یکی از مباحث و وقایع راز آلود و قابل تأمل در زندگی بشر خواب و رویاست که از دیرباز مورد توجه و تبیین فرقه های مختلف قرار گرفته و هر مرام و مسلکی در این مورد اظهار نظر کرده اند. از آنجا که این موضوع در پهنه ی ادبیات منظوم و منثور عرفانی نمود ویژه ای دارد؛ ما ضمن بررسی اجمالی این پدیده از دیدگاه علوم طبیعی و روانشناسی، فلسفه و کلام، قرآن و حدیث سعی نمود ه ایم به طور مبسوط آن را از دیدگاه عرفا و صوفیه مورد مداقه قرار دهیم؛ زیرا که غالب معتقدات عرفا در ادبیات عرفانی منعکس است. ضمن اینکه در عرفان و تصوف به دلیل متکی بودن بر عالم ملکوت و ماوراء دنیایی خواب و رویا نوعی وحی و الهام تلقی می شود که خداوند بر بنده ی خود ارزانی داشته است و آن را از مقوله ی سیر مثالی می دانند و ضمن قائل شدن به مراتب چهار گانه الهامات ربانی، ملکی، نفسانی، شیطانی معتقدند که این مراتب در خواب نیز رخ می دهند که باید مورد مداقه ی خبر و ارشاد پیر قرار گیرد تا مکاشفات حقانی از غیر حقانی باز دانسته شود. این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است که در فصل اول به معناشناسی لغوی خواب و رویا پرداخته شده است. سپس آن را در مباحث مختلف علوم انسانی از جمله: روانشناسی، فلسفه و کلام، قرآن و حدیث و از همه مهم تر عرفان و تصوف مورد بررسی قرار گرفته شده است. در فصل دوم به انواع و اقسام خواب و رویا و درجات آن پرداختیم و تقسیماتی که در این زمینه در قرآن و احادیث و روایات و همچنین عرفان و تصوف وجود دارد مورد بررسی قرار دادیم.در فصل سوم به تعبیر خواب و پیشینه ی آن و کیفیت تعبیر از دیدگاه عارفان پرداختیم و نمونه های از خواب عارفان و چگونگی تعبیر آن از دیدگاه آنان را مورد بررسی قرار دادیم.در فصل چهارم واژه ی خواب و رویا را از دیدگاه علم بیان و بدیع و دستور بررسی نمودیم و میزان نمود این واژه و ترکیبات و اصطلاحات مرتبط با آن را در آثار مهم عرفانی مورد تدبّر قرار دادیم.

یکی از اساسی ترین مسائل در انسان شناسی عرفانی، شناخت ابعاد وجودی انسان است. بدون شناخت دقیق این ابعاد، شناخت کامل انسان ناممکن است. یکی از این ابعاد وجودی“دل” است. در پایان نامه ی حاضر، قلب و دل در ادبیات عرفانی بر پایه امّهات سبک عراقی، مورد مطالعه قرار گرفته است. براین اساس، پایان نامه در قالب چهار فصل تدوین شده است: فصل نخست به معناشناسی واژه ی دل اختصاص دارد. در این فصل ابتدا معنی لغوی واژه ی دل و قلب در فرهنگ های فارسی و عربی بررسی شده، سپس مفهوم اصطلاحی دل از دیدگاه کلام، فلسفه، قرآن و عرفان و تصوّف مورد مداقّه قرار گرفته است. در فصل دوم انواع و مراتب دل و وجوه و اطوار آن از قبیل رابطه ی عقل و دل، نفس و دل، گونه های قلب و ... بررسی شده است. فصل سوم باعنوان مضاهات و مضافات دل دارای دو بخش است. در بخش نخست اوصاف و احوال مربوط به دل بررسی و در بخش دوم اصطلاحات مربوط به دل از قبیل مکاشفه، مشاهده، قبض و بسط و ... کاویده شده است. در فصل چهارم جلوه های ادبی دل را در متون عرفانی بر اساس ویژگی های بیانی، بدیعی و دستوری بررسی کرده ایم.

