چکیده یکی از اهداف مهم اغلب برنامه ریزیها، ایجاد تعادل زیستی برای جمعیت یک سرزمین است. در حال حاضر نابرابریهای شدیدی از نظر درآمد و سطح زندگی بین جوامع شهری و روستایی ایران وجود دارد. عدم توجه به برنامه های بلندمدت و تکیه سیاستگذاران به برنامه های توسعه سطحی جهت تحقق شعارهای خود از موانع اصلی توسعه ناموزون کشور است. ریشه اصلی این مشکلات عمدتاً ناشی از تنظیم برنامه ریزی توسعه با نگرش صرف اقتصادی و بدون توجه به بازتابهای اجتماعی و منطقه ای آن بودکه به نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی به شدت دامن زد و مانع از برخورداری متعادل همه مناطق از مواهب توسعه گردید. هدف این پژوه ش بررسی ساختار فضایی ناحیه، با اهداف دیگری همچون، شناخت تنگناها و نارساییها در رابطه با توزیع فضایی انواع خدمات و منابع، ارائه راهکارهایی جهت بهره برداری بهینه از منابع، توزیع بهینه جمعیت، تأسیسات و خدمات در شهرستان و در نهایت ارائه راهکارهایی برای دستیابی به الگوی فضایی بهینه در نواحی روستایی شهرستان مرند می باشد. روش تحقیق این پژوهش تلفیقی از روشهای تحلیلی- توصیفی و اسنادی است. برای جمع آوری داده ها ی پژوهش از اطلاعات کتابخانه ای و میدانی بهره برده ایم. در این پژوهش ضمن استفاده از نقشه در تجزیه و تحلیل داده ها، بررسی متغیرها، تهیه جداول، محاسبات، تهیه نقشه و? از نرم افزارهای spss و arcmap استفاده شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که، عوامل طبیعی در استقرار فضایی سکونتگاههای ناحیه تأثیر عمده ای دارند، عدم بهره گیری مناسب از قابلیتهای توسعه و نابسامانی در توزیع امکانات، تسهیلات و زیرساختها و .... موجب عدم تعادل ناحیه ای در میان سکونتگاههای این شهرستان شده است بطوریکه از لحاظ سطح توسعه یافتگی در شهرستان مرند 2 دهستان در سطح فراتوسعه، 3 دهستان در سطح میان توسعه و 4 دهستان در سطح فرو توسعه قرار گرفته اند.

یکی از راهبردهای توسعه که در دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با هدف دستیابی به توسعه در مناطق روستایی ، تهیه و اجرا گردید، طرح هادی روستایی است که به عنوان مهمترین سند رسمی و قانونی توسعه و عمران یک روستا در کشور ما مطرح می باشد و جایگاهی مشابه جایگاه طرح جامع و هادی شهری برای روستاها دارد. اما علی رغم، حجم عظیم سرمایه گذاری مادی و انسانی ، و تغییرات ساختاری که این پروژه ها در ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و فیزیکی بر روی روستاها می توانند به همراه داشته باشند ، ارزیابی صورت گرفته درباره این طرح ها محدود و اندک بوده است و تصویر روشنی از میزان کارایی آنها وجود ندارد. از آنجایی که در شهرستان خرمشهر نیز طرح های هادی روستایی تاکنون مورد ارزیابی قرار نگرفته اند لذا تحقیق حاضر به بررسی و سنجش میزان موفقیت طرح های هادی روستایی در توسعه روستاهای این شهرستان اختصاص یافته است. که هدف آن یافتن این واقعیت است که این طرح ها به عنوان یک استراتژی توسعه تا چه اندازه در بهبود وضعیت روستاهای محدوده مورد مطالعه موفق بوده اند. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش تحقیق، توصیفی، اسنادی و تحلیلی- تطبیقی خواهد بود. روش جمع آوری اطلاعات نیز برحسب فرضیات و پرسش های طرح شده؛ کتابخانه ای، مشاهده میدانی، مصاحبه مستقیم با روستاییان و بهره گیری از پرسشنامه می باشد.