حکیم سنایی، یکی از بزرگ ترین سرایندگان شعر اجتماعی و انتقادی در ادبیات فارسی است. وی با زبانی استوار به نقد جامعه پرداخته است؛ از این رو، آثارش آیینه ی تمام شئون و واقعیت های جامعه ی روزگارش است. آشکار است که مسائل اجتماعی تأثیری بسزا در شکل گیری آثار ادبی دارند؛ از سویی نیز، آثار ادبی بر جامعه تأثیر گذارند؛ بنابراین در این پژوهش مسایل اجتماعی از قبیل اوضاع سیاسی، دینی، فرهنگی و اقشار جامعه با توجه به دیوان سنایی مورد طبقه بندی وتحلیل قرار گرفته است. کلید واژگان: جامعه شناسی ادبیات، دیوان سنایی، مسایل سیاسی و اجتماعی، اقشارجامعه.

تلمیح یکی از مهمترین و پرکاربردترین آرایه های ادبی است که باعث خیال انگیزی و زیبایی کلام می شود و جزو صنایع بدیعی است که موجب ایجاز در سخن می گردد. ظهور تلمیح در ادبیّات و شعر به شکل های مختلفی صورت می پذیرد. گاه به صورت اشاره ی مستقیم، گاه به صورت ترکیب اضافی تشبیهی و گاهی به شکل تمثیل و یا رمز است. در میان تلمیحات و اشارات فارسی، تلمیح به داستان پیامبران یکی از جذّاب ترین و موثرترین نوع تلمیح برای مقصود شاعر است. سنائی به عنوان شاعری صوفی و بنیانگذار شعر عرفانی و تعلیمی صوفیانه، داستان های پیامبران را با ابعاد وسیع و متنوّع وارد شعر فارسی کرد و سبب بهره گیری از آن ها شد. سنائی از تلمیح برای موضوعات گوناگون استفاده کرده است. امّا بیشترین کاربُرد وی به منظور بیان آموزه های عرفانی و اخلاقی و پند و اندرز می باشد. کلید واژگان: سنائی، تلمیح، تمثیل، داستان پیامبران

برای پی بردن به ظرفیت ها و زیبایی های زبانی و بیانی آثار ادبی نظم و نثر، لازم است که قبل از هرچیز با علوم بلاغی از جمله علم بیان آشنا باشیم. علم بیان از صورتهای متمایز خیال بحث می کند و تشبیه و استعاره که موضوع این پژوهش است، از جملهی این صورتهای خیال هستند. شاعران و نویسندگان برای بیان اندیشه های خود و تجسم بخشیدن به صور ذهنی خویش به تشبیه و استعاره متوسل می شوند. ناصر خسرو قبادیانی شاعر و قصیده سرای بزرگ قرن پنجم است که در قصاید تعلیمی خود انسانها را به آزادگی، خرد ورزی، دین داری، علم اندوزی و دیگر فضایل معنوی و روحی دعوت می کند. ناصر خسرو با اینکه از صور خیال به بهترین شکل بهره گرفته اما به خاطر نمود اندیشه های بلند و جلوه های تعقل و حکمت در شعر او، صور خیال مجال خود نمایی نمی یابد و می توان گفت از عناصر خیال در جهت اثر بخشی قصایدش برای رسیدن به اهداف سیاسی و معنوی خود بهره می گرفت.او به این دلیل که زبان‏ شعر را با توان بالایی در بیان افکار و اعتقاداتش به کار گرفت،ضمن‏ اینکه ساختار و بعد هنری و تصویری شعر را هم از نظر دور نداشت، جایگاهی ویژه در ادبیات و شعر فارسی دارد و در خور بزرگ داشت و احترام بسیار است.