الفوائد الصمدیه کتاب فی النحو عظیم الفائده، کتبه فریده الدهر محمد بن حسین عبدالصم د الحارثی العاملی 1031 ه )، وجعله علی خمس حدائق. - 953) « الشیخ البهائی » الهمذانی، بهاء الدین المشهور ب مذ کتابه هذا الکتاب ولعلّ بسبب منزله مولفه أصبح موضع الإهتمام من قبل الشراح، فشرحوه وعلّقوا علی ه . 1119 ه ) من أعلام الأدب فی القرن - و من أعظم شروح فائده، شرح السید علیخان المدنی الدشتک ی ( 1052 والآخر « الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدی ه » الثانی عشر . کتب السید علیخان ثلاثه شروح وسم?ی کبیرها ب مع عظیم الفوائد والمباحث العلمیه والنحویه فی هذه الشروح، بقیت « الفرائد البهیه فی شرح الفوائد الصمدی ه » مهجوره و لعل السبب فی ذلک یرجع الی عدم وجود طبعه مصح?حه ومحقّقه منه ا . ولذلک رأینا أن نقوم بتصحیح .« الفوائد الصمدیه » نسخه من شرح الکتاب مشتمل علی خمس حدائق: الحدیقه الأولی فی تعریف الفن وبیان موضوعه وفائدته. الحدیقه الثانیه فی ذکر ما یتعلّق بالأسماء. الحدیقه الثالثه فیما یتعلق بالأفعال. الحدیقه الرابعه فی الجمل. الحدیقه الخامسه فی المفردات. والهدف فی هذه الأطروحه إحیاء النسخه الخطیه الّتی تکون منسیه وایجاد أثر منقّح لطلاب اللغه العربیه ومحب?یها. وأرجو من الله تعالی أن تکون هذه الأطروحه طریقه لإحیاء سایر النسخ الخطیه المنسیه والإهتمام بها. الکلمات الرئیسیه : الفوائد الصمدیه، الفرائد البهیه، الحدائق الندیه، شیخ بهائی، سید علیخان دشتک ی .

بی تردید قرآن در خلق، تحوّل و تطوّر علوم بلاغی نقش عمده و اساسی داشته است؛ چنانچه با بررسی متون ادبی هر دور? ادب فارسی، به خوبی جلوه های لفظی و معنایی قرآن در ایجاد تصویر های بلاغی و آرایه های بدیعی، آشکار می شود. این پایان نامه به منظور نمایان ساختن نقش قرآن در تحول و تطوّر علوم بلاغی، به بررسی جلوه های قرآنی در آرایه های بدیعی امّهات متون سبک آذربایجانی(خاقانی، نظامی ، قطران تبریزی)، پرداخته است. مطالب این پایان نامه در دو فصل تهیه و تنظیم شده است: فصل اول که در بردارند? کلیات است،شامل سه بخش؛ مبادی تحقیق، بدیع،سیر و تحول و تاریخچ? آن و بلاغت و نقش قرآن در تحول و تطور آن، می باشد. فصل دوم که در آن به موضوع اصلی پایان نامه پرداخته شده است، در دو بخش تدوین شده است؛ بخش اول که شامل صنایع لفظی است، از دو بخش؛ آرایه های با شاهد مثال قرآنی و آرایه های بدون شاهد مثال قرآنی تشکیل شده و در مجموع شامل 74 آرایه است که از این مجموع، 42 آرایه باشاهد مثال و 32 آرایه بدون شاهد مثال قرآنی است که در بخش آرایه های با شاهد مثال، نمونه هایی، از دواوین سه شاعر مذکور آورده شده است. برای آرایه های بدون شاهد مثال، ابیاتی از دیگر شاعران آورده شده است. بخش دوم، شامل صنایع معنوی است که تقسیم بندیی مانند بخش اول دارد و در مجموع، 79 آرای? معنوی را شامل می شود که از کل این آرایه ها 48 مورد باشاهد مثال قرآنی و 31 مورد بدون شاهد مثال است. روش کار در این بخش نیز مانند بخش اول می باشد. در پایان هم نتیجه گیری و نقد و بررسی از فرضیات تحقیق به عمل آمده است. برای انجام این پژوهش که به صورت اسنادی انجام شده، از 74 منبع اصلی و فرعی استفاده شده است. کلید واژه ها: قرآن، بلاغت، بدیع، نظامی، خاقانی، قطران تبریزی.