با توجه به مدت زمان سپری شده از طرح های هادی روستاهای مورد مطالعه، این ارزیابی از نوع ارزیابی در حین اجرا می باشد. برای انجام عمل ارزیابی علاوه بر بررسی تغییرات مربوط به شاخص ها و پارامترهای مختلف جمعیتی، اقتصادی، فیزیکی و فضایی که انجام شده است، سعی شده تا با بهره گیری از ماتریس ارزشیابی میزان موفقیت طرح های هادی در دستیابی به ابعاد و شاخص های مختلف توسعه مورد سنجش قرار گیرد. یافته های مهم این تحقیق به این شرح می باشد: نرخ رشد جمعیت در اغلب روستاهای مورد مطالعه نسبت به متوسط نرخ رشد جمعیت شهرستان و نرخ های پیش بینی شده در اسناد طرح هادی، بیش تر است که این موضوع بیانگر موفقیت طرح های هادی در ماندگاری جمعیت روستایی دارد. نتیجه دیگر حاکی از این است که طرح هادی روستایی از لحاظ خدمات رسانی بطور نسبی موفق بوده است با این توضیح که میان روستاهای مطالعه شده در زمینه پیشرفت عملیاتی پروژه های پیش بینی شده، تفاوت زیادی وجود دارد. در زمینه توسعه فیزیکی روستاها، مشخص شد که در حدود 24 درصد ابنیه ای که بعد از تهیه طرح هادی احداث شده اند از نقشه پیشنهادی جهات توسعه تبعیت ننموده اند. تعداد واحدهای اقتصادی غیرکشاورزی (اعم از خدماتی، بازرگانی و صنعتی) طی مدت اجرای طرح های هادی در روستاهای مورد مطالعه به بیش از 3 برابر و شاغلین آنها به 5/ 3 برابر افزایش یافته است. همچنین بررسی سطوح توسعه یافتگی دهستان های خرمشهر برای دو سال 1383 و 1388، نشان داد که طی پنج سال گذشته با اجرای طرح هادی تغییرات قابل توجهی در برخورداری دهستان ها صورت گرفته است. علاوه بر نتایج فوق، نتایج ماتریس اصلاح شده شیمپلر و گرکو نشان داد که با اجرای این طرح ها شاخص های اقتصادی توسعه در حد متوسط(52 درصد)، شاخص های اجتماعی–رفاهی در حد خوب(77درصد) ، شاخص های کالبدی در سطح بسیار خوب(84 درصد) و شاخص های زیست محیطی در حد خوبی(71درصد) تحقق یافته اند. و به طور متوسط برای همه ابعاد توسعه روستایی در حد خوب(66درصد) می باشد.

گردشگری به عنوان یکی از پویاترین فعالیت های اقتصادی عصر حاضر، نقش مهمی در توسعه ی پایدار محلی ایفا می کند. این صنعت از طریق ترکیب همزمان منابع داخلی و خارجی، منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را برای فضاهای جغرافیایی به همراه دارد. . بر این اساس، شناخت پتانسیل های طبیعی مناطق و برنامه ریزی توسعه ی آتی آنها برای جذب اکوتوریست و بالا بردن سطح توسعه در مناطق، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شهرستان باغملک در استان خوزستان به دلیل دلیل واقع شدن در دامنه های برفگیر زاگرس، پوشش گیاهی غنی و چشم اندازهای بکر و زیبا و آب و هوای معتدل نسبت به سایر نقاط استان خوزستان از امتیاز ویژه ای برخوردار می باشد و به همین دلیل می تواند نقش مهم و به سزایی در جذب گردشگردان درون استانی به خصوص در فصول گرم سال داشته باشد. هدف از این تحقیق، شناسایی توانمندیهای توریستی به ویژه اکوتوریستی شهرستان باغملک، برنامه ریزی و ارائه ی راهکارهای مناسب برای توسعه ی گردشگری و دنبال نمودن این فرض که آیا شهرستان باغملک توانایی های لازم برای مطرح شدن قطب اکوتوریستی استان خوزستان را دارد یا خیر؟ روش انجام این پژوهش، توصیفی – تحلیلی و پیمایشی است، در این پژوهش 4 نوع پرسشنامه برای انجام تحقیق آماده شد. پس از تکمیل این پرسشنامه ها، برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای spss و excel و برای ترسیم نقشه از نرم افزار arc gis استفاده گردید. آزمون آماری ( ضریب آلفای کورنباخ) نشان داد که این پژوهش از اعتبار و روائی مناسب برخوردار است. علاوه بر این نتایج تحلیل swot نشان می دهد که در منطقه مورد مطالعه تعداد 11 قوت داخلی در برابر10 ضعف داخلی و تعداد 11 فرصت خارجی در برابر 8 تهدید شناسایی شده است. در مجموع 22 نقطه قوت و فرصت به عنوان مزیت ها و 18 نقطه ضعف و تهدید به عنوان محدودیت ها و تنگناهای پیش روی گردشگری منطقه قابل شناسایی است. که این نشان می دهد منطقه مورد نظر از پتانسیل بالایی در زمینه گسترش اکوتوریسم برخوردار است و توانایی این را دارد که به عنوان قطب اکوتوریسم در استان خوزستان ایفای نقش کند.

