این پژوهش پیرامون وطن دوستی و تبیین دیدگاه اسلام درباره جایگاه و اهمیّت علاقه به وطن است. با بررسی متون دینی و منابع تفسیری معتبر به عنوان مهمترین منابع مورد نظر برای استنباط و استخراج دیدگاه اسلام مشخّص می گردد که دین اسلام این اصل فطری را مورد توجّه قرار داده و سفارش به وطن دوستی نموده امّا در عین حال دستور به مهاجرت و ترک وطن در مواقع خاص داده است. با توجّه به کشش درونی انسان به سوی دوست داشتن وطن و لزوم پرهیز از افراط و تفریط های آن و لزوم حاکمیت ایمان و ارزش های دینی بر وطن دستی، ضرورت و اهمّیت موضوع مشخّص می گردد. همچنین حقّ آزادی انسان در انتخاب وطن و عدم مشروعیت آواره کردن افراد از وطن مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان، آبادانی، امنیّت و استقلال وطن، دفاع از تمامیّت ارضی وطن، حفظ منابع طبیعی و سرمایه های ملّی، خدمت رسانی به هموطنان و حفظ اسرار وطن به عنوان مهم ترین آثار وطن دوستی مطرح می گردد.

هر یک از سوره های قرآن کریم ـ علی رغم طرح موضوعات مختلف و متنوع به عنوان یک مجموعه ی به هم پیوسته دارای تناسب و ارتباط خاصی مابین آیات خود هستند. با بررسی هر یک از سوره های قرآن و نمایش نحوه ی ارتباط آیات آن می توان ادعا نمود که کل آیات آن سوره، در یک نظام خطی و شبکه ای با یکدیگر در ارتباط هستند. در این پایان نامه سوره ی مائده به عنوان نمونه ی پژوهش در نظر گرفته شده است تا با بررسی بخش های مختلف آن، هم ارتباط مابین آیات آن اثبات شود و هم چگونگی این ارتباط روشن گردد. در سوره ی مائده موضوعات متنوعی مطرح شده که مهم ترین آن ها، اصلی ترین خطوط ارتباطی را تشکیل داده و عبارتند از: اهل کتاب، احکام الهی، ولایت و امامت، کفر. پس از بیان چگونگی ارتباط آیات هر یک از این خطوط ارتباطی با استفاده از نقد و بررسی نظرات و آراء مفسران، در نهایت با نشان دادن نحوه ی پیوند بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

چکیده رساله حاضر با هدف معرفی و بررسی مبانی تفسیری بروجردی در«تفسیر جامع» تدوین شده است. بر این اساس، مبانی آن به دو بخش مبنای الهی و مبنای بشری تقسیم شده است. که در بخش مبنای الهی مباحث مربوط به تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به سنت مورد بررسی قرار گرفته است. و در پایان هر بحث، نتیجه عملکرد بروجردی بیان شده است. و در بخش مبنای بشری موضوعات مختلف ذیل گرایش های اصولی- فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، علمی، تاریخی مطرح شده است. و در پایان هرگرایش نتیجه به دست آمده از آن ذکر شده است. در نهایت هم نتیجه گیری کلی که از بررسی مبانی تفسیری، تفسیر جامع حاصل شده است به این صورت بیان شده است که، با توجه به روایی بودن تفسیر، مبنای الهی آن نسبت به مبنای بشری پر رنگ تر است . و در خود این مبنا تفسیر قرآن به سنت و استفاده از روایات نسبت به تفسیر قرآن به قرآن محسوس تر است، و از میان گرایش های بررسی شده در مبنای بشری، می-توان گرایش فقهی را گرایش بارز این تفسیر دانست که نشان از تسلط مفسر بر مباحث فقهی دارد. کلمات کلیدی: تفسیرجامع، مبانی تفسیری، گرایش های تفسیری، محمد ابراهیم بروجردی، مبنای الهی، گرایش فقهی

