میان بیش از 6000 آیه قران کریم چیزی نزدیک به 500 آیه،"آیات الاحکام" نامیده می شود.پیام این دسته از آیات بایدها و نباید های فقهی و به زبان یگر فروع دین است.نکته جالب توجه که بررسی اش سمت و سوی اصلی این پایان نامه است،جایگاه بانوان میان این دسته از آیات می باشد.ما در این پایان نامه با نشان دادن اختصاص یافتگی بخش چشم گیری از "آیات الاحکام" به ریز و درشت های احکام بانوان،باجستجو و کاوش در چند کتاب شیعی و سنی در موضوع "آیات الاحکام" ،نشان خواهیم داد این توجه ویژه ی اسلام به احکام زنان با بررسی مقایسه ای میان اوضاع و شرایط زنان پس از اسلام و در تمدنهای پیش از آن، غیر قابل انکار و از نشانه های ارج گذاری این دین به کرامت بخشی عمده از پیکره جامعه انسانی است.

های مختلف هر کدام بر اساس پیش فرض ها و مبانی تئوریک خویش آراء کلامی خویش را ابراز می-کردند. تفسیر تبیان که وجه غالب آن، جنبه های کلامی آن است با توجه به ویژگی ها و جریانات همین عصر، و در دفاع از عقاید شیعی به رشته تحریر در آمده است و با لحاظ همین جنبه اساسی است که بر تفاسیر بعدی مانند مجمع البیان و تفسیر رو ض الجنان تأثیر گذار بوده است. آنچه در این رساله به آن پرداخته شده بررسی دیدگاه شیخ طوسی در قبال طرح مباحث گسترده کلامی از سوی صاحبنظران غیر امامی است. ارائه نظام دسته بندی شده آراء غیر امامیان در قالب مواجهه شیخ طوسی و نقد و بررسی و دفع شبهات و ایرادات آنها رهاورد این پژوهش است .طرح عالمانه دید گاه های تفسیری مخالفین در تفسیر تبیان بر اساس سنت قرآنی جدال احسن ونقد آراء به جای نقد اشخاص ، جدی گرفته شده است.شیخ طوسی در این رویاروی ها، گاهی با معتزله، مواجهه هایی نقادانه و بلکه مستقلی داشته است. این موضع گیری ها، سیمای کاملاَ مستقل کلام شیعی را در قبال دیگر آراء دانشمندان غیر امامی تشکیل می دهد. هویت اصلی کلام وعقاید شیعی در مبانی وروش، مبتنی بر پشتوانه های قرآنی، حدیثی وعقلی است. آنچه که بر اساس جریانات عصری مربوط به حوزه تفسیری غیر خردگرایان است، موضع تفسیری شیخ طوسی موضعی یکسر نقادانه و به گونه ای است که وی آنها را مردود شمرده است. کلمات کلیدی : شیخ طوسی، کلام، معتزله، تبیان، امامیه، روش تفسیری

مفسران و پژوهشگران علوم قرآنی از دیرباز به علم مناسبات، توجه و عنایت ویژه ای داشته اند. علم مناسبات، دانش مهمی در علوم قرآن است که به بیان ارتباط میان آیات قرآن پرداخته و راز و رمزهای نهفته در میان این روابط را آشکار می سازد. این ارتباط هر چند در نگاه اول به چشم نمی آید اما اولا وجود دارد، ثانیاً با تفکری روش مند می توان آن را کشف کرد. علم مناسبات مانند بسیاری از علوم دیگر، موافقان و مخالفانی دارد. هر کدام از آنان نیز در موافقت یا مخالفت خود دلایلی ابراز داشته اند. اهمیت این موضوع به گونه ای است که پای مستشرقان نیز به میان آمده و آنها نیز در این موضوع اظهار نظر کرده اند. نکته در خور ذکر آن که اظهارات آنها غالبا تکرار حرف عالمان مسلمان است. پژوهش حاضر به منظور بررسی تطبیقی ادله موافقان و مخالفان این نظریه و به چالش کشیدن هر یک از دلایل مورد استناد طرفین و پاسخ به برخی شبهات مطروحه و بیان برخی راه حل ها، در جهت اعتلای این نظریه گام برداشته است. در این میان با توجه به مهمترین دلیل مورد استناد هر یک از طرفین – توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب آیات – و ارجحیت و صلابت نظریه توقیفی بودن ترتیب آیات، وجود ارتباط میان آیات انکار ناپذیر است. با عنایت به این نکته بنیادین که جمع و تدوین با فرمان الهی و با اشراف پیامبر(ص) و تدبیر حکیمانه ایشان صورت پذیرفته، این حقیقت بیشتر مقبول می افتد. این امر به ویژه در مورد آیات دفعی النزول – به تعبیر علامه طباطبایی- آشکارتر است. اما در خصوص تناسب میان سور با توجه به پیوند تنگاتنگ این نظریه با جمع و تدوین قرآن از یک سو، و عدم وجود رأیی قطعی در خصوص ترتیب سور قرآن از سوی دیگر، تنها می توان نظریه تناسب میان سور را در میان بخشی از سوره ها، ساری و جاری دانست. در مورد سایر سور، تنها می توان با بهره گیری از روش میدانی و راه مقایسه گری میان دو سوره همجوار و تدبّر در نقطه های اشتراک میان آن دو به کشف ارتباط میان سوره ها نائل آمد. پدیده وحدت موضوعی سوره ها نیز از نتایج اعتقاد به تناسب آیات به شمار می آید در این مقوله نیز آنچه از رهگذر پرتو افکنی بر دلایل موافقان و مخالفان به دست می آید این است که بسیاری از دلایل طرفین خالی از اشکال نیست. زیرا اختلافات موجود میان طرفداران در جهت کشف غرض اصلی سوره ها و نیز وجود ابهامات موجود در ذهن مخالفان، همگی ناشی از نوپایی این نظریه است. بنابراین با نظر به ابزارهای کشفی که به این منظور ارائه شده، در کنار پاسخ به ادله و ابهامات مخالفان می توان راه را برای گسترش روز افزون این نظریه باز نمود.

قرون11و12هـ.ق عصر حضور محدثان بزرگ و غلبه رویکرد حدیثی است. تفسیرکنزالدقائق و بحرالغرائب که از تفاسیر این دوره است، مهمترین اثرمحمد قمی مشهدی، نگاشته شده دراواخر این دوره می باشد. این تفسیر در این دوره که عصر طلائی و شکوفایی حدیث و غلبه رویکرد اخباری گری می باشد، به رشته تحریر درآمده است؛ لذا قمی مشهدی با تأثیراز فضای حدیثی زمان خویش تفسیرش را مملو از روایات تفسیری نموده وتفسیری نسبتاً روایی یا مأثور را ارائه نموده است. براساس سخن علمایی که درباره تفسیر مشهدی اظهار نظر کرده اند، این تفسیر از تفسیر نورالثقلین اثر عبدعلی حویزی بسیار تأثیر پذیرفته است، چنانکه آن را برطبق شیوه تفسیر حویزی دانسته اند. در این نوشتار برآنیم که نشان دهیم، تفسیر کنزالدقائق در روش روایی به کل برگرفته از تفسیرنورالثقلین نیست و قمی مشهدی علاوه بر به کار بردن شیوه حویزی و استفاده از اغلب روایات تفسیر نورالثقلین، شیوه ای ویژه به خودرا اتخاذ نموده و منابع روایی دیگری ازفریقین نیز در تفسیرش بازتاب داده شده است. همچنین در مواضعی به توضیح، جمع و حل تعارض اخبار و نقد روایات هم پرداخته است. قمی مشهدی در تفسیرش علاوه بر روش روایی، به مقدمات تفسیر یا علوم قرآن نیز توجه داشته و با جدیت شایسته ای به مباحثی نظیر اعجازقرآن، عدم تحریف قرآن، چگونگی نزول قرآن، مکی و مدنی، تناسب آیات وسور، قرائات، نسخ و محکم و متشابه، همت گماشته است. وی همچنین، روش عقلی- اجتهادی و انواع گرایش های آن را نیز در تفسیرش به کار برده است که از جمله آنها گرایش های قرآن به قرآن، ادبی، فقهی، کلامی و فلسفی را می توان نام برد.بدین ترتیب این تفسیر علاوه برتفسیری روایی، تفسیری اجتهادی نیز تبدیل شده است.