موضوع پایان نامه ی حاضر « فرهنگ مضامین اشعار صائب » است . صائب بهترین شاعر سبک هندی است. سبک هندی به سبک شعری رایج در قرن دهم تانیمه ی قرن دوازدهم هجری گفته می شود. از مختصات بارز این سبک، نازک اندیشی و مضمون پردازی با استفاده از عناصر صور خیال است. شاعر این سبک تنها راه گریز از تکرار و ابتذال و به نوعی بیرون آمدن از زیر تجربه های عظیم شعری پیش از خود را در شیوه های بیانی متفاوت با خلق مضامین نو و بدیع می داند . صائب تبریزی، استاد مضمون سازی در شعر فارسی است . وی با دیدن هر چیزی، نکته ای تازه کشف کرده و در هر موضوعی باریک شده و مضمونی لطیف آفریده است . کمتر غزلی از او می توان یافت که حداقل یک یا دو مضمون زیبا و نو در آن به چشم نخورد . صائب شاعری بی بدیل است که از یک موضوع صدها مضمون متفاوت آفریده است . دراین رساله، مجموعه مضامین شعری صائب از حرف « آ » تا « خ » به صورت فرهنگ برای دسترسی آسان تر گرد آمده است.

چکیده آثار ادبی هر جامعه بازگو کننده ی فرهنگ و آداب و سنن آن جامعه می باشد. بخشی از فرهنگ و تمدن هر سرزمینی در چگونگی تعامل مردم آن سرزمین با خویش و بیگانه روی می نماید. شاهنامه فردوسی که گنجینه ی ارزشمندی از سنن و آداب گذشتگان را در دل خود جای داده است،از عمده ترین مآخذی است که می تواند در بازنمایی این بخش از فرهنگ و تمدن ایرانی نقش بسزایی ایفا کند و چنان که باید و شاید بیان کننده ی چگونگی ارتباطات انسانیِِ ایرانیان باشد. در پژوهش حاضر تلاش شده است که جایگاه سفارت و سفیری در شاهنامه، سیمای فرستادگان این حماسه ی ملی، آداب و سنن سفارت، طبقات اجتماعی مرتبط با این تعامل انسانی، محور و موضوع اصلی گفتگوها و نیز نحوه ی انجام مأموریت سفرا مورد بررسی قرار گیرد و از این میان سیمای انسان ایرانی در راه تلاش برای نیل به مقصود نموده شود.

رساله حاضر با موضوع« فرهنگ مضامین اشعار صائب تبریزی » به رشته ی تحریر در آمده است . در این رساله اشعارصائب تبریزی به عنوان شاخص ترین و بلند آوازه ترین شاعر سبک هندی در قرن دهم تانیمه ی قرن دوازدهم هجری مورد بررسی قرار گرفته ودر آن به مختصات بارز این سبک، نازک اندیشی و مضمون پردازی با استفاده از عناصر صور خیال پرداخته شده است. بی تردیدصائب شاعری است که مضامین بسیار زیبایی را در اشعار خود خلق می کند ، و این کار را بسیار استادانه و با نگاهی تیز بینانه انجام می دهد. چنانکه بدون کشف این مضامین دست یابی به معنای دقیق شعر او برای خواننده با دشواری همراه است و در این راستا این رساله به دنبال گشودن راهی است تا این دشواری را تسهیل نماید. گردآوری مضامین متنوع و فراوان اشعار این شاعر و ارائه آن به صورت « فرهنگ مضامین اشعار صائب» در حقیقت راهی برای حل دشواری های موجود و تشویق و ترغیب علاقه مندان به سبک هندی است .دراین رساله، مجموعه مضامین شعری صائب از حرف « ط » تا « ل » به صورت فرهنگ برای دسترسی آسان گردآوری شده است..

