پژوهش های مبتنی بر مقایسه زبان های گونه گون، تأثیر به سزایی در کشف حلقه های ارتباطی زبان ها، و رشد فکری و فرهنگی گویشوران آن دارد، بر این اساس، پژوهش حاضر با اتخاذ روش تحلیلی تقابلی به بررسی و مقایسه شش معنی از مهم ترین معانی مشترک میان حروف جر عربی و حروف اضافه فارسی می پردازد، تا بدین وسیله نحوه به کارگیری این حروف و دلالت معنایی آن آشکار شود، و در پی آن وجوه افتراق، اشتراک و اثر پذیری دو زبان در معانی کاربردی حروف جر و اضافه، تعیین گردد. بی شک این تحقیق گامی موثر در شناخت بهتر حروف و قواعد دستوری آن به شمار می رود. علاوه بر این در تسهیل آموزش و فراگیری زبان دوم و نیز تصحیح ترجمه متون دو زبان عربی و فارسی در حوزه حروف اضافه تأثیر چشمگیری خواهد داشت. در فصول اصلی این رساله، نخست به تعریف اجمالی یکی از معانی حرفی پرداخته می شود، سپس با بررسی مطالعات پیشینیان در باره حروف جر و اضافه، و بهره گیری از نمونه های ارائه شده از سوی دستورپژوهان و فرهنگ نویسان، ادات اصلی در بیان آن معنی تعیین شده، ویژگی های دستوری آن ذکر می گردد. آن گاه بر اساس نظر دستورپژوهان دو زبان، حروف جر و حروف اضافه ای که علاوه بر ادات اصلی، نمایانگر معنی مذکور است و از ادات اصلی نیابت می کند، معرفی می شود، ضمن آن که دلالت معنایی این حروف و صحت نیابت آن مورد بررسی قرار می گیرد. مهمترین دستاوردهای پژوهش حاضر بیانگر آن است که حروف جر و اضافه همیشه در بیان یک معنی خاص رابطه یک به یک ندارند، به گونه ای که گاه یک حرف در یک زبان با دو حرف از زبان دیگر و یا حتی با رکن دستوری متفاوتی برابریابی می شود. ارزش و اهمیت این مطلب در ترجمه متون عربی و فارسی نمود می یابد. علاوه بر این برخی از معانی حرفی با بیش از یک حرف جر و اضافه بیان می شود. بررسی و شناخت این حروف نیز در ترجمه حائز اهمیت است.

نقد ترجمه یکی از زمینه های مهم با ارزش مطالعات ترجمه است، مخصوصا آنگاه که با آسیب شناسی همراه باشد. پژوهش حاضر به بررسی و نقد ترجمه های شعر معاصر فارسی به زبان عربی با تکیه بر آثار محمد منصور و محمد عبدالمنعم - دو مترجم عرب زبان- می پردازد. شعر معاصر فارسی بر خلاف شعر کهن، بسیار کمتر در بین عربی زبانان شناخته شده است، زیرا آثاری که تا کنون در این زمینه منتشر شده، کم شمار است. مسلم است که آثار ترجمه شده از شعر معاصر فارسی به زبان عربی که گام های نخستین را بر می دارد، نیازمند نقادی راهگشا برای تعالی و پیشرفت است و در این راه لازم است که صاحب نظران فارسی زبان به یاری برادران عرب خود بشتابند. نخستین هدف این پژوهش استخراج نادرستی ها و خطاهای موجود در ترجمه های دو مترجم یاد شده و گونه شناسی آن خواهد بود؛ این امر راه را برای تحلیل و بررسی خطاها و دستیابی به دیدگاهی آسیب شناسانه از این آثار مهیا می سازد. عمده ترین یافته های این پژوهش که با روش تحلیلی و استناد به متون دو زبانه انجام شده است، نشان دهنده این امر است که خطاهای ترجمه ها را می توان در چهار دسته خطاهای واژگانی، نحوی و ساختاری، بلاغی و زیباشناسی، و فرهنگی تقسیم کرد، سهم خطاهای واژگانی از موارد دیگر بیشتر و تأثیر آن در روند ترجمه بالاتر بوده است به طوری که بیش از یک سوم کل خطاها را تشکیل می دهد. نمونه گیری از آثار دو مترجم نشان می دهد که بیشترین مشکلات مترجمان عربی زبان در ترجمه شعر معاصر فارسی متأثر از مشابهت ها ی لفظی و معنایی میان واژگان فارسی

