چکیده این پژوهش با عنوان بررسی معناشناختی ذنب در قرآن کریم با دوازده لفظ متقارب المعنی به انجام رسید. هر واژه بعد از بررسی های لغوی تفسیری مورد تأمل قرار گرفت و ویژگی های خاص ومشترک آن ها استخراج گردید.که ویژگی های هر لفظ به این شرح می باشد : در واژه ی إثم ، کندی و تأخیر. جرم ، قطع رابطه ی با خدا وند. جناح ، میل و انحراف از حق و در حرج ، ویژگی ضیق و تنگی. حوب نیز منع و راندن از گناه. درحنث ، مفهوم عهد شکستن. خطیئه ، عدول از حق و صواب . ذنب ، از جهت عاقبت وپیامد وخیم و بد.سوء ، رنج و ناراحتی های دنیوی و اخروی. عصیان ، سر پیچی و نافرمانی از امر الهی. در عنت، معنای مشقت و سختی. لفظ (وزر) را در استعمال حمل بارهای سنگین مادی و معنوی مشاهده می کنیم . بررسی این الفاظ ، ما را به فصاحت و بلاغت و اسلوب خاص نظم معانی و الفاظ در قرآن رهنمون می کند. این الفاظ قریب المعنی در عین تشابهاتی که با یکدیگردارند ،هریک در جایگاه خاص خود قرار گرفته اند و امکان جایگزینی آن ها با دیگر الفاظ وجود ندارد .

دین مبین اسلام، به عنوان آخرین شریعت، نقشه کامل و برنامه جامع حیات انسانی است. ابلاغ آموزه های این دین توسط قرآن، پیامبر و امامان، به گونه ای بوده است که برخلاف شیوه متعارف قانون گزاران، معارف دین را مجموعه ای از متون و گزاره های پراکنده تشکیل داده است. این در حالی است که ائمه علیهم السلام بدان سبب که خود نوری واحدند و علمشان از یک منبع سرچشمه گرفته و کلامشان تبیین گر یک شریعت است، تمام احادیثشان روی به یک سوی ونگاه به یک هدف دارد. انسجام و هماهنگی درونی گزاره های حدیثی از یک سو و پراکندگی و گسیختگی ظاهری متون روایی از سویی دیگر سبب می شود که برای دست یابی به یک نظریه در فرهنگ دینی، گردآوری تمام احادیث وآموزه های پیرامون آن موضوع ضروری گردد. نباید تنها با تمرکز برگروهی از روایات، نظریه ای را به شارع مقدس نسبت داد و حجیت آن را قطعی دانست. بسیاری از خطاها و کاستی های معرفتی بدین سبب پدید آمده اند که از فحص تام در متون نقلی بی بهره بوده اند. خانواده حدیث به عنوان مجموعه احادیث هم محور مهم ترین نقش را در جلوگیری از این آفات معرفتی بر عهده دارد. این پژوهش با تکیه بر مبانی روایی تشکیل خانواده حدیث، به تبیین جایگاه خانواده حدیث در فهم احادیث می پردازد. در این راستا تلاش شده است تا در گام اول، شیوه ای کاربردی برای تشکیل خانواده حدیث ارائه گردد. اساس سیر این شیوه مبتنی برگردآوری تمام احادیث پیرامون یک موضوع و چینش دقیق و منطقی این روایات به همراه کشف روابط میان احادیث و در نهایت سنجش آن هاست. در گام دوم به فواید خانواده حدیث در قالب دست یابی به قرائن و کشف مراد واقعی حدیث پرداخته می شود و روشن می گردد که تشکیل خانواده حدیث این امکان را به وجود می آورد تا احادیث که در اصل ارائه گر یک تصویر بوده اند و به تناسب شرایط ازهم پراکنده شده اند، باردیگر کنارهم قرار گیرند و گویای سیمای واقعی نظر دین در هر حوزه گردند. در آخرین گام کوشش شده است که با ذکر نمونه هایی عینی، کارکردها و ثمرات این روش، در دو سطح کشف مراد واقعی حدیث و دست یابی به لایه های عمیق ترمعنایی در احادیث، به صورتی ملموس نمایش داده شود.

