چکیده: شهریار مندنی پور از نویسندگان نسل سوم داستان نویسی است، که هم چون نویسندگان هم نسل خود در عرصه ی داستان نویسی دست به تجربه و نوآوری زده است. با توجه به این که فهم کامل تکنیک ها و شگردهای رمان، با آگاهی از شالوده های نظریِ آن میسر می شود، در این پژوهش بر مبنای نظری عناصر داستان، رمان دلِ دلدادگی مورد تحلیل قرار گرفته است تا نوآوری های نویسنده در این حیطه نمایان شود. شگردها و عناصر داستانی از قبیل شخصیت، زمان و مکان، زاویه دید، روایت، روایت ریزبین، تعلیق، کشمکش و... مورد بررسی قرار گرفته اند. شهریار مندنی پور در زمینه ی به کارگیری سازه های داستان نویسی دست به ابتکار و نــــوآوری زده، که این استفاده ی بدیع از عناصر داستانی او را در زمره ی داستان نویسان نسل سوم قرار داده است که عمده ترین خصوصیتشان تجربه گرایی در این عرصه است. شیوه ی روایت در رمان دلِ دلدادگی از روال خطی زمان تبعیت نمی کند، که با درونمایه ی اثر همخوان است. زمان و مکان در این رمان در حین نشان دادن عملکرد شخصیت ها نمایان می شود که به خوبی آن را از انواع کلاسیک رمان متمایز می نماید. انتخاب زاویه دیدهای موازی نیز از خصوصیات جالب توجه این اثر است.شخصیت پردازی، نحوه ی ارائه ی گفت و گوها، به کارگیری لحن، جریان سیال ذهن، تک گویی درونی و در کنار هم قرار گرفتن اسطوره و واقعیت در این رمان از دیگر جنبه هایی است که آن را در حیطه ی رمان های نویسندگان نسل سوم قرار می دهد.

منطق الطیر عطار، یکی از معروف ترین آثار کلاسیک فارسی است که در کارنامه ی آثار وی، خوش درخشیده و بسیار مورد توجه می باشد. سیر پرندگان برای دستیابی به عنقایا سیمرغ، ابتکار عطار نیست و در آثار پیش از او نیز به کرّات می توان این موضوع را ملاحظه کرد. توجه عطار به روح انسان و استفاده از این داستان، به گونه ای سمبولیک، برای دعوت انسان گم شده در دنیای دام و دانه، به کمال و خودشکوفایی، نکته ای است که اثر او را در میان آثار مشابه دیگر برجسته ساخته است. این مسأله که از دیرباز مورد توجه شاخه های مختلف علوم انسانی از جمله فلسفه، روان شناسی، ادبیات و عرفان وبوده است همواره توجه بشر را به خود معطوف داشته است. در این رساله، ابتدا درباره ی تاریخچه ی گرایش به انسان یا انسان گرایی، پیدایش این تفکّر و تأثیر آن بر علوم مختلف، از جمله روان شناسی صحبت خواهد شد و سپس به نظریه ی برخی از پیشگامان این تفکّر در قرن اخیر اشاره خواهد شد؛ و در ادامه به معرفی روان شناسی نوع سوم یا روان شناسی انسان گرا ـ یکی از شاخه های علوم انسانی ـ خواهیم پرداخت و سپس نظریه و الگوی چند تن از پیشگامان این مکتب بیان خواهد شد؛ و در نهایت به طور اختصاصی تر، بر اساس نظریه ی راجرز، به بررسی نمودهای خودشکوفایی در منطق الطیر عطار و آوردن شاهد مثال هایی از این موضوع، و سپس بحث و نتیجه گیری پرداخته خواهد شد.

در مورد نقش ادبیات فارسی در ارائه نکته های اخلاقی و دستور های روانشناسی در لابه لای اشعار و آثار ادبی شعرای پارسی زبان تردیدی وجود ندارد، اما آن طور که شایسته ی ادب پارسی باشد ؛ به این خصوصیت مهم توجه نشده است. یکی از نقاط مشترک ادبیات و روانشناسی قصه و قصه گویی است . قصه ها در دوران رشد روانی به گونه ای غیر قابل توصیف می تواند در سازندگی شخصیتی محکم و آگاه نقش داشته باشد. در روند تکامل روحی و روانی به کمک قصه ها می توان بسیاری از نکات مثبت و سازنده را در روان انسان نهادینه ساخت؛ و به فرد کمک کرد تا در مسیر زندگی، پایدار، سالم و موفق باشد. مولانا انسان را موجودی محترم می داند که روح ظریف و بلندی دارد که به مرور زمان و با پشتکار فراوان قابل تغییر است. دانشمندان بزرگ علم روانشناسی همانند مولانا، انسان را موجودی محترم و هدف غایی و نهایی زندگی آدمی را تعالی جویی می دانند. ازهر شش دفتر مثنوی شریف، 2 قصه به عنوان نمونه انتخاب شد. در هر کدام از این داستان ها ، انسان علاقه مند می تواند حالات و مشکلات روانی خود یا دگیری را ، در لابه لای این داستان ها تجربه کند. موضوعاتی که در این قصه ها به آنها پرداخته شده است؛ عبارت است از: 1. عشق 2. گریز و تنبلی در انجام کارها 3. احترام به عقاید و افکار دیگران 4. آیین دوست یابی 5. ناخویشتن پذیری 6. زیاده خواهی 7. زود باوری 8. غنیمت شمردن حال و افسوس گذشته را نخوردن 9. تربیت درست کودکان 10. استفاده درست از استعداد های فردی 11. عشق ورزیدن و احترام به خانواده 12. دور اندیشی تعدادی از این قصه ها در فرایند قصه درمانی، قابلیّت تشخیص، تعدادی قابلیّات درمان و آموزش توانایی به افراد و بعضی، یادگیری رفتار های انطباقی و سازگارانه را داشتند. نتایج حاصله نشان می دهد که عارف حاذق؛ "جلال الدین محمّد مولانا"، چه زیبا چالش های گوناگون بشری را به رشته نظم کشیده است و رهایی از آنها را در گروِ، توکل به خدا، شناخت خویشتن، ریاضت نفس، تحمّل ناملایمات زندگی و بهره گیری از تجارب بزرگان دانسته است.

همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها رمانی پیچیده و تأویل پذیر است و رضا قاسمی در این رمان دارای سبک شخصی است. در پژوهش حاضر عناصر داستانی رمان مورد تحلیل قرار گرفته است تا نوآوری های نویسنده در این حیطه نمایان شود. برای این منظور، ابتدا به تعریف عناصری چون موضوع، مضمون, ساختار، طرح، شخصیت، روایت، زاویه دید، گفتگو، حادثه، صحنه، لحن، فضا، پیام و سبک پرداخته ایم و در بخش بعدی، هریک از عناصر داستانی مورد نظر را در رمان به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داده ایم و در مرحله ی بعد، به بررسی نوع رمان پرداخته ایم و در نهایت، نتیجه گیری کلی از بررسی عناصر داستانی و نوع رمان ارائه شده است. با تحلیل و بررسی عناصر داستانی و روش به کارگیری آن ها در این رمان، به این نتیجه می رسیم که قاسمی به خوبی از این عناصر برای ارائه ی اصولی و هرچه بهتر رمان خود استفاده کرده است و با تأمل بر ساختار، روایت و طرح این رمان، پی می بریم که او نیم نگاهی نیز به مولفه های رمان های مدرنیستی و پسامدرنیستی در به کارگیری این شگردها و عناصر داستانی داشته است و برخی از این مولفه ها در رمان دیده می شود.

در این رساله جلوه های فرهنگ ایرانی موجود در اشعار ناصرخسرو که شبه آنها اشاره کرده است،پرداخته شده است. در ابتدا خلاصه ای از احوال و آثار شاعر جهت آشنایی بیشتر با اندیشه ها و افکار او آورده شده است. بعد از آن به طور خلاصه به چگونگی شکل گیری شیعیان از صدر اسلام تا تشکیل فرقه ی اسماعیلیه اشاره شده و افکار و اندیشه های این فرقه به اجمال نوشته شده است. و همچنین به علّت گرایش ناصرخسرو به این فرقه و مبارزه ی او با خاندان عبّاسی و امرای ترک نژاد سلجوقی به طور خلاصه اشاره شده است. پس از آن مقوله های فرهنگ ایرانی پیش از اسلام از جمله ادیان(زرتشتی و مانوی و مسیحی) و مبانی آنها و همچنین آداب و رسوم و اعتقادات ایرانیان و اسامی شخصیت های باستانی ایران،که شاعر در اشعار خود به آنها اشاره کرده است، با توضیح نوشته شده است. در آخر رساله به عملکرد ناصرخسرو در مقابله با دشمنانش بر طبق اشعارش اشاره شده است.

چکیده: عطار نیشابوری و مایستر اکهارت هر دو عارف اند و یکی از مشخصه های عارفان ترک دنیا به شوق دیدار حق است؛ و عبادت آنان، تنها به خاطر این است که خداوند شایسته ی عبادت است؛ برخلاف زاهدان که ترک تعلق آنان برای رسیدن به نعمت های بهشتی است. عطار ریاضت را راهی موثر برای مبارزه با تمایلات نفسانی می داند؛ در حالی که اکهارت آن را تنها راه رسیدن به سعادت نمی داند. دعا در اندیشه عارفان وحدت وجودی همچون اکهارت جایگاهی ندارد؛ زیرا آنها فاصله ای بین خود و خدا نمی بینند؛ امّا عطار برخلاف اعتقاد به وحدت وجود دعا می کند؛ زیرا در مقام توبه است و عارف واصل نمی باشد. همچنین در منطق الطیر دعای عارفان برآورده نمی شود و نظر لطف بیشتر شامل حال گناه کاران می باشد. عطار چهار گروه را پیوسته مبتلا به رنج از جانب خدا می داند، در حالی که اکهارت تمام بشریت را به دلیل پسر خدا بودنشان گرفتار این رنج ها می داند. این دو عارف علل اصلی مبتلا شدن دوستان حق به رنج و بلا را امتحان الهی، داشتن فواید رنج می دانند و عطار هر گونه تعلق به ماسوای حق را برابر با نازل شدن عذاب الهی می داند. عطار و اکهارت در زمینه ی وحدت وجود عقیده ای نزدیک به هم دارند و شناخت حق را تنها با شناخن نفس میسر دانسته و در واقع منطق الطیر سیر سالکان در خویش است که در نهایت به شناخت خدا می انجامد. در نظر این دو تنها خدا دارای هستی می دانند زیرا مخلوقات وجودی عاریتی دارند.

