موضوع این پژوهش تحلیل قرآنی سیره سیاسی، اجتماعی امام حسن مجتبی علیه السلام است که در آن سیره حضرت در این دو بعد مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد و هدف نگارنده از آن، تطابق کامل سیره امام علیه السلام در این دو بُعد با قرآن کریم و نشان دادن هماهنگی سیره حضرت با سیره قرآن کریم است. قرآن کریم و عترت به عنوان دو ثقل اکبر و کبیر هرگز از هم جدا نیستند و حرکت در مسیر صحیح الهی بدون هریک از آنها راهی است به سوی گمراهی، لذا امام معصوم به عنوان قرآن مجسم به عنوان الگوی کامل زندگی مطرح است و باید همواره سیره او در زندگی سرمشق انسانها قرار گیرد؛ لذا ما در این پژوهش این سیره کاملاً قرآنی را در بعد سیاسی و اجتماعی تبیین و پژوهش حاضر را به شیوه کتابخانه ای- تحلیلی تدوین کردیم. این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول: با عنوان مبانی بحث، به بررسی اصول کلی در بحث از جمله، سیره، اجتماع، سیاست، مبانی سیره، مبانی سیره اجتماعی، مبانی سیره سیاسی و ... پرداخته است. فصل دوم: با عنوان تحلیل قرآنی سیره سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام در 5 بخش تدوین یافته است: الف) در زمان رسول خدا که ایشان در عین کودکی همواره در جریانات مهم همراه با پیامبر اکرم(ص) بودند. ب) در زمان خلفا که نقش حضرت در حد مشاوره و حضور در برخی از جنگها در جهت حفظ نظام اسلامی و .. بود. ج) در زمان امیرالمومنین که حضرت به عنوان وزیر امام علی علیه السلام همواره همراه و یاور ایشان بودند. د) در زمان خلافت که در تمامی جریانات، حضرت با تدبیر و سیاست اسلامی خود باعث حفظ اساس اسلام گردیدند. هـ) بعد از پذیرش صلح تا زمان شهادت که با حضور ده ساله ایشان در مدینه و تربیت یاران و شاگردان و ... همراه بود. فصل سوم: با عنوان تحلیل قرآنی سیره اجتماعی امام حسن مجتبی علیه السلام در چهار بخش تدوین شده است: الف) بررسی شبهات پیرامون ازدواجها و طلاقهای مکرر حضرت که افسانه ای بیش نبودند. ب) بررسی شخصیت اجتماعی حضرت و ویژگیهای اجتماعی ایشان. ج) بررسی شخصیت علمی حضرت که در اجتماع بروز می کرد. د) بررسی سیره اجتماعی امام در برخورد با دشمنان. کلید واژه ها: سیره- سیاست- اجتماع- امام حسن مجتبی علیه السلام- قرآن

چکیده عبدالرحمن حسن حبنّکه المیدانی در تفسیر «معارج التفکر و دقائق التدبر»روشی جدید در تفسیر قرآن ارائه می دهد. تفسیر قرآن شامل دو مرحله است: یکی مرحل? تفسیر قرآن به روش مصحف کنونی و دیگری تفسیر قرآن به روش ترتیب نزول. حبنکه المیدانی تفسیر خود را به روش ترتیب نزول به نگارش در آورده است؛ به این ترتیب که تفسیر قرآن را از سور? «علق» شروع و به سور? «نصر» خاتمه می دهند ولی ایشان تا سور? «بقره» بیشتر نتوانسته تفسیر کند. تدبّر در قرآن از دیگر خصوصیات این تفسیر است و به آن اهمیت ویژه ای قائل شده است. ایشان هم لفظ قرآن و هم معنای آن را وحیانی و از ناحی? خداوند متعال می داند، قائل به امکان فهم و جواز تفسیر قرآن می باشد، وجود بطن در قرآن را انکار نمی کند، قرآن را از هر گونه تحریف مصون می داند و برای سیاق نقش مهمی در دستیابی به مدالیل الفاظ و رسیدن به مراد الهی قائل است، قول صحابه و تابعین را در تفسیر قرآن حجت می داند و به عدالت همه صحابه نیز اعتقاد دارد ولی در مباحث مطرح شده بیان شد که هم? صحابه مشمول عدالت و حجت قرار دادن قول آنها نمی شوند؛ زیرا تعدادی از آنان ارتداد و فسقشان در روایات صحیح از اهل سنت و شیعه ثابت شده است. حبنکه المیدانی از ادبیات عرب در تفسیر خود بیشترین بهره را برده است ولی بدان معنا نیست که از روش ها و گرایش های تفسیری دیگر استفاده نکرده باشد. ایشان علاوه بر ادبیات عرب، روش های قرآن به قرآن، روایی و اجتهادی و گرایش های ادبی و بیانی و علمی و مباحث علوم قرآنی چون مکی و مدنی بودن سور، حروف مقطعه، ناسخ و منسوخ و اسباب نزول نیز در تفسیر خود به کار برده است. بنابراین ایشان هر چند از روش ها و گرایش های تفسیری دیگر نیز استفاده کرده است ولی صبغ? تفسیر ایشان اجتهادی- ادبی است. واژگان کلیدی: عبدالرحمن حسن حبنکه المیدانی، مبانی، روش، تفسیر، ترتیب نزول، تدبّر

