بیابانزایی به کاهش توان اکولوژیکی اراضی اطلاق میشود که در مناطق خشک و نیمه خشک به علت محدودیتهای طبیعی و فشار انسانی از پتانسیل بیشتری برخوردار است. در حال حاضر بیابانزایی ناشی از توسعه شهری یا تکنوژنیکی که با دخالتهای بشری و تغییرات کاربری اراضی و بدون رعایت برنامه های آمایش سرزمین صورت میگیرد، به عنوان یک معضل جدی گریبانگیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه میباشد. در این تحقیق با استفاده از عکسهای هوایی سال 1346 و 1370 و به روش تفسیر بصری و استفاده از تصویر ماهواره ای irs-p6 سال 1386 از طریق مدل v-i-s، روند تغییرات کاربری اراضی محدوده فعلی شهر اصفهان در سالهای 1346، 1370 و 1386 و در مجموع طی دوره زمانی چهل ساله مورد بررسی قرار گرفت. در تحقیق حاضر محدوده مطالعاتی به هشت واحد کاری تقسیم گردید. سپس بر اساس مدل ایرانی ارزیابی بیابانزایی imdpa معیار و شاخصهای تکنوژنیکی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و در نهایت نقشه فعلی بیابانزایی تکنوژنیکی منطقه از تلفیق لایه ها و به کمک میانگین هندسی تهیه گردید. شاخصهای معیار توسعه صنعتی و شهری در این مدل شامل نسبت پذیرش جمعیت بالقوه به جمعیت بالفعل، نسبت اراضی مسکونی و صنعتی به اراضی باغی و زراعی، تراکم جاده و معدن و سرانه فضای سبز در محدوده های مطالعاتی میباشد. بررسیها نشان داد طی چهار دهه گذشته سطح عوارض انسان ساخت حدود 4/28 برابر و سطح فضای سبز شهری حدود 3/14 برابر افزایش یافته است. در حالیکه سطح اراضی زراعی و باغی محدوده شهر اصفهان حدود 2/06برابر کم شده است. وضعیت بالفعل بیابانزایی تکنوژنیکی در محدوده شهر اصفهان مورد بررسی قرار گرفت و ارزش عددی شاخصهای مربوط به آن تعیین شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در منطقه مورد نظر شاخص سرانه فضای سبز در محدوده های اراضی با ارزش عددی 3/2 بیشترین تاثیر و شاخص تراکم جاده و معدن در محدوده های مطالعاتی با ارزش عددی 1/3 کمترین تاثیر را در بیابانزایی منطقه دارد. بر اساس چهار شاخص مورد بررسی، ارزش کمی شدت بیابانزایی کل منطقه 2/1 به دست آمد که در کلاس متوسط بیابانزایی قرار میگیرد.

چکیده خاک یکی از مهمترین منابع هر کشور است، فرسایش خاک پدیده ای تدریجی، لکن مداوم است که موجب خسارات محسوس ونا محسوس زیادی میشودف همچنین میتواند عاملی موثر در بروز و تشدید بیابانزایی محسوب شود. در این تحقیق ابتدا وضعیت فرسایش آبی و بادی حوزه دشت ابراهیم آباد- مهریز مورد بررسی قرار گرفت. فرسایش آبی با مدل psiacو فرسایش بادی با مدل irifrمورد ارزیابی و نقشه مربوط به هر روش نیز، تهیه شد. جهت دسترسی به این هدف از نقشه واحد کاری به عوان نقشه پایه استفاده شد نقشه واحد کاری از تلفیق نقشه های زمین شناسی و نقشه رخساره های ژئومورفولوژی حاصل می شود. پس از امتیاز دهی، تاثیر هر کدام از عوامل نه گانه psiac و irifr در بروز فرسایش هر رخساره مشخص شد. منطقه مورد مطالعه از نظر شدت فرسایش پذیری آبی و بادی در کلاس های خیلی کم (i)، کم(ii) و متوسط(iii) قرار می گیرد. وضعیت فعلی بیابانزایی منطقه مورد مطالعه بر اساس روش icd ارزیابی و نقشه آن، نیز تهیه گردید. در روش icd پس از ارزش دهی به هر یک از عوامل فرعی و جمع امتیازات مربوط به آنها در هر رخساره، امتیاز عوامل طبیعی وانسانی با هم مقایسه شد همچنین عوامل اصلی وفرعی غالب موثر در بیابانزایی هر رخساره تعیین گردید. با توجه به مطالعات انجام شده دشت ابراهیم آباد مهریز جز بیابانهای طبیعی محسوب شده و عوامل انسانی نقش کمتری در بیابانزایی دارند. براساس روش icd منطقه مورد مطالعه به دو کلاس شدت بیابانزایی کم(ii) و متوسط(iii) تقسیم میشود. بررسی تاثیر فرسایش آبی و بادی بر بیابانزایی نشان داد که هر چه میزان فرسایش آبی و بادی بیشتر شود بر شدت بیابانزایی هم افزوده میشود.