چکیده: «دالان بهشت» به قلم نازی صفوی، یکی از پرفروش ترین کتاب های چهارده سال اخیر محسوب می شود که به چاپ چهلم رسیده است، این امر نشان می دهد که نویسنده به خوبی توانسته است، نیازهای خواننده ی امروزی را بشناسد و بدان پاسخ گوید. توجه به این مسائل ما را بر آن داشت که به تحلیل محتوایی اثر بپردازیم؛ بنابراین ابتدا عناصر داستانی را تعریف و سپس هر یک از این عناصر را به صورت جداگانه در رمان «دالان بهشت» بررسی نمودیم. این اثر، دارای شخصیت‏هایی جان دار و زنده است، حوادثی که در رمان وجود دارد، طرح ساده ای به داستان داده است که همین طرح ساده و ماندگار، به انسجام ساختار داستان کمک کرده است. همچنین مولفه-هایی از رمان احساساتی، رمان آداب و رسوم اجتماعی، رمان اعترافی و رمان حادثه ای را داراست؛ و وجود عواملی چون، شناخت دقیق نویسنده از گروه های اجتماعی متفاوت جامعه، حقیقت مانندی و بی زمانی اثر، تازگی و تنوع مضامین، استفاده از لحن و زبانی نزدیک به فهم عامه، نمودهای جنسیتی و ارتباط میان اجزاء داستان را در پر خواننده بودن این اثر داستانی تاثیرگذار دانستیم.

سالها پس از ظهور سمبولیسم در اروپا، نشانه هایی از این مکتب با عنوان سمبولیسم اجتماعی در شعر نیما بروز یافت که علت آن را می توان در شرایط اجتماعی و سیاسی زمان جستجو کرد. بعدها شاعران دیگری این شیوه در شعر و شاعری را به تبعیت از نیما در پیش گرفتند. در این رساله پس از ارائه ی تعریفی از نماد و ذکر ویژگی ها و اقسام آن، به تفاوت و تشابه نماد با سایر عناصر بلاغی چون: استعاره، تمثیل، مجاز و کنایه اشاره شده است. همچنین به منشأ نمادگرایی در شرق و غرب، نقش نماد در علوم مختلف، تفاوت نماد پردازی عرفانی و سمبولیسم اجتماعی و نیز به تاریخچه ای از مکتب سمبولیسم در اروپا و اصول این مکتب اشاره کرده ایم. سپس با محدود کردن حوزه ی نمادگرایی به بررسی نماد حیوانات در اشعار پنج شاعر معاصر (نیما، سپهری، اخوان، آتشی و شفیعی کدکنی) پرداخته ایم.با وجود تفاوتهایی در به کار بردن نمادهای حیوانی توسط این شاعران آنچه مسلم است این است که شاعران معاصر شعر فارسی برای بیان مفاهیم و دغدغه های سیاسی جامعه به نمادهای حیوانی متوسل شده اند و در واقع از تمثیل بهره گرفته اند.و این کاربرد تفاوت شعر سمبولیسم اجتماعی و مکتب سمبولیسم اروپایی است.البته شاعران مورد بحث در این رساله هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند اما در کل نمادهای به کار رفته در اشعارشان معنای واحدی را القا می کنند.

سعدی از معدود شاعران زبان فارسی است که به واسطه نفوذ آثارش، عمق اثربخش در فرهنگ ایرانی داشته است. در این پایان نامه تلاش شده تا رابطه ی میان بخش های مختلف گلستان که عموماً لحن و محتوای پندآموز، تعلیمی و اخلاقی دارد، با اصول و مبانی اندیشه های ایران شهری، نظیر شاهی آرمانی، فرّه ایزدی، توأمان بودن ملک و دین، عدالت، تساهل و تسامح، راستی، مبانی و اصول مکتب اشعری، تقدیرگرایی، جبر و اختیار، حسن و قبح شرعی، همچنین دلایل و زمینه های تاریخی گرایش سعدی به کلام اشعری بازگو شده و نشانه های این گرایش و تجلی اشعری گری وی در باب های مختلف گلستان مورد نقد، بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در گلستان پادشاهی عطیه ی الهی است که باید نشانه هایی از فراست، زیرکی، بهره مندی از اصل و نسب عالی در او باشد. وی باید در جولانگاه حکومت از پشتیبانی فرازمینی بهره مند باشد، که این امر با فرّه ایزدی و با تعبیر ظل الله بودن میسر می شود. چنین پادشاهی باید به عدل آراسته باشد، چرا که استحکام پایه های یک حکومت منوط به رعایت عدالت است. پادشاه باید به فضایل دین داری، حلم و مدارا نیز آراسته باشد، که این امر هم با راستی، نیکی و پرهیز از دورغ مستحکم تر می گردد. اصولاً زندگی بدون راستی موجب گسستن پیوند اجتماعی است. در نتیجه آرمان شهر که نمادی از یک واقعیت آرمانی برای گریز از بی نظمی است، تحقق می یابد و نهایتاً عنصر تقدیر و نشانه های گرایش به اشعری گری سعدی در گلستان استخراج و ذیل عناوین معروف مباحث علم کلام چون «رویت الهی»؛ «عدل الهی»؛ «جبر و اختیار» و ... طبقه بندی و تشریح شده است.