کشاورزی به عنوان منبع اصلی تأمین درآمد و ایجاد کنند? فرصتهای شغلی نقش مهمی در حیات انسانی و توسعه آن دارد. کشاورزی از دیرباز در روستاهای منطقه نقش مهمی در اقتصاد روستایی داشته و امرار معاش بسیاری از روستاییان وابسته به این نوع فعالیت بوده است. شهرستان ابهر به دلیل قابلیتهای محیطی فراوان (بارش بالا و پتانسیل بالای خاک و داشتن آب و هوای مساعد جهت کشت اکثر محصولات زراعی و باغی) از مهمترین مناطق کشاورزی در استان زنجان و کشور به شمار می رود. پژوهش حاضر با هدف بررسی توسعه پایدار روستائی با تأکید بر بخش کشاورزی در دهستان حومه شهرستان ابهر انجام گرفته است. در این مطالعه، با بهره گیری از فنون پیمایش در روستاهای نمونه، اطلاعات با طراحی 2 پرسشنامه مجزا از جامعه کشاورزان و سرپرستان خانوار روستائی و همچنین یک پرسشنامه کلی آبادی جمع آوری گردید و سپس با انجام پردازش های مناسب آماری بر روی داده های جمع آوری شده، مجموعه شاخص های نهایی تحقیق در دو گروه عمده شاخص های توسعه روستائی و شاخص های توسعه کشاورزی شامل 32 شاخص ترکیبی به دست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک رویکرد آماری مدلسازی معادلات ساختاری (sem) انجام شد. به این منظور برای بررسی مقیاس های توسعه کشاورزی و توسعه روستائی از دو مدل یک عاملی (تحلیل عاملی تأییدی) cfa و برای بررسی رابطه بین توسعه کشاورزی و توسعه روستائی نیز از یک مدل دو عاملی مرتبه اول cfa استفاده شد. ازبین مجموعه شاخصهای تهیه شده برای توسعه کشاورزی و توسعه روستائی، با توجه به ساختار درونی کواریانسهای بین آنها، مقیاسهای معتبر از ترکیب شاخصهای شیوه بهره برداری از اراضی، یکپارچگی اراضی و سیستم آبیاری اراضی برای توسعه کشاورزی و شاخصهای اشتغال در روستا و امکانات موجود در روستا برای توسعه روستائی به دست آمدند. بر این اساس همبستگی معنی داری بین توسعه کشاورزی و توسعه روستائی نیز به میزان 47/0 درصد به دست آمد که ناشی از ارتباط دو مجموعه شاخصهای فوق می باشد. با توجه به جهت مثبت برای این ضریب می توان چنین نتیجه ای را منطقی تفسیر کرد و این ضریب نشان می دهد که توسعه کشاورزی و توسعه روستائی 47/0 درصد با هم همبستگی دارند. این مدل بیانگر وجود روابط مثبت بین عوامل دخیل در توسعه کشاورزی و عوامل اثرگذار بر توسعه پایدار روستایی می باشد. در پایان نیز پیشنهادات و راهکارهایی جهت گسترش و توسعه فعالیتهای کشاورزی در منطقه ارائه گردیده است.

امروزه علی رغم تحولات گوناگون اقتصادی ، بخش کشاورزی همچنان اهمیت خود را در توسعه مناطق روستایی و حتی شهری تداوم بخشیده است. توسعه کشاورزی ، می تواند تنها مسیر برون رفت میلیون ها روستایی فقیر باشد که در تغییر و تحولات اقتصادی دهه های اخیر به عقب رانده شده اند. طبق آمار ارائه شده توسط مرکز آمار ایران در سال 1386 ، بخش کشاورزی در ایران بزرگترین بخش اقتصادی پس از بخش خدمات است و به همراه شکار، جنگلداری و ماهیگیری ، از کل ارزش افزوده بخش های اقتصادی 2/11 درصد از تولید ناخالص داخلی و سهم آن در ایجاد اشتغال از میان شاغلان 10 ساله و بیشتر ، بدون در نظر گرفتن کارگران فصلی ، 8/22 می باشد . بخش کشاورزی به مثابه بخشی محوری در رشد و توسعه اقتصادی و بخشی راهبردی در تامین نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد ، از اهمیت زیادی برخوردار است. این بخش حدود یک پنجم کل شاغلان کشور را در بر دارد و 80 درصد محصولات غذایی مورد نیاز داخلی را تامین می کند. شهرستان فیروزآباد دارای پتانسیل های زیادی در زمینه کشاورزی می باشد. بیش از 5/13 درصد مردم این شهرستان به کارهای کشاورزی اشتغال دارند و این شهرستان یکی از قطبهای مهم کشاورزی به شمار می رود. اما متاسفانه در برنامه های توسعه و سیاستگذاری های اقتصادی به بخش کشاورزی این شهرستان بسیار کم توجهی شده و در نتیجه کشاورزان و بخصوص روستاییان کشاورز با مشکلات جدی رو به رو می باشند که ضرورت توجه به بخش کشاورزی در برنامه های توسعه و ضرورت جهت گیری اهداف طرح های پژوهشی را به سمت این بخش ایجاب می کند. پژوهش حاضر در صدد بررسی نقش کشاورزی در توسعه پایدار روستاهای شهرستان فیروزآباد و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت کشاورزی شهرستان، افزایش بهره وری نهاده های تولید، آشنایی کشاورزان با روشهای جدید کشاورزی و تولید، افزایش راندمان آبیاری ، و افزایش میزان تولید در واحد سطح و در نتیجه افزایش درآمد و ارتقای سطح زندگی آنها می باشد. روش بررسی در این پژوهش مبتنی بر رویکرد توصیفی – تحلیلی می باشد. