ظهوری ترشیزی از شاعران نام آور سده ی دهم ویازدهم هجری است که مراحل زندگی و سبک اشعارش از ویژگی های خاصی برخوردار است. مسئله ی اصلی این پژوهش شرح و تحلیل نکات بلاغی دیوان ظهوری است. از این رو ابتدا با استفاده از منابع تاریخ ادبیّات و تذکره ها، درباره ی زندگی، اعتقادات، مسافرت هاو معرفی آثار و تحلیل مهم ترین ویژگی های سبک او بحث و بررسی و سپس به شرح و تحلیل نکات بلاغی اشعار وی پرداخته شده است. ظهوری در نظم ونثر هردو مهارت داشت ودر این هردو فن میان پارسی گویان وپارسی شناسان هند ،هم از عهد خود ، شهرت بسیار یافت. آثار متعددی دارد که عبارتند از: دیوان اشعار،ساقی نامه،مثنوی ها،دیباچه نورس،گلزار ابراهیم،دیباچه خوان خلیل،مکاتیب وآثار بسیار زیبا و ماندنی دیگرکه شاعر کمال استادی خویش را نمایان ساخته است. با بررسی غزّلیات ظهوری ترشیزی درمی یابیم که غزل هایش چنان که از شاعران هم عهدش انتظار می رود،لطیف تر وبا حال تر از دیگر انواع سخن اوست ودر آن ها همان نازک خیالی ها وظرافت ها که در غزل های قرن نهم پیدا شده بود ادامه دارد.جدا ازخصوصّیات سبک شخصی که شاعر داشت ،بعضی از سخن شناسان در باره ی اومبالغه کرده اند وحتّی برخی او را در دقت خیال و باریک بینی مضامین از نظامی گنجه ای بر تر دانسته اند. به گونه ای که در دیوانش انواع آرایه های لفظی ومعنوی و...مشاهده می گردد.

ادبیات پایداری، تحت تأثیر جنبش های دینی و ملّی و نیز با پیدایش انقلاب اسلامی و بروز جنگ تحمیلی و ضرورت دفاع مقدس بیش از پیش رواج یافت و بسیاری از شاعران و نویسندگان متعهد به عنوان سخنگوی آرمان های انقلابی و مردمی و در حمایت از ایثارگران، مضامین پایداری را در آثار خود بیان کردند. حمید سبزواری و محمد علی معلم دامغانی، دو تن از شاعران مشهور ادبیات آیینی، پایداری و انقلاب اسلامی هستند که مضامینی، همچون: جهاد و ایثار و شهادت، فلسفه ی انتظار و حماسه ی عاشورا، حق طلبی و استعمار و استکبار ستیزی را، به ویژه پس از پیروزی انقلاب در اشعارشان آورده اند. سبزواری از جمله شاعران پرگویی می باشد که بیش تر قالب های شعری را در خدمت ادبیات پایداری به کار گرفته است و برای هر مناسبتی در انقلاب اسلامی شعر سروده است، و به همین علّت به شاعر انقلابی مشهور است. امّا محمد علی معلم مضامین پایداری را بیش تر در قالب مثنوی گنجانیده و به «شاعر قبیله ای» معروف شده است. در این جستار، با تجزیه و تحلیل اشعار پایداری حمید سبزواری و مثنوی های محمد علی معلم به بررسی و ارزیابی اصلی ترین ویژگی ها، عناصر، مولفه ها و درون مایه های پایداری در اشعارشان پرداخته می شود. یکی از مولفه های پایداری در شعر حمید سبزواری اهمیّت دادن به موضوع شهادت است. وی برای شهیدان هشت سال دفاع مقدس اشعار فراوانی سروده است، همچنین علاقه ی فراوان حمید به امام و رهبری باعث شده که این موضوع را بیش تر از شاعران دیگر در شعرش بیاورد. امّا محمد علی معلم در مثنوی هایش با سخن گفتن از تاریخ انبیا و آفرینش، به درون مایه های پایداری از قبیل شهادت، عاشورا، انتظار و ... می پردازد. زبان شعر حمید، همان زبان مطنطن و فخیم خراسانی است، گر چه گاهی در غزل هایش به سبک عراقی نزدیک می شود، ولی زبان شعر محمد علی معلم دو جنبه دارد: از یک طرف زبانی است محکم، تکنیکی، پرقابلیت و پرانعطاف و از طرف دیگر، دشواریاب و پرلغت می باشد. وی در مثنوی هایش، با ترکیب سه سبک خراسانی، عراقی و هندی، و آزمودن آن ها در اوزان بلند، به آلیاژی از سبک شعری دست یافته است. کلیدواژه ها: شعر پایداری، محمد علی معلم، حمید سبزواری، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، شهادت، عاشورا، انتظار.