بومی گرایی را می توان به نوعی بازگشت به سنّت ها و اصالت های فرهنگی یک جامعه دانست. سنّت هایی که هویت و اصالت فرد و جامعه را مشخص و آن را از سایرین متمایز می سازد. بازتاب این جریان در ادبیّات، ادبیّات بومی یا ادبیّات اقلیمی نامیده می شود. ادبیّات بومی یا ادبیـّات اقلیمـی به ادبیّاتـی گفتـه می شـود که سرشـار از لغـات و اصطلاحـات محلـی، ضرب المثل ها، آداب و رسوم، باور ها و عقاید منطقه ی خاصی باشد. این مقوله ی ادبی که از اواخر قرن نوزدهم وارد ادبیّات می شود از نظر علوم مردم شناسی و جامعه شناسی قابل مطالعه و بررسی است. در ایران نیز اقلیم گرایی در داستان نویسی معاصر به طور جدّی از دهه ی 30 آغـاز و در دهـه های 40 و 50 شمسی به اوج خـود می رسد. هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده ی موفّق ادبیّات کودک و نوجـوان، با بهره-گیری از این نوع ادبیّات، تصویر روشنی از فرهنگ عامه ی مردمان سیرچ و کرمان را برای خوانندگان آثارش ترسیم می کند. این پایان نامه سعی دارد به بررسی مولفه های بومی و اقلیمی آثار نویسنده ی مذکور پرداخته و آن ها را استخراج نماید.

افسانه ها یکی از شاخصه های بزرگ فرهنگی- اجتماعی هر تمدنی محسوب می شوند که براساس نیازهای فطری و ابتدایی بشر و طبق مقتضیات زمانی و مکانی باورداشت های آیینی شکل گرفته و آینه ی تمام نمای هویت و شخصیت تاریخی و فرهنگی هر قومی است. وجود مشابهت های شکلی و محتوایی میان افسانه های پراکنده در سراسر جهان ، اجتناب ناپذیر و محتمل‎ است. جغرافیای هر منطقه از عوامل موثر در شکل گیری درونمایه ی افسانه هاست اقلیم گیلان نیز با توجه به شرایط جغرافیایی سرسبز و لطافت طبیعی و وجود منابع فراوان زمینی و غذایی و زندگی آسان سرشار از افسانه های عاشقانه و دلفریبی معشوق و بی قراری عاشق و بیان احساسات عاطفی و انسانی این قوم بوده است البته این به آن معنی نیست که نکات پندآمیز و اخلاقی ، اجتماعی در افسانه های شمال ، رنگ و بویی ندارد . روش تحقیق به شکل کتابخانه ای و جست وجوی منابع مرتبط با موضوع است؛ اگرچه دشواری های دسترسی به منابع مکتوب پراکنده و مستند نبودنِ روایت های مختلف شفاهی هم چنین بی پشتوانه بودن مطالعات میدانی در مورد هر افسانه ، پژوهش را محدود به نسخه های موجود و معتبر درباره ی افسانه های شاعرانه با هویت معلوم ، گردانده است . کلید واژه ها: افسانه ، اسطوره ، شعر گیلکی ، فولکلور ، گیلان

چکیده: در نوشته ی حاضر، با بررسی های انجام شده در خصوص احوال شیخ صفی الدّین و مرشد او شیخ زاهد گیلانی و دیگر عرفا، مریدان و مشایخ هم عصر شیخ صفی الدّین در نقاط دیگر ایران، مخصوصاً عرفایی که در دارالارشاد اردبیل زندگی کرده اند، نظیر مولانا شمس الدّین محمد زرگر، مولانا نجم الدّین پیره اردبیلی، مولانا تاج الدّین عوضشاه و غیره، به قسمت های از شخصیّت، زندگی و روابط آن ها با شیخ صفی الدّین، پی بردیم. همچنین از اوضاع و احوال صوفیان، خلفای شیخ صفی، درویشان، حکّام، فرمانروایان، بزرگان و طبقات مختلف مردم که به نوعی با شیخ صفی الدّین در ارتباط بودند، آگاهی های به دست آوردیم. شیخ صفی الدّین، مریدان فراوان در میان روستاییان، کدخدایان ناحیه اردبیل، خلخال، مشکین، مغان، تالش، مراغه و دیگر جاها داشت. بیست و پنج سال نخستین حیات شیخ صفی الدّین در طلب مرشدی صاحبدل گذرانده است. بیست و پنج سال دوم را در محضر شیخ زاهد گیلانی به فراگیری تعلیم و عرفان پرداخته است و سی و پنج سال آخر را نیز در مسند ارشاد و تربیت مریدان بوده است. روش تحقیق به صورت کتابخانه ای و مراجعه به فرهنگ های اعلام وکتاب های تاریخی است. در تعیین هویّت شخصیت ها سعی شده است از منابع دست اول و اختصاصی که اطلاعات مفیدی در مورد شخصیّت مورد نظر داده است، استفاده شود. با توجه به دشواری های که در یافتن منابع مربوط به دوران شیخ صفی الدّین و معاصران وی و همچنین کمی منابعی که در این خصوص وجود داشت، بر آن شدیم که برخی از شخصیّت های که در منابع موجود و مورد استفاده، یافت نشد، از توضیحات و مطالب کتاب صفوّه الصّفا استخراج کنیم.

