از آن جا که قرآن کریم از جانب خداوند حکیم نازل شده است و هیچ باطلی در آن راه ندارد، می-توان به این امر اعتقاد داشت که آیات هر یک از سوره های قرآن کریم از ارتباط و انسجامی خاص در تأمین هدف یا اهداف سوره برخوردار است. از طرف دیگر پیش فرض برخی نویسندگان، نفی ارتباط منطقی بین آیات سوره ها ی قرآن کریم بوده است که با حکمت خداوند در تناقض می باشد. لذا در این پایان نامه سعی بر این است تا در راستای اثبات وجود ارتباط بین آیات قرآن، سوره ی آل عمران به صورت خاص و به عنوان شاهدی بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد. در مسیر بررسی ارتباط آیات سوره ی آل عمران، پنج خط ارتباطی شناسایی و مشخص گردیده است که عبارتند از: اهل کتاب؛ اهل ایمان؛ کفّار، منافقان و مشرکان؛ جهاد و کتب آسمانی که هر یک از این خطوط به دسته ها و زیرمجموعه های کوچک تری تقسیم می شود. پس از شناسایی این خطوط ارتباطی پنجگانه، نظرات و آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در نهایت از رهگذر نشان دادن رابطه ی بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

چکیده رساله حاضر با هدف معرفی و بررسی مبانی تفسیری بروجردی در«تفسیر جامع» تدوین شده است. بر این اساس، مبانی آن به دو بخش مبنای الهی و مبنای بشری تقسیم شده است. که در بخش مبنای الهی مباحث مربوط به تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به سنت مورد بررسی قرار گرفته است. و در پایان هر بحث، نتیجه عملکرد بروجردی بیان شده است. و در بخش مبنای بشری موضوعات مختلف ذیل گرایش های اصولی- فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، علمی، تاریخی مطرح شده است. و در پایان هرگرایش نتیجه به دست آمده از آن ذکر شده است. در نهایت هم نتیجه گیری کلی که از بررسی مبانی تفسیری، تفسیر جامع حاصل شده است به این صورت بیان شده است که، با توجه به روایی بودن تفسیر، مبنای الهی آن نسبت به مبنای بشری پر رنگ تر است . و در خود این مبنا تفسیر قرآن به سنت و استفاده از روایات نسبت به تفسیر قرآن به قرآن محسوس تر است، و از میان گرایش های بررسی شده در مبنای بشری، می-توان گرایش فقهی را گرایش بارز این تفسیر دانست که نشان از تسلط مفسر بر مباحث فقهی دارد. کلمات کلیدی: تفسیرجامع، مبانی تفسیری، گرایش های تفسیری، محمد ابراهیم بروجردی، مبنای الهی، گرایش فقهی

هدف از تدوین رساله حاضر، معرفی و بررسی مبانی و گرایشهای تفسیری جرجانی در تفسیر «جلاءالاذهان و جلاءالاحزان» می باشد. بر این اساس در مورد مبانی این تفسیر در دو بخش مبنای الهی که شامل تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به سنت است، تحقیق کرده ایم. و در این دو مبنا، موضوعاتی مانند تفسیر قرآن به قرآن بر اساس مشابهت لفظی و معنوی و تفسیر مجمل به مبین و... ذکر شده است. در زمینه تفسیر قرآن به سنت نیز مباحث را در دو بخش: انواع استفاده از روایات و بررسی روایات از لحاظ سند و متن مورد بررسی قرار داده ایم. در بخش مبنای بشری، انواع گرایشهای اصولی_فقهی، کلامی ،فلسفی، عرفانی، ادبی، علمی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان هر گرایش، نتیجه حاصل از آن بیان شده است. ابوالمحاسن در این تفسیر از مباحث کلامی بیشتر استفاده کرده و گرایش غالب در این تفسیر، گرایش کلامی است. وی در مبنای الهی- روایی، در نقل روایات مسامحه نموده و اغلب روایات را بدون توجه به بررسی آنها از لحاظ سند و متن ذکر نموده است، به طوری که برخی از این روایات مشکوک به اسرائیلی بودن است.