ادبیات کودک و نوجوان از نظر سبک شناسی در ادبیات فارسی بی سابقه است و با این که در ماهیت خود آموزشی است ،ولی درداشتن ارزش هنری ، با ادبیات بزرگسال تفاوتی ندارد . زمینه های رویش شعر کودک معاصر در زمان مشروطه فراهم و در زمان نیما یوشیج رویش آن آغاز شد . نوآوریهای نیما در شعر فارسی ، انعطافی را که شعر کودک نیاز داشت ، پدید آورد . بعد از او تلاشهای نظری محمود کیانوش و عوامل موثر دیگر موجب بالندگی شعر کودک شد . تا این که در عصر حاضر، شعر کودک در حیطه های زبانی ، تخیل و موسیقی سبک منحصر به فردی دارد . در ادبیات فارسی تعاریف پراکنده ای از شعر کودک شده است . ولی ظاهراً تعریف اسد الله شعبانی از بقیه جامعتر است . به نظر او « شعر کودک در درجه اول شعر است ، به اعتبار ابزار شعر ؛ یعنی کلام و عناصر تشکیل دهنده آن . سپس در درجه دوم ، متناسب با سطح نیازها و امکانات کودک .» تعریف مذکور محور پژوهش در این پایان نامه قرار گرفته است . شعر کودک مانند شعر بزرگسال از عناصر شعری خیال ، فرم ، زبان ، وزن و درونمایه خلق می شود و در سطوح مختلف زبانهای ادبی قابل بررسی است . دربرسی علمی بهتر است ، زبان شعر کودک در دو حوزه مطرح شود ؛ زبان به عنوان ابزار کار و زبان ویژه در سطح کل شعر . در این پژوهش زبان ابزاری به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای تصویر آفرین ، نمادگرا و هنجارگریز مطرح و زبان کلی به انواع زبان روایت ، تصویرگرا ، زبان ایجاز و زبان گفتار تقسیم بندی و بررسی شده است . توجه به امکانات زبانی و نیازهای عاطفی کودک ، اصلیترین عامل محدودیت شعر کودک و موجب تقویت جنبه هنری آن می شود و این مختصات و فراهنجاریهای زبانی به عنوان تفکر کودکانه تفسیر می شود و شامل تک گوییهای طولانی ، لذت ازتکرار کلام ، تفکر شهودی و ... است . مباحث نظری فوق در بعضی اشعار برجسته مصطفی رحماندوست و اسد الله شعبانی بررسی شد . دلیل انتخاب این دو شاعر این بود که رحماندوست از شخصیتهای چندوجهی و از ستونهای اصلی شعر کودک در ایران به حساب می آید و شعبانی هم از شاعران فعال و صاحب سبک شعر کودک معاصر است . هر دو بر اساس رویکرد نظری خود ، شاخصهای سبکی خاصی در زبان شعرکودک دارند . با توجه به بررسیها معلوم شد رحماندوست در خلق زبان روایت اول شخص ، وصفهای زنده و رئال و خلق زبان مناسب برای اشعار آیینی کودک مهارت دارد و شعبانی در آفرینش تصاویر زنده مطابق با گروههای سنی، طبیعتگرایی ، کاربرد واژگان بومی و کاربرد بعضی شگردهای شعر کوتاه تبحّر دارد . فراوانی بعضی از مختصات زبانی و آثار دو شاعر به صورت جدول تنظیم شده است . کلید واژه : شعر معاصر کودک ، زبان شعر کودک ، امکانات زبانی کودک ،زبان شعر رحماندوست ، زبان شعر شعبانی .

چکیده فتاحی نیشابوری از شاعران نامدار صوفی مسلک و شیعه دوازده امامی است که در اواخر قرن نهم می زیسته است و مراحل زندگی و سبک اشعارش از ویژگی های خاصی برخوردارمی باشد. مسئله ی اصلی این پژوهش نقد و تحلیل سیصد وسی وسه غزل وبیست وسه قطعه وبیست ودو رباعی از دیوان فتاحی نیشابوری است. از این رو ابتدا با استفاده از منابع تاریخ ادبیّات و تذکره ها، درباره ی زندگی، اعتقادات، مسافرت هاو معرفی آثار و تحلیل مهم ترین ویژگی های سبک او بحث و بررسی و سپس به نقد و تحلیل اشعار وی پرداخته شده است. این شاعر دلسوخته و گمنام آثار متعددی دارد که عبارتند از: دیوان غزل اشعار،به فارسی ،شبستان خیال،رساله فی الانشاآت المصنوعه،رساله حسن ودل، قصاید، اسرار نامه، البسه ، خماری و رباعیات بسیار زیبا و ماندنی که شاعر کمال استادی خویش را نمایان ساخته است.ودرتمام اشعارش بینش عارفانه وصوفیانه وجود دارد. با بررسی غزّلیات فتاحی نیشابوری درمی یابیم که شاعردارای خصوصّیات سبک شخصی است واشعارش نشان دهنده ی این است که او،پایه گذارسبکی نودرادب فارسی بوده وحتّی بعضی او را«از جمله پایه گذاران سبک هندی» شمرده اندصاحب سبک بودنش سبب گردیده که غزلیاتش ممتاز گردد.در دیوانش انواع آرایه های لفظی ومعنوی وتلمیحات و...مشاهده می گردد.

چکیده کلیدر، از آثار برجسته ی ایران در زمینه ی داستان می باشد و بررسی آن چه از نظر محتوا و چه از نظر عناصر داستانی حائز اهم?ی?ت می باشد. دراین پایان نامه، انواع رمان از آغاز تا به اکنون آورده شده و برای هر نوع رمان، مثالی از آثار برجسته ی جهان برای کمک به فهم بهتر آورده شده است. هم چنین درباره ی انواع مکتب های ادبی و چگونگی پیدایش و تاریخ به وجود آمدن توض یح داده شده است. مراحل زندگی و سیر تکاملی داستان نویسی نویسنده، که ازنوشتن داستان کوتاه ت ا نوشتن رمانی ده جلدی شرح داده شده است و استفاده هایی که نویسنده از تجرب ه های گذشته ی خود نموده و تأثیراتی که نویسنده از محیط پیرامون خود گرفته است، شرح داده شده است. مهم ترین نتیجه ی این تحقیق را می توان هد ایت داستان نویسان نوقلم در نگارش صح یح و اصولی داستان با به کار بردن درست و به جا، عناصر داستانی در رمان دانست . درای ن پای ان نامه ، تمامی عناصر داستان به طور کامل ابتدا توضیح داده شده است و بعد عناصر، جداگانه با توج? ه به جایگاهشان در رمان، به طور کامل تجزیه و تحلیل شده است و درای ن ب ین به عناصر ی که از درجه ی اهم?ی?ت بیشتری برخورداربوده اند و در رمان کلیدر نمود بیشتری داشته اند، به ای بی شتری داده شده و تعداد صفحات بیشتری به بررسی آن اختصاص داده شده است. از جمله می توان به عنصر شخصی?ت پردازی اشاره نمود. کلیدر به دلیل حجم زیاد خود ، شخص ی?ت های مختلف ی را در خود گنجانده است که نویسنده به خوبی آن ها را در دل داستان قرار داده است. به هم ین منظور ، در تقسیم بندی های انواع شخصی?ت پردازی، مثال های خوبی از متن کتاب آورده شده و متناسب ب ا آن، عنصر مورد نظر نقد شده و درباره ی آن توضیح داده شده است. عنصر صحنه نیز موشکافی شده و درباره ی مکان هایی که در آن اتّفاقات داستان روی داده، با توج?ه به اهم?ی?ت آن در رمان توضیح داده شده است و مواردی را که در آن ها پیرنگ و شخصی?ت پردازی دچار مشکل شده است، مشخ ص گردی ده است . هم چنین عنصر گفتگو که دولت آبادی به صورت گسترده در جای جای رمان از آن بهره برده است، بررسی شده و نشان داده شده است که داستان نویس چگونه باید این عنصر با اهم?ی?ت را در جای مناسب به کار ببرد.