یکی از محک ها و معیارهای اساسی برای نقد اشعار شهریار، سنجش آن با اصول مکتب ادبی رمانتیسم است. در اشعار شهریار حضور پررنگ خصلت هایی چون انزواطلبی، پناهندگی به طبیعت و یاد سوزناک ایام شیرین و رویایی کودکی و شکستن حصارهای محدود ساختاری و محتوایی کلاسیک موجب شده است که او مطابق اصول رمانتیسم اشعار دل نشینی را بسراید. در این نوشته پس از ذکر تعدای از اصول و خصوصیات مکتب رمانتیسم، میزان تطابق و هماهنگی شعر شهریار را با اصول این مکتب سنجیده و نشان داده ایم که شهریار به چه میزان از اصول و آموزه های رمانتیسم تأثیر پذیرفته یا چه مفاهیمی را به این مکتب افزوده است. همچنین چگونگی بازتاب جلوه های صوری و محتوایی تعدادی از جزئیات متعلق به این مکتب از جمله تخیل رمانتیک، صحنه آرایی، همذات پنداری با طبیعت، رویکرد شهودی و عرفانی به دین، طرح «من» رمانتیک و ... را در شعر شهریار بررسی و تحلیل کرده ایم. نتیجه ی بررسی این است که شعر رمانتیک شهریار با فراگیری مشخصه های بارزی چون سیر در جهان تخیل، تلفیق تصویر عینی با ادراک شهودی، داشتن صبغه ی عرفانی و مهم تر از همه داشتن روح آزاد ذوق و لذت خاصی به مخاطب می دهد و شهریار بزرگترین شاعر مکتب رمانتیسم به شمار می رود.

احمد محمود یکی از نویسندگان موفق در ادبیات داستانی ایران است که به زعم بسیاری از منتقدان، سبک داستان-نویسی او رئالیسم اجتماعی است. البته با دقت در آثار داستانی احمد محمود می توان به صحت این موضوع پی برد. رمان «مدار صفر درجه» یکی از مهم ترین و حجیم ترین رمان های احمد محمود است. محمود در این رمان به روایت وقایع پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران پرداخته است و به همین دلیل، از بّعد جامعه شناسی دارای اهمیت فراوانی است. بنابراین در پژوهش حاضر به نقد جامعه شناسی این رمان ارزشمند پرداخته ایم و مبنا و معیار تحلیل اجتماعی در این پژوهش، نظریه های جامعه شناسی جورج لوکاچ و لوسین گلدمن است. البته روش تحلیل ما در این پژوهش صرفاً به نظریه های این دو منتقد محدود نمانده است و می توان گفت که نتایج به دست آمده از پژوهش، به نوعی موید نظریه های آن هاست نه این که محدود به روش و نظرات آن ها باشد. روال کار به این گونه است که ابتدا به معرفی مختصر آثار داستانی محمود پرداخته ایم و در مرحله ی بعد، با تحلیل موضوعات مرتبط با جامعه که در رمان مدار صفر درجه بازتاب داشته و همچنین با تحلیل شخصیت های رمان و آداب و رسوم، رفتار، گفتار و حتی نام و طبقه ی اجتماعی آن ها، به این نتیجه رسیده ایم که رمان مدار صفر درجه رمانی ارزشمند در زمینه ی شناخت احساسات و افکار مردم در دوران نزدیک به انقلاب اسلامی ایران است و وقایع آن زمان، به زیبایی در بطن رمان روایت شده اند و هنر احمدمحمود در این است که توانسته دو خرده روایت موازی را - که یکی روایت حوادث اجتماعی و دیگری روایت اصلی رمان است-، بدون این که خللی در طرح و ساختار رمان ایجاد شود، با هنرمندی روایت کند.

چکیده: بحث اصلی این پایان نامه به سه بخش تقسیم شده است. در بخش اوّل علومی که نویسنده به آن ها اشاره کرده است از جمله نجوم، طب، موسیقی و علوم غریبه را آورده، در مورد هر یک توضیحاتی بیان کرده و برای هر کدام از متن کتاب مثالی را آورده ایم. بخش دوم، مربوط به آداب و رسوم رایج در عصر نویسنده است که در سه بخش اجتماعی، درباری و مذهبی تدوین شده است. در این بخش به مطالب مختلفی از جمله نحوه ی زندگی مردم، نوع پوشش، خوراک، آداب مهمان داری، آداب ازدواج، آیین پادشاهی، آلات مجازات، شغل های رایج، امثال و حکم، بزهکاری ها و مفاسد اجتماعی و غیره اشاره کرده ایم. بخش سوم را نیز به باورها اختصاص داده ایم. این باورها در چهار بخش باورهای پزشکی، باورهای خرافی، باورهای دینی و باورهای فلسفی تنظیم شده است. در قسمت باورهای خرافی به باورهای خرافی رایج در حوزه ی حیوانات، سیّارات و اجرام فلکی و دیگر باورها اشاره شده است. باورهای دینی نیز شامل زندگی و معجزات انبیا، اعتقاد به بهشت و جهنّم و قیامت و هم چنین باور به دیو و شیطان و مواردی از این قبیل است. در قسمت آخر نیز به چند باور فلسفی اشاره شده است.کتاب مرزبان نامه در بر دارنده ی بسیاری از فرهنگ های عامیانه ی رایج در عصر نویسنده است و در آن اوضاع اجتماعی، سیاسی و وضعیت عمومی جامعه به خوبی نشان داده شده است. فرهنگ عامیانه شامل تمامی کردار و گفتار و اندیشه های یک ملّت است که نه تنها نحوه ی زندگی افراد آن ملّت بلکه اندیشه و افکار و نحوه ی زندگی پدران و نیاکان آن ها را نیز می شناساند. مرزبان نامه از نظر دارا بودن فرهنگ عامیانه بسیار غنی است و می تواند از جنبه های گوناگون نیز مورد بررسی قرار گیرد.

