در هیچ یک از منظومه های داستانی و حماسی فارسی نقش و تعداد نامه ها قابل مقایسه با شاهنامه ی فردوسی نیست و تنها تعداد نامه ها که شمارشان به بیش از 250 می رسد گواه این ادّعاست. اما کاربرد این نامه ها که در دو بخش پهلوانی و تاریخی یافت می شوند فقط انتقال اندیشه و خواست فرستنده ی آن ها نیست؛ بلکه هر یک فرصتی هستند برای فردوسی تا نوآوری و تنوّع به کار آورد؛ گاه بخش هایی از داستان را از زبان نویسنده ی نامه نقل کند؛ گاه با بیان احساسات فرد از زبان خود او شوری در سخن افکند. مجالی برای پرداخت شخصیت قهرمانان حماسه بیابد و بی آن که حضورش سایه ای بر رویدادها گسترد تحلیل ها و حتّی پیام های خویش را به مخاطب برساند. و در یک کلام نامه ها آینه ی تمام نمای شاهنامه اند؛ به همین سبب مطالعه ی آن ها از جنبه های موضوعی، محتوایی، روان شناسانه، بلاغی و زیبایی شناسی، به عنوان شاهنامه ای در ابعاد کوچک، امّا همگون با کلّ اثر ضروری تشخیص داده شد و در این پایان نامه بررسی گردید.

در سنت و سابقه ی ادب کلاسیک فارسی انبوهی از انواع حکایت و متون داستانی می توان برشمرد اما بی گمان داستان کوتاه فارسی به عنوان نوع ادبی مشخص و مستقل از رمان و دیگر انواع ، از ادبیات مغرب زمین برآمده و اکنون پس از گذشت نُه دهه از پیدایش آن در ایران ، « نوعی » پذیرفته و کاملاً تثبیت شده است و بسیاری از نویسندگان ایرانی با روایت داستان خود در فضا ، زبان و فرهنگ بومی ، روحی ایرانی در آن دمیده اند . در پژوهش حاضر سیر دگرگونی هایی که داستان کوتاه فارسی از جمالزاده و هدایت و علوی و چوبک تا گلستان و آل احمد و صادقی و ساعدی و گلشیری و ... از سر گذرانده مورد بررسی مفصل قرار گرفته است ؛ یکی از نتایج این بررسی ، آن است که نمودار تحول و تطور داستان کوتاه فارسی به تَبَع تغییرات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی جامعه دستخوش دگرگونی شده اما این دگرگونی لزوماً سیر صعودی نداشته است ؛ بدین معنا که مثلاً دهه ی بیست خورشیدی با ظهور هدایت و علوی و چوبک دهه ی پرباری در داستان کوتاه است ، حال آن که دهه ی سی عقیم ترین برهه در تاریخ داستان کوتاه فارسی است و دوباره دهه ی چهل به درخشان ترین و شکوفاترین فصل داستان کوتاه فارسی تبدیل می شود . ما در پایان نامه ی حاضر در نُه فصل کارنامه ی همه ی نویسندگان داستان کوتاه ایران را تا پایان دهه 1370 بررسی کرده و برجسته ترین داستان ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم و البته تأثیر گذاری این داستان ها را بر نویسندگان دیگر نیز درنظر داشته ایم.