اسطوره یکی از اصطلاحات بسیار مهم در مباحث ادبی امروز است و ادبیّات و اسطوره در پیوند تنگاتنگ با هم قرار دارند.شعر و اسطوره نیز می توانند با زبان نمادین با مخاطب خود ارتباط برقرار کنند. در روزگار ما و در عصری که بشر همه چیز را به دیده تعقل می نگرد، دیگر اساطیر مجال پیدایش نمی یابند، ادبیّات معاصردیگر اسطوره ای را خلق نمی کند،بلکه بیشتر به بازآفرینی اسطوره های شناخته شده می پردازد. با شناخت اسطوره، می توان به معنا و کارکرد آن در ادبیّات معاصر پی برد.در بین شاعران معاصر،توجّه مهدی اخوان واحمد شاملو به آثار گذشته زبان فارسی و عشق و علاقه آن ها به فرهنگ پرباری که بردوش آن زبان است، اشعارشان را تجلّی گاه بسیاری از عناصر زبان کهن کرده است. ساخت های کهن گرا بخشی از کهن گرایی نحوی اشعار اخوان وشاملو است .منظور از ساخت، مجموعه ای است که حداقل از دو جزء طبق نظم و ترتیب معینی پدید آمده است و کار معینی می کند. ساخت های کهن گرا دراشعار اخوان وشاملو به لحاظ آشنایی آنها با متون گذشته و تاثیری که از ساز وکارهای شعر گذشته پذیرفته اند بسیار متنّوع و گسترده است تا بدان حدّ که می توان گفت شعری از این دوشاعر بزرگ معاصر وجود ندارد که در آن گوشه چشمی به ساخت های گذشته زبان فارسی نینداخته باشد. ازویژگی های مهم شعر اخوان وشاملو پیوند شعر با زبان وادب کهن سال فارسی و استفاده از واژه ها و ترکیبات و عبارات آن زبان که به صورت متنّوع و پراکنده در اشعارشان مشهود است، یکی از تمهیدات شاعرانه آن ها است که به زبانشان شکل و نمایی حماسی و باصلابت بخشیده است. نویسنده در این پژوهش در نظر دارد عناصر اسطوره ای را نزد شاعران معاصر ایرانی و به طور خاص در اشعار مهدی اخوان ثالث،واحمد شاملو بررسی کرده و با اشاره به دیدگاه های مشترک این نویسندگان درباره اسطوره، به بررسی و مقایسه علل بازآفرینی اساطیر در ادبیّات معاصر بپردازد.

چکیده مفاهیم مادر در فرهنگ و ادب همه ی ملت ها و زبان ها از جمله در زبان و ادبیات غنی فارسی از اهمیت و قداست ویژه ای برخوردار است. با این وجود، واژه مادر و مضمون های مرتبط با آن در متون ادبیات کلاسیک تا پیش از مشروطیت بیشتر به صورت اشارات، تلمیحات، شخصیت های قصه، داستان ها و حکایت ها گاه به شکل مراثی و مدیحه ها به کار رفته اما، در ادبیات معاصر اشعاری در قالب ها و مضامین کاملاً مشخصی درباره مادر سروده شده است. بر این اساس، این پژوهش کوشیده تا به بررسی برترین نمونه های اشعار مربوط به مادر به شیوه توصیفی، تحلیلی، مقایسه ای و کمی در دوره معاصر به عنوان مسأله اصلی خود بپردازد. با توجه به این موضوع، ابتدا به تاریخچه و پیشینه اشعار مادر از قرن سوم تا دوازدهم با ذکر نمونه هایی پرداخته شده و سپس برترین اشعار مربوط به مادر در این دوره ارائه گشته است. در ادامه و در سه مرحله ادبیات معاصر شامل مشروطیت، پهلوی اول و دوم و انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در بررسی هر دوره ابتدا به صورت مختصر اوضاع اجتماعی و فرهنگی زنان و چگونگی اشعار مادر پرداخته شده و پس از آن شاعران معرفی و نمونه های برتر اشعار مربوط به مادر و به ویژه مقام شامخ حضرت زهرا (س) از جنبه های سبکی و محتوایی مورد تحلیل قرار گرفته است. بسامد قالب ها و موضوعات شعری مربوط به هر دوره نیز در فصل بررسی های آماری این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته و به صورت جدول ها و نمودارهایی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان دهنده آن است که از پانزده شاعر بزرگ دوره مشروطه همچون ایرج میرزا، ملک الشعرای بهار، شهریار و پروین اعتصامی ، اشعار ایرج میرزا شاخص تر و برتر بوده است. شعر مادر در دوره دوم پهلوی نسبتاً گسترش یافته و از میان بیست و سه شاعر مورد بررسی فروغ فرخزاد و سهراب سپهری بیش از دیگران به شعر مادر پرداخته اند. در دوران انقلاب اسلامی با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی اشعار مذهبی و حماسی درباره مادر سروده شده است که از میان شصت شاعر مورد بررسی اشعار فاطمه راکعی، قیصر امین پور و عبدالملکیان بیشتر قابل توجه است. واژگان کلیدی: مادر، شعر مادر، قالب، مضامین، شعرمعاصر