روش مادر این پژوهش و تحقیق کتاب خانه ای است و به روش استقرایی و رسیدن به کل از جز اجزا شده است . جهت پی بردن به درون مایه ها و محتوای غزل های عصر ادبیات انقلاب اسلامی بخصوص غزل های قیصر امین پور ، سلمان هراتی و علیرضا قزوه . مجموعه غزل های این غزل سرایان مذکور مطالعه شد و یاداشت برداری گردید و در عنوان های گوناگون مدون و مرتب شد و سپس تحلیل و بررسی گردیده است و از مقالات و سایر تحلیل های عرضه شده در خصوص شعر ادبیات انقلاب اسلامی بخصوص غزل نیز بهره ها گرفته شده است .

این پژوهش بحث و بررسی درباره مهم ترین مضامین شعر شاعران دفاع مقدّس بوده است که در آن مهم ترین موضوعات شعر شاعران در آن دوره و موضوعات پر بسامد را مورد تحقیق قرار داده است. هدف از این تحقیق بررسی و مطالعه ی مهم ترین مضامین شعر دفاع مقدّس و تأثیر جنگ در تغییر موضوعات شاعران بوده است. با مطالعه ی مجموعه شعر های مورد تحقیق در پژوهش مشخص شد مضامین جنگ و دفاع مقدّس از همان آغاز جنگ وارد شعر شاعران شد و شاعران با تأثیر از اجتماع خود، ذوق شعری خود را در خدمت موضوعات جنگ قرار دادند. در این دوره غالبآً مهم ترین مضامین، توصیف دلاوری های رزمندگان، ستایش شهادت و شهادت طلبی، تلفیق حماسه و عرفان و اعتراض به فراموشی ارزش های انقلاب و غیره بوده که به صورت مفاهیم ثابت یک دهه ی شعری شاعران بوده است.

زبان شعر زبان ساده و صریح نیست، هنری پیچیده و مبهم است و برتر اززبان علمی وطبیعی است. چرا که زبان شعری آگاهانه از منش استعاری زبان سود می جوید. شاعر با وقوف به این مسئله که استعاره منش اصلی وگوهرزبان است و این که هر معنایی دستِ آخر استعاری است، همواره زبان خود را رندانه به کارمی گیرد. فروغ فرّخ زاد نیز از جمله شاعرانی است که با سودجویی از زبان استعاری به شعر خود تشخّص می بخشد. هر چند زبان او در ساختار، امروزی و ساده است، امّا دستیابی او به زبان استعاری در بیان اندیشه ، توان رسانشی ایماژهای شعری او را از دایره ی درخودفروبسته ی تک معنایی می رهاند و آفاق تفسیرپذیری شعرش چنان گسترده می شود که دسترسی خواننده را در فضای معنایی شعر به کمال آزادی فراهم می سازد. استعاره های او شعر و مخاطبان شعر را در یک فضای مشترک هرمنوتیک، به دور هسته ای از خیال پردازی هایی که همه در آن شریک هستند، گردهم می آورد. فرّخ زاد با استفاده ی آزادا نه از کلمات و ترکیبات موردنیاز در شعر خویش، و بیش از آن با تصاویری که پدید آورده، توانسته است برخی مظاهر خشن و ناهموار زندگانی مردم را در شعرش نمایش دهد و به برکت خلاقیّت تخیّل هر لحظه خواننده را با وصفی دیگر و تصاویری تازه تر مجذوب نماید. در این پژوهش، ابتدا به بررسی نقش مجاز و نوآوری های فروغ فرّخ زاد در این زمینه پرداخته، پس از آن ضمن ذکر نمونه هایی از استعاره و انواع آن و ارائه ی خلاّقیّت ها و نگرش و جهان بینی شاعر در خلال اشعار، پیرامون رویکردهای نمادین و اسطوره ای بحث شده است. گام آخر پژوهش هم به کنایه و چگونگی انعکاس آن در اشعار موردنظر اختصاص دارد.

