نام پژوهشگر: محمدرضا حاجی اسماعیلی
مسعود خوشناموند محمدرضا حاجی اسماعیلی
از آنجا که موضوعات متنوع و فراوانی در اغلب سور قرآنی مطرح می شوند که گه گاه در نگاه نخستین، پراکنده و بی ارتباط و گسسته می نمایند، لازم است از زوایای گوناگون، گفتمان کامل ِپریشان گویی ِدر ظاهر، و گمان باطل ِپراکنده گویی در باطنِ قرآن، نقد و بررسی شود. پیوستگی معنایی که ارتباطی تنگاتنگ با تناسب و ترتیب سور دارد از جمله مباحثی است که در متون گذشته و حاضر مورد غفلت واقع شده و عدّه ای نیز، تلا ش برای إرائه این نظریه را تکلّف مصنوع برشمرده اند. حال آنکه قرآن کریم که مجموعه ای از سوره ها است با توجه به معنادهی جمعی در روح و باطن آن هیچ وقت در اثر بهم خوردن ترتیب و چیدمان سوره ها، از هدف اصیل خود دور نمانده است. که اگر خلاف این می شد قطعاً در امر معنارسانی این طور جامع نبود ، این دلیل شاید مهمترین عامل برای کشف زیرساخت های قرآن و به گفته معصومین (ع) بطون آن به کار آید. از طرفی مخالفت دانشمندان در این زمینه فقط مربوط به گستره تناسب خواتم و فواتح سور می باشد که بحث هایی را برانگیخته است. پیوستگی معنایی را باید حاصل اتّصال نقاط مشترک تمام سوره ها، چون توحید، معاد، نبوت، اخلاق، ایمان و عمل صالح بر شمرد. این مفاهیم که در تمامی سوره ها گستردگی تام دارند، شبکه ها و میدان های معنایی را در بطن قرآن بوجود می آورند و باعث می شوند میان تمامی سور پیوندی گسست ناپذیر برقرار شود. بنابراین در صورت ترکیب هر چند سوره با هم و با هر نظم و ترتیبی، برون داد معنایی قرآن از کارکرد هدایتی آن باز نخواهد ماند. این پژوهش موضوع فوق را در پنج فصل به شرح زیر بررسی کرده است. فصل یک شامل کلیات، فصل دوم شامل جمع و ترتیب، در فصل سوم تناسب و اسلوب سوره های قرآن مبسوط بیان شده، در فصل چهارم پیوستگی معنایی بررسی شده و در فصل پنجم نتیجه گیری شده که سور قرآن در زیر ساخت خود دارای پیوندی حجمی و میدانی می باشند که به هیچ وجه تابعی از ترتیب و چیدمان سور نیست.
حسن محمدی محمدرضا حاجی اسماعیلی
قرآن مجموعه آموزه ای آسمانی است که توسط آخرین سفیر الهی، رسول خاتم، حضرت محمد (ص)، آورده شده و کتابی جامع برای هدایت انسان در تمام زمان هاست. از آنجا که کتاب قرآن عام است و تمام انسان ها را در تمام اقالیم هفتگانه زمین فرا می خواند و در میان آنها گروه ها و قشرهای متفاوت با فرهنگ، آئین، آداب و مسلک خاص وجود دارد، از این رو قرآن با هر گروه و قومی، در هر سطحی به شیوه ی خاص خود سخن گفته و معارف بلند و جامع خود را به منظور هدایت آنها، ارائه کرده است. آنچه در این پژوهش، با اهمیت دانسته شده است، شناخت روش و شیوه هایی است که قرآن برای هدایت عموم مردم به کار گرفته است، بدیهی است که گسترش آموزه های قرآنی نیز منوط به تبلیغ و اشاعه و بهره مندی از این شیوه هاست. حتی در عصر و دورانی که با کمک ابزارها و وسایل ارتباط جمعی، ترویج افکار و اطلاع رسانی اندیشه ها و باورها بسیار سریع و آسان شده است، لیکن در این تحقیق سعی شده است تا با تدبیر در قرآن، به شناسایی روش و شیوه های قرآنی پرداخته شود تا با بهره گیری از ابزارهای لازم، بتوانیم به کمک شیوه ها و روش های قرآن، و شناسایی عوامل موثر در تبلیغ، در نشر معارف الهی موفق آییم و بر این باوریم که با گذشت هزار و چهارصد سال از زمان نزول قرآن، اکنون نیز بهره گیری از آن شیوه های قرانی کارآمد تر است. در پایان به ابزارها و تکنیک های مدرن در استفاده ی صحیح و یا غلط ان، در برابر کارآمدی شیوه های دین اشاره شده است.