میرزا احمد وقار شیرازی (متخلص به وقار) از شاعران بزرگ قرن سیزدهم هجری است. اشعارش بسیار مشهور است و همچنین اشعار او بیشتر به لحاظ ویژگی های ادبی قابل تحقیق و بررسی است. از این رو سبک هندی در نیمه دوم قرن دوازدهم کاملا رو به انقراض نهاد و از نیمه دوم قرن دوازدهم یعنی از اواخر دوره سلطنت افشاریه شعر بازگشت به وجود آمد و در عهد کریم خان رواج کلی یافت. زمان اوج این نهضت از عهد قاجاریه است.مساله اصلی این پایان نامه نقد و تحلیل غزلیات وقار شیرازی از دیوان شاعر می باشد که بیشتر به صورت کتابخانه ای انجام شده است.بدین منظور ابتدا زندگی و آثار شاعر با استفاده از منابع مربوط- نظیر تذکره ها، کتب تاریخی ادبیات و مقامات ادبی، مسافرتها و معرفی آثار تحلیل ویژگی های سبکی او بحث و بررسی و سپس به اصلی ترین ویژگی های زبانی، ادبی و فکری او پرداخته شده است. غزل در عهد وقار شیرازی کلاً مبتنی بر عشق و عاشقی است و مضامین عارفانه در مرحله بعدی است. اصلی ترین نتیجه این تحقیق که وقار شیرازی از پیشروان سبک بازگشت است. کلید واژه ها: غزل- میرزا احمد وقار شیرازی- سبک بازگشت- شعر قرن سیزدهم

هر داستانی باری از معنا و مفاهیم را باخود به دنبال دارد . این بار بر دوش شخصیت هایی است که توسط خالق داستان خلق شده اند. این شخصیت های یک داستان هستند که با رفتار ها و گفتار های خود و اینکه چه جایگاهی در میان تناسبات و روابط فی مابین اجزای داستان دارند درصدد هستند خود را در معرض نمایش بگذارند. در این پایان نامه سعی بر این است که دو داستان خسرو و شیرین و لیلی و مجنون به عنوان دوشاهکار ادبی که از لحاظ حیطه جغرافیایی تقریبا بخش وسیعی از غرب آسیا را تسخیر نموده است از لحاظ شخصیت پردازی مورد مطالعه قرار گیرد . روش انجام کار بدین شرح بود که پس از مطالعه متن کامل خسرو و شیرین و لیلی مجنون نظامی گنجوی ، شخصیت های گوناگون شناسایی گردید. سپس بر اساس دسته بندی های علمی و مدون شخصیت پردازی، دسته بندی شده و مورد تحلیل قرار گرفت . سپس ابیاتی نیز به عنوان نظیره های آن آورده شد. به طور کلی درون مایه و تم هر دوداستان عاشقانه است ، اما فضای داستانی در خسرو و شیرین نظامی که بیانگر عشق ایرانی است فضایی باز را به نمایش می گذارد که در آن شیرین به عنوان زنی که در حیطه فرهنگی ایران زمین قرار دارد حق انتخاب دارد و حتی می تواند در برابر هوس بازی ها و خواسته های خسرو پرویز ، پادشاه ایران قرار بگیرد.در داستان لیلی و مجنون ، فضای داستان به گونه ی دیگری است . سنت ها و رسوم خشک و تعصّبات قومی و قبیله ای جامعه عرب در آن موج می زند به گونه ای که برای ازدواج لیلی و مجنون ، جنگ برپا می شود اما سنت ها زیر پا گذاشته نمی شود . در این داستان بر خلاف خسرو و شیرین که در انتها آن دو به یکدیگر می رسند و تا پایان عمر در کنار یکدیگر زندگی می کنند و درکنار یکدیگر نیز جان می دهند ، مادر و پدر مجنون ، سپس لیلی و در آخر نیز خود مجنون قربانی این تعصبات می شوند ، و لیلی و مجنون هیچگاه مراد خویش را نمی جویند. از بابت شخصیت های به کار گرفته شده در هر دو داستان نیز باید گفت که نظامی در خلق شخصیت ها ، بسیار قهار می باشد و هر شخصیت را به خوبی در قالب نقشی که به آن می دهد می گنجاند . انواع شخصیت های اصلی یا مرکزی، شخصیت فرعی، شخصیت قراردادی، شخصیت مدور، شخصیت ایستا، شخصیت تمثیلی، شخصیت نمادین، شخصیت رابط، شخصیت همراز ، شخصیت مخالف، شخصیت شریر، شخصیت نوعی در هر دو داستان به چشم می خورد . در هر دوداستان راوی دانای کل نقش مهمی بر عهده دارد .

جمال الدین از بزرگان شعرای عراق و سخن سرایان نامور قرن ششم است و اشعارش حاوی عمده ی فنون نظم از غزل و مدح و حکمت و رعظ می باشد و غالباً لطیف و دلکش است و گاهی نیز مضامین دلپسند دارد و با آنکه نتایج طبعش آب روان را ماند و آثار تکلف در آنها کمتر محسوس است از تأثیر قواعد بلاغت و صناعت سازی فکر هم عاطل نیست و ب آن همه دقایق به سهولت عبارت و سادگی ترکیب ممتاز است. او در فن قصیده سبک خاص ندارد و بیشتر قصاید وی به تقلید از سنایی و در طریقه ای شبیه به رویه ی انوری یا مسعود سعد سروده شده و به پایه ی قصاید آنان نرسیده است. نگارنده در این پایان نامه به بررسی و تحلیل قصاید استاد جمال می پردازد. برای این منظور پس از بیبان کلی شرح احوال و آثار شاعر و بیان خصوصیات عصر وی به تحلیل قصاید از جنبه های ادبی و محتوایی و عروضی می پردازد.