چکیده: پیدایش شعر عرفانی و تجلّی افکار قلندری و مغانه ای در پهنه ادب پارسی، تحوّلی شگرف به وجود آورد، و سبب گردید، تعالیم عرفانی در آثار شاعران بزرگی چون خاقانی شروانی مجال ظهور یابد و بخشی از آثار عرفانی و صوفیانه را به وجود آورد. اشعار خاقانی، سخنور برجسته ادب پارسی، که از فحول شاعران سرزمین ما به شمار می آید، به دلیل پیچیدگی و شیوه سخنوری منحصر به خود، خصوصاً در بعد معنوی و عرفانی، آن چنان که باید مورد بررسی و مداقّه قرار نگرفته است، و برای دست یابی به این که خاقانی در مباحث معرفتی چه می گوید، راهی بس دراز در پیش است. و این مهم تنها از عهده دانشوران و محققان ادبیات فارسی امکان پذیر خواهد بود. هدف نگارنده، در این کوشش اندک، بر این بوده است که جایگاه این شاعر بزرگ را در بعد معرفتی مورد بررسی قرار دهد. لذا در این پژوهش ، ضمن بررسی شیوه سخن او و دیدگاه های مختلف در مورد عرفان و تصوّف وی و نیز شرح و توضیح مفاهیم لغوی و اصطلاحی عرفانی و مغانه ای در دیوان شاعر، و تأویل و تحلیل آن ها، اندیشه های صوفیانه و قلندری وی و پیروی سخنورانی چون حافظ، جامی، امیر خسرو دهلوی و ... از او در حد توان بیان شده است. کلید واژه ها: عارفانه، مغانه، خاقانی، تحلیل، بررسی.

الفوائد الصمدیه من الکتب القیمه فی علم النحو کتبه فریده الدهر محمد بن حسین بن عبدالصمد العاملی الهمدانی جعله علی خمس الحدائق. ومنذ تألیف هذا الکتاب أصبح موضع الإهتمام من قبل الشراح و صار من الکتب التی تدرس فی الحوزات العلمیه. وذلک بسبب منزله مولفه ومکانته المرموقه لدی النحویین.

لابد من الإعتاف بأن الفوائد الصمدیه یعتبر کتابا هاما فی النحو کتبه فریده الدهر محمد بن حسین بن عبدالصمد الحاری العاملی المشهور ب «الشیخ البهایی» حیث جعله علی خمس حدائق و منذ تألیف هذا الکتاب أصبح موضع الإهتمام من قبل الشراح الذین شرحوا علیه وذلک بسبب منزله مولفه و مکانته المرموقه لدی النحویین ومن أعظم شروحه شرح السید علیخان المدنی الدشتکی المسمی ب«الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه» و «الفرائد البهیه فی شرح الفوائد الصمدیه». وبما أن هذا الشرح یتضمن فوائد علمیه کثیره ولکن بقی مهجورا و لعل سببه یرجع إلی عدم طبعه بصوره تجدر بالعنایه.