با رحلت اولین مفسر قرآن ـ رسول اکرم صلی الله علیه و سلم ـ نیاز و لزوم استنباط و استخراج آیات الاحکام از قرآن کریم، میان مسلمانان رو به فزونی نهاد مهم ترین دلیل این استنباط ها ، یکی کلی بودن احکام عملی در قرآن است ودیگر آنکه در بسیاری از ایات حکم با الفاظی بیان شده که دلالت آن قطعی و ظاهر نیست. این موضوع پس از پیامبر در فرآیند استنباط احکام، به نوعی اختلاف بر انگیز شد. به طوری که حتی برخی اصحاب نیز در مقام استنباط دچار اختلاف می شدند. بنا براین از همان عصر صحابه این امر با جدیت خاصی دنبال شد و تا زمان شکل گیری مذاهب فقهی کم و بیش این اختلاف ها ادامه داشت محمد بن ادریس شافعی که از او به عنوان کسی نام برده می شود که قدیمی ترین کتاب احکام القرآن از آن اوست؛بر مبنای اصول استنباط فقهی خود در حوزه آیات الاحکام به ارائ? طرحی نو در عرص? تفسیر پرداخته و دست به تلفیق عقل و نقل زدند و شیو? ترکیبیِ تفسیریِ روایی و درایی را برگزیدند؛ این شیوه از لحاظ وثاقت و دقت در نوع خود،بی بدیل بود و بنظر بعضی این نوع تفسیر بی سابقه نبود ودربرخی آموزهای روایی شیعی واهل سنت نیز دیده می شد اگرچنان باشد باز روش ایشان از جهت نظم وترتیب وشمول وگستره آیات موردتفسیر براساس مبانی ویژه امام شافعی تازگی داشت. از این روی متأخران و برخی مفسران بعدی این شیوه را مورد استفاده قرار داده و از رهیافت تفسیری امام شافعی تبعیت و تأسی نمودند. در این رساله به تبیین شیو? تفسیریِ امام شافعی با تشریحِ نوآوری ها و امتیازهای این رویکرد و به بررسی تأثیر رهیافت تفسیریِ امام شافعی بر مفسران بعد از ایشان پرداخته و نشان داده ایم که متأخران نامی ـ در عرص? تفسیر آیات الاحکام ـ چون کیا الهَراسی، فخر رازی، واحدی، جصاص، ابن عربی و ... از این شیوه و رویکرد به روشنی تأثیر پذیرفته اند.

خراسان بزرگ که سرزمینی است مهد پرورش اسطوره ها و تاریخ سازان ، سرزمینی که همواره مایه مباهات و افتخار و سند هویت ما بوده و هست، دانشمندان، هنرمندان، شاعران، عارفان و جنگاوران بسیاری را در خود بالانده است . حاکم حسکانی محدث و مفسر حنفی مذهب، یکی از همین افراد است که در قرن پنجم هجری می زیسته است . تألیف مهم او کتاب «شواهد التنزیل» است که محور این پایان نامه را تشکیل می دهد. موضوع این پایان نامه بررسی آیاتی است که اهل بیت (ع) و به ویژه علی (ع)، سبب یا شأن نزول آن ها بوده اند. در این پایان نامه که به روش کتابخانه ای و با استفاده از منابع و مصادر شیعه و سنی و با به کارگیری نمودارها و دیاگرام های مناسب تنظیم شده ، تلاش شده است تا انگیزه های نگارش این کتاب به همراه سند و متن روایاتش مورد بررسی قرار گیرد. نتایج به دست آمده نشانگر آن است که تألیف کتاب شواهد التنزیل، نتیجه واکنش نویسنده اش به سخنان یکی از بزرگان کرامیه، مبنی بر عدم نزول آیه ای از قرآن درباره علی و اهل بیت (ع) می باشد، در سند و متن برخی از روایات آن ضعف هایی وجود دارد. همچنین بسیاری از این روایات بر شأن نزول یا جری و تطبیق دلالت دارد. به عبارت دیگر اهل بیت (ع) کامل ترین مصداق برای این آیات می باشند، نه سبب نزول آنها.

صحاح شش گانه از آثار حدیثی مشهور و مطرح در بین مسلمین است. با وجودی که مولفان این کتب با اهل بیت(ع) همزمان بوده اند و به رغم برجستگی و عظمت این بزرگواران و نیز توصیه ها و سفارشات پیامبر(ص) درباره رجوع و تمسک به آنان و معرفی آنها به عنوان کشتی نجات و چراغ هدایت،اندکی روایات و احادیث اهل بیت(ع) در این کتب و در مواردی نبودن هیچ روایتی از آنان، ذهن انسان را درگیر چرایی این موضوع می-کند. این پژوهش با به کار گیری روش آماری در کل صحاح شش گانه اهل سنت و مطالعه و تحلیل مسائل تاریخی، سیاسی، رجالی و اعتقادی، علل اندکی این روایات را مورد بررسی قرار می دهد. بر اساس رهیافت این پژوهش، اجرای قانون ممنوعیت نقل و تدوین احادیث در بین اهل سنت در سده اول هجری و جلوگیری از انتشار روایت فضایل و مناقب اهل بیت(ع) در میان مردم و به دنبال آن اختناق و فشارهای شدید حاکمان بر اهل بیت(ع)، طراحی اصول کلامی ـ عقیدتی، ایجاد قواعد خاص رجالی، پیدایش اختلاف در بین مسلمین و به وجود آمدن فرقه های گوناگون، همگی عوامل مژثر در کمبود روایات اهل بیت(ع) در صحاح شش گانه اهل سنت است.