چکیده سنجر کاشانی از شاعران نام آور سده ی یازدهم هجری است که مراحل زندگی و سبک اشعارش از ویژگی های خاصی برخوردار است. با بررسی غزّلیات سنجر کاشانی درمی یابیم که غزل هایش چنان که از شاعران هم عهدش انتظار می رود،لطیف تر وبا حال تر ازدیگر انواع سخن اوست ودرآن ها همان نازک خیالی ها وظرافت ها که در غزل های شاعران گذشته پیدا شده بود ادامه دارد.جدا ازخصوصّیات سبک شخصی که شاعر داشت، بعضی از سخن شناسان درباره ی اومبالغه کرده اند این پژوهش نظر بر این دارد که یکی از شاعران ادبیّات فارسی را معرّفی کند ، نام او سنجر کاشانی از شعرای آغازین سبک هندی می باشد که شاید جایگاه واقعی خود را در ادبیّات فارسی نیافته است . نگارنده در این پژوهش به نقد و تحلیل اشعار دیوان این شاعر معاصر می پردازد. کلمات و اصطلاحات دشوار در شعر سنجر جایگاه چندانی ندارد و همین باعث روانی و قابل فهم بودن اشعار وی شده است . عمده ترین قالب های شعری او غزل و قصیده و چند قطعه است . در اشعارش از انواع آرایه های لفظی و معنوی و صورخیال مانند تشبیه ،استعاره ،کنایه و مجاز استفاده کرده است. در پژوهش حاضر، دیوان این شاعر توانا مورد تحقیق قرار گرفته و از لحاظ ویژگی های سبکی ، زیبا شناسی و مضامین و... بررسی شده است و از ورای آن ، آراء واندیشه ها و هم چنین شخصیّت شعری و اجتماعی شاعر به پژوهشگران شناسانده شده است . کلید واژه : سنجر کاشانی، سبک هندی، محتوا، مضامین دینی وعرفانی ، موسیقی شعر ، آرایه های ادبی، صور خیال

ادبیات تعلیمی به عنوان یکی از شاخه های تنومند ادبیات فارسی، در کنار دیگر شاخه های این درخت پربار، یکی از وسیع ترین و سودمند ترین حوزه ها را دربرمی گیرد. این حوزه تمام شاعران ادب فارسی را در خود جای داده است. در واقع تمام شاعران خواه، ناخواه در این موضوع وارد شده اند و نمود و برجستگی آنان در حوزه براساس حجم آثارشان در این موضوع است. انوری نیز یکی از شاعران برجسته قرن ششم هجری قمری، اگرچه به عنوان شاعری مداح شناخت می شود، امّا در حوزه ادبیات تعلیمی نیز به نوبه خود، پررنگ و برجسته است. انوری در ادبیات تعلیمی دارای حجم کمی از ابیات و اشعار است امّا همین حجم کم آثار برای نشان دادن مهارت و چیرگی وی در این حوزه کافی است.

یکی از ارزش های اخلاقی و محورهای رشد و کمال جامعه و شاخص های نظام های کشورداری، مقوله ی استقلال است و هر انسانی بنا به فطرت خویش می خواهد به استقلال فردی برسد. هم چنین در سطح وسیع تر، افراد و احزاب گوناگونی در برهه هایی از تاریخ کشورهای مختلف و از جمله، کشور عزیزمان ایران، در تلاش بوده اند که سرزمین خود را از زیر یوغ استبداد و استعمار خارج کنند و با فراهم کردن تمامیّت ارضی میهن خویش، یا کوتاه کردن دست حاکمان مستبد کشور را به استقلال برسانند. خوشبختانه انقلاب شکوهمند اسلامی ایران زمینه دستیابی به استقلال را فراهم ساخته است. از جمله انواع ادبی که منعکس کننده ی احوال تاریخی و سیاسی حاکم بر ایران و نیز روحیات افراد جامعه بوده، گونه های مختلف داستان است که در دوره های اخیر متداول شده است. یکی از نویسندگان با ذوقی که در همین زمینه با استفاده از قالب داستان، قلم فرسایی کرده، سیمین دانشور (1300ـ 1390) است. این نویسنده و محقق توانا که در زمانه ی بسیار پرتلاطمی به سر می برده به دلایل مختلف؛ از جمله زندگی با شادروان جلال آل احمد (1302ـ 1348)، علاقه و توجه خاصّی به انعکاس مبارزات استقلال طلبانه ی مردم روزگار خویش داشته و به استقلال فردی شخصیت های داستانی خود نیز پرداخته است. وی در نوشته هایش ـ خواه کوتاه یا بلند ـ سعی کرده با تصویر کردن وضعیّت واقعی زمان، به روایت و تصویر کردن کنش های زنان داستان خویش بپردازد و نشان بدهد که کنش هریک از آنها درباره ی به دست آوردن و ایجاد استقلال یا بی اعتنایی به این مسأله چگونه بوده است. دانشور با طرّاحی پیرنگ و سبک خاص خویش و با زاویه ی دیدی جالب و درخور سبکش، مبارزات استقلال طلبانه ی مردم از دهه ی 20 تا 60 ه.ش و نیز نمودهایی از استقلال طلبی های فردی را روایت کرده است. در این پژوهش سعی بر آن است که با تکیه بر منابع مستقیم و تحلیل عناصر داستانی نگاشته ی سیمین دانشور، دیدگاه های او درخصوص استقلال و استقلال طلبی تبیین و تشریح گردد.