فرسایش بادی یکی از بزرگترین بلایای طبیعی است که سالانه خسارات فراوانی به مناطق مسکونی و زراعی وارد می کند. پیشروی تپه های ماسه ای به سمت روستاها، شهرها، شهرک های صنعتی، راه آهن، جاده ها و فرودگاه ها همه ساله موجب خسارات فراوانی می گردد و تاخت و تاز ماسه های روان به جز مشکلات اقتصادی و اجتماعی عدیده ای که به همراه دارد باعث از بین رفتن بخشی از تمدن ملی نیز گردیده است و بسیاری از آداب و سنت های دیرین به این طریق به فراموشی سپرده شده است. لذا با شناسائی نقاط حساس می توان گام های موثری در کنترل این پدیده برداشت. در این مطالعه با بررسی مهمترین عوامل موثر در تعیین نقاط برداشت، شامل بررسی تصاویر ماهواره ای، بررسی مورفولوژی عمومی تپه های ماسه ای، بررسی و مطالعه بادهای منطقه به منظور شناسایی شدت و تداوم شدیدترین بادها، نمونه برداری عناصر تپه های ماسه ای و خاک سطحی هر کدام از رخساره های منطقه برداشت، بررسی مرفوسکوپی عناصر تشکیل دهنده نمونه ها و تجزیه تحلیل فرایندهای رسوبگذاری، کانی شناسی نمونه ها و بررسی ارتباط ژنتیکی عناصر تپه های ماسه ای با سایر رخساره های مورد بررسی، سعی شده است منشأ ماسه های روان حوزه آبخیز مصر واقع در شمال شهرستان خور و بیابانک از توابع استان اصفهان تعیین گردد. به طور کلی نتایج حاصل از انجام دو مرحله جهت یابی و مکان یابی مناطق برداشت نشان می دهد منشأ رسوبات در قطاع جنوب غرب تا غرب و شمال غرب و بخش کوچکی نیز در جنوب شرقی ارگ واقع بوده و بادهای جنوب غرب و غرب بادهای فرساینده و بادهای شمال شرق و شمال غرب بادهای شکل دهنده اند. این گونه می توان بیان کرد که مناطق برداشت تپه های ماسه ای ارگ را آبرفت های دشت سر پوشیده تشکیل می دهد و رخساره های این تیپ در قسمت های جنوب غرب تا غرب و شمال غرب ارگ قرار دارد.

اکوسیستم های نواحی بیابانی، به عنوان یک سرمایه ی طبیعی، توانایی تولید طبقه ی پهناوری از کالاها و خدمات جامعه را دارند. برخی از این محصولات مانند چوب، در بازارهای رسمی بدون هیچ محدودیتی مبادله می شوند. برخی دیگر از خدمات این مناطق، با کیفیت زندگی ما و حفظ اقتصاد بازارهایمان مرتبط اند، اما فاقد بازارهای رسمی و در نتیجه بدون قیمت معین می باشند. بحث تفریح و تفرج، از جمله ی این خدمات است که کمتر به آن توجه شده است. کشور ما ایران با جاذبه های کم نظیر بیابانی، از جمله کشورهایی است که می تواند از این موهبت الهی در زمینه اکوتوریسم بهره جوید. در این پژوهش به طور موردی منطقه ی صادق آباد شهرستان بافق، با هدف معرفی و اولویت بندی فعالیت های اکوتوریسمی قابل اجرا و برآورد ارزش اقتصادی آن، مورد بررسی قرار گرفت. در بخش توان سنجی منطقه، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، گزینه های بازدید از تپه های ماسه ای، بازدید از نخلستان، بازدید از کویر درانجیر، رصد آسمان و تماشای حیات وحش، بر اساس 30 زیرمعیار و 6 معیار، مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزشگذاری تفریحی منطقه، به روش ارزشگذاری مشروط و برآورد تمایل به پرداخت از طریق مدل لاجیت، انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه های ahp در نرم افزار expert choice نشان داد که اولویت فعالیت های اکوتوریسمی در منطقه ی صادق آباد، به ترتیب بازدید از تپه های ماسه ای، بازدید از نخلستان، رصد آسمان، بازدید از کویر درانجیر و تماشای حیات وحش است. این امر بیانگر توان بالای منطقه در ارائه ی خدمات در زمینه ی فعالیت های مرتبط با تپه های ماسه ای است. همچنین نتایج تجزیه و تحلیل 250 پرسشنامه ی ارزشگذاری مشروط در نرم افزار shazam، نشان داد که تمایل به پرداخت هر فرد برای بازدید از منطقه 22841 ریال است و در نهایت ارزش کل تفریحی آن، 79943500 ریال در سال برآورد شد.