چکیده یکی از مسائلی که در بحث نبوّت مطرح می شود، عصمت انبیا (ع) است. «عصمت» در لغت، به معانی«دفع کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به کار رفته است که می توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقّاتش، سیزده بار در قرآن کریم به کار رفته است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در این پایان نامه به بررسی عصمت و موارد مربوط به آن در بین متکلمان شیعی و سنّی پرداخته شده است تا تفاوت دیدگاه های آنان مشخص گردد. عصمت انبیا در سوره یوسف نیز به شکل متفاوتی ارائه گردیده که بیشتر آیات این سوره مربوط به حضرت یوسف می باشد. آیات دیگری نیز در این سوره وجود دارد که عصمت حضرت یعقوب را مطرح می نماید. بنابراین از خلال آیات پررمز و راز این سوره می خواهیم به عصمت حضرت یوسف و یعقوب اشاره کنیم و از این زاویه عصمت تمام انبیاء را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم. علاوه بر این عصمت انبیاء، گر چه در کتب کلامی با دلایل مختلف به اثبات رسیده است، امّا ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضادّ و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی هم چون حسد ورزی، پذیرش پست توسط پیامبران، تهمت، خودستایی، توکّل بر غیر خدا و تبعیض می باشند. با توجه به دلایل قطعی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند. برای مثال، در دیدگاه های شیعه و سنّی راجع به این آیات نقل قول های متفاوتی ارائه گردیده است که در این پایان نامه این اقوال مطرح گردیده و به عصمت پیامبران هم از دیدگاه شیعه و هم از دیدگاه اهل تسنّن پرداخته می شود. کلمات کلیدی: عصمت، ابنیاء، یوسف(ع)، اهل سنّت، شیعه.

. سرسپردگی ابن کثیر و پدر همسرش ابوالحجاج مزّی به مکتب فکری ابن تیمیه که مردی نقّاد حدیث و اهل تحقیق و تحلیل بود، در رویکرد ابن کثیر موثر بوده است، با آنکه اهل سنت به اسرائیلیات نگاهی مقبولانه داشتند،اماابن کثیر با رویکردی نقادانه به تحلیل آن ها پرداخته است.ابن کثیر، اسرائیلیات مطرح شده درباره ی آیات قرآن را در بیست مورد به طور کامل زیر سوال می برد، در پنج مورد از آوردن روایات اسرائیلی امتناع کرده، در هفت مورد روایات اسرائیلی را آورده ولی نقدی انجام نداده و سکوت کرده و در هشت مورد، آن ها را از حیث سند و متن مورد انتقاد قرار داده است.

چکیده یکی از فرازهای مهم جریان حدیث پس از درگذشت پیامبر (ص)، ماجرای پیشگیری از گفت و شنود حدیث نبوی از سوی خلفایی است که پس از آن حضرت به قدرت رسیدند. از آنجا که چنین واکنشی رویاروی آثار بجا مانده از ممتازترین چهره دین اسلام، طبعا پرسش برانگیز و توجیه نشدنی می نماید، اهل سنت از دیرباز تلاش کرده اند با بیان ادله ای این کار خلفا را توجیه کنند.گر چه از سویی دیگر این ادله نقد و رد شده اند، ما در این پایان نامه می خواهیم هم در مقام نقد نوین آن ادله برآییم و هم دلیل هایی که عمده ترند و کمتر مورد توجه قرار گرفته اند را یادآوری کنیم و ضمن بازخوانی بخشی از تاریخ حدیث و پرتو افکنی به گوشه هایی از آن نشان دهیم که ادله مطرح شده معطوف به ذهنیت های اعتقادی بوده است تا نگاه به واقعیت های سیاسی و اجتماعی صدر اسلام. بررسی عوامل منع تدوین حدیث و بازخوانی جایگاه ویژه اهل بیت (ع) و کیفیت تعامل خلفا با آنان و نشان دادن لزوم ایجاد زاویه ای جدید در تحلیل مباحث تاریخی مسلمانان از اهداف این تحقیق است. اهمیت این تحقیق جدا از آن که به بررسی نوین از این بحث و مشاجره طولانی می پردازد، می تواند گامی برای هر چه عقلانی تر کردن نقد و بررسی ماجراهای پر فراز و نشیب تاریخ صدر اسلام و نزدیک تر شدن شیعه و سنی در محورهای اختلاف برانگیز آن دو باشد. بنابر این، این تحقیق که با رویکردی تحلیلی – توصیفی و به روش کتابخانه ای، صورت گرفته است می تواند علاوه بر سودمندی برای پژوهشگران دانش حدیث، گامی در جهت تقریب و همدلی مذاهب و روشی یگانه برای دنبال کردن هر چه طبیعی تر و عاری از تعصب محورهای بحث برانگیز باشد. بر اساس ره یافت این پژوهش علت اصلی منع تدوین حدیث را در مباحث اعتقادی خلفا و تاثیر پذیری آنان از علمای یهود جستجو کرد. اگر چه در این باره نمی توان عوامل سیاسی را نادیده گرفت، اما ریشه اصلی آن را باید در همان مباحث جستجو کرد. کلمات کلیدی: حدیث، منع تدوین حدیث، خلفای سه گانه، تاریخ حدیث، حدیث نبوی

جارالله محمود زمخشری از علمای سنی مذهب و برجسته ی قرن ششم، آثار متنوع و ارزشمندی در شاخه های مختلف علوم تألیف کرده است. در این میان تفسیری نیز بر قرآن کریم نگاشته است که به سبب ویژگی های ادبی و بلاغی اش، ممتاز و معروف گشته است، تا آنجا که این تفسیر مورد توجه عالم شیعی مذهب معاصرش؛ فضل بن حسن طبرسی قرار گرفت و وی را بر آن داشت که با بهره گیری از نکات بدیع این تفسیر، به نگارش تفسیر جوامع الجامع بپردازد. با آنکه طبرسی از تفسیر کشاف بسیار متأثر گشته و در بخش اعظم مطالب تفسیر جوامع الجامع پیرو نوشته های کشاف بوده است، تتبع در این نوشته اش آشکار می سازد که در موارد فراوانی نیز مستقل از کشاف عمل کرده و گاه نیز به نقد آرای زمخشری پرداخته است. بیشتـرین زمینه های پیروی طبرسی از زمخشری در مباحث ادبـی، نحوی، لغـوی و علوم قرآنی است، اما در مباحث فقهی و کلامی از زمخشری، زاویه می گیرد. البته افزون بر این، این دو مفسر نامدار، در برخی از نکات نحوی و علوم قرآنی نیز اختلافاتی دارند. این پایان نامه در سه فصل به قرار زیر تنظیم گردیده است. در فصل اول به معرفی تفسیرهای کشاف و جوامع الجامع و نویسندگان آن دو یعنی زمخشری و طبرسی پرداخته شده است. در فصل دوم مشابهت های تفسیرجوامع الجامع وکشاف یعنی موارد تبعیت طبرسی از زمخشری آورده شده است. فصل سوم نیز در بر دارنده ی موارد اختلاف طبرسی با زمخشری است.

با توجه به اینکه این پایان نامه در مورد محدثان آسیای میانه است در ابتدا با مشخص نمودن محدوده آسیای میانه در گذر زمان و همچنین چگونگی فتوحات مسلمانان در این منطقه آغاز می گردد. در فصل دوم, به معرفی دانشمند برجسته اهل سنت؛ سمعانی و زیست نامه این فرزانه اهل سنت پرداخته شده است سپس بعد از معرفی آثار سمعانی, کتاب الانساب و برخی ویژگی های آن مطرح می شود سرانجام با توجه به موضوعِ پایان نامه اندکی از نسبت هایی که مربوط به محدثان آسیای میانه است معرفی می شوند تا کثرت محدثان این منطقه روشن گردد و در پایان فصل نمودارها و جدول هایی برای نشان دادن آمار این محدثان ترسیم شده است. در فصل سوم به دنبال دلایل این کثرت و فراوانی به چندین نکته؛ از جمله جاده ابریشم و تجارت گسترده منطقه یادشده برمی خوریم که این تجارت گسترده از مهم ترین دلایل این کثرت است. دانشمند پروری این منطقه نیز در ادامه روشن می گردد و دانشمندان برجسته ای همچون ابوریحان بیرونی, فارابی, ابن سینا و ادیبانی چون رودکی, مولوی, فردوسی معرفی می شوند. در واقع محدث خیزی منطقه آسیای میانه, تابعی از دانشمند پروری این منطقه است. مردم آسیای میانه, مردمی حنفی مذهب اند و بعد از بررسی اجمالی درباره ی مذهب ابوحنیفه, عدم توجه او به حدیث روشن می شود و آنچه در این پایان نامه ثابت می شود, رویگردانی مردم این منطقه از این رویکرد ابوحنیفه است. اگرچه این منطقه خاستگاه برترین محدثان از جمله احمدبن حنبل, نسایی, ترمذی, حاکم نیشابوری و غیره است اما دروغ پردازان, جاعلان حدیث و محدثان غیر ثقه ای که - اگر چه دیر هنگام- در گذر زمان هویت آنان آشکار گشته, نیز در این منطقه وجود داشته اند.