عبدالامیر سعیدی محمدرضا حاجی اسماعیلی
روان انسان دارای ابعاد گوناگون و پیچیده و از جهات مختلفی قابل بررسی است ؛ یکی از مهمترین و پیچیده ترین ابعاد روانی انسان، هیجانها هستند ؛ که تاکنون تعریف دقیق و کاملی در مورد ماهیت آنها ارائه نشده است و به دلیل مولفه های بسیار ذهنی ، روانی ، فیزیولوژیکی و رفتاری که در بر می گیرند، به عنوان یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده رفتار و شخصیت آدمی به شمار می روند و نقش عمده ای در شکل گیری صحیح تعاملات اجتماعی و جلوگیری از به وجود آمدن بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی و رفتاری و بقاء نسل انسان ایفا می کنند؛ به همین جهت موضوع هیجانها و چگونگی تسلط و مدیریت آنها به معنای تسلط آگاهانه و هوشیارانه نسبت به آنها و تلفیق فکر و منطق در ابراز صحیح هیجانها از اهمیت بسیاری برخوردار است و می تواند به عنوان یکی از موثرترین و مهمترین راهکارها در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریهای جسمی و روحی و معضلات رفتاری و اجتماعی به کار رود. این پژوهش با استناد به منابع موجود در دو حوزه دین و روانشناسی ، به بررسی و تحلیل راههای دستیابی به مدیریت هیجانها و تعیین راههای ابراز و مدیریت صحیح آنها به روش تحلیل محتوایی و با استناد به قرآن به عنوان کاملترین کتاب راهنمای بشر و منبعی الهی و دینی و تفاسیر موجود و احادیث و روایات مربوطه و با مراجعه به منابع موجود در حوزه روانشناسی به عنوان علمی که بر پایه حس و تجربه بنا گذاشته شده و منبعی انسانی دارد به تعیین و بررسی راهکارهای موجود در مورد راههای مدیریت و کنترل هیجانها و مقایسه راهکارهای دو حوزه پرداخته است. لذا ، با توجه به مبانی و شواهد ارائه شده در دو حوزه دین و روانشناسی ، اثبات شده است که ، دین به عنوان منبعی اصیل و الهی که همه جنبه های مادی و معنوی موجود در بشر را مد نظر قرار داده- در مقابل نظریات مادی و تک بعدی در برخی از رویکردهای روانشناسی- و با توجه به شواهد و نمونه های کاملی که در دین موجود است ، به وسیله ارتباط با خداوند و عمل به دستورات او و تقویت بعد روحانی و روانی وی، بهترین و کارآمدترین راهها و روشهای تحقق و دستیابی به بهداشت روانی و جسمی و به تبع آن دستیابی به جامعه ای سالم و عاری از هرگونه جرم و جنایت و بزهکاری ، در سایه مدیریت صحیح هیجانها را ارائه داده است ، به گونه ای که حتی بسیاری از دانشمندان و محققان علوم مختلف از جمله روانشناسان و روانکاوان نیز به تأثیرات بی نظیر روشهای دین از طریق التزام حقیقی و صحیح به آنها ، اذعان کرده اند.