مقایس? تحلیلی _ تطبیقی آثار بزرگ ادبیات جهان که با عنوان ادبیات تطبیقی و تحقیقات بین متنی شناخته شده، موضوعی است درخور که سبب ایجاد آثاری در قالب طرح پژوهشی، پایان نامه، رساله و کتاب شده است. بر همین اساس پایان نام? پیش رو به مقایس? تحلیلی_ تطبیقی مبانی دوزخ در کمدی الهی دانته و عرفان اسلامی و کیفیت انعکاس این مبانی مشترک و احیاناً متفاوت در آیین? ادبیات عرفانی می پردازد. با این هدف که میزان افتراق و اتفاق مبانی اثر مذکور با آموزه های اسلامی و به تبعِ آن ادبیات عرفانی را با نگاهی به اشعار عراقی، مولوی، شاه نعمت الله ولی و حافظ مشخص کند. روش مورد استفاده در این پایان نامه کتابخانه ای است که بر پای? تحلیل محتوا و هرمونتیک انجام گرفته و با مقایس? میان سروده های دوزخ دانته و مبانی قرآنی، عرفانی، برهانی و ادبی، پرده از زبان تأویلی و راز آلود متون مذکور برداشته است و در پایان نتیجه می گیرد که میان مبانی معرفت شناسان? دوزخ دانته و عرفان اسلامی اشتراکات بسیاری به چشم می خورد. نمادهای تأویلی و هرمونتیکی دوزخ کمدی الهی با رمزها و سمبل های ادبیات عرفانی فارسی تشابهات قابل ذکری دارد. البته موارد افتراق مبانی عقیدتی و ایمانی کمدی الهی و آموزه های اسلامی نیز چشمگیر و قابل توجه است.

امروزه یکی از بنیادی ترین کارها در حوزه تحقیقات ادبی، تصحیح متونی است که به صورت نسخه خسی برای ما برجای مانده است، حفظ و تصحیح و نشر این آثار کمکی در جهت ارتقای فرهنگ گرانسنگ فارسی است، یکی از این گونه آثار ارزشمند برجای مانده کتاب بدیع اللغه میبدی قرمیسینی(1313-1260)است که در موضوع لغات معرب تالیف شده است. از آنجایی که اولین نویسنده ای ایرانی به این کار مهم دست یازیده است و از آنجا که این کتاب در نوع خود بی نظیر است و همچنین نسخ ارزشمند و خوبی از آن به جای مانده است، با به دست آوردن نسخ کتاب تصمیم به تصحیح انتقادی آن(به همراه مقدمه ای مفید و حواشی و تعلیقات مفصل) گرفتیم،

در این پایان نامه داستان خسرو و شیرین از نظر ریخت-شناسی مورد بررسی قرار گرفته است و در بررسی این داستان-ها از الگوی پراپ بهره گرفته شده است که تقریبا همه¬ی خویشکاری¬های مطرح از ناحیه¬ی پراپ در این داستان¬ها کاربرد داشته است که با بسامدهای مختلف تشخیص داده شده و به تحلیل کشیده شده است اما پر بسامدترین آنها عبارتند از: خویشکاری نهی، عزیمت، بازگشت، فرار، تعقیب، رهایی، فریب، همدستی، خبردهی، خبرگیری،کار دشوار، حل مسأله، ازدواج، جنگ، رشوه، شیء جادو، واکنش قهرمان، درخواست، غیبت، داغ و نشان، شناخت قهرمان، کشمکش، مجازات، انگیزه و نیاز و قتل دیده شد. رویدادهای ربط دهنده بسیار متنوع و گوناگونند و مواردی که در زیر مجموعه¬ی این خویشکاری آمده جزء خویشکاری¬های ابتکاری است بدین معنی که ما خویشکاری¬هایی مضاف بر خویشکاری¬های پراپ پیدا کردیم که شامل این موارد هستند: نامه نوشتن، مشورت، گفتگو، سکوت، نصیحت، خیانت، سرزنش، پیشگویی، اعتراض، عزلت و ... . روش تحقیق توصیفی است و اطلاعات به شیوه¬ی کتابخانه¬ای گردآوری شده است. فردوسی در رعایت اخلاقیات و اصول داستان¬نویسی، از همه موفق¬تر بوده است. پراپ، به هفت نوع شخصیّت پی می¬برد که به علت ناقص بودن شخصیّت¬های هفت¬گانه¬ی پراپ، شخصیّت¬های این داستان¬ها را بر اساس الگوی گریماس، که کامل¬تر به نظر می¬رسد تحلیل کردیم. اثر نظامی اگرچه اشکالات عمده¬ای از نظر داستان¬نویسی، از جمله ضعف پیرنگ دارد، اما از نظر ادبی قابل تقدیر است. عمر وحشی بافقی به اتمام اثرش کفاف نداد، ادامه¬ی کار او را وصال شیرازی انجام داد و صابر شیرازی هم ابیاتی بر آن اضافه کرد.