در لابلای، مطالعه کتب سنّی و شیعه به دو رویکرد متفاوت برخورد می کنیم، از یک سو رجالیان متقدم شیعه در بررسی نقد راویان مذهب مخالف، رویکردی معتدل و نرم خویانه دارند و در مقابل، رویکرد رجالیان اهل سنّت، رویکردی سختگیرانه و تندروانه بوده است. برآیند این برخورد سختگیرانه و بازتاب آن، موجب حذف راویان ثقه و بزرگ شیعه بخاطر گرایش به مذهب تشیع، و به اتّهام انحراف از راه راست، رفض، بدعت و انتقاد از خلفا از صحنه ی نقل و نگارش حدیث شده است. رویا رویی با این پدیده، این پرسش را پررنگ می کند که چه علل و عواملی این دو پدیده ی متفاوت را ایجاد کرده و به آن دامن زده اند، عمده این علل عبارتند از: 1.دانشمندان شیعه در جمع آوری حدیث، متن محور و اهل سنّت سند محور بوده اند. 2. محدّثان شیعه نقل به معنی را در روایت جایز می دانستند و محدّثان اهل سنّت اصرار داشتند روایات نقل به الفاظ جمع آوری کنند. 3. در زمینه سیاسی شیعه با حاکمیت امویان و عباسیان از نظر تفکر اصطکاک داشتند بر خلاف محدثان اهل سنت که از آزادی و نقل فراون حدیث بهره می بردند و بدون مشکل اسم یک راوی را ذکر می کردند به همین جهت، برخی از بزرگان شیعه نسبت به کسانی که راویان حدیث را جرح می کردند حساس شدند. 4. بدعت یکی از محوری ترین و پرکارترین دست آویزهای رجالیان اهل سنّت در نقد راویان دیگر مذاهب بوده است. 5. رجالیان شیعه ملتزم به رهبری ائمه (علیهم السلام) و پایبند به آموزه هایی دینی بوده اند که تأثیر به سزایی در شخصیت این بزرگان داشته به طوری که حتی نسبت به اهل سنّت نیز وفادار بودند. 6. رویکرد تندروانه رجالیان اهل سنّت گاهی ریشه در تند خوئی برخی از آنها داشته در بین اهل سنّت معروف است که مسلم تند خو بوده برخلاف بخاری، برخورد محمّد بن یحیی ذهلی با بخاری در موضوع حدوث قرآن، جرح احمد بن صالح از سوی نسائی، تند خوئی یحیی بن معین (در جرح راویان) و افرادی چون سبکی، ابن حزم اندلسی و یاقوت حموی نمونه هایی از این برخوردهای تند می باشد. در این رساله به بررسی الفاظ جرح و تعدیل و مراتب آن پرداخته ایم و ترجمه و نقد چهل نفر از راویان شیعه و سنّی را از دیدگاه رجالیان مذهب مخالف آورده ایم از منابع مهم اهل سنّت و شیعه چون: میزان الاعتدال، تهذیب الکمال، تهذیب التهذیب، تقریب التهذیب، لسان المیزان، رجال کشی، شیخ طوسی، نجاشی، قاموس الرجال، معجم رجال الحدیث و تنقیح المقال استفاده شده است.

تفسیر کشف الاسرار میبدی از جمله تفاسیر فارسی است که در قرن ششم هجری نگارش یافته و از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان و عرفان دوستان بوده است؛ مسائل و موضوعات عرفانی در نوبت سوم این تفسیر، به گونه ای نگارش یافته که با مذاق و مشرب صوفیان هماهنگی دارد. این در حالی است که نوبت دوم این تفسیر، به گونه ی متعارف، از احادیث نبوی به طور عام و احادیث برخی از ائمه (علیهم السلام) به طور خاص به عنوان منبع دوم تفسیری بهره گرفته است. این موضوع بویژه با توجه به انتظار از تفاسیر عرفانی که جایگاه حدیث در آن برجسته است اهمیت ویژه ای یافته و بررسی های سندی و متنی آن نیز موجه می نماید. در این پژوهش به بررسی و ارزیابی حدیث از دو منظرِ سند و متن به صورت مجزا پرداخته می شود. بررسی های سندی احادیث کشف الاسرار بیانگر آن است که، احادیث در اکثر موارد فاقد از سند بوده که در این صورت به عنوان احادیث مرسل تلقی می شوند. این نوع مواجهه ریشه در مبانی عرفانی میبدی دارد. بنا به قاعده «انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال» بوده که میبدی به سند احادیث چندان بها ندهد و اعتباری برای آن قائل نشود. این بی توجهی خود منشأ ورود مشکلات چشمگیری در متن حدیث شده است. این مشکلات زمانی نمود بیشتری پیدا می کند که احادیث از منظر متن نیز مورد بررسی قرار گرفت. این بررسی و با توجه به عرضه برخی از روایات با معیارهای نقد متن حدیث (قرآن، سنت، شخصیت معصوم و عقل و تاریخ و...) نشان داد که پذیرش برخی از احادیث کشف الاسرار با چالش جدی مواجه می شوند. این احادیث در حوزه های نظر بر مباحث عقیدتی، اخلاقی، قصص و داستان ها نمود بیشتری دارد.

جامع البیان عن تاویل آی القران از قدیمی ترین و در عین حال مهم ترین تفاسیر قرآنی است که قرآن پژوهان آن را در شمار تفاسیر ماثور یاد کرده اند.گرچه مواردی از ترجیح اقوال و گزینش نظری بر نظریات دیگر از ورای روایات نقل شدهدر خلال تفسیر او نیز به چشم می خورد.یکی از کاستی های این تفسیر آمیختگی آن با روایات موضوع و موسوم به اسرائیلیات است.طبری با توجه به روایاتی منسوب به پیامبر مبنی بر بی اشکال بودن نقل اسرائیلیات، با دستی گشادهبا این قبیل احادیث مواجه شده و به ویژه در نقل داستان ها و قصص انبیاء روایاتی را بدون نقد و ارزیابی آورده که با معیار های مقبول فقه الحدیثی پذیرفتنی نمی باشد.مخالفت باقران، سنت مقطوعه و ملاک های عقل از عمده ترین محور هایی است که می توان بر اساس آن روایات تفسیر طبری را مورد نقد و چالش جدی قرار داد.شخصیت بزرگ طبری و جامعیت تفسیر او به لحاظ اشتمال بر روایات تفسیری، تفاسیری مانند بحر العلوم سمرقندی،تفسیر ابوالفتوح رازی، کشف الاسرار میبدی،درالمنثور سیوطی و تفسیر سورآبادی را تحت تاثیر قرار داده و آنان بدون هیچ نقد و بررسی گفته های او را تکرار کرده اند.توسعه و تساهل در ملاک های اعتبار احادیث تفسیری، تعمیم حدیث مرفوع نبوی به حدیث موقوف یا مقطوع صحابی یا تابعی،عدم توجه به اسناد احادیث و پرهیز ار تحلیل دلالی احادیث از عمده ترین آسیب های مبنایی و روشی طبری در تفسیر جامع البیان در بخش مربوط به اسرائیلیات محسوب می شود.