هدف این رساله ، تبیین مبانی و گرایشهای تفسیر اثنی عشری است ،زیرا شاه عبدالعظیمی از جمله مفسرانی است که مقدمه ای بسیار ناقص و مختصر در آغاز تفسیر خود عرضه کرده است. وی از مبنا و زیر مبناهای الهی یعنی قرآن به قرآن و قرآن به سنت و مبنای بشری با گرایشهای اصولی – فقهی ، فلسفی ، کلامی، عرفانی ، ادبی ، علمی – تجربی و تاریخی سود برده است . تفسیر قرآن به قرآن ، اگر توسط معصوم(ع) انجام گیرد ، بهترین نوع تفسیر می باشد که در این رساله این نوع تفسیر به چشم می خورد و در ارزیابی نهایی درباره ی این تفسیر ، با توجه به مبانی می توان گفت: این تفسیر در وهله ی اول ، تفسیری روایی است ، گرچه مفسر به بحث سندی توجه نداشته است و به نقل از روایات ائمه (ع) بسنده می کند و در مورد ثقه و غیر ثقه بودن رجال حدیث ، بحثی ارائه نداده است و نکته ی قابل توجه در عملکرد تفسیری وی ، استفاده اصطلاحی از لفظ اسرائیلیات برای حدیث قدسی است ، وی حدیث قدسی را که گفتار خداوند می باشد ، با اسرائیلیات که گفتار یهود بر ضد اسلام می باشد خلط کرده است . در وهله ی دوم ، با توجه به گرایشها می توان گفت: تفسیری است که گرایش کلامی آن بر سایر گرایشها غلبه دارد و در مباحث کلامی ، نظرات امامیه را غالب بر دیدگاه معتزله و اشاعره بیان می کند . در مورد فقه و اصول ، به صورت گذرا به نفع مذهب تشیع سخن می گوید . وی در لابلای مباحث به گرایش تاریخی توجه داشته است ولی منبع تاریخی موثقی جز نقل از تفاسیر دیگر ، ذکر نمی کند . مفسر به صورت گذرا به گرایش عرفانی و فلسفی پرداخته است .گرایش ادبی نیز در این تفسیر دیده می شود که با ذکر « نکته ی ادبیه» به مباحثی چون تفسیر لغات در آیات ، صرف و نحو و بلاغت می پردازد و نیز در رابطه با گرایش علمی – تجربی ، به فراخور برخی آیات ، توضیحاتی از علوم مختلف در طول تفسیر خود ارائه می دهد و فردی که بدنبال گرایش خاصی از جمله کلام ، فقه ، علم تجربی ، تاریخ باشد این تفسیر با فهم از مبانی و گرایشهای آن که در این رساله در پی آن هستیم ، مفید می باشد .

چکیده هدف اصلی این رساله، تبیین ارتباط آیات سوره اسراء است تا عملا نظر کسانی را تأیید کند که معتقدند اگرچه نزول آیات به صورت پراکنده و تابع حوادث زمان نزول بوده ولی نظم اصلی کتابی که از سوی خداوند حکیم در اختیار بشر قرار گرفته و برای همه عصرها و نسل ها پیام دارد هرگز تابع جوّ آن زمان نیست و کاملا حساب شده و حکیمانه است. به علاوه این رساله زیرمجموعه طرحی بزرگ تر است که اینک در دست اجراست و ناظر بر کلیه سوره های قرآن است تا عوض بحث های نظری در مورد ارتباط یا عدم ارتباط، عملا رابطه تنگاتنگ آیات به تصویر کشیده شود. برای اثبات ارتباط آیات سوره اسراء در مرحله اوّل، به جمع آوری موضوعات مهم سوره و نشان دادن رابطه بین آیات با موضوع مشترک (ارتباط خطّی) پرداخته شده، ثمره این جمع آوری و بررسی دستیابی به اصلی ترین خطوط ارتباطی و موضوعات تشکیل دهنده ی سوره اسراء است که به طور اجمال عبارتند از: پیامبران، مبانی و اصول، مشرکان، کافران، ظالمان، خداوند، معاد و حوادث قیامت، قرآن، انسان و شیطان. در مرحله دوّم، از رهگذر بررسی رابطه ی بین خطوط ارتباطی ثابت شده که آیات این سوره کاملا هماهنگ بوده و یک شبکه ی ارتباطی بر همه آن ها سایه افکنده است، سرانجام در مواردی که رابطه ی تازه ای بین آیات پدیدار شده، آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. کلید واژه ها: قرآن، سوره اسراء، ارتباط آیات، تناسب آیات، خطّ ارتباطی، شبکه ی ارتباطی، اهداف سوره اسراء.