معصوم که در تمامی ابعاد، شخصیتی است قرآنی، لذا سیره و رفتار ایشان تبیین عملی قرآن کریم است. به همین لحاظ می طلبد که این ارتباط بین قرآن و سیره معصوم روشن گردد. لذا هدف از این پژوهش ، بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام سجاد علیه السلام در دو بعد سیاسی و اجتماعی می باشد. دوران امام سجاد علیه السلام دورانی بود که مسئله تقیه فتح باب شد و ایشان به جهت جو خفقان و رعب و وحشتی که حکام جور برای اهل بیت و پیروانشان ایجاد کرده بودند تقیه را ضامن بقای شیعه تشخیص داده و بر این اساس عمل مینمودند لذا سیره ایشان باید بر حول این مسئله تحلیل گردد. با وجود چنین جوی امام علیه السلام در باب مسائل سیاسی و اجتماعی تمامی تلاش خویش را بکار گرفتند تا خلأ ناشی از عدم تدبیر درست غاصبان حکومت اسلامی در این دو حوزه به گونه ای جبران گردد. پژوهش حاضر شامل سه فصل می باشد؛ مباحث اصلی که هدف این نوشتار می باشد در فصل دوم و سوم منظور گردیده و فصل نخست، حکم مقدمه بحث را دارد. درفصل اول به بررسی مبانی بحث پرداخته شده است از جمله مبانی سیره، اجتماع و سیاست؛ فصل دوم به بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام سجاد علیه السلام در بعد سیاسی اختصاص داده شده است که شامل پنج بخش می باشد: بررسی وضعیت سیاسی عصر امام؛ بررسی سیره امام در کربلا، اسارت، دوران بعد از اسارت و تطبیق آن با قرآن؛ بررسی مواضع امام نسبت به قیام های بعد از نهضت عاشورا و تطبیق آن با قرآن ؛ بررسی اخلاق و رفتار سیاسی امام و تطبیق آن با قرآن ؛ بررسی اجمالی صحیفه سجادیه و مبانی حکومت اسلامی و تحلیل قرآنی سیره امام در این بخش. در فصل سوم به بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام در بعد اجتماعی پرداخته ایم که شامل دو بخش است: بررسی نظامات اجتماعی عصر امام از جمله: نظام اقتصادی، آموزشی و تربیتی، علمی، ادبی و فرهنگی و تحلیل قرآنی سیره امام در هر مورد؛ بررسی رفتارهای اجتماعی امام در برخورد با فرقه های مختلف و تحلیل قرآنی آن. اما حاصل و نتیجه کلی بحث این است که رفتار و سیره سیاسی اجتماعی امام سجاد علیه السلام با قرآن مطابقت دارد، به بیان دیگر سیره و رفتار ایشان تبیین عملی قرآن کریم است. کلید واژه ها: قرآن، اهل بیت علیهم السلام، امام سجاد علیه السلام، سیره، سیاست، اجتماع

در ادوار مختلف تاریخ تفکر اسلامی، از میان مسلمانان آگاه شخصی برای احیاء این تفکر متعالی بر می خاست و دین را از خرافات و نسبت های نادرست می پیراست و چهره حقیقی و تعالی بخش دین را به مردم نشان می داد تا در پی آن، روند نزولی زندگی اجتماعی-سیاسی-اقتصادی مسلمانان متوقف گردد و ایشان کرامت از دست رفته خود را از نو بازیابند. در میان این احیاگران، علامه محمد اقبال لاهوری واستاد شهید مرتضی مطهری از جایگاه خاصی برخوردارند. این دو در دوره خود به خوبی چهره دین را از زوائد پیراستند و آموزه های آن را مطابق با مقتضیات زمان تشریح کردند و زمینه را برای تحول فردی و اجتماعی مسلمانان آماده کردند. شهید مطهری، خود از دوست داران علامه اقبال لاهوری است. وی با علاقه خاصی آراء اقبال را مورد بررسی دقیق علمی قرار داده و نقد های به جایی بر برخی از آراء اقبال زده است.بررسی تطبیقی آراء این دو اندیشمند بزرگ جهان اسلام می تواند در ادامه روند تفکر اسلامی بسیار حائز اهمیت باشد.

آنچه این پژوهش به آن می پردازد چگونگی رشد فکری و عقلی انسان ها در جامعه عصر ظهور است که با توجه به روایات می خواهد جوابی قانع کننده برای این پرسش بیابد و چیزی که بر اهمیت این مسأله می افزاید آن است که با توجه به اوصاف بی شمار و زیبای جامعه مهدوی، گاهی چگونگی رشد عقلی و پرتو آن یعنی رشد فکری پس از ظهور امام زمان(عج) در حاشیه قرار می گیرد و همه کارها به دست اعجاز سپرده می شود. لذا این تحقیق مدار رشد عقلی و شعاع آن یعنی رشد فکری را در منظومه مهدوی مشخص می سازد و با تکیه بر جایگاه اعجاز حریم چند عنصر را حفظ می کند: الف) عنصر اختیار انسان، ب) عنصر سنن لایتغیّر نظام هستی، ج) عنصر تکلیف و مسئولیت انسان و در ارتقاء عنصر خوش بینی نسبت به آینده و عمق بخشی معارف مهدوی می کوشد و با توجه به روایات و آراء اندیشمندان در این زمینه، چگونگی رشد فکری و عقلانی جامعه مهدوی را موهبتی - اکتسابی می داند و در چارچوب همین أمر، دو شاخص عمده را برمی شمارد که رشد فکری و عقلانی را در همین مسیر تعریف می کنند: 1) بازگشت به قرآن 2) بازگشت به فطرت، روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای است.

دستابی به شیوه برخورد و مواجهه صحیح باپدیده ها و شوون دنیوی و بهره مندی مناسب از آنها مطلبی است که همواره مورد توجه عالمان و محققان دینی قرار گرفته و از کهن ترین اهداف تلاش های علمی دین پژوهان بوده است و ما در این پایان نامه در صدد بر آمده ایم که درباره مبانی زهد و تهذیب نفس و تطابق آن با رفاه دنیوی کنکاش کرده و این موضوعات را و جمع آنها را مورد بررسی قرار دهیم