تصویر فرآیندی هنری است که در انتقال معانی پنهان و حالت های درونی آفرینند? اثر نقش به سزایی دارد، در دامنه تصویرگری هنری، ترسیم ها به گونه ای هستند که زمینه درک واقعیت های پنهان را فراهم می سازند و از سوی دیگر باعث تحریک احساسات و عواطف مخاطب می شوند. این شیو? بیانی همواره از دیر باز مورد توجه نقادان بوده و آثار گران مایه ای در زمینه تصویر هنری خلق کرده اند. متن گران سنگ قرآن کریم نیز مشحون از لطافت های خردمندانه و تصاویر هنری زیبایی است که بر جذابیت و تأثیر آیات آن افزوده است؛ چه تصویرگری و صحنه پردازی های زنده و پویای آن به گونه ای است که پدیده های معنوی و نامحسوس به صورت تابلوهای زیبا و گویا، مشهود و ملموس می گردند. در این پژوهش به منظور بررسی این پدید? هنری در قرآن، نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی تصویر پرداخته، سپس انواع تصویرگری های هنری و عناصر گوناگون آن بیان شده است و به لحاظ بسامد فراوان تصاویر هنری قرآن از ارزش ها و ضد ارزش های اخلاقی، این پدیده محور پژوهش قرار گرفته و نتیجه بررسی در چهار مدخل واقعیت ها، باورها، خصلت ها و رفتارها تنظیم گردیده است. حاصل این پژوهش معلوم ساخته که تصاویر هنری قرآن در ابلاغ پیام و تبیین موضوع از رسایی و وضوح برخوردارند و متناسب با سطح درک مخاطب ترسیم گشته اند.

تفسیر به جا مانده از امام سجاد?علیه السلام? که به صورت روایت به ما رسیده است، علاوه بر گونه های تفسیری مانند روش قرآن به قرآن، روش عقلی، تفسیر واژگانی و... مباحثی چون بیان اختلاف قرائت، ترسیم فضای نزول، تأویل و جری وتطبیق را نیز دربردارد. اصحاب مفسّر امام سجاد?علیه السلام?، از روش های قرآن به قرآن، تفسیر واژگانی، تبیین مصداقی، ترسیم فضای نزول، قرائت و روش روایی استفاده کرده اند اما تفسیر بطنی و جری و تطبیق در آثارشان دیده نمی شود؛ زیرا با توجّه به روایاتی که گویای این است که پیامبر?صلی الله علیه و آله? و امامان معصوم?علیهم السلام? منحصراً آگاه به همه ی معانی و معارف قرآن اند مانند «إنّه لَم یَجمَع القُرآن کُلّه إلا الائمه وَ إنّهم یَعلَمون عِلمَه کُلّه » و آیه ی7 آل عمران به ضمیمه ی روایاتی که راسخان درعلم را به خصوص امامان معصوم?علیهم السلام? تفسیر کرده اند ، علم تأویل و لایه برداری از بطون قرآن در انحصار معصومین?علیهم السلام? است و غیرمعصوم نمی تواند به آن دست یابد. بنابراین می توان گفت مفسّران بعد از امام سجاد?علیه السلام? در گونه-های تفسیری که دست یابی به آن عمومیّت دارد و در انحصار معصومین نیست، از ایشان تأثیر گرفته اند. جریانات عصری امام سجاد?علیه السلا م? ، شامل دو بخش می شود؛ یکی تفکرات انحرافی زمان امام?علیه السلام? مانند جبرگرایی، یأس و ناامیدی، تشبیه و تجسیم خداوند، ارجاء، غلوّ و تحریف مفهوم امامت است که گاهی، صاحبان این تفکرات انحرافی، به شکل گروه و فرقه درآمده و در کتاب های فرقه شناسی از آن ها یاد شده است. و دیگری، مسایلی که حکومت وقت به منظور اهداف خاصّی، آن ها را به وجود آورده بود؛ مانند برانگیختن بحث خلافت شیخین و ایجاد انحراف در احکام شریعت. امام سجاد?علیه السلام? در قالب های مختلف، به اصلاح این شبهه ها و انحرافات پرداخت. هم چنین با بهره گیری از دو گونه ی استناد به آیات برای بیان حکم فقهی و بیان فلسفه ی حکم، پاسخی قرآنی ارایه کرد به کسانی که قصد انحراف در احکام شریعت را داشتند. اما با بررسی روایات امام?علیه السلام? مشاهده می کنیم که ایشان بیش ترین اهتمام را در بحث اثبات مقام امامت برای خود و پدران بزرگوارش داشته است که بیش تر در قالب روایات تفسیری ایشان دیده می شود و شاید بتوان گفت دلیل این اهتمام این است که ایشان ریشه ی تمام انحرافات زمان خویش را دوری از امامت امامان معصوم?علیهم السلام? می دانست. ایشان با پرداختن به ریشه ی انحرافات، بهترین راه اصلاح جامعه را در پیش گرفت و با تفسیر بطنی آیات و جری وتطبیق که غالب روایات تفسیری ایشان را دربرمی گیرد، با انحرافات مبارزه کرد.

چکیده مواهب علیّه یا تفسیر حسینی از تفاسیر مشهور قرن نهم هجری، تألیف کمال الدّین حسین واعظ کاشفی به زبان فارسی است. افزون بر مواهب علیّه، وی تفاسیر دیگری به زبان فارسی دارد همانند جواهر التفسیر لتحفه الامیر، جامع الستّین یا تفسیر سوره یوسف. این تفسیر بر مشرب عارفان نوشته شده و البته در عبارت پردازی های ادبی نیز برجسته بوده و در آن به اقوال عارفان و صوفیان، نظیرِ ابن عربی، قشیری، سنایی، مولوی و عطّار نیشابوری چه در نثر و چه در نظم، فراوان تکیه شده است. در مواهب علیّه تفسیر عرفانی به مثابه یک روش تفسیری دیده می شود و مفسر آن، بر این باور است که الهامات و واردات قلبی عارف می تواند مقصود الهی از آیات قرآن باشد. علی رغم عرفانی بودن تفسیر مواهب علیّه، وجوه کلامی نیز در آن برجسته می نماید گرچه نمی توان به طور قاطع گفت وی از مشرب کلامی خاصّی مانند کلام شیعی یا معتزلی و یا اشعری دفاع کرده، چرا که رگه هایی از هرکدام از این رویکردهای کلامی در آن به چشم می خورد و شاید راز قطعی نبودن مذهب وی هم در همین نکته نهفته باشد. با این وصف، بر اساس گزارش افندی، این نکته که فیض کاشانی به توصیه شاه عباس دوم، این تفسیر را اصلاح کرده و نام تنویر المذاهب بر آن نهاده است حاکی از غلبه یافتن اندیشه های کلامی اهل سنّت در این تفسیر است. این تنوّع و رویکردهای گونه گون کلامی در تفسیر، از یک سو محصولِ پیچیدگی عصر وی و تنوّع نگرش های مخاطبانش و استقبال عامّه از این تفسیر و از سوی دیگر کوشش کاشفی برای جلب رضایت همه مخاطبان بوده است. بهره گیری از دیدگاه های تفسیری کشف الأسرار در فراز و فرودهای تفسیر مواهب، انگاره و فرضیه تأثیرپذیری از این تفسیر کهن و عرفانی را پیش روی محققان قرار داده است. این بهره گیری بر اساس نوبه سوم کشف الأسرار بوده که یکسر، عرفانی است. تأثیر کشف الأسرار بر مواهب به گونه های مختلف صورت گرفته است، از اقتباس عین عبارات یا مضامین آن، همراه با استناد به اقوال بزرگان عارف گرفته، تا تأثیر مبانی عرفانی و مفسران عارف نظیر، تأویل گرایی و توجه به جنبه های باطنی آیات قرآنی و بسنده نکردن به معنای ظاهری . واژگان کلیدی: تفسیر عرفانی، روش های تفسیری، کشف الأسرار، جنبه های کلامی تفسیر، ملّاحسین کاشفی، مواهب علیّه