موضوع ارتباط یا عدم ارتباط بین آیات قرآن در یک سوره به طور کل و به عنوان موضوعی مهم از دیر باز مورد اختلاف بوده است، در یک سو، برخی از محققان مسلمان و اغلب مستشرقان قائل به عدم ارتباط بوده و در سوی دیگر برخی از مفسران که موافق بوده اند فقط به ارتباط خطی پرداخته اند، این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات در سوره انعام به تصویر کشیده شود، به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها شش خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است که عبارتند از: توحید، نبوت، مخالفان حق (کفار، مشرکان، ظالمان)، مبانی و اصول، معاد و احکام. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.

هدف این پایان نامه، آشنایی با مبانی و گرایش های عبدالحجّت بلاغی در حجّه التفاسیر است. وی در زمینه ی مبانی از مبنای قرآن به قرآن و مبنای سنت، و نیز از موضوعات مربوط به گرایش های اصولی- فقهی، کلامی، فلسفی، عرفانی، ادبی، علمی- تجربی و تاریخی استفاده کرده است. عملکرد تفسیری وی نمایانگر غلبه ی استفاده از مبنای سنّت در تفسیر آیات می باشد. در بررسی سند حدیث از رجال کمک گرفته است. این مفسر روایاتی را از راویان شیعی نقل کرده و در بررسی متن حدیث نیز ضمن ترجمه روایات، از ذکر نکات فقه الحدیثی غافل نبوده است. در عرضه دو روایت متفاوت و متعارض، گاه یکی را مردود شمرده و در برخی موارد تعارض بین روایات را حل نکرده است. همچنین روایاتی را از منابع حدیثی دست دوم نقل کرده، از میان تفاسیر هم، بیشتر از تفاسیر روایی شیعی و به ویژه از تفسیر صافی که در به کارگیری آن تسلطی ویژه دارد، بهره برده است. اما در میان گرایش ها، گرایش کلامی غلبه دارد. وی در بخش های مختلف، از جمله: رابطه صراط مستقیم با اسلام، افکندن ابراهیم ? در آتش، پیامبر ? و مسحور شدن، عذابها و ثوابهای الهی، آیات راجع به ولایت و مهدویت، احباط و تکفیر و ... نظر مفسرین را نقد کرده است.

نقد و بررسی کتاب تاریخ قرآن آیت ا.. معرفت در دو بخش اصلی صورت گرفته است. در بخش اول به عنوان بررسی غیر مستقل، نحوه عرضه تعریف و تعداد و ترتیب موضوعات اصلی تاریخ قرآن مورد بررسی قرار گرفته است این موضوعات به ترتیب عبارتند از: تاریخ ارتباط، تاریخ انتقال، تاریخ حفظ و نگه داری، تاریخ سازماندهی، تاریخ کیفیت تلفظ و تأثیر لهجه ها، تاریخ اصلاح شیوه نگارش، تاریخ ترجمه. در بخش دوم هر یک از هفت موضوع اصلی به طور مستقل و جداگانه مورد نقد و بررسی واقع شده است. روند نقد و بررسی ها در آغاز با عرضه سیر منطقی و طبیعی مباحث به عنوان اطلاعات مقدماتی شروع شده سپس ضمن تبیین نظرات و دیدگاه های مولف ادامه یافته و با ارزیابی نظرات عرضه شده ، پایان یافته است .

کتاب پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تألیف دکتر سید محمد باقر حجتی در تبیین موضوعات تاریخ قرآن در دو بخش قابل نقد و بررسی می باشد. در بخش اول، نحوه عرضه تعداد و ترتیب موضوعات اصلی تاریخ قرآن با تکیه بر الگویی منطقی و مأخوذ از کتاب های تاریخ قرآن موجود، مورد نقد و بررسی قرارگرفته است، پراکندگی، کمبود و جابجایی بعضی از موضوعات اصلی نتیجه اجمالی این بخش است، در بخش دوم هر یک از موضوعات اصلی که به ترتیب اهمیت عبارتند از: ارتباط، انتقال، حفظ و نگه داری قرآن، سازماندهی، کیفیت تلفظ و تأثیر لهجه ها، اصلاح شیوه نگارش و ترجمه، به طور مستقل و مجزا، مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند، به عنوان نمونه در یکی از مهمترین این موضوعات اصلی یعنی سازماندهی، نظر مولف محترم درباره سازماندهی قرآن در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، نقد محتوایی شده است. کلید واژه ها: نقد و بررسی، حجتی، کتاب پژوهشی در تاریخ قرآن کریم