ام سلمه نعیم امینی محمدرضا حاجی اسماعیلی
قرآن کریم در آیات فراوان از "سمع" و "بصر" و "قلب" به عنوان ابزارهای شناخت نام برده است. نگاهی به آیات بیانگر آن است که "قلب" از منظر قرآن کریم، ابزاری برای تعقّل و تفقّه مطرح شده است و عمل فهم و ادراک به قلب نسبت داده شده است. قلب مرکز فهم و تدبّر صحیح و ابزار درک واقعیات و حقایق است. قرآن قلب را کانون ایمان، خشوع و محلّ الفت، رأفت و رحمت، رعب، نفاق، تکبّر و دیگر ارزش ها و ضدارزش ها معرّفی می کند. آن گونه که از آیات قرآن برمی آید، "قلب" در قرآن، از جایگاه ویژه ای برخوردار است و بحث محوری قرآن اساساً بر قلب است. پژوهش حاضر در صدد است بر مبنای معناشناسی زبانی به تبیین معنایی این واژه بپردازد و با در نظر گرفتن واژه ی قلب در متن آیات و با توجّه به واژگان همنشین قلب به معنای این واژه در قرآن دست یابد. آن چه از این تحقیق به دست آمد، آن است که: 1- قلب در آیات قرآن به معنای عقل و خرد، مرکز احساسات و عواطف و شناخت های غیر عقلی، نفس و جان است. 2- تعابیر ختم(مهر بر قلب)، قساوت، رین(زنگار بر قلب)، قفل، غلف، طبع، مرض، نفاق و نظایر آن انواعی از بیماری های قلبی است که هر کدام عامل و علّتی دارد و از نوعی اعتقاد یا عمل نادرست ناشی می شوند. 3- قلب در قرآن با مفاهیم «سمع» و «بصر» همنشین است که این دو، از ابزار شناخت و مجاری اولیه ادراک انسان هستند.
فاطمه ساجدی محمدرضا حاجی اسماعیلی
پژوهش حاضر در شکل رساله کارشناسی ارشد برآنست تا به تحلیل شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی از آن جهت که شخصیت های ممتاز، متعالی و مطرح قرآن هستند بپردازد: « قالَ یا مُوسی إِنِّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَی النَّاس برِسالاتی وَ بکَلامی فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرین»َ(اعراف/144) «ِانَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمینَ»(آل عمران/33)در این راستا به جهت واکاوی و نمایاندن دیدگاه خاص قرآن به انسان و شخصیت و توانمندی های وی، ابتدا دیدگاه برخی مکاتب شخصیت مطرح در روان شناسی بیان گردیده و نظر روان شناسانی همچون آلپورت، مزلو و اریک فروم به انسان کامل مطرح گشته ، سپس به مطالعه شخصیت و عناصر و لوازم آن از مفاهیم گنجانده در لابلاب آیات قرآت کریم پرداخته است.طبق بررسی های انجام گرفته پیرامون شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی می توان اذعان نمود شخصیت متعالی و کامل قرآن در برخی جهات همچون نوعدوستی، جهت گیری بارور و عشق بارور، ریسک نمودن و تجربه های تازه، مقاومت در برابر فرهنگ پذیری و ادراک صحیح واقعیات و غیره با انسان بارور فروم، انسان پخته آلپورت و انسان خواستار تحقق خود مزلو شباهت هایی دارد اما انسان کامل و ممتاز قرآن دارای ویژگی هایی است که علم روان شناسی تاکنون بر آن چشم بسته است. اوصافی همچون علم به غیب، بیانگری و قدرت تحلیل و توصیف عالم آفرینش، واسطه عالم طبیعت و ماورای طبیعت، اتکاو توکل بر یک موجود ماورایی و غیره. این موارد برخی اوصافی است که در توصیف شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی در قرآن در عرض ویژگی های بالا قرار گرفته و به عنوان ویژگی های خاص شناخته می شوند. باید در نظر داشت علم روان شناسی تنها زمانی می تواند این ویژگی ها را در شمار اوصاف انسان کامل قرار دهد که انسان را به عنوان موجودی دوبعدی(آنگونه که قرآن وی را تعریف نموده) بپذیرد. این پژوهش همچنین عهده دار آن بوده تا با تحلیل ویژگی های دو شخصیت انسانی(حضرت نوح و حضرت موسی) جنبه هایی از مظاهر تاسی به ایشان را عرضه نماید. شکیبایی در برابر ناملایمات، بصیرت و بینش، تناسب توانایی ها با مسئولیت های سپرده در مدیریت، ادراک صحیح واقعیات و غیره مظاهری هستند که در پرتو این پژوهش حاصل گردیده است. بنابراین چهار فصل به این پژوهش اختصاص یافته است: فصل اول: کلیات فصل دوم: آشنایی با مفهوم شخصیت در روان شناسی و بیان نظریات مکاتب غرب پیرامون این مسئله فصل سوم: بررسی مفهوم شخصیت در قرآن فصل چهارم: تحلیل شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی و نقش الگویی ایشان و بیان مظاهر تاسی به ایشان.