حدیث « عشره مبشره »از جمله احادیث معروف اهل سنت است که از صدر اسلام تا کنون مطرح بوده و هست. این حدیث دستاویز محکمی برای پوشش دادن به اختلافات صحابیان نامدار و نمایش دادن همدلی درونی ، علی رغم اختلافات ظاهری آنان می باشد ؛ حدیث « عشره مبشره » از حیث سند و متن ، دور از نارسایی و آسیب نیست. شرایط سیاسی دوران بنی امیه ، بستری مناسب را برای جعل این دست احادیث بوجود آورد. اهل سنت به متن این حدیث اعتقاد راسخ و به سند و راویان آن اعتماد کامل دارند. سعید بن زید با انگیزه ی دفاع از جان خود حدیث " عشره مبشره "را جعل کرد ؛ این حدیث ، با گذشت زمان گسترش بسیار یافت ؛ و صفحه های بسیاری از کتاب های حدیث ، تاریخ ، تفسیر و کلام عامه را پرکرد ؛ و در کنار حدیث اهتدا و اقتدا ، دلیل و استناد محکمی بر عدالت صحابه گردید.

چکیده با آغاز کشورگشایی های مسلمانان و سقوط امپراطوری ساسانی در ایران و سست شدن نفوذ امپراطوری روم در مرزهای شمالی شبه جزیره عربستان و سقوط حکومت های محلی در شمال آفریقا، کسان بسیاری در بند افتادند و به سرزمین های مسلمان نشین کوچانده و سپس مسلمان شدند بدین ترتیب یک لایه اجتماعی بسیار مهم و تاثیر گذار در جهان اسلام -به ویژه در عراق و شهرهای کوفه و بصره- شکل گرفت که موالی نام گرفتند-موالی اندک اندک در همه دانش های اسلامی میدان داری کردند و سرآمد شدند که یکی از آنها علم تفسیر است. با این همه پیامد دست داشتن موالی در تفسیر قران کریم، یکسره بی نقص و عیب و برکنار از خرده گیری نیست، روش انجام این تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا پس از مراجعه به منابع و مصادر مناسب و فیش برداری از آنها و بهره مندی از کتابخانه های متعدد است. نتایج پژوهش عبارتند از اولاً، نقش موالی در دگرگونی های پیش آمده در تفسیر قرآن کریم، یکسره سودمند یا زیانمند نیست. ثانیاً، موالی از واسطه های مهم و پادرمیان های انکار ناپذیر در چرخش تفسیر از رویکرد اثری به رویکرد عقلی اند. ثالثاً، ناآشنایی عمیق موالی با زبان عربی، دقت ها و ظرافت های آن، از نقاط ضعف تفسیر موالی است. بنابراین، انجام این پژوهش ضروری می نماید. کلمات کلیدی: موالی، عقل گرایی، ایرانیان، تفسیر اثری، تفسیر عقلی

تفسیر روض الجنان، از زمره تفاسیر جامع شیعی است که با رویکرد واعظانه، در سده ششم هجری تدوین یافته است. افزون بر اهتمام مفسر ر و ض الجنان در کشف و تبیین مراد الهی در این اثر تفسیری، جایگاه موضوعات علوم قرآنی نیز برجسته و انکارناپذیر است؛ دانش-هایی که توجه و به کارگیری آن ها در تفسیر قرآن نقش مهمی ایفا کرده است. تفسیر ابوالفتوح رازی از این حیث، مانند سایر تفاسیر، ارتباط بین علوم قرآنی و تفسیر را مدنظر قرار داده است و در فراز و فرودهای آن، این پیوند ناگسستنی به چشم می خورد. با توجه به تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دو تفسیر مقدم بر کار ابوالفتوح رازی، یعنی تبیان و مجمع البیان، این مهم در حوزه های مباحث علوم قرآنی محسوس تر است. در این پایان نامه، سبب نزول و ابعاد آن، ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه به مثابه سه دانش مهم در علوم قرآنی در تفسیر روض-الجنان از نظر نسبتی که با دو تفسیر پیشین دارد، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و طی آن نشان داده شده است که در بسیاری از مواضع روض الجنان، عین عبارات تبیان یا مجمع البیان یا در جاهایی دیگر مضمون عبارات آن دو بازتاب یافته است. ویژگی مهم دیگر تفسیر روض الجنان، تأثیر و برکنارنبودن مولفه ها و شاخصه ها و عناصر فکری، فرهنگی، مذهبی و ادبی روزگار آن است. عصر ابوالفتوح و محیط زندگی او، نوع مخاطبان عام و خاص وی، ادبیات دینی و فرهنگی و مناسبات و مقتضیات مرسوم آن عصر، وی را بر آن داشت که دست به کار تدوین چنین تفسیری بزند. از جلوه های مهم توجه به چنین مناسبات فرهنگی و مذهبی، انعکاس اندیشه های اهل سنت با نام هایی از قبیل مجبره، اشاعره و... در تفسیر ابوالفتوح رازی و کوشش وی برای مقابله با چنین اندیشه هایی در دفاع از کیان کلام شیعه است.