چکیده دراین پایان نامه به گردآوری بیش از هفتصد (700) واژه تخصصی وکاربردی در حوزه آموزش عالی کشورهای عربی و برابریابی آن ها به فارسی با هدف تدوین واژه نامه دو زبانه اصطلاحات آموزش عالی پرداخته شده است. به این منظور ابتدا اصطلاحات آموزش عالی کشورهای عربی از کتاب های راهنمای دانشگاه های معتبر و پایگاه های اینترنتی دانشگاه ها گردآوری شده و سپس با توجه به اصطلاحات رایج نظام آموزش عالی ایران در منابع معتبرکه بیشتر آیین نامه راهنمای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و نیز سایت دانشگاه هاست، برابریابی گردیده است. نیز به جهت تقریب اصطلاحات برابریابی شده و معانی آن ها به ذهن خواننده، هر اصطلاح در جمله ای نمونه به همراه ترجمه فارسی آن ارائه شده است. برابریابی پاره ای از اصطلاحات عربی این حوزه که دارای اشتراک لفظ و یا ترادف معنایی اند و یا اصطلاحاتی که در یکی از دو زبان مبدأ یا مقصد، کاربرد ندارد و نیز آن دسته ازاصطلاحات آموزش عالی ایران که با وجود داشتن مصداق ـ به دلیل ضعف واژه گزینی و اصطلاح سازی ـ برابری رایج ندارند، از دشواری های برابریابی اصطلاحات در این حوزه است. از جمله نتایج به دست آمده از این پژوهش عملکرد موفق و نیز دقت نظر عربی زبانان در واژه گزینی و اصطلاح سازی در حوزه آموزش عالی است، به گونه ای که اصطلاحات معرّب این حوزه بسیار محدود و انگشت شمار و اغلب مصادیق موجود در این حوزه دارای واژگانی مستقل و گویا است. لازم به ذکر است که پایان نامه حاضر در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول شامل کلیات تحقیق، فصل دوم دشواری های برابریابی اصطلاحات از عربی به فارسی، فصل سوم اصطلاحات عربی برابریابی شده و نیز جملات عربی و ترجمه آن ها به فارسی است. کلید واژه ها: فرهنگ،اصطلاحات،آموزش عالی،زبان عربی،زبان فارسی.

زمخشری، از دانشمندان بزرگ علم تفسیر، نحو، بلاغت و ادبیات است و تفسیر کشاف او بی نظیر و لبریز از گوهرهای ادب و بلاغت و به ویژه إعراب است، به طوری که مفسرین و اهل اعراب و خدمتگزاران قرآن را به خود می خواند و جذب می کند تا در دریای عمیقش فرو رفته، گوهرها شکار کنند. تفسیر کشاف زمخشری نقش مهمی در روشن نمودن معانی و مفاهیـم قرآن کریـم دارد و این روشنگری، به کمک آرای نحوی او است که در این تفسیر وجود دارد و زمخشری آن را در لابلای تفسیر معنوی و بلاغی آیات آورده است و برای این آرا عنوان و جایگاه خاصی قرار نداده است. بنا بر این استخراج این وجوه از تفسیر کشاف ـ به شرط استمرار تا پایان قرآن ـ مجموعه کاملی از اعراب قرآن کریـم که آرای زمخشری و دیگر نحویان را در بردارد، فراهم می آورد و باعث می شود محققان در امر اعراب قران کریم به راحتی از آرای نحـوی زمخشری در مورد اعـراب قرآن بـدون نـیاز بـه مراجعه بـه این تفسیر و صرف وقـت طـولانـی بـرای یافتن ایـن وجـوه مطلع می گردند و نیز استخراج این وجوه گاهی باعث کشف آرای جدید نحوی زمخشری است، آرایی که در کتابهای نحوی او موجود نیست. در این پایان نامه آرای زمخشری و دیگر نحویان از آیه 93 سوره توبه تا آیه 84 سوره هود مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از