اهل بیت: به عنوان جامع علوم انبیاء، در پاره ای از روایات خویش به بیان بخش هایی از کتب انبیاء سلف پرداخته و در احتجاجاتشان با اهل کتاب، به کتب آنان استناداتی داشته اند. پژوهش پیش رو به دنبال تشکیل مجموعه ای از منقولات ائمه: از تورات و انجیل و تطبیق آن با عهدین کنونی است. این پژوهش در گام نخست روشن می کند که تورات و انجیل اصیل، نزد ائمه: موجود بوده و با آنچه نزد اهل کتاب بوده تفاوت داشته است؛ اگر چه در برخی از احتجاجات خویش درباره کتب آنان نیز اظهار نظر کرده اند که از نتایج این استنادات، روشن شدن ابهاماتی از تاریخ انجیل کنونی است. در بخش بعد، میزان قابل توجهی از منقولات ائمه: از تورات، در مجموعه ای گردآمده و براساس روایات، تورات به عنوان کتابی مشتمل بر احکام، اوامر ، نواهی، پندها و عبرت ها معرفی می شود . مصادیق تعالیم تورات در موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی، قصص و تعالیم مرتبط با سور قرآن قرارگرفته که آموزه های اعتقادی، بیشترین سهم را در این مجموعه داراست. در گام بعدی مجموعه ی تعالیم انجیل در روایات فراهم آمده وبر مبنای احادیث، انجیل به عنوان کتابی مشتمل بر مواعظ معرفی می شود. این روایات در دو بخش مواعظ و بشارات جای گرفته است و بیشترین سهم از آنِ مواعظ می باشد. از تطبیق کلیه این منقولات با عهدین کنونی روشن می گردد که اناجیل اربعه و تورات کنونی در زمان ائمه: با همین ساختار اما با جزئیاتی بیشتر، کتب اهل کتاب بوده است وبرخی از مطالب آن توسط ائمه: تأیید شده است و اثری از انجیل برنابا – یکی از اناجیل مورد توجه مسلمانان- در روایات نیست.

چکیده روش علامه طباطبائی در تفسیر آیات الهی، همان روش تفسیری اهل بیت یعنی روش قران به قرآن است. یکی از جلوه های آن در سیره تفسیری علامه، تعیین برخی آیات که شماره آن به 30 آیه می رسد، به عنوان غرر است که از جمله مبانی علامه در تعیین آن، وحدت و انسجام حاکم بر سوره هاست. در این پژوهش این آیات شناسایی شده از منظر علامه، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نوع پژوهش کتابخانه ای است و محور آن تفسیر المیزان. جهت تکمیل یافته ها در این زمینه جست و جوی وسیعی در کتب تفسیری، حدیثی و قرآنی شیعه و سنی انجام شده است. مطابق یافته ها غرر آیاتی هستند که در تبیین معارف اساسی قرآن، به ویژه توحید، جامعیت و بلاغت خاصی دارند، نسبت به اهداف و اغراض اصلی سوره، در جایگاه ویژه ای قرار دارند که از رهگذر تعمق و ژرف اندیشی در آنها معانی عمیقی به دست می آید که با کشف آن، برخی مباحث قرآنی مانند قضا و قدر، علم غیب، روح و برخی احادیث از جمله احادیثی که ایهام جبر دارند، قابل توجیه است. با تحلیل جامع آیات غرر از طریق دریافت ویژگی های مشترک آن، خط سیر معارف اساسی قرآن به دست می آید که نمادی از وحدت و هماهنگی کلام الهی است. علامه و برخی شاگردان ایشان در آثار علمی خود در همین زمینه از آیات غرر بهره جسته اند. برخی تفاسیر متأخر، متأثر از این رویکرد، آیاتی را موافق و یا متفاوت با مبانی علامه غرر نامیده اند.

علامه مجلسی از محدثان قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری، با گردآوری هدفمند روایات، در بحارالانوار، بخشی از مشکلات روایات را حل کرده است. علاوه بر آن برخلاف قول مشهور، شیوه او، نقد و ارزیابی روایات هم بوده و با بهره گیری از آیات قرآن و قرار دادن روایات و براهین عقلی و روش های علمی به نقد و تحلیل متون احادیث در کنار ارزیابی اسنادی مصادر و منابع پرداخته است. تلاش وافر مجلسی در حفظ حرمت این میراث گرانقدر، شامل روایات داستانی نیز شده و او درباره استوارسازی احادیث معتبر ـ حتی در این حوزه که کمتر به آن توجه شده ـ نیز گام های بلند و استواری برداشته است. این محدّث محقق با گردآوری روایات داستانی در ابواب قصص انبیاء به فقه الحدیث آنها نیز پرداخته و علاوه بر تبیین دیدگاه های شیعه، بی گمان در چگونگی تقابل با احادیث ضعیف و اسرائیلیات و شناخت آنها کمک شایانی کرده است. اسرائیلیاتِ راه یافته در روایات داستانی، سبب شده تا گروهی با دستاویز قرار دادن این مجعولات و حتی بزرگ نمایی برخی از موارد، دین الهی را هدف قرار دهند لذا علامه مجلسی در بحارالانوار، بی اعتباری این گونه روایات را به خوبی نشان داده است. نباید بحارالانوار را مشحون از روایات ضعیف معرفی کرد و آن را فقط جامع روایات دانست، بلکه با مطرح شدن این روایات، علامه علاوه بر معرفی ژرفای دیدگاه شیعه به پاسخگویی مخالفان پرداخته و در تطبیق روایات معتبر و ضعیف یا روایات اهل سنت و شیعه و تبیین اسرائیلیات بسیاری از شبهات را پاسخ داده است. کلیدواژه: مجلسی، بحارالانوار، قصص انبیاء، فقه الحدیث، اسرائیلیات