چکیده همان گونه که کلام جدّ عطار متضمن معانی بلند عرفانی است، مفاهیم طنزآمیز او نیز شایان توجّه است. لذا در پی دست یافتن به محتوا و درون مایه طنز های او حکایات طنزآمیز مثنوی های او مورد بررسی قرار گرفت. و بر این اساس مجموعه حاضر در دو فصل و بخش پایانی به عنوان سخن آخر تنظیم گردید؛ که هر کدام از فصول به بخش های متعددی تقسیم بندی شده است. در فصل اول (کلیات و تعاریف)، به ماهیت خنده، رسالت، اهداف و انگیزه های طنزپرداز، پیشینه طنز درغرب، اسلام و ادبیات فارسی، تعاریفی از انواع شوخ طبعی پرداخته شد. در فصل دوم، که در حکم تنه اصلی این پایان نامه است، ابتدا توضیح مختصری درباره هر یک از مثنوی های عطار ارائه شد، سپس به طبقه بندی طنز در چهار بخش اصلی پرداخته شد، که هر یک از این چهار بخش خود به بخش های دیگر تقسیم شده است. و سپس علت گرایش او به طنز از انواع شوخ طبعی و شیوه های رایج در طنز و شوخ طبعی بیان شده و در نهایت نمودارها و جدا ولی مرتبط با حکایت های طنز آمیز آورده شده است. در سخن آخر که بخش پایانی این مجموعه است به بیان چند نکته در مورد طنز های عطار پرداخته شده است. به نظر می رسد که طنز در آثار عطار برای نقد مسائل سیاسی، اجتماعی صوفیانه و فلسفی به کار گرفته شده است. در این رساله از 77 منبع استفاده شده است. کلید واژه: طنز، شوخ طبعی، انواع شوخ طبعی، عطار، طنز عطار. چکیده همان گونه که کلام جدّ عطار متضمن معانی بلند عرفانی است، مفاهیم طنزآمیز او نیز شایان توجّه است. لذا در پی دست یافتن به محتوا و درون مایه طنز های او حکایات طنزآمیز مثنوی های او مورد بررسی قرار گرفت. و بر این اساس مجموعه حاضر در دو فصل و بخش پایانی به عنوان سخن آخر تنظیم گردید؛ که هر کدام از فصول به بخش های متعددی تقسیم بندی شده است. در فصل اول (کلیات و تعاریف)، به ماهیت خنده، رسالت، اهداف و انگیزه های طنزپرداز، پیشینه طنز درغرب، اسلام و ادبیات فارسی، تعاریفی از انواع شوخ طبعی پرداخته شد. در فصل دوم، که در حکم تنه اصلی این پایان نامه است، ابتدا توضیح مختصری درباره هر یک از مثنوی های عطار ارائه شد، سپس به طبقه بندی طنز در چهار بخش اصلی پرداخته شد، که هر یک از این چهار بخش خود به بخش های دیگر تقسیم شده است. و سپس علت گرایش او به طنز از انواع شوخ طبعی و شیوه های رایج در طنز و شوخ طبعی بیان شده و در نهایت نمودارها و جدا ولی مرتبط با حکایت های طنز آمیز آورده شده است. در سخن آخر که بخش پایانی این مجموعه است به بیان چند نکته در مورد طنز های عطار پرداخته شده است. به نظر می رسد که طنز در آثار عطار برای نقد مسائل سیاسی، اجتماعی صوفیانه و فلسفی به کار گرفته شده است. در این رساله از 77 منبع استفاده شده است. کلید واژه: طنز، شوخ طبعی، انواع شوخ طبعی، عطار، طنز عطار.

