? مطالعاتی از نظر فون سوسماران غنی بوده و انتظار می رود در مطالعات آینده یافته های جدیدی از این منطقه گزارش شود

از آنجا که خزندگان اهمیت فراوانی در شبکه حیات و اکوسیستم های خشکی دارند ما در این مطالعه به بررسی فون خزندگان و برخی جنبه های آناتومیکی و بافت شناسی یک گونه از سوسماران ساکن شرق استان لرستان پرداختیم. برای انجام این تحقیق سفرهای متعددی به مناطق مورد مطالعه که شامل شهرستان های درود، ازنا و الیگودرز بود انجام گرفت و طی آن نمونه های جانوری به طرق مختلف جمع آوری گردید. نمونه ها سپس در آزمایشگاه با استفاده از خصوصیات بیومتری و مورفولوژی و با کمک کلید های شناسایی مورد مطالعه قرار گرفتند و در نهایت تعداد 14 گونه از گروه های مختلف خزندگان به شرح زیر شناسایی شدند. از زیرراست? سوسماران تعداد 5 گونه سوسمار شامل: trapelus lessonae، laudakia nupta، cyrtopodion scabrum، lacerta media و ophisops elegans، از زیرراست? مارها تعداد 7 گونه مار شامل: natrix tessellata، malpolon monpesslanus، telescopus tessellates، typhlops vermicularis، corobella austriaca، eirenis collaris و dolichophis jugularis و از راست? لاک پشتان تعداد دو گونه لاک پشت شامل: mauremys caspica و testudo graeca جمع آوری و شناسایی گردیدند. سپس برای تعیین دی مورفیسم جنسی روی گونه trapelus lessonae مطالعاتی انجام گرفت، بدین ترتیب که تعداد 15 صفت در دو جنس نر و ماد? این گونه اندازه گیری شد. آنگاه با نرم افزار spss وs-plus دی مورفیسم جنسی در این گونه بررسی شد و مشخص شد که در سطح 5 درصد در سه صفت تفاوت معنی داری بین نر و ماده مشاهده می شود. در ادامه این تحقیق دستگاه ادراری-تناسلی گونه نامبرده مطالعه شد. برای این کار نمونه ها در دو فصل بهار و تابستان صید شدند. نمونه ها متعاقباً در آزمایشگاه تشریح شده و بخش های مختلف دستگاه ادراری تناسلی آن ها خارج و برای مطالعات بافت شناسی با میکروسکوپ نوری آماده شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که تولید مثل در این گونه فصلی است و فعالیت تولید مثلی در نمونه های صید شده در فصل بهار به طور مشخصی بیشتر از نمونه های تابستان است.

چکیده: استان آذربایجان شرقی با وسعت 46930 کیلومتر مربع در منتهی الیه شمال غربی ایران قرار گرفته است که از امتداد روزخانه ارس با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان همجوار می باشد. این استان از یک طرف با قرار گرفتن در محل تلاقی البرز و زاگرس دارای دامنه ها و دره های سر سبز بوده و از طرف دیگر در محل برخورد رشته کوه های زاگرس و آرارات قرار گرفته و تحت تأثیر جریانات آب و هوایی مدیترانه ای و اطلس شمالی می باشد. منطقه ارسباران در شمال استان و هم مرز با کشور آذربایجان و ارمنستان قرار دارد که بخش عمده این مطالعه در این ناحیه انجام شده است. 54 نمونه جمع آوری شده در این مطالعه ، متعلق به 5 جنس (darevskia ,eremias, iranolacerta ,lacerta ,ophisops) ، مربوط به خانواده لاسرتیده ها است. که شامل 7 گونه (o.elegan ، l.strigata، l.media ، l.brandtii ، e.strauchi ، e.pleskei ، d.raddei ) می باشد. در این میان گونه های darevskia raddei و ophisops elegans دارای جمعیت های زیادی در استان می باشند. با توجه به فراوان بودن نمونه های متعلق به گونه ophisops elegans دوشکلی جنسی مورد بررسی قرار گرفت. در بین صفات مورد مطالعه، پهنای کلواک به عنوان کلیدی ترین صفت در دوشکلی جنسی مشاهده شد.

