دوره نوسنگی یکی از مهمترین ادوار در تطور فرهنگی انسان به شمار می رود که در حدود 8000 ق م در شرق نزدیک قابل شناسایی می باشد. یکی از مهمترین مشاخصات این دوره ظهور استقرارهای موقت و سپس استقرارهای دائمی است. مطالعه ساختار معماری این دو گونه از استقرار در کنار بررسی و تحلیل چراییِ فقدان کامل ساختارهای معماری در دوره های پیش از نوسنگی در شمال - شمال شرق بین النهرین و غرب ایران از موضوعات اصلی این پزوهش به شمار می روند.

با توجه به اندک بودن محوطه های شناسایی شده از دوره پلیستوسن و نبود مطالعات و پژوهش های یکپارچه در این زمینه در سال های دور در ایران که نوار شمالی ایران نیز از این امر مستثنی نبوده ، اطلاعات ما از این دوره محدود بوده است . ولی پژوهش ها و بررسی های انجام شده در سال های اخیر که نوار شمالی ایران را نیز در برمی گیرد باعث شده تا محوطه های جدید دیگری شناسایی شوند و دانسته های ما را از این دوره بیشتر کند . گرچه مطالعه و پژوهش در این زمینه هنوز هم ضروری و کم است . در این تحقیق سعی شده تا نمونه هایی از داده های مربوط به صنایع سنگی تمامی دوره های پارینه سنگی، فراپارینه سنگی و میان سنگی از مکان هایی که تاکنون شناسایی شده اند از نوار شمالی ایران ارائه شود. اطلاعاتی که از این داده ها بدست آمد نمایانگر این مطلب است که تاکنون محوطه های میان سنگی در دامنه های جنوب شرقی دریای کاسپین بوده است . شواهد باستان شناختی و بررسی های انجام شده در سال های اخیر نشان از وجود محوطه های پارینه سنگی قدیم در ارتفاعات شمال غربی البرز دارد. پراکندگی محوطه های پارینه سنگی میانی در شمال غربی و شمال شرقی البرز دیده می شود . محوطه های پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی را می توان در تمامی سواحل جنوبی دریای کاسپین یا البرز شمالی یافت. این در حالی است که از لحاظ منابع خام ، فن آوری ساخت ، گونه شناسی و دیگر موارد مربوط به این داده ها ، شباهت ها و تفاوت هایی را نشان می دهد.

آتش و تقدس آن از مسائل بسیار مهم و شگفت انگیز دنیای باستان است انسان ابتدائی به آتش به چشم یک معجزه و واقعه ای عظیم نگاه می کرد قبل از پیدایش آتش زندگی وی سراسر وحشت و اضطراب بود، امنیت نداشت و هر لحظه حادثه ای جدید در انتظار وی بود. زمانهای طولانی بدین منوال گذشت تا اینکه وقایع جدیدی در زندگی وی پدیدار گشت رعد و برق جنگلهای اطرافش را به آتش کشید و محیط زندگی وی گرم و روشن گشت . زمانهای طولانی طی شد تا اینکه بشر به رموز استفاده و بهره برداری از آتش دست یافت از آن پس زندگی انسان اولیه وارد مرحله جدیدی شد و به تدریج با ذوب فلزات قدم به دنیای سازندگی و صنعت نهاد. بقایای استفاده از آتش در میان غارهای پیش از تاریخ در ایران و سایر نقاط دنیا به دست آمده هنگامی که بشر به اهمیت آتش پی برد دست به ساختن محلهایی برای حفظ و نگهداری آن زد تا بدین وسیله همواره بتواند از آن بهره مند باشد علاوه بر آن مراسم شکرگزاری و سپاس را نیز به جای آورد. در ارتباط با همین مسئله یعنی محلهای نگهداری آتش و جهت دست یابی به شناخت پیرامون سیر تحول فرم آتشدانهای دوران تاریخی از میان آثار و مدارک به جای مانده تعداد 75 اثر انتخاب شد این آثار تاریخی زمانی طولانی از 2000 ق . م . تا قرن هفتم م . را در بر می گیرند. کل آتشدانها به دو گروه اصلی تقسیم شدند: آتشدانهایی که در طبیعت به طور مستقل قرار داشتند و آتشدانهایی که بر روی آثار مختلف (نقش برجسته، مهر، سکه و ...) قرار دارند. با توجه به اینکه آتشدانها در چه صحنه های مذهبی و یا غیر مذهبی قرار دارند دسته بندی شده و کل آتشدانها به 11 نوع تقسیم شدند: 1 - آتشدان ستونی شکل 2 - زمینی 3 - شمعدانی شکل 4 - مکعب مستطیل شکل 5 - پله ای 6 - چهارتاقی شکل 7 - چهار ضلعی 8 - فلزی پایه بلند 9 - قیفی شکل 10 - سروری شکل 11 - کنگره دار. پس از مطالعه پیرامون هر یک از آتشدانها و تشخیص فرم و قدمت آنها به این نتیجه رسیدیم که در دوران تاریخی انواع آتشدانها در مراسم مختلف مذهبی و غیر مذهبی مورد استفاده قرار می گرفت و آتش در کل دوران تاریخی مورد توجه و احترام بوده، آتش خود به طور مستقل نیایش و پرستش نمی شد بلکه به عنوان ارمغانی آسمانی و فروغ ایزدی مورد احترام و پرستش بود.