هدف اصلی از پرسش در زبان خبر، طلب آگاهی است؛ امّا ادبیات هنرِ زیبا بیان کردن و تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب است. از آنجا که ارائه پیام به طور مستقیم چندان هنری و تأثیرگذار نیست، بدیهی است که پرسش در ادبیات در مفهوم اصلی خود به کار نرفته و دارای اغراض ثانوی باشد. علاوه بر این از آنجا که در ادبیات مخاطب مشخص و واقعی وجود ندارد، سوال ادبی غالباً بدون پاسخ باقی می‏ماند. در ادبیات خبر، امر، نهی و... به اقتضای حال و مقام و به منظور تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب در قالب جملات پرسشی مطرح می‏شود. بررسی اغراض ثانوی جملات پرسشی از مباحث علم معانی است. پژوهش حاضر درصدد است که نشان دهد منظور ناصرخسرو از کاربرد جملات پرسشی چیست و او چگونه با پرسش‏های بلاغی به القای اغراض ثانویه می‏پردازد. به این منظور تمام قصاید ناصرخسرو مطالعه شده و جملات پرسشی مشخص و دسته‏بندی گردیده است. نتیجه عمده‏ای که از این پژوهش به دست آمده آن است که اولاً اغراض جمله‏های پرسشی در شعر ناصرخسرو- و بالمآل ادبیات- متعددتر از آن چیزیست که تا کنون در کتب معانی ذکر شده است و هر سوال در عین حال ممکن است چند غرض ثانوی دربرداشته باشد و چون قرینه‏ای مشخص برای شناسایی غرض ثانوی در جمله وجود ندارد، تشخیص غرض گاه دشوار می‏گردد. ثانیاً پرسش در اشعار ناصرخسرو بسامد چشمگیری دارد تا حدّی که می‏توان بیان اندیشه و عقاید به وسیل? پرسش را جزو ویژگی‏های سبکی وی دانست؛ بنابراین اگر مخاطب تنها به ظاهر پرسش‏های او اکتفا کند، از دریافت منظور اصلی و روح کلام ناصر خسرو باز‏خواهد ماند.

ارتباط غیرکلامی، ارتباطی است که حالت‏ها و حرکات بدن و چهره در برقراری آن نقش عمده‏ای ایفا می‏کنند. این ارتباط گاه همراه گفت‏وگو و گاهی بدون آن انجام می‏پذیرد. فردوسی شاعر توانا و حماسی ایران است که اثر جاودانه‏اش شاهنامه صرفاً به سبب جنبه‏های ادبی مقبولیت زیادی نزد همگان نیافته و مورد توجه اهل ادب قرار نگرفته است. پژوهش حاضر برآن است تا نقش ارتباط غیر کلامی و زبان بدن در شاهنامه و چگونگی استفاد? فردوسی از آن را مورد بررسی قرار دهد. این بررسی، با نگاهی میان رشته‏ای و با بیان نظریه‏های متفاوت دربار? ارتباطات غیرکلامی، زبان بدن در داستان‏های فردوسی را مورد بررسی قرار می‏دهد تا علاوه بر اینکه چگونگی تأثیر زبان بدن بر داستان‏های فردوسی نمایان ‏شود، معلوم گردد که فردوسی به کدام یک از حالات و حرکات بدن بیشتر توجه داشته‏است. حاصلِ این بررسی علاوه بر شناخت بیشتر فردوسی، آشنایی با سبک او و چگونگی القای احساسات و عواطف توسط شخصیت‏های داستان‏های وی می‏باشد و اینکه فردوسی برای القای بهتر احساسات و افزایش ظرفیت نمایشی داستان‏هایش، چگونه از زبان بدن بهره برده‏است. واژگان کلیدی: فردوسی، شاهنامه، ارتباط، ارتباط غیرکلامی، شخصیت پردازی

ارتباط غیرکلامی، به منظور انتقال احساس و هیجان بدون استفاده از کلام صورت می‏گیرد. در بیشتر ارتباط‏های انسانی تأثیر رفتارهای غیرکلامی به مراتب بیش از ارتباط کلامی است. ارتباط غیرکلامی از طریق زبان بدن که شامل حرکات چهره، اندام و تغییرات صدا است، نمود می‏یابد. تأثیر احساسی و شناختی ارتباط غیرکلامی، از دید حکیم فرزانه طوس دور نمانده است. فردوسی در خلال ابیات شاهنامه به منظور عینی و واقعیکردن صحنه‏ها و همچنین تأثیرگذاری بر مخاطب، از آنچه امروزه در علم روان‏شناسی با عنوان "زبان بدن" شناخته می‏شود، استفاده کرده است. شخصیت‏ها و قهرمانان شاهنامه گاه با کلام و گاه به طریق غیرکلامی در روند داستان‏ها تأثیرگذار بوده‏ و از این طریق با احساس خوانندگان فارسی زبان پیوند یافته‏اند. پژوهش حاضر بر آن است تا چگونگی استفاده از زبان بدن در شاهنام? فردوسی را با هدفی که شاعر از ذکر آن‏ها در نظر داشتهاست، تبییننماید، اهدافی که به منظور نشان دادن هیجان‏هایی مانند غم، خشم، شادی، شرم و... دنبال شده و بیشتر از طریق چهره، چشم، لب و ... قابل مشاهده است. کلید‏ واژه: ارتباط، ارتباط غیرکلامی، زبان بدن،هیجان،شاهنامه، فردوسی