در چند دهه گذشته استفاده از روش های زمین آماری و دور سنجی برای تهیه نقشه شوری خاک و پایش تغییرات آن توسعه پیدا کرده است. هدف از این مطالعه مقایسه قابلیت روش های زمین آمار و سنجش از دور برای تهیه نقشه شوری در منطقه شادگان در استان خوزستان می باشد. تعداد 65 نقطه برداشت شدو پارامترهای شوری، اسیدیته و درجه حلالیت نمونه ها اندازه گیری شد.پس از تعیین پارامترهای واریوگرام، نقشه های شوری با روش کوکریجینگ جهانی با مدل کروی و با مربع میانگین ریشه خطا (rmse)، میانگین خطا (me) به ترتیب برابر با12/1 و26/0 تهیه شد. برای تهیه نقشه شوری به روش دورسنجی از تصاویر ماهواره etm+ استفاده شد. پس از انجام عملیات پیش پردازش، شاخص های شوری تهیه و سپس ارزش روشنایی مربوط به نقاط نمونه برداری استخراج گردید. با بررسی همبستگی بین داده ها و ارزش روشنایی تصاویر باند 4 که دارای بالاترین ضریب همبستگی بود، گزینش و نقشه شوری خاک سطحی با me ,rmse برابر با 1/1 و05/0تهیه گردید. مقایسه بین دو روش نشان داد که به منظور افزایش دقت در نقشه های به دست آمده از روش زمین آمار باید تعداد نقاط زیادتری برداشت نمود، در صورتی که در روش دور سنجی می توان با تعداد نقاط کمتر، صرفه جویی در وقت و هزینه به نقشه های دقیق تری دست یافت.

منطقه دره گاهان واقع در شهرستان تفت و استان یزد، چشم اندازهای طبیعی قابل توجهی داشته و شرایط اکولوژیکی مناسبی برای گردشگری دارد. برای منظرسازی در مناطق خشک و کویری، گونه های گیاهی و بویژه گونه های بومی اهمیت و نقش اساسی دارند. انتخاب بهترین مکان طراحی سبزراه نیازمند شناسایی و تجزیه و تحلیل شاخص های متعددی است. از این رو در این پژوهش ابتدا شاخص های تأثیرگذار در امر مکان یابی سایت مناسب برای طراحی سبزراه شناسایی شد. سپس پرسشنامه ها در اختیار 30 نفر از کارشناسان خبره قرار داده شد تا با استفاده از تکنیک ahp به مقایسه زوجی این مولفه ها پرداختند. با استفاده از داده های به دست آمده وزن نهایی هر یک از آن ها محاسبه شد. لایه های اطلاعاتی هر یک از معیارها در محیط gis ایجاد شد و در نهایت با روی هم گذاری لایه های چهار معیار بیوفیزیکی، هیدرواقلیمی، توپوگرافی و اقتصادی-اجتماعی، نقشه نهایی برای انتخاب بهترین سایت مناسب برای سبزراه در حاشیه جاده منطقه دره گاهان تجزیه وتحلیل گردید. معیار هیدرو اقلیمی بالاترین وزن را در بین معیارها به دست آورد و بارندگی نیز به عنوان مهم ترین زیر معیار شناخته شد. در نهایت نیز نتایج حاصل از تلفیق لایه های اطلاعاتی به عنوان سایت های مستعد ایجاد سبزراه بر اساس میزان مطلوبیت اولویت بندی شد و با بستن پلی گون در اطراف این مناطق مستعد و تبدیل به فرمت dwg به طراحی محیط پرداخته شد. بدین ترتیب پهنه بندی مکان های مناسب برای طراحی سبزراه انجام گرفت تا بهترین مکان ها برای کشت گونه های موردنظر مشخص گردد. از نتایج بررسی گونه های گیاهی، برتری گونه های بومی بادام کوهی و بنه و همچنین سنجد و توت به وضوح قابل مشاهده بود که از مهم ترین فاکتورهای تأثیرگذار در این انتخاب، دوره خشکی شناخته شد.

اکوموزه های بیابانی باعث می شود که زندگی در بیابان جریان پیدا کند و مردم محلی از طریق آن هویت محلی خود را بازشناسند و با مشارکت در حفظ و نگهداری آن کوشا باشند. از آن جایی که استان یزد منطقه ای خشک وبیابانی است احداث اکوموزه ها می تواند راهبردی برای توسعه گردشگری طبیعی دانش محور و معرفی پتانسیل های بی نظیر استان باشد. در این پژوهش هدف معرفی و شناسایی یک اکوموزه در استان یزد می باشد. در جریان دست یافتن به این اهداف با توجه به نظر کارشناسان سه منطقه (صادق آباد بافق، جعفرآباد رضوانشهر و خویدک) که با توجه به اصول اکوموزه پتانسیل بالایی برای احداث اکوموزه داشتند انتخاب شدند. روش تحقیق در این پژوهش کیفی- کمی ( سلسله مراتبی ) است و داده ها به وسیله پرسشنامه جمع آوری شده است . پژوهشگر در طراحی معیارها و زیر معیارها از نظر متخصصین ، اصول اکوموزه و ژئوپارک بهره برده است. در نهایت داده ها به وسیله دو نرم افزار excel و expert choice تجزیه و تحلیل شدند.