چکیده احادیث وارد شده از امام صادق(ع) دارای فضای صدور(ورود) هستند ، که این ویژگی سبب می شود تا بتوان احادیث صادر(وارد) شده از ایشان را در بستری از ویژگی های زمانی و مکانی مورد بررسی قرار داد و به نوعی می توان با آگاهی از فضای حاکم بر جملات ، مفهوم آنها را بهتر درک نمود. کاربرد چنین ویژگی این است که در مواجهه با عبارات به ظاهر متناقض و نا مفهوم در بعضی روایات تنها با آگاهی از فضای صدور (ورود)حدیث این تناقض و ابهام بر طرف می گردد. از آنجا که دوران امامت امام صادق (ع) با پیدایش و رشد نحله ها و افکار اعتقادی مختلف همراه بوده است ، لذا نگارنده در صدد بررسی فضای صدور(ورود) احادیث عقیدتی امام صادق (ع) است. که با بررسی چنین فضایی به این مسأله دست یافته است که برخی ویژگی های اعتقادی در عصر امام صادق (ع) نمود بیشتری داشته که حاکی از وجود اختلافات بسیار در این زمینه ، بین افکار مختلف بوده است. از جمله ی این ویژگی ها بحث و تبادل نظر در باب مسائل اعتقادی نظیر:توحید، امامت،معاد، تقیه و انحرافات فرق می باشد. در بین روایات اعتقادی ،بیشترین روایات در باب مسأله ی امامت است و پس از آن به ترتیب روایات توحید ، معاد و تقیه قرار می گیرد و روایات در مورد فرق انحرافی نیز به صورت پراکنده وجود دارد. درباره ی موضوع «نبوت» و «عدل» که در زمره ی اصول اعتقادی ما محسوب می شوند چالش زیادی وجود ندارد به عبارت دیگر چندان مورد اختلاف و کشمکش میان گروه های اعتقادی عصر امام صادق(ع)نبوده است لذا ما از آوردن آنها صرف نظر نمودیم. کلمات کلیدی: توحید – امامت-معاد- تقیه- فرقه–فضای اعتقادی –اسباب صدور?

پژوهش حاضر با عنوان "نقد وبررسی حیات حضرت مریم و عیسیlدر بحارالانوار" با هدف استخراج ملاک و معیارهای علامه مجلسی در نقل قصص مربوط به آنان نگارش یافته است. هدف عمده این بوده است که با بررسی متن بحار در این بخش ها، و نیز با تأمل بر سایر آثار علامه مجلسی معیارهای ایشان در نقل داستان آن دو بزرگوار استخراج شود. گروه بسیاری از محققان معتقدند علامه در انتخاب روایات معتبر و بازشناسی آنها از احادیث ضعیف تلاشی نداشته و هر غث و سمینی را در بحارالانوار کنار هم گردآورده و به صحت و سقم محتوایی و درستی یا نادرستی نسبت آنها به معصومین توجهی نداشته است؛ حال آن که بر اساس تامل صورت گرفته در "بیان"ها و توضیحات علامه ذیل روایات این بخش های بحار، می توان به تطابق نداشتن پندار عمومی با واقعیت درباره چگونگی مواجهه مولف بحارالانوار با روایات پی برد. باید گفت علامه مجلسی، هم در مقام انتخاب و گزینش اخبار و هم در مقام تبیین محتوای آنها، بر طبق مبانی و اصول کلی و روش های خاص خود عمل کرده است؛ درواقع انتخاب روایات کاملا گزینشی بوده و علامه معیار ها و ملاک های خود را در جای جای بحارالانوار ارائه داده اند. از جمله این ملاک ها (که از بررسی بخش های مربوط به قصص این حضرات به دست آمده) این است که ایشان روایتی را مورد پذیرش قرار می دهند که موافق با ظاهر آیات قرآن کریم باشد، علامه همچنین برای رفع تناقض روایت با ظاهر آیه به ارائه توضیح و تفسیر ذیل خبر می پردازند. ملاک دیگر ایشان در تأیید روایت، کثرت بیان قول مورد نظر و انطباق آن با روایات متعدد و اخبار زیادی است که راجع به آن نقل شده است؛ در برخی موارد اگر چنین موضوعی، در ظاهر با مقبولات عقلی متعارض باشد، با شرح و توضیح به رفع تعارض می پردازد. علامه همواره سعی در جمع میان اقوال مختلف ذیل حدیث داشته و با جمع بندی به یک قول واحد اشاره می کنند. توجه به تقیه و ارائه دلایل مختلف برای حمل حدیث بر تقیه، پذیرش روایت به شرط موافقت با منقولات دیگر روایات معتبر و صحیح، بهره گیری از نظرات لغویان در مباحث لغوی متناسب با سیاق روایت، و توجه به اسرائیلیات و راویان آن ها و اظهار نظر صریح و قاطع در بطلان ایشان از دیگر معیارهای علامه مجلسی می باشد.

چکیده این پژوهش به نقد و بررسی مرجعیت اهل کتاب در بین صحابه پرداخته است. وجود پژوهش های بسیار در حیطه ی منقولات اهل کتاب و در عین حال نبود مجموعه ای جمع آوری شده در زمینه محتوای سوالات پرسیده شده از اهل کتاب، انگیزه ی انجام این پژوهش را فراهم آورد.