چکیده شاهنام? حکیم ابوالقاسم فردوسی از داستان های بسیاری تشکیل یافته است . در عین حال هر یک از داستان‏های این اثر حماسی عظیم دارای شخصیّت های فراوانی است که مطالع? تک تک حوادث زندگی این شخصیت‏ها به صرف زمان بسیاری نیازمند است و این احتمال وجود دارد که همین حجم انبوه در عدم رغبت به خوانش این متن ارزشمند موثر افتد .پژوهش حاضر جهت تسهیل در امر دستیابی به اطلاعات موجود در شاهنامه با صرف زمان کمتر، به بررسی اقدامات، رفتار ها و حوادث زندگی پادشاهان، پهلوانان و سایر اشخاص در شاهنام? فردوسی پرداخته و با عنوان بندی، فهرست کردن و ارائ? آن‏ها با ترتیبی منطقی، این امکان را برای خواننده فراهم آورده است که با یک بار نگاه کردن به فهرست اقدامات و حوادث مهمّ زندگی آنان، آشنایی کلی با چگونگی حضور شخصیت‏ها در شاهنامه پیدا کند وبدون اتلاف وقت و سردرگمی ، به سراغ حادث? خاصی برود که خواهان مطالعه وکسب آگاهی بیشتر دربار? آن است. کلید واژه: فردوسی، شاهنامه، شخصیت‏های شاهنامه

این پایان نامه، شامل چهارفصل به علاوه فهرست منابع است. در فصل اول یا کلیات سعی شده است تا به تشریح و توضیح طرح پژوهش، ارائه تاریخچه ای کوتاه ولی جامع درباره فردوسی، شاهنامه، چاپ ها و نسخه های شاهنامه، محققین ومصححین-خارجی و داخلی- ویرایش های شاهنامه (تصحیح)، فردوسی در خارج از مرزهای ایران، معرفی دو کتاب مرجع درباره شاهنامه فردوسی و ترجمه شاهنامه به زبان های دیگر به شیوه ای اجمالی پرداخته شود. در این راستا برای جمع آوری اطلاعات لازم، به کتاب ها، مقالات و سایت های اینترنتی مربوطه مراجعه و ارجاع کامل به هرکدام از منابع داده شده است. در فصل دوم به سیر تکوین و تدوین موضوعی مقاله ها پرداخته شده است و 500 عنوان مقاله، بر سه اساس: موضوع، کمیت و تعداد و سال نگارش، در 19 موضوع طبقه بندی شده اند و موردبررسی محتوایی قرارگرفته اند. در فصل سوم به سیر تکوین کتاب های مرتبط با شاهنامه پرداخته شده است و 622 عنوان کتاب، بر سه اساس: موضوع، کمیت و تعداد و سال تألیف، در 7 موضوع طبقه بندی و به صورت یک مجموعه کتاب شناسی نشان داده شده اند. در فصل چهارم یعنی فصل تحلیل و استنتاج، طبقه بندی موضوعی مقاله ها و کتاب ها، پرکارترین مجلات و انتشارات شاهنامه محور، پرکارترین محققین، مولفین و نویسندگان شاهنامه پژوه، سال نگارش و تألیف مقاله ها و کتاب ها، ظرفیت های جدید برای پژوهش های نو، نقاط قوّت و ضعف و خلأهای پژوهشی با استفاده از جدول و نمودارهای ستونی و خطی، بر اساس نتایج به دست آمده از فصل های دوم و سوم، به شیوه ای آماری نشان داده شده است.