با بررسی هایی که در کتاب ارزشمند صحیفه سجادیه که به حق اخت القران نامیده شده است؛ صورت گرفت، مشخص شد عبادت و بندگی در این ادعیه مبارکه دارای جایگاه ویژه ای می باشد و امام (ع) به جنبه های گوناگون این موضوع پرداخته است. امام سجاد (ع) شأن کبریایی حق تعالی را عظیم تر از آن می دانند که کسی بتواند حق عبادت او را به جای آورد؛ از این رو می فرمایند: احدی از افراد هرچند در عبادت خداوند کوشا باشد نمی تواند حق عبادت خداوند را به جای آورد و شاکر ترین افراد از شکر حقیقی خداوند عاجز می باشد. امام سجاد (ع)می فرمایند: حضرت رب العالمین غنی بالذات است وهیچ نیازی به عبادت وپرستش بندگان ندارد. سید الساجدین (ع) در ضمن ادعیه خود در صحیفه بیان می دارند که عباداتی که خداوند بندگان را مکلف به انجام آنها کرده است در حد طاقت و توانایی ایشان می باشد؛ همان طور که خداوند در قرآن کریم فرموده است:" لا یُکَلِّفُ اللهُ نفساً اِلّا وُسعَها" امام سجاد (ع) می فرمایند: خداوند بندگان را به وقت عبادات آزمایش می کند که چگونه رفتار می کنند وبدین صورت آنهایی را که مقید به انجام عبادات الهی در وقت فضیلت می باشند از پاداش و نعم افزون تری برخوردار می سازد. زین العابدین (ع) عمر طولانی را به شرطی که در راه عبادت و بندگی خداوند صرف شود از درگاه احدیت طلب می نمایند و با آن همه عبادت هایی که از حضرت ذکرشده است همواره اطاعت و بندگی خود را در برابر عظمت و بزرگی خداوند ناچیز ذکر می کنند. عبادت مقبول و شایسته درگاه الهی از نظر امام سجاد (ع) دارای شرایطی می باشد که عبارتند از : 1- عبادت وپرستش همراه با میل و رغبت. 2-عبادت همراه با اخلاص وبصیرت. 3- خضوع وخشوع وخوف از عظمت خداوند. 4- ثبات نیت در طاعت وعبادت. 5- طاعت وعبادت در سختی و آسایش امام سجاد (ع) بیان می دارند که انجام عبادت و پیروی از خداوند با توفیق و یاری خداوند محقق می شود؛ و اینکه انسان توفیق بندگی خداوند را پیدا کند خود لطفی است از سوی پروردگار. در صحیه سجادیه برخی از مصادیق عبادات نیز ذکر شده است که عبارتند از : نماز، دعا، روزه، حج، جهاد، زکات، ذکر، شکر، زیارت قبر پیامبر(ص)، اطاعت از پیامبر وائمه علیهم السلام، نیکی به پدر ومادر ورعایت حقوق آنان، امر به معروف و نهی از منکر و بیزاری از کافران و مشرکان. امام سجاد (ع) برخی از کارها و رذایل اخلاقی که مانع انجام عبادات یا آفت عبادات محسوب می شوند را در صحیفه بیان فرموده اند. آن حضرت اموری مثل چیرگی غم و ناراحتی، فقدان سلامتی و تندرستی و فقط به دنبال کسب و کار و امور مادی بودن را مانعی برای انجام عبادات ذکر فرموده اند. زین العابدین (ع) در ادعیه خود در صحیفه بیان می دارند که رذایل اخلاقی همچون ریا، استکبار و بزرگ شمردن طاعت، سستی وکاهلی، عجب و خود پسندی و منت گذاشتن آفات عبادات هستند و موجب حبط اعمال و از بین رفتن عبادت و بندگی انسان می شوند. در آخر آثار و نتایج عبادت از منظر صحیفه سجادیه مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد امام سجاد(ع) عزت و شرافت حقیقی را در گرو عبادت و بندگی خداوند می دانند، و می فرماید: عبادت و بندگی موجب بی نیازی انسان از غیر خداوند می شود . از منظر صحیفه سجادیه پرستش و بندگی خداوند موجب دور شدن شیطان از انسان و رهایی از وسوسه های شیطانی است؛ و سبب رسیدن به پاداش الهی و مرتبه و مکان رفیع است؛ در مقابل ترک عبادت خداوند موجب هلاکت انسان وخارج شدن از حدود انسانیت می شود.

انسان با خود، خدا، دیگران وطبیعت ارتباط و مناسباتی دارد، شناخت این واقعیت ها و عمل به اندرزهای مرتبط باآن، که بر گرفته از کتاب قرآن وسنت رسول خدا (ص) وائمه معصومین است از وظایف و مسئولیت های اصلی انسان خواهد بود.