برای نقد و بررسی عملکرد تاریخ قرآن پژوهان میرمحمدی و زنجانی، با محوریت جستجو از موضوعات اصلی تاریخ قرآن در ابتدا ساختار و محتوایی منطقی با تکیه بر تفکر شخصی و بررسی انتقادی اهم کتاب های تاریخ قرآن موجود عرضه شده است، هفت موضوع اصلی تاریخ قرآن به ترتیب عبارتند از: ارتباط، انتقال، حفظ و نگهداری، سازماندهی، کیفیت تلفظ و تاثیر لهجه ها، اصلاح شیوه ی نگارش و ترجمه. سپس بر این اساس، در بعد ساختاری مشخص شده است که نحوه ی عرضه تعداد وترتیب موضوعات اصلی تاریخ قرآن، در این کتاب ها، منطقی نیست و قابلیت کم، زیاد شدن و جابجایی دارد. همچنین در بعد محتوایی، بعضی دیدگاه های دو مولف درباره ی این موضوعات اصلی، صحیح نیست.

چکیده : به دلیل فقدان اثری که اختصاصاً دربر گیرنده ی نام عالمان تفسیر و آثار تفسیری یزد باشد موضوع این پایان نامه،شناسایی تفاسیر ومفسّران یزد (استان یزد) است، این موضوع ازچند جهت دارای اهمّیت است که در این راستا اشاره ای مختصر به این جهات دارای اهمّیت می نمایم الف) ابتدا اینکه معرفی عالمان ودانشمندان به خصوص علماء تفسیر دراین منطقه که گمنام مانده اند نوعی سپاسگذاری و بزرگداشت علم ودانش تفسیراست، ب) یکی ازعوامل رشد و تکامل خودباوری واحساس هویت داشتن است که این مهم با شناخت سرمایه های علمی ومعنوی خود به دست می آید ج) تاریخ مفسّران درهر قرن نمایانگر چگونگی سیر تدوین تفسیر است که می توان دوران شکوفایی یا رکود آن را شناخت وعوامل آن را شناسایی نمود ودرراه تعالی جامعه به کار گرفت. د) تجربه ی مفسّران قرآن درشیوه ی کار و روشها ونوع نگاه و جهت گیریها، سرمایه ی گران سنگی برای بهره گیری پژوهندگان و طالبان این علم است، نتیجه اینکه دراین پژوهش ضمن شناسایی و معرفی تعداد شصت وچهار نفرازمفسّران یزدی متقدّم و متأخّر که دریزد می زیسته اند به معرفی وبررسی اجمالی شانزده مورد ازتفاسیری که به شکر خدا از گزند حوادث به دور مانده وهمچنان حتی دربین صاحب نظران گمنام می باشند پرداخته، وبه یک نمونه از این تفاسیر 16 گانه موجود از متقدمین پرداختیم، که درشناسایی تفاسیر قرآن یکی از شاخصه ها، بررسی روشها و گرایشهای تفسیری است و در این زمینه تنوع روش ها و گرایش های تفسیری دیده می شود. در این تحقیق تفسیر سفینه النجاه، اثر ملا محمد مقیم یزدی جهت بررسی انتخاب گردید. کلید واژه : تفسیر – مفسّر – یزد - تفاسیر یزد - مفسران یزد.