چکیده سعدی در شاعری، نویسندگی و اندیشه ورزی چهره ای جهانی است؛ بنابراین درباره ی آرا و اندیشه های او آثار بسیاری نوشته اند. این رساله نیز در نوع خود به بررسی دقیق و آماری عناصر و مضامینی می پردازد که سعدی از دو فرهنگ ایرانی و سامی وام گرفته و در آثار خود وارد کرده است .در این بررسی به تمام عناصر هر دو فرهنگ اعم از باورها، آداب و رسوم، اسطوره ها، آیین ها، آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی، اقلیم و جغرافیا، مشاهیر و شخصیت های حقیقی و تاریخی پرداخته شده است؛ عناصری که به نوعی در مسیر افکار و مطالعات شاعر قرارداشته و در آثار او انعکاس یافته اند. از دیگر سوی، مقایسه ی آماری و تطبیقی این عناصر به لحاظ سبک شناسی و تعیین سطح فکری آثار سعدی به عنوان یکی از بزرگ ترین شاعران و ادیبان زبان فارسی و سبک عراقی بسیار مهم به نظرمی رسد و پایان نامه ی حاضر با چنین هدفی شکل گرفته است. به همین منظور در سه بخش جداگانه ابتدا به بررسی عناصر و مضامین ایرانی سپس سامی و در نهایت به تطبیق عناصر هر دو فرهنگ در تمامی آثار سعدی پرداخته شده است. بررسی های دقیق و آماری این پژوهش نشان می دهد سعدی علی رغم اثرپذیری از مختصات فکری وسبکی دوره ی خود وسفر به سرزمین هایی که محدوده ی زندگی اقوام سامی بوده اند عناصر ایرانی را به نسبت وتنوع بیش تری در خلال آثار خود به کاربرده است!

رمان های عامه پسند به آن دسته از آثاری گفته می شود که به دلیل داشتن کلیشه ها و چهارچوب های معین در سراسر اثر از عنوان گرفته تا پایان بندی، وقایع، شخصیّت ها، خط سیر داستانی و درون مایه ی ثابت از قبیل مثلث ها و مربع های عشقی، دل بستن دختر و پسری از دو طبقه اجتماعی مختلف، طرح روی جلد و ... می توان آن ها را از ادبیات نخبه گرا جدا نمود. همه ی این مشخصّه ها عمدتاً حول محور ساده و جذاب کردن داستان رقم می خورند. نویسنده باید چهارچوب ها و کلیشه هایی را به کار ببرد که خوانندگان به آن عادت کرده اند و نبودشان باعث برآورده نشدن انتظارات خوانندگان و سرخوردگی آن ها خواهد شد. ریشه ی رمان های عامه پسند ایرانی در داستان هایی است که در نشریات به چاپ می-رسید و به پاورقی معروف بود. این جریان ادبی از همان آغاز در دو مسیر رشد کرد: رمان های تاریخی و رمان های اجتماعی. به زعم نمایندگان فرهنگ و ادبیات رسمی این نوع آثار ارزش ادبی چندانی ندارند و مخاطبان آن ها از لحاظ فرهنگی در حدّ پایین و متوسط قرار دارند. به همین دلیل بسیاری از منتقدان و فرهیختگان جامعه ی ادبی از بررسی چنین آثاری سرباز زده و حتی خواندن این آثار را دون شأن خود می دانند؛ غافل از این که شناخت و بررسی ادبیّات مورد توجّه مردم به شناخت خواسته های آن ها و در نتیجه ساختار کلّی جامعه و گه گاه ضعف ها و نقص های فرهنگی آن کمک می کند. موضوع و مضمون این آثار مهم ترین وجه شمارگان بالا و پرمخاطب بودن این آثار است که ما در این پژوهش بدان پرداخته ایم.

در این پایان نامه به بررسی موضوعی محتوایی 3 اثر سید مرتضی آوینی با نام های آینه ی جادو (3 جلد)، گنجینه ی آسمانی و فتح خون پرداخته شده است و ما به این دلیل که یکی از مراحل تحلیل محتوایی، تحلیل سبک شناسی اثر است و نوشته های آوینی در این زمینه بسیار جای کار دارد سعی کردیم همت خود را در این پژوهش به روی تحلیل سبک شناسی آثار این نویسنده بگذاریم و کتاب کلیات سبک شناسی دکتر شمیسا را الگوی کار خود قرار دادیم و با توجه به آموزش این کتاب 3 اثر بالا را از نظر زبانی، ادبی و فکری تجزیه و تحلیل کردیم. این پایان نامه شامل 4 فصل می شود که فصل اول درباره ی آوینی و آثار او و 3 فصل بعد هر کدام به یکی از کتب بالا اختصاص پیدا کرده است. بررسی های به عمل آمده ثابت می کند که نوشته های این نویسنده تا حد بالایی از ظرفیت ادبی چه از حیث به کارگیری صنایع ادبی مختلف و چه از حیث نوع چینش خاص کلمات در جمله برخوردار است که می توان گفت در بین نویسندگان معاصر دارای سبکی متفاوت و قابل الگوبرداری است، اما متأسفانه تا پیش از این پایان نامه ، تحلیلی بر روی آثار آوینی به این شکل کلاسیک و دانشگاهی انجام نشده بود و مقالات نوشته شده درباره ی آثار این نویسنده یا فقط درباره ی قلم او بود یا درباره ی آثار او، ما هم جای چنین کاری را که نوشته های آوینی را از چند جهت مورد بررسی قرار دهند خالی می دیدیم.