شخصیت از عناصر اصلی داستان محسوب می شود که حوادث وکنش های داستان را به پیش می برد ودر تحلیل و بررسی آثار داستانی از اهمیّت بسیاری برخوردار است. رمان پنجره از فهیمه رحیمی یکی از رمان های عاشقانه ی امروزی به شمار می رود که از نظر شخصیّت پردازی زن قابل توجه و بررسی است. هدف اصلی این پایان نامه ، شناخت، تشخیص و تعیین عناصر و ویژگی های داستان به ویژه انواع و شیوه های شخصیّت پردازی زن در رمان یاد شده است. از این رو ابتدا به تحلیل زندگی نامه و شیوه ی داستان نویسی و توصیف پردازی و بیان خلاصه فصول مختلف و سپس به شیوه توصیفی ، تحلیلی وکمّی به شخصیّت پردازی در داستان و شیوه های شخصیّت پردازی در رمان پنجره پرداخته شده است. در مبحث انواع توصیف وداستانی به انواع توصیف کاربردی و هدفمند ،آرایشی ، کاربردی ، درونی و بیرونی و نیز به لحن ، قیافه ی ظاهری اندیشه و شخصیت ها و شیوه های روایت ، انواع تک گویی ، تعیین نام برای شخصیت ها و تصویر پردازی توجه شده است. پس از آن در تحلیل عناصر داستان، انواع زاویه ی دید و چگونگی بیان محتوا و موضوع ، ارائه ی درون مایه ها و پیام ها ، همچنین ، مضامین اخلاقی و تربیتی و استغنا، تواضع و تهذیب نفس و مضامین اجتماعی و فرهنگی و همچنین رسوم و آیین های ملّی بررسی شده است. در فصول بعدی ، به جایگاه و موقعیت اجتماعی زن در رمان پنجره توجّه وطبقه بندی جایگاه های اجتماعی و اعتباری زنان در فرهنگ و ادبیات ایران و نیز نقش زنان در جامعه از زندگی و خانواده، جنسیت و رمان، تصویر زن منفعل ،سنتی، مدرن و چگونگی ازدواج به همراه بازنمایی نقش مردان و دیگر اعضای خانواده با دیدگاه اسلام در این زمینه با ذکر نمونه هایی از رمان تحلیل و بررسی شده است. در پایان این مباحث بحث عنوان زن و مکاتب ادبی به تحلیل رئالیسم ، رمانتیسم ، کلاسیسم و زن و اصالت خانوادگی ، زن و مادر سالاری ، زن و همسر سالاری ، زن به عنوان یک مشوّق وحامی پرداخته شده است. در فصل نتیجه گیری با استفاده از جدول ها ونمودارها یافته های تحقیق نتیجه گیری صورت گرفته است. فهیمه رحیمی به عنوان نویسنده ی زن در باز ساخت شخصیّت زن، واقع بینانه عمل نموده و تصوّرات ذهنی خود را در دوران کودکی به زبانی شیوا بیان کرده است. او در کتاب پنجره شرح وقایع روزهای زندگی دختری کوشا را با بیانی زیبا و دل نشین روایت کرده به طوری که در کنار سایر اتّفاقات روزمره زندگی، عشق و دلدادگی را در برگ برگ آن به گونه ای پر نقش و نگار و پر سوز و گداز به خود اختصاص داده است. چنان که خواننده با خواندن این اثر به راز عشق که همچون اختری پر فروغ و تابناک بر آسمان دل انسان درخشیدن گرفته، پی خواهد برد. رمان پنجره دو تصویر متفاوت از زن را آشکار می کند.یکی تصویر زن سنتی و دیگر تصویر زن جدید.زن سنتی با مفاهیمی همچون خانه، سکون، مصرف و خواندن بازنمایی می شود و زن جدید با مفاهیمی همچون تحرّک، تولید، استقلال وآینده.

میرزا جلا الدّین اسیر شهرستانی در نیمه ی اوّل قرن یازدهم ظهور کـرد.اسیر از شعرای معروف سبک هندی به شمارمی آید. ضمن عاشقانه بودن غــزل های او، در خلق معانی پیچیده و خیال پردازی های بدیع ، کاربرد استعارات دور از ذهن، استفاده از اوزان کوتاه ، توجه به وحدت موضوع، آوردن پارادوکس، تمثیل و تناظر تمثیلی از خود مهارت و استادی نشان داده است ، که شواهد متعدَد ی در اشعارش است. اطلاعات سودمندی درباره ی احوال، آثار و ویژگی های عمومی سبک او در تعدادی از منابع و مآخذاست ولی تاکنون تحقیقی کامل وجامع درباره ی این شاعروشرح وتحلیل اشعارش صورت نگرفته وبه ارزش واقعی او وکار ارزشمندش درپایه گذاری سبک هندی پی برده نشده است. در این پایان نـامه از طریق پژوهش و مطالعه کتابخانه ای منابع ومآخذ مورد نظر شناسایی شده، که پس از بیان کلیات و مبادی تحقیق، به شرح حال،ویژگی های شخصیتی، آثار، سبک شعر،مذهب اسیر ودیـدگاه دیگران نسبت به او و هم چنین مطالبی در رابطه با تاریخچه، مضامین، قالب های رایج، علت افول و ویژگی های آن در غــزلیات اسیرارائه گردیده،وسپس به نقد و تحلیل تعداد سیصد غزل از غزلیات او در دو سطح:« الف:نقد محتوا؛ شامل چکیده و بررسی ویـژگی های سبک هندی در آن غــزل .ب) تــوضیحات؛ بیان معانی لغات و تــرکیبات دشوار وآرایه های شاخص در هربیت» پرداخته شده است .هــدف اصلی نگارنده، نقد و تحلیل غزلیات،شناساندن شخصیت شاعـــر و میزان توانایی اش درسرودن اشعاربه ویژه غـزل، بیان ویژگی ها، اندیشه ها و پیام ها ی اشعارش و معرفی جایگاه او درمیان شاعرانهم عصر و پیروان سبک هندی به ادب دوستان وعــلاقه مندان به شعر و ادب فارسی می باشد . تا با مراجعه به آن، ضمن شناخت این شاعر و نحوه ی سبک شعری او،با سیر تدریجی تکامل شعر فارسی نیز بهتر و بیشتر آشنا شوند.