گونه salamandra infraimmaculataدارای سه زیر گونه می باشد که از این سه زیر گونه فقط یک زیر گونه آن در ایران وجود دارد. بر اساس کار وسیع میدانه ای که در شهریور ماه 1391 و فروردین ماه 1392 تا خرداد ماه 1392 از مناطق مختلف استان کردستان در غرب ایران که تنها منطقه زیستگاهی زیر گونه salamandra infraimmaculata semenoviدر این کشور می باشد، 29 نمونه (13 نر و 16 ماده) از این زیر گونه جمع آوری و شناسایی شد و پس از بررسی های انجام گرفته مجدداٌ در زیستگاه خود رها گردیدند. 15 صفت متریک از این زیر گونه مورد بررسی قرار گرفت . داده ها با استفاده از برنامه نرم افزاریspss-17موردآنالیز آماری قرار گرفتند . دیمورفیسم جنسی در جمعیت های این زیرگونه بررسی شد، بر اساس مطالعه اخیر به طور نسبتاٌ واضحی دو جنس از یکدیگر جدا شدند . دیمورفیسم جنسی در چندین جمعیت از سمندر آتشین salamandra infraimmaculata semenoviاز استان کردستان در غرب ایران بررسی شد . مقایسه های آماری بین جنس های نر و ماده به عمل آمد . تفاوت های قابل توجه ای بین جنس ها از لحاظ مورفولوژی شان وجود داشت که نشان داد ماده ها دارای اندازه بزرگتری هستند . one-way anova وprincipal component analysis اختلافصفاتhnw , fll , bl را به طور معنی داری بین جنس ها نشان دادند(p≤0/05). ساختار اسکلت زیر گونه سمندر salamandra infraimmaculata semenoviاز مناطق مختلف استان کردستان با ساختار اسکلت قورباغه گونه rana ridibundaکه از مناطق مختلف استان کرمانشاه جمع آوری شده بودند مقایسه شد . برای این منظور جمجمه جدا شد . بعد از تمیز کردن ، جمجمه ها بررسی شد. نتایج نشان داد که تفاوت های بارزی بین جمجمه آن ها وجود دارد. جمجمه زیر گونهs. i. semenoviدر برخی نقاط استخوانی نشده و حالت غشایی دارد و حتی در بخش هایی که استخوانی شده استحکام لازم را ندارد . این در حالی است که جمجمه r. ridibundaبه نسبت در تما بخش ها استخوانی شده و از استحکام بیشتر برخوردار است . تفاوت بارز این دو جمجمه در شکل آن هاست که در s. i. semenoviبخش جلویی آن نسبت به r. ridibundaگردتر است . همچنین اختلافات مشخص دیگری بین جمجمه این دو تاکسون وجود دارد.