نسیبه علمایی مهدی مطیع
مهارتهای ارتباطی از جمله مباحث مهم علوم رفتاری است که از نظر تربیتی جایگاهی ویژه دارد. این موضوع درباره توانایی ها و دانش های ضروری انسان در برقراری ارتباط درست و مناسب با دیگران به بحث و بررسی می پردازد. هر چند معادل واژه مهارت در قرآن واژه ایی یافت نمی شود ولی می توان از واژه حُسن در حوزه مفهومی به عنوان واژه ای معادل مهارت سود جُست. منظور از حُسن همان عمل خوبی است که مورد پسند عقل و خرد است (راغب، 1412، ص 235)، زیرا ارزش آدمی به حُسن رفتار و کردار او است و این همان حوزه ارتباط انسان با دیگران است و در این رابطه است که خداوند متعال حضرت محمد (ص) را با صفت خُلُقٍ عَظِیمٍ (قلم/4) ستوده است و محسنین، محبوب خداوند قلمداد می شوند (بقره/ 195)، بنابراین به نظر می رسد که بهترین و نزدیکترین واژه به مهارتهای ارتباطی در قرآن و روایات، حُسن خُلق است. حُسن خُلق نوعی حالت روحی است که آدمی را در رفتار و کردار به حُسن سلوک با مردم فرا می خواند. البته برای معادل یابی واژه ارتباط در قرآن می توان به الفاظی چون مرابطه (وصل کردن نیروها و کارها)، اتصال با ارحام و تلاقی دو چیز و دو کس با هم، اشاره نمود. این پژوهش بر آن است؛ ضمن بررسی نگاه ویژه قرآن در مورد ارتباط و مهارتهای ارتباطی با بهره وری از مباحث مطرح در قرآن و روان شناسی به میزان توفیق این دانش در تبیین این مفهوم دست یابد. در این راستا به توصیف دو دیدگاه روان شناسی و قرآن پرداخته و به این نتایج نائل گردیده است که: نگاه قرآن و روان شناسی در حوزه ارتباط و مهارتهای آن با هم، اشتراک فراوانی دارند زیرا هر دو به برقراری ارتباط درست و صحیح برای رفع نیازهای بشری اهتمام ورزیده ولی در انگیزه ایجاد روابط با هم افتراق دارند. به گونه ای که در قرآن کریم هدف از برقراری ارتباط رسیدن به زندگی سالم، متعادل و متعالی است ولی روان شناسی بیشتر هدف رسیدن به زندگی سالم و متعادل است، و همچنین نگاه قرآن به برقراری ارتباط، نگاهی الهی و وحیانی است ولی نگاه روان شناسی نگاه علمی، سلامت نگر و در حد توانایی های بشر است، و نیز بررسی های انجام گرفته در حوزه معارف قرآنی نشان دهنده آن است که اولاً قرآن به روابط عاطفی و قلبی انسان تاکید می ورزد، مانند: انس، الفت بین قلوب، اخوت و دوستی، و از این رو برنامه ای منسجم برای دستیابی به چنین رابطه ایی ارائه می نماید، ثانیاً قرآن به شیوه معاشرت با اشخاص در بافتهای شخصی گوناگون (نگرش، انگیزه و شخصیت) و بافتهای موقعیتی (جنس مخالف و جایگاه مخاطب از قبیل معلم و شاگرد، پدر و مادر با فرزند و بر عکس و امثال آنها) اهتمام می ورزد، به طوری که حدود رفتاری را با هر کدام تعیین می فرماید، و ثالثاً ارتباط در قرآن انواعی دارد: 1- ارتباط به صورت معاشرت و رفت و آمد کردن 2- ارتباط کلامی بصورت محاوره (مشافهه)، تساءل، بیان و تفصیل و مجادله (مستقیم) و کتابت نامه (نوشتاری) 3- ارتباط غیر کلامی (لحن قول، حالات چهره و بدن).