تلخ اندیشی از جمله ترکیبات جدیدی است که در فرهنگ های لغت موجود، هنوز مدخلی برای آن در نظر گرفته نشده است. تلخ اندیشی هم به معنای توجه ویژه و نگاه یک سویه به تلخی ها، زشتی ها، تباهی ها، رنج ها و مسائل غم انگیز و دردآور و هم به معنای زشت و تلخ و ناگوار و غم بار دیدن مسائل و نگاه منفی به موضوعات گوناگون است. در بررسی داستان های کوتاه معاصر به نگرشی ثابت، ادامه دار و در برخی دوره های تاریخ معاصر ایران، فراگیر برمی خوردیم که با تعریف تلخ اندیشی مطابقت دارد. نمود این نگرش، آثاری است که از یک سو مضامین، درون مایه ها و تصاویر آن ها به شکلی فراگیر متمرکز بر مرگ، خیانت و روابط عاطفی بدفرجام یا بی-فرجام و سرشار از تباهی، حسادت، تنفر، تلاش شکست خورده، یاس و سرخوردگی، تحقیر، پوچی و تصویر کاملاً فاسد و بی رحم از اجتماع و عناصر آن است، و از دیگر سو القا کننده ی نگاه منفی به زندگی، روابط عاطفی، مردم، کارکرد عناصر فرهنگ بومی و سنتی است. در پژوهش پیش رو علاوه بر تعریف تلخ اندیشی و شناسایی زوایای مختلف آن و بررسی و موشکافی مصادیق تلخ اندیشی در داستان کوتاه معاصر فارسی، به زمینه-های بروز و ظهور این نگرش نیز پرداختیم، که عبارتند از 1.زمینه های فکری، که رد و نشان آن ها را در ادبیات تلخ اندیش مغرب زمین و اندیشه های جریان روشنفکری و شبه مدرنیته ی ایران یافتیم؛ 2. زمینه های تاریخی و اجتماعی ایران معاصر. گاهی نیز به برخی زمینه های دیگر مانند ویژگی ها و مسائل فردی و شخصیتی نویسندگان در لابه لای مطالب اشاره ای گذرا کرده ایم. بررسی های ما در این پژوهش از سال 1300 تا 1380 و در سه دوره-ی زمانی صورت گرفت؛ دوره ی نخست مربوط است به انتشار اولین مجموعه داستان صادق هدایت تا اواخر دهه ی سیِ شمسی که داستان های کوتاه تلخ اندیشانه عموماً متأثر از نوشته های او بوده اند. دوره ی دوم از اواخر دهه ی سی شمسی تا 1357 که موج دوم تلخ اندیشی در داستان کوتاه آغاز شد و دوره ی سوم، از 1357 تا سال 1380.