یکی از معروف¬ترین شیوه¬های دسته¬بندی داستان¬ها، ریخت¬شناسی است. نخستین¬بار ولادیمیر پراپ، محقق روسی، با توجه به ساخت روایت و کوچکترین واحدهای سازندۀ آن، این شیوه را ابداع کرد و در تقسیم¬بندی قصّه¬های پریان روسی به کار گرفت. قصّه¬های پریان، که افسانه جادویی نامیده می¬شود، داستانی است که در جهانی غیر واقعی رخ می¬دهد، مکان و شخصیت¬های معین ندارد و سرشار از رخدادهای شگفت و باورنکردنی است. پراپ در بررسی افسانه¬های جادویی روسی به این نتیجه دست یافت که قصّه¬ها دارای شخصیت¬های متفاوتی است، ولی کارهایی که این شخصیت¬ها انجام می¬دهند از شمار معینی تجاوز نمی¬کند. وی واحد سازندۀ روایت را کارکرد نامید. کارکرد، عمل یکی از شخصیت¬های قصّه است. او پس از مشخص¬کردن کارکردها و استتخراج مصادیق آنها، به راه¬های ترکیب و حرکت¬های موجود در قصّه¬ها پرداخت. روش او بعدها مورد توجه قصّه¬شناسان قرار گرفت و آنان کوشیدند با انجام اصلاحات و تغییراتی از آن در بررسی قصّه¬های سایر ملل جهان استفاده کنند. در این پایان نامه، اجزاء و عناصر سازندۀ داستان لیلی و مجنون به سه روایت نظامی گنجوی، عبدالرحمن جامی و امیرخسرو دهلوی بر اساس ریخت¬شناسی پراپ استخراج و قواعد حاکم بر آنها با شرح بیان شده است. در این تحقیق با دستکاری در نظام پراپ که در متن پایان¬نامه مشاهده می¬شود، طرحی جدید به همراه خویشکاری¬های نو ارائه شده است که امیدوارم مورد استفادۀ سایر پژوهشگران در این راستا قرار بگیرد. این مطلب را نیز باید ذکر کنیم که در این پایان¬نامه به بررسی روابط شخصیت¬ها پرداخته¬ایم و چون از میان نظریه¬هایی که به بررسی کنشگرهای روایت پرداخته¬اند، الگوی پراپ برای بررسی روابط شخصیت¬ها در لیلی و مجنون چندان مناسب به نظر نمی¬آید، به همین دلیل از الگوی کنشی گریماس بهره برده¬ایم چراکه در این اثر، کنشگرهای شریر و قهرمان دروغین آنگونه که در قصّه¬های پریان مطرح است و مورد نظر پراپ بوده وجود ندارد. اما الگوی کنشی گریماس که به هدف تعمیم¬پذیری بیشتر آن را طراحی کرده است و کنش بازدارنده جانشین شریر و قهرمانان دروغین می¬شود، تناسب بیشتری با داستان لیلی و مجنون دارد. باید اضافه کنیم که یکی از دشواری¬های کار این پایان¬نامه برخلاف پایان¬نامه¬های دیگر، خواندن مکرر داستان¬ها است که برای بدست¬آوردن خویشکاری¬ها ضروری می¬نماید. مطالعۀ موردی بر روی اثر لیلی و مجنون نظامی نوشتۀ حسن دستگردی، مجنون و لیلی امیرخسرو دهلوی نوشتۀ طاهراحمد اوغلی محرم اوف و لیلی و مجنون جامی نوشتۀ اعلاخان افصح¬زاد و حسین احمد تربیت صورت گرفته است. دلیل اول این انتخاب علاقۀ شخصی به آثار این سه شاعر نامی بوده و دلیل دوم مکمل¬بودن این آثار در کنار هم است؛ این سه اثر با وجود تفاوت¬هایی در ساخت، با یکدیگر هم¬پوشانی دارند. این پایا¬ن¬نامه در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول شامل کلیات است که در آن کلیاتی راجع به انواع داستان، ریخت¬شناسی و زندگینامۀ شاعران پرادخته شده است. اگرچه این شاعران در نزد دانشجویان این رشته شناخته شده هستند و نیاز به این بخش دیده نمی¬شود اما از آنجا که ممکن است دانشجویان سایر رشته¬ها به این پایان¬نامه رجوع کنند این بخش افزوده شده است. در فصل دوم خلاصۀ داستان، ریخت¬شناسی آن، جدول توزیع خویشکاری¬های داستان، جدول توزیع خویشکاری شخصیت¬های داستان، تحلیل شخصیت¬ها بر اساس الگوی پراپ و گریماس و همچنین تحلیل مقایسه¬ای خویشکاری¬ها و شخصیت¬ها و سرانجام جدول تطبیقی آنها آورده شده است. و آخرین فصل یعنی فصل سوم، حرکت¬ها و چگونگی ترکیب آنها مورد بررسی قرار گرفته¬اند. امید است که این پژوهش بتواند به عنوان مادۀ اولیه در پژوهش¬های مرتبط با مطالعات علوم انسانی از قبیل مردم-شناسی، جامعه¬شناسی و ... مورد استفاده قرار گیرد و مکمل پژوهش¬های دیگری در این زمینه باشد.