پژوهش حاضر به بررسی نقش آگاهی مربیان از روش های تربیتی در اسلام و میزان تحقق آنها در برنامه های درسی مراکز پیش دبستانی شهر یزد در سال تحصیلی1391-1392 می پردازد. در این پژوهش تعداد 112 نفر از مربیان زن مراکز پیش دبستانی شهر یزد مورد مطالعه قرار گرفتند، نتایج نشان داد بین متغیر آگاهی مربیان از روشهای تربیتی در اسلام با تحقق آنها در مراکز پیش دبستانی همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. هم-چنین بررسی رابطه بین ابعاد هفت گانه آگاهی مربیان از روشهای تربیتی در اسلام با میزان تحقق آنها نشان داد، بیشترین رابطه با بعد الگوی شایسته و کمترین رابطه با بعد تکریم شخصیت کودکان به دست آمد. ضرائب همبستگی در ابعاد تکریم شخصیت کودکان و روش عبرت آموزی معنی دار نمی باشد. اما در سایر ابعاد، "ایجاد فضای تربیتی مساعد، روش عقلانی، الگوی شایسته، روش روانشناسی و روش پرورش ایمان" معنی دار می باشند. در بررسی نقش آگاهی مربیان از روشهای تربیتی اسلامی بر میزان تحقق این روشها نتایج نشان داد بعد روش فضای تربیتی مساعد و بعد روش پرورش عقلانی پیش بینی کننده میزان تحقق آن در سطح پنج صدم در کل گروه مورد پژوهش است. بعد روش تکریم شخصیت کودک و بعد روش عبرت آموزی پیش بینی کننده میزان تحقق آن در کل گروه مورد پژوهش نمی باشد. بعد روش الگوی شایسته، بعد روش روانشناسی و بعد روش پرورش ایمان پیش بینی کننده میزان تحقق روشهای تربیتی اسلامی در سطح یک هزارم در کل گروه مورد پژوهش می باشند. با توجه به نتایج توجه هر چه بیشتر به آگاه سازی مربیان از روشهای تربیتی اسلامی ضروری و اهمیت آن بیش از پیش آشکار می گردد و می بایست به طراحی و ارائه مدل و الگوی تربیتی اسلامی مناسب و قابل اجرا توسط مربیان در مراکز پیش دبستانی پرداخت.

قرآن حقیقتی آسمانی و آخرین رهنمون پروردگار برای دستیابی به سعادت، در دو جهان می باشد. هدایت فراگیر الهی در قرآن تجلی یافته که فهم و التزام به آن صلاح و رستگاری انسان را تضمین خواهد کرد. با این وجود سوگمندانه باید گفت این دستاویز محکم الهی به سبب علل و عواملی آنچنان که شایسته و بایسته است محور زندگی مسلمانان قرار نگرفته است. رهاورد این پژوهش بررسی این علل و عوامل است که در نتیجه ی آن، این حقایق آشکار می گردد که چگونه اختلاف فرهنگی مسلمانان عصر نزول با دیگر مسلمانان، انحراف در مسأله ی جانشینی پیامبر اکرم(ص) و ظهور حکومت های به ظاهر اسلامی و سوء استفاده از مقدسات، رواج اسرائیلیات و خرافی جلوه کردن چهره ی قرآن، نگاشتن تفاسیر ناخوشایند و دور از واقعیت بر قرآن، گسترش اندیشه های انتقادی از سوی مخالفان اسلام و بهره گیری از فناوری روز برای القای شک و شبهه بر اذهان ملل مختلف به ویژه ملت اسلام، سبب گشته است تا قرآن از جایگاه شایسته و بایسته اش دور بماند و نقشش در زندگی و سعادت فردی و اجتماعی مسلمانان کم رنگ گردد. روش انجام این تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا، پس از مراجعه به منابع و مصادر مناسب و بهره مندی از کتابخانه های متعدد می باشد.

با آن که قرآن سیمای خود را در آین? دیده و دل بشریت، تصویر یک منادی وحدت و پیوند بخش جامع? انسانی فرا می نماید، حاشیه هایی پر چون و چرا از پارینه ترین روزگار از سوی مسلمانان، سای? سختْ سنگین خود را بر این کتاب آسمانی افکنده که یکی از آن ها، فراوانی و گوناگونی قرائات و اختلاف آن ها است. این پدید? ناخجسته در درازنای تاریخ، مباحثی تلخ و تند را در پی آورد و به گسستگی و درگیری مسلمانان انجامید؛ گسستگی ای که با پیوستگی و توحید کلمه ای که قرآن و اسلام به ارمغان آوردند، باورناپذیر و نابرتافتنی می نماید؛ اما آنچه پژوهشگر را بیش از باورناپذیری اختلاف قرائات و نیز وفور قاریان، در شگفت می کند، پادرمیانی ظاهری و دور از انتظار روایات برخی از پیشوایان شیعه (ع) - به ویژه شش پیشوای نخست - لابه لای روایات قرائی است که چه با روح حاکم بر قرآن و چه با رویکرد ائمه (ع) همخوانی ندارد. ولی نگاهی ژرف تر به جلو? وحدت آفرین قرآن در معرفی هایی که خود از خود و ائمه (ع) از آن دارند و نیز واکاوی رویکرد پیوندبخش ائمه (ع) در راستای کارکرد مکملی آنان در کنار قرآن، پذیرش قرائات اهل بیت (ع) را با دشواری رو به رو می کند؛ چنان که ضرورت سنجش حدیث با قرآن و برهان عقل، کاوشی در رویکرد برخی قرآن پژوهان به روایات اهل سنت، جستاری استوار در شیو? نام و کنیه گزینی تازیان و سرانجام، نقش حکومت ها در دامن زدن به ناسازواری های علمی، این دسته از روایات را ناپذیرفتنی تر می سازد. ژرفساخت بنیادینِ آنچه فرارو دارید، گزارش چند و چون این روایات در برخی قرائتنامه های شیعه و سنی و نیز بررسی انداز? درستی یا سستی آن ها بر اساس سنجه های عقلی و نقلی و با پرتو افکنی به گوشه ای از تاریخ پر فراز و نشیب فرود آمدن و گردآوری قرآن و فرهنگ زیست تازیان است.

تحقیق حاضر با عنوان بررسی تحلیلی و تطبیقی آیات و سور مکی و مدنی از زاویه مباحث ادبی با محوریت مجمع البیان است. درنگ در این دست مباحث تفسیری این کتاب بیانگر آن است که به رغم شیوایی و رسایی سرتاپای قرآن کریم، رنگ های متنوع ظرایف و دقایق ادبی در آیات و سور مکی، چشمگیرتر و نمایان تر است و از قضا مفسر نامبرده حجم بیشتر مباحث ادبی تفسیر خود (مباحث لغوی و قرایی و اعرابی) را ویژه تفسیر آیات و سور مکی قرار داده است. بررسی چرایی این ویژگی در بخش بزرگی از حجم قرآن کریم، رویکرد محقق در این پایان نامه است.

چکیده حرکت دروغ پردازی در حدیث،از زمان رسول خدا(ص) به صورت کم رنگ آغاز شد و پس از حیات ایشان به ویژه در روزگار امویان با انگیزه های مختلف اعم از سیاسی،فرهنگی-دینی،مالی،تعصبات قومی و مصالح شخصی گسترش یافت.از دیرباز محققانی در مقام شناسایی احادیث موضوع برآمده و معیارهایی برای تشخیص آن ارائه کردند. در روزگار معاصر و با توجه به تحقیقات مستشرقان در حوزه حدیث،در بسیاری از موارد خواسته یا ناخواسته شبهاتی در زمینه قرآن و حدیث وارد شد و واکنشهایی را در میان عالمان مسلمان برانگیخت. نگارنده در مقام بررسی این شبهات و تحلیل واکنشهای پژوهشگران مسلمان برآمد که دستاوردهای این پژوهش در محورهای زیر دسته بندی می گردد. نخست این که گروهی از مسلمانان در دفاع از حدیث در پاسخ به شبهات خاورشناسان برآمدند. گروهی دیگر بر این باورند که عدالت صحابه و صحت روایات جوامع حدیثی ششگانه با مشکل جدی روبروست و نیازمند نقد و بررسی می باشد. گروه سوم که موسوم به قرآنیون هستند با توجه به مبانی خود،به نفی یکسره حدیث پرداختند. این نگرشهای جدید نسبت به حدیث،موجب پدید آمدن جریانها و آثاری شد که در مجموع می توان آنها را جریانها و آثار تجدیدنظرطلبانه نامید. در جامعه علمی و فرهنگی شیعه نیز نشانه هایی از تجدیدنظرطلبی بروز کرده و افرادی از اهل علم ،به نقد و تحلیل و پیرایش میراث حدیثی پرداخته و آثاری پدید آورده اند.دیدگاه ها و آرای اینان که برخی روشمند و برخی یکسونگرانه و دست کم نابهنجار در مبانی و روش است،در مراکز علمی و تحقیقی،با نقدها و اظهارنظرهای مختلف مواجه شده است. کلمات کلیدی:حدیث،وضع حدیث،خاورشناسان،تجدید نظر طلبان،قرآنیون