از آن جا که غزل دریچه ی ناشناخته ی ذهن و درون شاعر را به روی ما می گشاید و ما را به معانی نهفته و در پس واژه ها سوق می دهد، یکی از راه های دریافت وجوه اشتراک و اختلاف میان شعرا به حساب می آید، مفتون همدانی و محمد حسین شهریار، ازجمله شاعران غزل سرای معاصر هستند که در این پژوهش تلاش شده است با بررسی تطبیقی غزل و محتوای آن در اشعار ایشان، به وجوه اختلاف و اشتراک سروده های آن ها در زمینه های درون مایه، لفظ و معنا و کاربرد آرایه های ادبی، اندیشه و... این دو شاعر که از نطر زمانی نزدیک به هم هستند, دست یابیم. در این کنکاش در صدد آن هستیم که بدانیم آیا میان مفتون و شهریار که در یک فاصله ی زمانی نزدیک به هم زندگی می کردند، تأثیر و تأثری وجود داشته؟ یا وجود این مضامین مشترک به خاطر شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه ی عصر مفتون و شهریار بوده است؟ بررسی تطبیقی موارد ذکر شده، درشعر این دو شاعر نشان می دهد که بسیاری از موضوعات درمیان ایشان مشترک است.انسان دوستی ،سادگی ،عرفان، توجه به مسائل دینی ومذهبی ، درک زمان ، پذیرش مرگ، پیوند زبان شاعرانه بازبان محاوره ،تصویرگرایی، خیال انگیزی ، شخصیت بخشیدن به پدیده ها و اشیا و... از مفاهیم و ویژگی های مشترک میان ایشان است که ما را بر آن داشت تا از دریچه این تحقیق به بررسی موارد اختلاف و مشترک ایشان بپردازیم.

فرّخی، یکی از شاعران نامدار سبک خراسانی در قرن چهارم و پنجم است که در پهنه ی آسمان تاریخ ادبیات ایران می درخشد. شعر فرخی علاوه بر جنبه های ادبی و مضامین غنایی و سهل و ممتنع بودن از لحاظ کاربرد کلمات و ترکیبات قابل توجّه است. روشن است که توضیح واژگان و تفسیر و تعبیر تصاویر شعری این شاعر طبیعت، مقدّمه ای برای شناخت و تجزیه وتحلیل مهارت های ادبی وی می باشد که به شیوه ی توصیفی،تحلیلی و استشهادی به این موضوع پرداخته شده است. نگارنده ی این مجموعه بر آن است تا ترکیبات زیبا و بدیعی را که فرّخی در اشعار خود به کار برده، شناسایی کند و با توجّه به دیدگاهِ صائب بزرگان علم دستور درزمینه ی ترکیب سازی واژگان و ساخت کلمات، آن ها را بررسی کند. در این پژوهش، سعی شده است که انواع ترکیب سازی و ساختارهای آن در مقولات رایج دستوری؛ از قبیل: فعل، اسم، صفت، قید، صوت و حرف که هرکدام فصل جداگانه ای در این پایان نامه می باشد، مورد بررسی قرار گیرد. منبع اصلی این پایان نامه دیوان فرخی به کوشش دکتر محمد دبیر سیاقی می باشد و روش ارجاع میان نوشت بر اساس شماره صفحه به این منبع ارجاع داده شده است. نویسنده در این نوشتار با استفاده از منابع مختلف، تعریف های جداگانه ای از مقولات هفت گانه بیان نموده و کوشش شده تا این ترکیبات را از دیوان استخراج نموده و به نوعی شناسانده شود که خواننده با ساخت و بافت این واژگان آشنا شود و شیوه ی ترکیب سازی فرّخی در میان هم عصرانش متمایز شود.

شهریار از شاعران متعهد، مردمی و دینی به شمار می رود که اشعار وی به جز جنبه های ادبی، غنایی و عرفانی از لحاظ مضامین تعلیمی و آموزشی قابل توجه و بررسی است. مسأله اصلی این پایان نامه نیز تحلیل، بررسی و ارزیابی شیوه ها، ویژگی ها و مضامین و مفاهیم ادبیات تعلیمی در دیوان شهریار می باشد. ابتدا به شرح احوال، افکار و آثار شهریار و پیشینه تحقیق پرداخته شده و پس از آن به سابقه ادبیات تعلیمی وشیوه های بیان و ویژگی های کاربرد مفاهیم تعلیمی و آموزشی در اشعار شهریار سخن به میان رفته و در ادامه در فصول جداگانه فضایل و رذائل اخلاقی به شیوه های توصیفی و تحلیلی و کمی مورد بررسی قرار گرفته است. در مبحث فضایل اخلاقی به مضامینی همچون: مقام مادر، خودشناسی، آزادگی، رعایت ادب، قناعت، بخشش، وفای به عهد، فضیلت توبه و یاد خدا ، ویژگی های اخلاقی ائمه و عشق به ولایت و همچنین در مبحث رذایل اخلاقی مباحثی چون مذمت، غیبت، حرص، حسد، ظلم، هوس، زخم زبان، خشم و قمار پرداخته شده است و پس از آن تمام مضامین ذکر شده از طریق جدول ها و نمودارها ارائه شده است. به طور کلی اشعار اخلاقی شهریار از طریق حکایت ها و نکته های ادبی بیان شده به گونه ای که بن مایه اصلی اشعار فضایل اخلاقی و پرهیز از رذایل را تشکیل می دهد و بیشترین بسامد فضایل اخلاقی به کار رفته در دیوان شهریار، موضوع قناعت و تواضع و بیشترین بسامد رذایل اخلاقی، دشمنی و هوا و هوس می باشد. کلید واژه: فضیلت ، رذیلت ، شهریار ، دیوان اشعار