چکیده: مولانا یکی از شعرای برجسته¬ای است که به حیات جسمانی و روحانی انسان توجه خاصی مبذول کرده است، او به تمام جنبه¬های زندگی انسان توجه کرده است و اهمیّت زیادی برای راهنمایی انسان در جهت هر چه بهتر استفاده کردن ازلحظه-های عمر و زندگی دنیا قائل شده است. مولانا آدمی را به پرهیز از فکر و تخیّلات منفی دعوت می¬کند و علّت غم¬های آدمی را دور شدن و غفلت از مبدا نور می¬داند و غم را به عنوان هدیه¬ای از خداوند می¬داند که باید بابت آن همیشه شاکر بود، چرا که غم نشانی از رحمت الهی است البّته این نوع غم پسندیده است و غم منفی همان غم دنیوی است که بسیاری از انسان¬ها به علّت از دست دادن مادّیّات آن را تجربه می¬کنند و غرق زندگی دنیوی هستند و شادی پسندیده شادی¬ای است که هنگام عبادت و کمک و یاری به هم¬نوع در وجود انسان ایجاد می¬شود و حس رضایت¬مندی را به او می¬دهد. مولانا زندگی را سرشار از شادی می¬بیند و در نظر او جایی برای غم و اندوه منفی وجود ندارد چون مولانا عاشق حقیقی است. تمام نکاتی که مولانا در مثنوی و سایر کتاب¬های خود به آن پرداخته است، همه از فرهنگ اسلامی که غنی¬ترین فرهنگ¬ها است گرفته شده است. مولانا رذایل اخلاقی را موجب غم و حزن و تباه شدن زندگی دنیایی و آخرتی می¬داند که دل انسان را سیاه و روح او را گرفتار و اسیر می¬کند. در این پژوهش سعی شده است غم و شادی را از دیدگاه¬های مختلف مذهبی و روانشناسی و مخصوصاً از نظرگاه مولانا مورد بررسی قرار داده شود تا همگان با تغییر دادنِ دید خود نسبت به پدیده¬ها و جهان هستی، زندگی را سرشار از خوشی معنوی کنند.

جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی از شاعران قرن ششم زبان فارسی است. از این شاعر بیش از ده هزار بیت برای فرهنگ و تمدن ایران به یادگار مانده است که غالب آن ها برای مردم نامتخصص، نیازمند شرح است. این پژوهش برای شرح لغات، اصطلاحات و ترکیبات و تعبیرات مشکل اشعار او به انجام رسیده است. نزدیک دو هزار مدخل از مشکلات اشعار او را به صورت الفبایی نوشته و شرح کرده ایم. بخش قابل توجهی از لغات و ترکیبات قرن ششم را در دیوان این شاعر می توان یافت. لغات و ترکیبات دیوان او به قلمرو تمام شعبه های علوم از جمله طب، نجوم، منطق، فلسفه، جغرافیا، حکمت و امثال این ها تعلق دارد. در این فرهنگ تمام لغات و اصطلاحات مشکل مربوط به علوم مذکور و همچنین تعبیرات استعاری و به اصطلاح مجازی را شرح کرده ایم.

ادبیّات پایداری در ایران در دوران مشروطه و در خلال جنگ های ایران و روس شکل گرفته است. قطعاً یکی از چهره های بسیار شاخص در شعر پایداری این دوره بهار است. دیوان ملک الشّعرا نمونه ی بارزی برای ادبیات پایداری دوره ی حاضر می باشد. به جرأت می توان گفت بخش عظیمی از این دیوان با مفاهیمی که تحت عنوان مفاهیم ادب پایداری شناخته می شوند، سازگار است. هدف اصلی این پژوهش نیز بررسی مفاهیم ادب پایداری موجود در دیوان ملک الشّعرای بهار بر اساس منابع کتابخانه ای و با روش اسنادی - توصیفی است. مفاهیمی نظیر: آزادی، وطن، استعمار، استبداد، انتقاد، مبارزه با ظلم و ستم، صلح طلبی، سوگنامه ها و... این تحقیق پس از فیش برداری و انجام مطالعات دقیق و مراجعه به حدود هفتاد منبع که ارتباط مستقیم با تحقیق حاضر داشتند و نیز استفاده ی غیرمستقیم از برخی سایت ها و منابع دیگر که به نحوی در ارتباط با پژوهش حاضر قرار داشتند، به شکل حاضر درآمده است. لازم به ذکر است که در ابتدای این پایان نامه به تعاریف مختلفی از ادبیات پایداری و پیشینه آن در جهان و ایران و زندگی و سبک شعری بهار اشاره شده است. .

آرمانگرایی در اندیشه شاعران و ادیبان، مدینه فاضله و ناکجا آبادی است که درآن همه انسان ها در آزادی و سعادت زندگی می کنند و از ظلم و بی عدالتی خبری نیست. از این اندیشه در شعر فارسی با نمادهای مختلفی یاد می شود و بیشتر نتیجه نوعی غم غربت در نهان شاعر است که او را به تخیل جامعه ای آرمانی سوق می دهد. از ویژگی های مشترک آرمانگرایی سعدی و جبران می توان به : اعتقاد به خدا وند و وجود او در همه جا، عدالت، بخشندگی وکرم و احسان، حکمت وخردمندی، ترجیح آسایش مردم بر آسایش خود، حفظ منزلت بزرگان و مردم ، دین داری و حفظ آن، آباد کردن مملکت و سرزمین خویش، اول تحقیق و بعد قضاوت، داشتن مدینه فاضله، قدرت بیکران خداوند را در دل داشتن و به فکر اصلاح جامعه بودن ، قناعت، مرگ، نیکی و بدی، علم آموختن، عشق، کار و تلاش، شادی و غم، دعا و مناجات ، همدردی با دیگران، اخلاص در عمل، انسانیت، صلح، اشاره نمود. اما مدینه فاضله سعدی از لحاظ مضمون و بینش اجتماعی با جبران تفاوت هایی دارد. سعدی کوشیده است به ذهنیات آرمانگرایی خود، یا به عبارت بهتر به جهان آفریده ذهن خود، خصلت های عملی و واقعی بدهد و با آفریدن حوادث رنگارنگ در بوستان، حتی المقدور مدینه فاضله واقعی و قابل قبول ارائه دهد. در حالی که جبران، به پرداختی خشک و بی روح از مدینه فاضله ای که در آن به جای آرامش و شادکامی، وحشت و مرگ، لحظه ای ساکنان آن را رها نمی سازد بسنده کرده است. جبران و سعدی برای رسیدن به ملکوت، وحدت و دوری از دنیای مادی ، در تکاپو هستند، در این میان سعدی به شهر آرمانی نزدیک تر است و پیوسته زبان به ثنای پدیده های نیک می گشاید و سرانجام در آرمانشهر خود به آرامش روحی می رسد. امّا جبران خلیل جبران خود را نسبت به محقق ساختن آرمانشهر عاجز می بیند.