مریم قاسمی محمدرضا حاجی اسماعیلی
کارکرد لباس از منظر انسان شناسی در جوامع سنتی،حفظ امنیت و حفاظت از بدن در محیط زیست او بوده است.چنین کارکردی در طول سالیان حفظ شده اما با پیچیدگی جوامع و گسترش روز افزون ارتباطات و فرهنگ،کارکردهای دیگری بدان افزوده شده که درک آنها در گرو درک بافت تاریخی،مذهبی،سیاسی ودر یک کلام فرهنگ جوامع است.آموزه های دینی یکی از مهم ترین عوامل تأثیر گذار بر شکل پوشش افراد در جوامع مختلف به شمار می آید.فرهنگ اسلامی با تکیه بر آیات و روایات،ضمن تأکید بر حفظ زیبایی وآراسته پوشی و پاسخ گویی به میل زیبا پسندی و تعالی طلبی انسان،راهکارهایی منطبق با فطرت در مورد کیفیت تن پوش افراد ارائه نموده است که توجه به مقتضیات زمان و حفظ شأن و منزلت فردی و اجتماعی از اولویت های مهم در گزینش پوشش افراد به حساب می آید. اختلاف نظرها و برداشت ها و باورهای نادرست از آموزه های دینی و در پاره ای موارد مقابله و هنجارشکنی در عرصه پوشش،گاه به صورت معضلی اجتماعی خود را نشان می دهد. این پژوهش سعی دارد تا با بررسی جایگاه پوشش در فرهنگ اسلامی،دلایل تعدد دیدگاههای متفاوت در مورد چگونگی پوشش و تظاهرآن در جوامع اسلامی را واکاوی نماید و عواملی که باعث گریز بخشی از اقشار جامعه از پوشش معیار شده است را تبیین نماید.در پایان به راهکارهای برون رفت پاره ای از این معضلات اشاره می شود.