آرایه های بلاغی ابزاری اند که ادیبان با به کار گیری آنها به زیبا سازی سخن می پردازند. علوم بلاغی با ارایه اصول وقواعد فصاحت وبلاغت نقشی انکار ناپذیر در تبیین وتحلیل اشعار و زیبا سازی ان ها دارند، چنانچه بدون کاربرد این علوم شاید سخن هیچ گونه ارزش ادبی نداشته باشد.در شعر زلالی خوانساری نیز چون دیگر شاعران، علوم بلاغی به وفور دیده می شود.هدف از این رساله اشنایی همه جانبه با زندگی زلالی خوانساری شاعرتوانای سبک هندی وبررسی اشعار وی به لحاظ امور بلاغی است. در این رساله به شیوه توصیفی تحلیلی وتعلیلی ابتدا به بررسی زندگی و شرح حال زلالی خوانساری پرداخته واوضاع زمان او شرح داده شده است سپس در سه فصل جداگانه علم معانی بیان و بدیع بررسی شده است و مشخص شد که از ویژگی های سبک هندی مواردی چون تعقید و پیچیدگی، کثرت تشبیهات و استعارات و کنایات، به کار بردن الفاظ عامیانه ،تشخیص، ترکیب سازی، ایهام وارسال المثل در قصایدش بارز است . از میان شاخص های صور خیال بیشترین عنصری که در قصاید وی به چشم می خورد تشبیه است ودر حوزه تشبیه نوع حسی به حسی آن بیشترین بسامد را داراست. در حدود صد وچهل وپنج تشبیه بلیغ هم در قصاید او دیده می شود .تشبیه مجمل وموکد هم نسبت به انواع دیگر تشبیه به مقدار قابل ملاحظه ای در اشعارش وجود دارد. بعد از تشبیه بیشترین میزان صور خیال به استعاره تعلق میگیرد و از انواع استعاره تشخیص بیشترین کاربرد را دارد.وسپس کنایه ومجاز به ترتیب در جایگاه بعدی در قصاید زلالی قرار می گیرند. درمیان آرایه های بدیع صنایعی چون جناس، واج آرایی، حسن تعلیل، اغراق، تلمیح، مراعات النظیر، وتضاد نسبت به سایر آرایه ها بیشتر دیده می شود.

چکیده پایان نامه (شامل خلاصه، اهداف، روشهای اجرا و نتایج به دست آمده): آقا محمد عاشق اصفهانی ، متخلص به «عاشق» از غزل سرایان قرن دوازدهم هجری است وی در غزلیات عاشقانه تبحر دارد . او شاعری کم توقع بود وبا حرفه ی خیّاطی امرار معاش می کرد. وی از شاعران دوره ی بازگشت است که در کنار زدن سبک هندی و احیای روش شعرای متقدم ، سهم بزرگی دارد. این پژوهش ، به شیوه ی توصیفی ، تحلیلی و استشهادی ، به نقد وبررسی غزلیّات دیوان عاشق اصفهانی می پردازد . ابتدا دوران زندگی و کارنامه ی ادبی شاعر و معاصران و عوامل موثّر بر زندگی و اندیشه شاعر با استفاده از منابع معتبر را بررسی می کند . در زمینه ی سبکی شاعر ، ویژگی های زبانی ( آوایی ، لغوی و نحوی ) و بعد از آن ویژگی های ادبی ( جنبه های صور خیال ، آرایه های لفظی و معنوی ) ، سپس ویژگی های فکری و اعتقادی او بررسی می شود قالب های شعری دیوان او غزل ، قصیده ، ترکیبات ، قطعات و رباعیات است که غزلیّات عاشقانه ، بیشترین قسمت اشعارش را تشکیل می دهد . سبک شعر عاشق ، سبک بازگشت است که در غزل سرایی به شاعران عراقی توجّه دارد . اشعار عاشق در سطح آوایی ، از موسیقی قابل توجهی برخوردار است . پر کاربرد ترین وزن ها و بحور عروضی در غزلیّات، به ترتیب بحرهزج (5/29 درصد )، رمل (28 درصد )، متقارب (23درصد) ، مضارع و مجتث (هرکدام پانزده درصد )، رجز (4 درصد ) ، منسرح (2درصد)، سریع (2/0 درصد ) و خفیف ( 1 درصد )هستند . در دیوان عاشق ، صور خیال نمود قابل توجهی دارد . خصوصاً در تشبیه و استعاره ، از بسامد بالایی برخوردار است . به معانی ثانوی ، توجّه شایانی داشته و در بدیع ، به آرایه های لفظی . معنوی فراوانی پرداخته است که بیشترین آرایه های لفظی از نظر بسامد ، به ترتیب : جناس ، تکرار ، رد العجز، اشتقاق ، واج آرایی ، طردو عکس و موازنه را تشکیل می دهند وبیشترین آرایه های معنوی ، به ترتیب : تجرید ، تلمیح ، تمثیل ، ایهام ، مراعات نظیر ، تضاد ، تناقض ، حسن تعلیل ، لفّ و نشر و مذهب کلامی را در بر می گیرند . در سطح فکری به اعتقادات ، افکار ، جهان بینی و اندیشه های مختلف شاعر در اشعار دیوانش پرداخته است . وی مذهب شیعه ی اثناعشری دارد و اعتقاد راسخ به پیامبر (ص) و اهل بیت (علیهم السلام ) ، در مدایح و ترکیبات او موج می زند در این سطح ، انواع ادب غنایی ، تعلیمی و حماسی را می توان یافت که بیشترین مضون را ادب غنایی وبعد از آن ، ادب تعلیمی وبه میزان کمی ادب حماسی به خود اختصاص داده است . کلید واژه ها:سبک دوره ی بازگشت ، عاشق اصفهانی ، غزل ، مضامین عاشقانه ، ویژگی های زبانی ، صورخیال ، موسیقی ، آرایه ها