ادبیات کودک به معنای مطالبی است که برای کودک، مناسب حال، نیاز وعلاقه ی او نوشته می شود. انقلاب مشروطه که سرآغاز تحولات مهم و اساسی بود، در دستگاه تعلیم و تربیت نیز تغییراتی به وجود آورد و منجر به پیدایش نوعی از ادبیات شد که مبنایی گردید برای شکل گیری ادبیات کودکان و نوجوانان به مفهوم امروزی خود. ادبیات کودک به سه دسته ی داستان، غیر دانستان و شعر تقسیم شده است. مهمترین نوع کتاب کودک و موثرترین آن در روح و فکر کودکان کتاب های داستانی است زیرا داستان وسیله ی پرورش استعدادها و فضایل اخلاقی کودک و بهترین ابزار تعلیم و تربیت است. کتاب های شعر نیز پیام را در قالب شعر ساده به کودکان القا می کنند به طوری که آموزش های نخستین کودک با شعر شروع می شود. در رساله ی حاضر با گزینش تعدادی از کتاب های داستانی، شعر و ترجمه ای منتشر شده برای دوره ابتدایی در دهه ی هفتاد به تحلیل این آثار پرداخته ایم. آنگاه با توجه به تقسیم بندی های محتوایی ادبیات کودک، مضمون و محتوای اشعار و قصه های این دهه را تحلیل کرده و به شکل نمودار نشان داده ایم.

مولانا جلال الدین محمد بلخی، عارف نام آور و از جمله شاعرانی است که در مجموعه آثار خویش به ویژه در مثنوی معنوی به قرآن و احادیث نبوی عنایتی ویژه دارد و از آن ها با تجلیل و عظمت خاصی یاد کرده است. موضوع اصلی این پژوهش بررسی دید گاه شاعرانه ی مولانا به مأثورات عرفانی در مثنوی معنوی است. به همین منظور ابتدا ابیاتی را که در آن ها مأثورات عرفانی به کار رفته است استخراج کرده ایم و سپس آیات قرآنی را در یک دسته و احادیث را در دسته دیگری قرار داده ایم. در ادامه ابیاتی را که تأویل آیات و احادیث است آورده و مورد بررسی و تحلیل قرار داده ایم . در نهایت دیدگاه شاعرانه ی مولانا و استنباط او از این مأثورات را ذکر کرده ایم. مولوی شاعری است که با بکار بردن هنرمندانه آرایه ها و صنایع ادبی و حتی ارائه ی ترجمه یا تفسیر منظوم آیات قرآن و احادیث، دانش افزون خویش را نسبت به این مباحث نمایان ساخته است.

بررسی و شناخت آثار ادبی و تحلیل زندگی آفرینندگان آن ها، از تأثیر غیر قابل انکار جامعه بر آثار ادبی حکایت می کند. آثار ادبی هر دوره ای مانند آینه ای است که زندگی اجتماعی آن عصر را در خود انعکاس می دهد. آن چه را که شاعر یا نویسنده در آثار خود می آورد، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بازتابی از اوضاع و احوال جامعه ای است که در آن زندگی می کند. دوره ی مشروطه به عنوان فصلی فوق العاده در تاریخ ملّت ایران محسوب می شود. ادبیات نیز در این دوره هم قدم با مشروطه طلبان حرکت نموده و به عنوان مددکاری به یاری آنان می شتابد. «سید اشرف الدین گیلانی، عارف قزوینی و ایرج میرزا» جزء آن دسته از شاعرانی هستند که در بطن آن جامعه زندگی کرده و در لابه لای اشعار خود تصاویر روشن و شفافی از وجود فاصله طبقاتی بین فقیر و غنی، وضعیت بد اقتصادی اقشار آسیب پذیر جامعه، محرومیت های فراوان مردم کوچه و بازار، گرانی ها و... را نشان می دهند و در این اشعار می توان پای بندی ایرانیان را به آداب و رسوم و باورهای سنتی مشاهده نمود. در این تحقیق سعی شده است بر مبنای اشعار شاعران فوق الذکر، به موشکافی جامعه ی دوران مشروطه پرداخته شود تا زوایایی از زندگی و آداب و رسوم و عقاید و باورها و... مردم در آن دوره نمایان گردد. برای نیل به این هدف، این پایان نامه سعی دارد به بررسی مولفه های اجتماعی در آثار نویسندگان مذکور پرداخته و آن ها را استخراج نماید.