جنس pseudocerastes boulenger, 1896 از خانواده¬ی viperidae و زیرخانواده¬ی viperinae یا افعی¬های دنیای قدیم است که در خاورمیانه از شرق کشور مصر در غرب تا کشورهای افغانستان و پاکستان در شرق پراکنش دارد. این جنس شامل سه گونه¬ی p. fieldi، p. persicus و p. urarachnoides است که دو گونه¬ی آن در کشور ایران یافت می-شود. اهداف متعددی که در این تحقیق دنبال می¬شوند عبارتند از: تعیین تعداد گونه¬های جنس pseudocerastes در ایران؛ تعیین موقعیت افعی دم¬عنکبوتی، p. urarachnoides، درون این جنس؛ بررسی دوشکلی جنسی و تغییرات جغرافیایی در جمعیت¬های مختلف p. persicus در ایران؛ بررسی وجود یا عدم وجود سازگاری بین یافته¬های ریخت¬شناختی و مولکولی؛ تعیین زمان واگرایی سه گونه¬ی p. fieldi، p. persicus و p. urarachnoides از یکدیگر و عوامل موثر در این گونه¬زایی؛ بررسی و مطالعه¬ی جنبه-هایی از تاریخ طبیعی افعی دم¬عنکبوتی ایرانی. برای بررسی دوشکلی جنسی و تغییرات جغرافیایی در p. persicus تعداد 127 نمونه (50 ماده و 77 نر) از سراسر دامنه¬ی پراکنش آن در ایران بررسی شد. جهت بررسی دوشکلی جنسی در p. urarachnoides تعداد 25 نمونه (13 ماده و 12 نر) از استان ایلام بررسی شد. صفات ریختی به سه دسته¬ی متریک، مریستیک و چندحالتی تقسیم شدند. تحلیل¬های تک متغیره و چند متغیره با استفاده از نرم¬افزار spss16 برای آنالیز داده-های ریخت¬شناختی به کار گرفته شد. برای انجام مطالعه¬ی مولکولی روی جنس pseudocerastes تعداد شش نمونه¬ی بافتی از p. fieldi، چهار نمونه¬ی بافتی¬ از p. urarachnoides و 58 نمونه¬ی بافتی از p. persicus مورد استفاده قرار گرفت. ژن میتوکندریایی cytb برای مطالعه¬ی مولکولی استفاده شد. برای انجام مطالعات مولکولی از نرم¬افزارهای متعددی مانند bioedit، dambe، mega، mrbayes، paup4b، figtree، dnasp و tcs استفاده گردید. جمعیتی از افعی دم¬عنکبوتی ایرانی، p. urarachnoides، به مدت حدود 14 ماه جهت بررسی چرخه¬ی فعالیت سالیانه مورد پایش (monitoring) قرار گرفت. رفتار اغواگری دمی و شکارگری این افعی با استفاده از دوربین¬های هندی¬کم سونی تصویر برداری شد. ساختار ویژه¬ی دمی در افراد با اندازه¬ی مختلف (از svl = 200mm تا svl= 850mm) جهت بررسی نرخ رشد و تغییرات آلومتریک اندازه¬گیری شد. قطعه¬ی ژن cytb متشکل از 708 جفت باز است. درخت¬های حاصل از استنباط بیزین (bi)، حداکثر پارسیمونی (mp) و حداکثر احتمال (ml) توپولوژی کم و بیش مشابهی را نشان می¬دهند. طبق این درخت¬های تبارشناسی، گونه¬های p. fieldi، p. persicus و p. urarachnoides درون جنس pseudocerastes قرار می¬گیرند به طوری که گونه¬ی p. fieldi تاکسون خواهری تبار متشکل از p. persicus+p. urarachnoides را تشکیل می¬دهد. بر اساس آنالیز tcs، دو شبکه¬ی هاپلوتایپی مجزا برای p. filedi در شبه¬جزیره¬ی عربی و چهار هاپلوکلاد برای p. persicus در ایران یافت شد. طبق فرضیه¬ی ساعت مولکولی زمان اشتقاق گونه¬ی p. fieldi از تاکسون خواهری خود متشکل از p. persicus و p. urarachnoides در حدود 10 الی 11 میلیون سال قبل رخ داده است. واگرایی p. persicus از p. urarachnoides در مرز میوسن-پلیوسن (حدود 6 میلیون سال قبل) و واگرایی تبارهای مختلف p. persicus از یکدیگر بین 2 الی 5/1 میلیون سال قبل رخ داده است. چرخه¬ی فعالیت سالانه¬ی افعی دم¬عنکبوتی