چکیده در این رساله ، نقد و بررسی دیدگاههای ساختاری و محتوایی معارف درکتاب درآمدی بر تاریخ قرآن با تکیه بر موضوعات اصلی تاریخ قرآن صورت پذیرفته است ، درآغاز با تکیه بر ترتیب منطقی که ماخوذ از تفکر شخصی وبررسی نقادانه کتاب های موجود در این زمینه است مشخص می شود که موضوعات اصلی تاریخ قرآن به ترتیب عبارتند از: ارتباط، انتقال، حفظ و نگهداری، سازماندهی، کیفیت تلفظ و تاثیرلهجه ها، اصلاح شیوه ی نگارش و ترجمه. بر این اساس دیدگاه ساختاری وی , در عرضه ی تعداد و ترتیب موضوعات اصلی مطلوب نبوده وقابلیت کم , زیاد شدن و جابجایی را دارد. سپس به بررسی دیدگاه محتوایی وی می پردازیم ، که در برخی موارد دیدگاه وی در زمینه موضوعات اصلی تاریخ قرآن نیز, قابل نقد است .

عملکرد بل ورادمنش درتبیین موضوعات اصلی تاریخ قرآن که به ترتیب عبارتند از:ارتباط،انتقال،حفظ ونگهداری،سازماندهی،کیفیت تلفظ وتاثیر لهجه ها،اصلاح شیوه ی نگارش وترجمه،نیازمند نقدوبررسی است این مهم باتکیه بر الگویی منطقی ومطلوب ماخوذ از نگارش های موجود تاریخ قران و در دو بخش غیر مستقل و مستقل و در قالب های شکلی و محتوایی صورت پذیرفته است، نتیجه ارزیابی ها و نقد وبررسی ها با عناوین نقاط قوت و ضعف که در معنای علمی نقد نهفته است به صورت فهرست و جدول در پایان بخش ها و فصول عرضه شده است، از لحاظ شکلی هردو مولف ساختاری کاملا منسجم و منطقی نداشته و از لحاظ محتوایی نیز هر دو مولف علاوه براینکه از ذکر برخی از موضوعات اصلی غفلت ورزیده اند،در تبیین بعضی دیگراز موضوعات نیز دیدگاه صحیحی نداشته اند.

هدف از تدوین این رساله آشنایی با عملکرد عاملی در نحوه استفاده از مبانی و گرایش های تفسیر ی می باشد، استفاده از مبنای قرآن در دو قسمت یعنی توسط شخص مفسر و با استفاده از عملکرد دیگران و استفاده از مبنای سنت در دو بخش سند ومتن عرضه شده است ، استفاده از مبنای قرآن کم ، ساده و ابتدایی است و استفاده از سنت در مقایسه با قرآن بیشتر و متنوعتر است . وی استفاده از انواع گرایش های : فقهی ،کلامی ،فلسفی،عرفانی، ادبی، علمی و تاریخی را مدنظر داشته اما در بیشتر گرایش ها ، رویکردی خاص و تخصصی ندارد و به نوعی بیان او اطلاعاتی عمومی در این گرایش هاست ، در مقایسه با دیگر گرایش ها فقط در استفاده از گرایش کلامی –تاحدودی حق مطلب ادا شده است ، اشاره به مو ضوعاتی از اصول دین و مباحثی از قبیل : توحید ذاتی ویا نبوت خاصه،اعجاز و معراج جسمانی و نیز معاد، شفاعت ، ملاک تشخیص گناه صغیره و کبیره و هم چنین موضوعاتی از اصول مذهب با عناوینی هم چون: امامت امام علی (ع) و ظهور امام مهدی(ع) و نیز عدل و جبر و اختیار وبررسی انتقادی در بعضی از موارد ، نمونه هایی برای اثبات این مدعاست.

هدف اصلی این رساله، بررسی ارتباط آیات سوره هود است، تا روشن گردد اگر چه آیات به صورت پراکنده و متناسب با شرایط زمان نازل شده باشد، ولی به اقتضای نزول آنها از سوی خداوند حکیم، نظمی منطقی و کاملاً حکیمانه بر آیات حکمفرماست

این رساله بررسی ارتباط آیات سوره اعراف را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات این سوره را نشان دهد . به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها هفت خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.

تاکنون فقط دو نسخه از این کتاب شناخته شده و نویسنده رساله با کوشش و دقت در خور، نیمه اول متن را علاوه بر ترجمه به گونه ای مبسوط و گسترده به تحقیق گرفته و با استفاده از منابع متعدد و معتبر در جهت اثبات نظریه مولف در جهت حقانیت عدم تحریف قرآن و رد بر "فصل الخاطب " مطالب مفید و سودمند آورده است سخن در این بخش تا قسمتی از مقال اول ادامه یافته است .