نیما، شاملو و اخوان ثالث از تأثیرگذار ترین شاعران معاصر در عرصه¬ی زبان و ادبیات فارسی هستند که هر کدام به سهم خود به دگرگونی وغنای ادبیات کمک شایانی کرده اند. نیما یوشیج با ساختارشکنی در قالب های پیشین و با استفاده از واژگانی با گویش مازندرانی درشعرش پایه گذارتحولی نو شد. اخوان ثالث نیز با زبان و بیان حماسی و با الگو پذیری از سبک خراسانی به نحوی دیگر باعث تحول در زبان شعر شد؛ احمد شاملو نیز با تأثیر از نثر گذشته¬ی فارسی همچون نثر بیهقی و تلفیق آن با زبان معاصر توانست اشعاری با ریتم و آهنگی خاص و بدون وزن عروضی خلق کند که این خود یک سبک جدید در زبان بود. حال با این تفاسیر، بیشتر توجه منتقدان و پژوهشگران حول ویژگی های فوق متمرکز بوده و به قدرت ترکیب¬سازی آنها توجه نشده، البته در بعضی از کتاب ها اشاره هایی به این موضوع شده است اما تا به حال کتابی که جداگانه و به طور تخصصی به این موضوع بپردازد و آن را به صورت فرهنگ نامه تدوین کند یافت نشده است. نگارنده اشعار شاعران ذکر شده را بیت به بیت و سطر به سطر مورد مطالعه و بررسی قرار داده و ترکیبات را یکی یکی استخراج کرده و در فصول جداگانه به شرح زیر دسته بندی کرده است: ترکیب-های ونددار¬، ترکیب¬های شبه¬ونددار، ترکیب¬های حرف اضافه¬دار ، ترکیب¬های مصدری، صفت¬های فاعلی مرکّب مرخم، صفت¬های مفعولی مرکّب مرخم، ترکیب¬های فاعلی در معنای مفعولی، ترکیب¬های اسمی، ترکیب¬های وصفی و ترکیب¬های معمول با معانی نامعمول. در نگارش این پایان نامه نگارنده از مقاله¬ی دکتر قدرت قاسمی پور با عنوان «ترکیب سازی¬های واژگانی در پنج گنج نظامی» ، سفر در مه تألیف تقی پورنامداریان، نیما یوشیج و شعر کلاسیک فارسی تألیف محمود کیانوش، فرهنگ معین و شعر زمان ما تألیف محمد حقوقی بسیار بهره بردم.

شعر معاصر ایران برآیند دگرگونی در ساختار سیاسی- اجتماعی و ارزش¬های فرهنگی است که ریشه در انقلاب مشروطه دارد. شعر نو، با زمان¬آگاهی نیما یوشیج و درک این دگرگونی¬ها، پدید آمد و به بار نشست. خوزستان، از جمله اقلیم¬هایی بود که به دلیل کشف نفت، حضور گسترده¬ی کارشناسان خارجی، پدید آمدن صنایع، چاپ نشریات و در پی آن دگرگونیِ روند زندگی ساکنان این منطقه، شاعران آن، با کم¬ترین فاصله¬ی زمانی، شعر نو را پذیرا شدند و به این جریان پیوستند. این پژوهش برای نخستین بار، به گونه¬ای علمی و همه¬جانبه، با هدف ارزیابی توانمندی¬های شعر معاصر خوزستان و بازنمایی جریان¬های شعری شاعران آن به انجام رسیده است. در بخش نخست، مهم¬ترین جریان¬های شعری فارسی معاصر بررسی شده است. در بخش دوم، به تاریخ خوزستان و تحولات معاصرِ آن نگاه شده است. در بخش سوم، نمونه¬هایی از شعر سنتی خوزستان از مشروطه تا فراگیر شدن شعر نو آورده شده است. در بخش چهارم، به شعر شاعران خوزستان بین سال¬های 1332 تا پدید آمدن موج ناب در نیمه¬ی دوم دهه¬ی پنجاه پرداخته شده است. در بخش پنجم، موج ناب، تاریخچه، ویژگیهای شعری و شعر شاعران مهم وابسته به این جریان بررسی شده است. در بخش ششم، به بازتاب انقلاب 57 و جنگ تحمیلی در سروده¬های شاعران خوزستان نگاه شده است. در بخش هفتم، به بررسی جریان¬های شعری دهه¬ی هفتاد و تاثیر آن بر شعر خوزستان پرداخته شده است و در بخش هشتم، جریان شعر سنت¬گرای خوزستان بررسی گردیده است.