شامل هفت مرحله¬ی مشخص است که به ترتیب عبارتند از: مرحله¬ی شروع یا o.s. (onset stage)، مرحله¬ی اوج اولیه یا p.p.s. (primary peak stage)، مرحله¬ی کاهش اولیه یا p.r.s. (primary reduction stage)، مرحله¬ی بازسازی یا r.s. (recovery stage)، مرحله¬ی اوج ثانویه یا s.p.s. (secondary peak stage)، مرحله¬ی کاهش ثانویه یا s.r.s. (secondary reduction stage)، و مرحله¬ی زمستان خوابی یا h.s. (hibernation stage). چرخه¬ی زندگی سالیانه با بیداری از زمستان خوابی در فروردین شروع و با شروع زمستان¬خوابی در آذرماه خاتمه می¬یابد. ساختار دمی در این افعی ساختاری است که پس از تولد شکل می¬گیرد. در طول پوزه-مخرج (svl) حدود 20 سانتی-متر دم این افعی ساختار ساده¬ای همانند سایر viperinها دارد اما با افزایش تدریجی svl این ساختار نیز کم¬کم نمایان، و زوائد و تکمه¬ی انتهای دم تشکیل می¬شوند. ساختار دمی در گول¬زدن و جلب پرندگان حشره¬خوار به سمت افعی نقش دارد. تمام پرندگانی که طعمه¬ی افعی دم¬عنکبوتی شدند مهاجرانی هستند که هر سال در فصل بهار برای تولیدمثل از آفریقا به سمت اوراسیا مهاجرت می¬کنند و در پاییز دوباره به آفریقا بر می¬گردند. رفتار تکان دادن دم یا tw (tail wagging) در حضور و عدم حضور طعمه¬ی بالقوه صورت می¬گیرد با این تفاوت که شدت و فرکانس آن در زمان حضور طعمه چهار برابر بیشتر است. دوشکلی جنسی اندازه¬ی بدن یا ssd (sexual size dimorphism) وضعیتی است که در آن نرها و ماده¬ها از لحاظ برخی از صفات ریخت¬شناسی خاص اندازه¬های متفاوتی دارند. دوشکلی جنسی از سه جنبه¬ی متفاوت قابل بررسی است: رفتار، اندازه و شکل. تفاوت در نیروهای انتخابی که روی اندازه¬ی بدن نرها و ماده¬ها عمل می¬کنند عوامل اصلی تفاوت¬های جنسی در اندازه¬ی بدن جانوران بالغ می¬باشند. عوامل آنی یا proximate (الگوهای رشد) و غایی یا ultimate (انتخاب جنسی، انتخاب باروری، و انتخاب طبیعی) مسئول ایجاد دوشکلی جنسی هستند. عواملی که در ایجاد الگوهای تغییرات جغرافیایی دخالت دارند می¬توان عوامل فیلوژنتیکی و عوامل اکوژنتیکی را عنوان نمود. وقایع زمین¬شناختی (کوه¬زایی زاگرس) و دیرین¬اقلیم¬شناسی (دوره¬های یخبندان و بین¬یخبندان) در گونه¬زایی در جنس pseudocerastes نقش داشته¬اند. حضور گونه¬ی p. fieldi در ایران به طور قطع مشخص نیست. افعی دم¬عنکبوتی ایرانی شکارگری "sit and wait" است که از حرکات اغواگری دمی برای جلب و شکار پرندگان حشره¬خوار استفاده می¬کند. پرندگان ساکن منطقه با این راهکار شکارگری افعی دم¬عنکبوتی آشنایی دارند و در این دام نمی¬افتند. رفتار اغواگری دمی در این افعی در شکار پرندگان مهاجر بسیار کارآمدتر است.

سیکل تولید مثل سالیانه ی asaccus elisae جکوی انگشت برگی ورنر مطالعه شد. مرفولوژی و هیستوشیمی دستگاه تناسلی نر و ماده در بهار، تابستان و پاییز بررسی شد. پس از جمع آوری جکوها وزن بدن و svl در هر فصل اندازه گیری شد. پس از آن با اتر بیهوش شدند. پس از باز شدن شکم وخارج کردن دستگاه تولید مثل آنها، وزن تخمدان و بیضه اندازه گیری و اندکس گونادوسوماتیک برای دو جنس محاسبه شد. دستگاه تولید مثل نر و ماده در بافر فرمالین 10% فیکس و مراحل روتین بافت شناسی انجام گردید. لامها با رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین، pas و آلسین بلو - pas رنگ آمیزی شد.

چکیده ندارد.