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که بین توسعه کشاورزی و توسعه پایدار روستایی رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد . میزان این رابطه در سطح شهرستان فیروزآباد 451/0 می باشد بدین معنا که 1/45 درصد تغییرات توسعه پایدار روستایی را توسعه کشاورزی تبیین می کند. همچنین بین دو متغیر توسعه کشاورزی و ماندگاری جمعیت در سطح روستاهای شهرستان فیروزآباد رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. میزان این رابطه بر اساس آزمون ضریب اعتماد، 347/0 می باشد که بیانگر این است که تغییرات توسعه کشاورزی 7/34 درصد تغییرات ماندگاری جمعیت در مناطق روستایی شهرستان فیروزآباد را تبیین می کند.

آب همیشه به عنوان یکی از عوامل مهم توسعه به شمار می رود. این مسأله بخصوص در ایران با توجه به قرارگیری در منطقه خشک جهان جنبه ای حیاتی تر به خود می گیرد. کشاورزی نیز به عنوان یکی از مهم ترین عرصه های تأمین نیازهای انسانی بیشترین وابستگی را به منابع آبی داشته که با رشد جمعیت و مسائل مربوط به کمبود منابع آب برای توسعه اراضی کشاورزی نگرانی در زمینه تأمین آب مورد نیاز آن همواره با سیر صعودی مواجه بوده است. تحقیق حاضر با هدف آگاهی از تأثیرات کم آبی درجامعه روستایی، شناخت راههای توسعه سازگار با کم آبی و دستیابی به راهکارهایی برای تضمین معیشت روستایی در منطقه به انجام رسیده است. محدوده مطالعاتی پژوهش در شرق شهرستان اصفهان و در حوضه رودخانه زاینده رود، تعداد 10 دهستان با 135447 نفر جمعیت را در بر می گیرد. این منطقه از سال 1330 تا کنون حالتهای مختلف بارندگی از ترسالی شدید تا خشکسالی متوسط را تجربه کرده است و در سالهای اخیر پس از یک دوره ترسالی خفیف در سالهای 82 تا 85 در وضعیت خشکسالی به سر می برد. این خشکسالی تبعاتی از خود بر جای گذاشته است که می توان آثار آن را درسیستم هیدرولوژیک، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مشاهده نمود. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی و علّی است که علاوه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای با حضور مستمر در منطقه و تکمیل 467 پرسشنامه در 54 روستا از 162 روستای محدوده مورد مطالعه و نیز انجام مصاحبه با کارشناسان و خبرگان محلی، اقدام به جمع آوری اطلاعات و آمار اقتصادی – اجتماعی پیرامون خشکسالی شده است. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفته و پس از تأیید با بهره گیری از نرم افزارهای excel و spss تحلیل های آماری لازم ( تحلیل عاملی، آزمون تی، آزمون f (تحلیل واریانس: anova)، آزمون تعقیبی دانکن، روش شبکه عصبی، سری زمانی و ...) صورت پذیرفته و برای نمایش مکانی نتایج تحلیل ها از نرم افزارarc gis استفاده گردیده است. نتایج حاصل از آزمون های صورت پذیرفته در خصوص ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و رد فرض صفر در آزمون های مربوطه با سطح معنی داری کمتر از 05/0 موید آن است بحران منابع آب کشاورزی در منطقه مورد مطالعه از خود آثار منفی از خود بر جای گذاشته است. به منظور امکان سنجی توسعه کشاورزی با روش های متناسب با شرایط کم آبی از 27 راهکار پیشنهادی 16 راهکار که فرض صفر در آزمون مربوطه به نفع گروه استفاده کننده رد شده است به عنوان راهکارهای اثر بخش برگزیده شد. در ادامه جهت گسترش زمینه های فعالیت خارج از بخش کشاورزی بر مبنای نتایج حاصل از پرسشنامه و نیز نتایج حاصل از ارزیابی توان اکولوژیک راهکارهایی مانند توسعه توریسم، صنعت، جنگلداری و آبزی پروری برای تضمین معیشت روستایی ارائه گردید.