پژوهش حاضر به بررسی مراتب تحریف درحماسه ی حسینی، ازطریق استخراج تحریفات از مراثی و مدایح برجسته ی دهه های 50-70 پرداخته است که با بررسی متون مختلفی اعم از : مقتل های معتبر(مطالعه- ی حدود20 مقتل، به عنوان منابع اصلی ) و نیز کتب مرتبط با بحث تحریفات عاشورا وآسیب شناسی عزاداری ها و مقالات مرتبط با این موضوع و نیز کتب علوم قرآنی و حدیثی (به عنوان منابع فرعی) که تا حدودی به بحث تحریفات عاشورا و زوایای آن پرداخته اند، صورت گرفته است. این پژوهش ، مبتنی بر روش کتابخانه ای- توصیفی است و از طریق نقد وتحلیل مدایح ومراثی از نوارها و نرم افزارها ( منابع سمعی و بصری) ، نتایج کلّی زیر حاصل آمد: استفاده از بیان مبتنی برحدیث نفس که نتیجه ی آن ، زدودن جنبه ی قدسیّت و نورانیّت از اشعار مذهبی است ، استفاده از غلوّهای افراط گرایانه و پرداختن صرف به جنبه های ظاهری شخصیّت ائمه? و بهره- گیری از بیانی عاشقانه وگاهی سبک و ترانه وار و ریتمیک که همه ی این موارد ، درنهایت می تواند به وهن مذهب دردیدگاه دشمنان اسلام بینجامد وشعر را از هدف متعالی و محتوای بایسته ی خود دور سازد . هم- چنین، برافزوده هایی چون: قاسم نوداماد درکربلا، حضورامّ لیلا درکربلا و نیز ماجرای شهربانو ودیگر موارد، می تواند سبب فراموش شدن بخش های اصلی حادثه ی عاشورا و جایگزین شدن موارد فوق به جای آن ها، گرددکه در دراز مدّت ، سبب برچیده شدن بساط حادثه ی عاشورا و عزاداری امام حسین? از زندگی مردم می گردد. واژگان کلیدی: تحریفات، حادثه ی عاشورا، امام حسین ? ، مراثی و مدایح، دهه های 50-70.

بررسی متون ادبی بر پایه نظریات معناگرایان، از موضوعاتی است که در ادبیات فارسی پیشینه ی چندانی ندارد. یکی از این نظریه ها، بحث معانی ثانویه در شعر است. شاعر با شیوه های شاعرانه ی ظریف خود، حروف ربط و اضافه را در سخن خود می آورد و هدف او معنای اولیه نیست بلکه معانی ثانویه را در نظر دارد.

چکیده ندارد.