پس از مطالعه کتب رجالی شیعه و سنی، به معضل و مشکلی در کتب رجالی شیعه برخورد می کنیم که آثار رجالی اهل سنت با وجود گستردگی تألیفات شان، از چنین مشکلی به دور مانده اند. این پدیده که مشتر کات نام دارد، وجود راویانی دارای اسامی مشترک را نشان می دهد که گاه میان ثقه و غیر ثقه مشترک هستند و این اشتراک، ضعف در اسناد حدیث و به دنبال آن طرد حدیث را در بردارد. رویارویی با این پدیده این پرسش را ایجاد می کند که چه علل و عواملی سبب مصونیت آثار رجالی پیروان مکتب خلفا از این پدیده گشته، اما مکتب تشیع پس از گذشت قرن ها هم چنان با این پدیده دست به گریبان است و این پدیده را به مشکلی، نیازمند تحقیق و بررسی بسیار و حتی گاه لا ینحل، مبدل کرده است. عمده این علل و عوامل عبارتند از: 1ـ سند محور بودن اهل سنت و متن محور بودن شیعه، اهتمام اهل سنت، به اسناد احادیث و بی توجهی شیعه به مسئله اسناد و راویان را در پی داشت. 2ـ غلبه فرهنگ شفاهی و نقل سینه به سینه و در نتیجه توجه به راوی و نام او در اهل سنت و کتابت احادیث و دوری از فرهنگ شفاهی و احساس عدم نیاز به بررسی های رجالی در شیعه. 3ـ فقدان پیامبر (ص) و دوری از خاندان ایشان در اهل سنت، منجر به گرایش به رجال و بررسی های سندی برای کسب صحت احادیث شد، در حالی که شیعه به سبب پذیرش امامت ائمه (ع) و بهره مندی از حضور ایشان به مدت چهار قرن، خود را از بررسی سندی بی نیاز می-دانست. 4ـ هم سویی اهل سنت با حکومت و برخورداری از آزادی های سیاسی و اجتماعی و دشمنی حکومت های اموی و عباسی با شیعه و سلب آزادی های سیاسی و اجتماعی آنان، فضا را برای اهل سنت آماده ساخت تا به بررسی های رجالی بپردازند و شیعیان را مجبور ساخت که برای حفظ جان راویان خود، از عنصر تقیه استفاه کنند. 5ـ توجه یک بار? رجالیان متأخر شیعه به اسناد احادیث و بررسی سندی برای کسب صحت احادیث، پس از قرن ها متن محوری.

پایان نامه پیش رو ، جستاری است پیرامون احادیث مشترک دو فرقه شیعه و اهل سنت . در این پژوهش ضمن مقایسه احادیث - که جنبه ای از جوانب نزدیکی فرق اسلامی را نشان می دهد – تلاش شده تا در جهت تقریب مذاهب دیدگاه جدیدی ارائه شود . نگارنده بر این اعتقاد است که مساله تقریب هنوز تکیه بر یکسری شعارها و قالب های احساسی دارد و از این رو نیازمد بررسی محققانه است . همین مساله انگیزه پرداختن به این موضوع را فراهم آورد . در این پایان نامه با بررسی تطبیقی احادیث نشان داده ایم ، اتحاد و تقریب میان مسلمانان امری منطقی ، معقول ، واقعی و پژوهانه است و آموزه های دو مذهب عمده جهان اسلام حقیقتا به هم نزدیک اند

عایشه دختر ابوبکر وهمسر پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله) واز چهره های سرشناس ویکی از راویان مشهور در عرصه ی چندین علم است که نامش در میان سلسله سند شماری از روایات به وفور یافت می شود .ایشان از زنان مورد محبوب و مورد علاقه ی رسول خدا (صلی الله علیه و اله) بوده ،گرچه او مدت هشت یا نه سال بیشتر با آن بزرگوار زندگی نکرد ، ولی در این مدت کوتاه، توانست احادیث زیادی ازپیامبر (صلی الله علیه و اله) برای مردم بازگو کند .او زنی باهوش و سخنور وسخاوتمند وپاکدامن بوده که به پاکدامنی این بانو در سوره ی مبارکه ی نور اشاره شده است .شخصیت علمی عایشه زبانزد خاص وعام بوده است به همین دلیل در این رساله به نقش آفرینی های وی در دو مرحله ی اساسی پرداخته ایم:ابتدا نقش وی در علوم مختلف قرآنی از قبیل قرائت ،تفسیر أثری،شان نزول ،جمع وتدوین قرآن وآیات الاحکام بیان شده است.در مرحله ی دوم به کارکرد حدیثی پررنگ وی در میان صحابیان وبانوان هم عصرش مورد بررسی قرار گرفته است،ما در این زمینه مقایسه ای میان تعداد احادیث عایشه وسایر راویان زن ومرد انجام دادیم وبا به دست آوردن آماری تقریبی تعداد احادیثش ، توانستیم ثابت کنیم که عایشه در نقل احادیث پیامبر (صلی الله علیه و اله) سر آمد سایر راویان بوده است .پس از بررسی دیدگاه های شیعه واهل سنّت در مورد عایشه در یافتیم که اهل تشیع شخصیت این بانوی بزرگوار را زیر سوال برده اند وبالعکس اهل سنّت به ایشان ارج وقرب زیادی داده اند و در مورد شخصیت وی بزرگ نمایی کرده اند، در فصل سوم عواملی که در برجستگی وجلوه دادن شخصیت وی واحادیثش موثر بوده ، را مورد واکاوی قرار داده ،سپس در فصل پایانی این عوامل را مورد نقد و تحلیل قرار داده تا با نگاه عالمانه تری او را در جایگاه معتدل ،حقیقی و واقع بینانه اش قرار دهیم .

هدف از دنبال کردن مباحث این پایان نامه ، آشکار کردن یکی از برکات وجودی امامان معصوم شیعه (ع) -در قالب اثبات حدیث شیعه و برکناری آن از یکی از اسباب ضعف حدیث-و نیز تاکید بر دقت بیشتر هنگام استناد به حدیث اهل سنت - و در نتیجه -تسهیل روند اجتهاد است.دراین پایان نامه ، تلاش شده است که پس از تعریف تدلیس ، انواع و حکم آن ، گردآوری نام مدلسان و نشان دادن نمونه های حدیث های مدلسی که در نخستین جلد هر یک از صحاح ششگانه درج شده است ، علل و زمینه های راهیابی تدلیس به این کتابها و سپس ، علل و زمینه های برکناری کتب چهارگانه شیعه را از نارسایی یاد شده مورد بررسی قرار می گیرد.