سیستم تولید سلولی یکی از سیستم های کارآمد برای محیط های تولیدی با حجم و تنوع بالای محصولات است. مراحل اجرای سیستم تولید سلولی شامل تشکیل سلول، برنامه ریزی تولید،زمان بندی و ارایه استقرار نهایی است. مسأله برنامه ریزی تولید و تشکیل سلول دو جزء مهم از این سیستم هستند که تأثیر متقابلی بر روی هم دارند و اغلب به صورت مجزا بررسی می شوند. کاهش دوره عمر محصول و وجود تقاضا و ترکیب متغیر محصولات، شرایط پویا را در سیستم های تولیدی ایجاد می کند؛ اما سیستم تولید سلولی سنتی ایستا بوده و هر تغییری در تقاضای محصول در این نوع سیستم نادیده گرفته می شود. جهت رفع این مشکل سیستم تولید سلولی سنتی به سیستم تولید سلولی پویا تبدیل می شود. در این سیستم، افق زمانی به دوره های کوچکتر با تقاضای متفاوت تقسیم می شود و ممکن است ساختار سلول ها در دوره جاری برای دوره بعد بهینه نباشد. استقرار مجدد سلولی مهم ترین مسأله در سیستم تولید سلولی است. به دلیل تأثیر اهداف برنامه ریزی تولید بر استقرار مجدد و نحوه تشکیل سلول در شرایط پویا، یکپارچه سازی آن ها مسأله مهمی است که در تحقیقات محدودی بررسی شده است. در این تحقیق مسأله یکپارچه برنامه ریزی تولید و تشکیل سلول در سیستم تولید سلولی پویا با اهداف حداقل سازی هزینه های کلی، بالانس بارکاری بین سلولی و حداکثر استفاده از ماشین ها در سیستم به صورت هم زمان در نظر گرفته می شود. با توجه به تضاد موجود بین این اهداف، یک روش بهینه سازی انبوه ذرات چندهدفه ابتکاری(mopso-cd)برای حل مسأله مورد نظر پیشنهاد می شود. مقایسه نتایج حل مدل پیشنهادی با استفاده از الگوریتم های mopso-cd، mopso و nsga-ii، برتری الگوریتم پیشنهادی را نشان می دهد.

سیستم های تولید سلولی یکی از مهمترین کاربردهای تکنولوژی گروهی است و از سیستم های کارآمد برای محیط های تولیدی با حجم و تنوع بالای محصولات است که شامل سه تصمیم اصلی، تشکیل سلول های تولیدی، زمان بندی و جانمایی ماشین آلات می باشند. در اکثر تحقیقات پیشین یکی از این سه بخش به صورت مستقل درنظر گرفته شده اند در حالی که این تصمیمات بر هم اثرگذارند. در ارتباط با زمان بندی سیستم تولید سلولی، زمان راه اندازی به عنوان یکی از عوامل مهم تولیدی است در حالی که در اکثر تحقیقات مدنظر قرار نگرفته است. همچنین در ارتباط با جانمایی ماشین آلات اغلب مسایل به صورت ساده و بدون درنظر گرفتن ابعاد ماشین آلات مورد بررسی قرار گرفته اند در صورتی که از شرایط واقعی به دور می باشند. در این پایان نامه، هدف تشکیل مدل ریاضی یکپارچه جهت مساله تولید سلولی با درنظر گرفتن تشکیل سلول تولیدی، زمان بندی و جانمایی است. هدف اصلی کمینه نمودن بیشترین زمان تکمیل قطعات است که در راستای این هدف، اهداف غیر مستقیمی از جمله کمینه نمودن جابجایی های بین سلولی و درون سلولی و طراحی جانمایی ماشین آلات مدنظر است. جهت حل آن از روش فراابتکاری ترکیبی بهینه سازی گروهی ذرات همراه با الگوریتم جستجوی ممنوع نخبه گرا توسعه داده شده است. به منظور نشان دادن کارایی الگوریتم پیشنهادی در مسایل با اندازه کوچک با روش بهینه سازی دقیق و در سایزهای متوسط و بزرگ با الگوریتم ژنتیک موجود در ادبیات موضوع و الگوریتم جستجوی ممنوع نخبه گرا مقایسه شده است که نشان دهنده کارایی الگوریتم پیشنهادی در مقابل سایر الگوریتم ها است.

مسئله زمان بندی پروژه با محدودیت منابع (rcpsp) یکی از مسائل بسیار معروف و مطرح در زمینه تحقیق در عملیات و مدیریت پروژه است. کاربردی بودن آن باعث توجه بیش از پیش محققین به این مسئله در سال های اخیر شده است. در این پژوهش، مسئله زمان بندی پروژه با محدودیت منابع از طریق ایجاد مدلی چندهدفه با در نظر گرفتن اهداف مهمی از قبیل کمینه کردن زمان اتمام پروژه و بیشینه کردن کیفیت انجام پروژه و کمینه کردن هزینه کل پروژه که از مهمترین اهداف در دنیای واقعی است و همواره مدیران پروژه در جستجوی بهترین نقطه در این مثلث مدیریت پروژه (زمان – هزینه – کیفیت) می باشند، در نظر گرفته شده است. هم چنین برای جامع تر کردن مدل تمامی روابط پیش نیازی ممکن بین فعالیت های یک پروژه نیز مورد توجه قرار گرفته است و مسئله به نحوی گسترش یافته تا در دنیای واقعی قابل به کارگیری باشد. به علت np-hard بودن این مسئله، بدست آوردن جواب های موثر در این مسئله با استفاده از روشهای مرسوم بسیار دشوار و حتی غیرممکن است. در این پایان نامه الگوریتم فراابتکاری زنبورهای عسل برای حل این مدل پیشنهاد شده است و این مورد نیز از دیگر نوآوری های این تحقیق است. الگوریتم پیشنهادی با بکارگیری عملگرهایی که برای مسئله زمان بندی پروژه تحت محدودیت منابع طراحی شده اند، در چارچوب کلی الگوریتم زنبورهای عسل به حل این مسئله می پردازد. به منظور سنجش اعتبار الگوریتم و نیز مقایسه آن با الگوریتم های دیگری که در ادبیات این مسئله وجود دارند، الگوریتم پیشنهادی برای حل مسائل مختلفی به کار گرفته شده و نتایج به دست آمده با بهترین الگوریتم های موجود در ادبیات موضوع مقایسه شده است. نتایج این آزمایشات حاکی از آن است که الگوریتم زنبورهای عسل از کارآیی مطلوبی در مقایسه با الگوریتم های دیگر برخوردار است. واژگان کلیدی : زمانبندی پروژه، محدودیت منابع، الگوریتم زنبورهای عسل، مسئله چندهدفه