مصطفی رضوانی محمدرضا حاجی اسماعیلی
چکیده بشر نیازمند به هدایت الهی است از این رو پیامبران متعددی برای رفع این نیاز از طرف پروردگار مبعوث به رسالت گردیده و حضرت محمد(ص) به عنوان خاتم پیامبران برگزیده شده کار هدایت بشر را به انجام رسانید.این در حالی است که بعد از وفات ایشان جامعه ی اسلامی به دو گروه عمده ی شیعه و سنی تقسیم شده هر کدام به منظور اثبات مدعای خود به احتجاج برخاست. در این میان سهم شیعیان در مباحث احتجاجی ویژه است زیرا ائمه (ع) به عنوان طلایه داران این نهضت از همان ابتدا از حقوق حقه ی خود دفاع کرده و در مرتبه ی بعد,تعدادی از صحابه و سپس علما این مسیر را ادامه داده و تلاش نمودند با استدلالات عقلی و نقلی , مدعای خود را به اثبات برسانند. این پایان نامه در صدد بررسی سبک های متفاوت گروهی از علمای شیعه در پنج کتاب شاخص احتجاجی در امر امامت را با نام های: الاحتجاج طبرسی- الفین فی امامه امیر المومنین- نهج الحق و کشف الصدق- دلایل الصدق- الصوارم المهرقه فی جواب الصواعق المحرقه, عهده دار است و خواننده پس از مطالعه ی این پایان نامه،خواهد دانست که علمای شیعه با چه روش هایی از اصل اعتقادی امامت که وجه متمایز بین فریقین است،دفاع کرده و چگونه به پاسخ گویی پرسش ها و شبهات مطرح شده در این باب پرداخته اند. . از اهداف دیگررساله، آشنایی با استدلال های متقابل عامه و خاصه در حوزه ی امامت و مقایسه ی بین کتب احتجاجی در چگونگی انتقال پیام به مخاطب و همچنین علم و آگاهی از آداب عرفی مباحثه و مجادله در مباحث اعتقادی است که در شش فصل سامان یافته است.پژوهش گر در پایان هر فصل به نتایج حاصله از بحث اشاره کرده و در پایان رساله، با گردآوری نتایج ، رساله را به پایان برده است. لازم به ذکر است که سبک شناسی دارای مفهومی گسترده است و شامل مباحث تخصصی در حوزه ی گوناگونی ازعلوم مانند کلام و منطق و فلسفه و... می گردد که در این رساله به آنها پرداخته نشده و بیشتر سعی بر تبیین چگونگی استدلالات عقلی و نقلی مولفان در اثبات موضوع امامت بوده است. در پایان نتیجه ی کلی حاصل شده این است که دو کتاب احتجاج طبرسی و نهج الحق علامه ی حلی،دارای سبک روایی و کتاب الفین دارای سبک عقلی و اجتهادی است و دو کتاب الصوارم المهرقه و دلایل الصدق،تلفیقی از سبک اجتهاد ی و روایی است.همچنین در کتاب الفین ، نوع نگرش به اصل امامت دارای روی کردی قرآنی است در حالی که در چهار کتاب دیگر روی کرد قرآنی- روایی حاکم است. افزون بر اینکه در همه ی این پنج کتاب مگر کتاب الفین،جریان های تاریخی نیز مورد استناد قرار گرفته است.یادآور می گردد استدلال های این پنج کتاب، در مقام پاسخ گویی به همه ی پرسش ها و شبهاتی که اکنون در حوزه ی امامت مطرح است,تام و تمام نیست. نیز درباره ی رعایت آداب عرفی مباحثه و مجادله در پنج کتاب مورد نظر،باید گفت این آداب در در چهار کتاب به غیر از کتاب الصوارم المهرقه رعایت شده است. روش این تحقیق، تحلیلی- توصیفی همراه با ارائه ی بخشی از محتوا است. واژگان کلیدی: احتجاج- امامت- سبک شناسی- شیعه.
مصطفی نصیری محمدرضا حاجی اسماعیلی
چکیده ندارد.
اکرم حاجی حسینی محمدرضا حاجی اسماعیلی
چکیده ندارد.
محمدرضا حاجی اسماعیلی محمدحسن عبدالهی
چکیده ندارد.
فاطمه ساداتی محمدرضا حاجی اسماعیلی
چکیده ندارد.
محمدرضا حاجی اسماعیلی محمدباقر حجتی
یکی از ویژگیهای چشمگیر مباحث مربوط به علوم قرآن و از آن جمله رسم الخط و کیفیت نگارش کلمات در مصحف ها، جنبه کاملا" تخصصی آنهاست که برگرداندن کرد عبارات و جملات از زبان تازی به زبان پارسی، اضافه بر تلاش گسترده، تسلط کا بر عناوین مورد بحث را می طلبد.لذا در این ترجمه با مراجعه به مصادر و منابعی که در دسترس بوده حتی المقدور سعی گردیده تا ترجمه ای سهل و روان که نه بطور همه جانبه آزاد و رها و نه کاملا" بسته و مقید و دربند الفاظ ارائه گردد .