شاخه های فرهنگ عامیانه، ادب شفاهی است که بارزترین نمونه های آن را در امثال می یابیم. «مثل» از جمله فنون ادبی است که با ایجاز در لفظ و معنی، در طول زمان بدون هیچ گونه تغییر در ساختار آن از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. امثال بیانگر پختگی زبان و ریشه دار بودن خرد بشری است و آیینه روشنی است که فرهنگ و آداب و سنن هر ملّتی در آن تجلی پیدا می کند. بی شک هر ملّتی دارای امثال و حکم خاص خود است که با تفحص و تدقیق در آن ها می توان امثال و حکمی با مضامین مشترک و کاربردهای یکسان در ادبیات ملتی دیگر برای آن یافت. برخی از محققین و مثل شناسانی بوده اند که به این موضوع اهتمام ورزیده، در پی یافتن مترادفاتی برای امثال ملی خود، از میان مثل های سایر فرهنگ ها و ملیت های دیگر برآمده اند. از برجسته ترین محققانی که در ادب پارسی به این امر اهتمام ورزید و کمر همت بست، «علی اکبر دهخدا» است. وی با نگارش کتاب چهار جلدی امثال و حکم، علاوه بر گردآوری امثال ادب فارسی، برخی مثل ها و حکمت های ادب عربی را نیز در کتاب خود به کار برده است. از جمله این مثل ها، برخی بیت های شاعران بزرگ عرب و یا سخن سرایان تازی گوی ایرانی است. اما این بیت ها فاقد حرکت گذاری و بسیاری از آنها فاقد ترجمه به زبان فارسی است. علاوه بر این در بسیاری از موارد، به نام سراینده بیت نیز اشاره ای نشده است. در این پژوهش سعی بر آن بوده تا با استخراج بیت ها و تک بیت های عربی که در امثال و حکم ذکر شده، با مراجعه به منابع اصلی و دست اول، تا حد امکان، گویندگان و سرایندگان بیت های فاقد نام سراینده مشخص گردد. همچنین تمام بیت ها به زبان فارسی ترجمه و حرکت گذاری گشته است. و در نهایت به این نکته اساسی پرداخته شده که آیا بیت هایی که به عنوان مثل سائر آمده، به راستی جزئی از امثال سائره در زبان عربی است؟

چکیده از آن جایی که معلقات از آثار ارزشمند به جا مانده از دوران جاهلی بوده و در بلندای قله مضامین و صور خیال شعری ایستاده وگنجینه ای از واژگان و تعابیر آن دوره را در بر دارد، و بسیاری از ابیات آن به عنوان شاهد نحوی در کتاب های نحوی قدیم مورد استفاده علمای این علم بوده، از این رو همیشه در کانون توجه محققان و اندیشمندان بوده و در زمینه های مختلفی چون نقد ادبی، بلاغت، لغت، نحو و... مورد بررسی قرار گرفته اند. از این گذشته علمای بسیاری در طول تاریخ به شرح و توضیح ابیات آن همت گماشته اند. از سوی دیگر شناخت روش ها در هر علمی، امری بایسته به نظر می رسد و روش شناسی یک کتاب و تحلیل و نقد آن نیز از مهم ترین تحقیقات علمی به شمار می آید. از این رو پژوهش حاضر با رویکردی روشمند به بررسی شیوه شروح معلقات می پردازد تا میزان تشابه و اختلاف این شروح را به دست داده و با نظر به معیار و روش رایج شرح ادبی که چهار عنصر (معنی، عاطفه، خیال، اسلوب) را نصب العین خود قرار می دهد به بیان مزایا و معایب هر شرحی پرداخته، معیار هایی را جهت شرح نویسی بر متون ارائه دهد. جامعه آماری رساله، دربرگیرنده پنج کتاب از شروح قدیم معلقات است: 1ـ شرح المعلقات التسع منسوب به ابوعمرو شیبانی 2ـ شرح القصائد السبع الطوال الجاهلیات از ابن انباری 3ـ شرح القصائد المشهورات الموسومه بالمعلقات از نحاس 4ـ شرح المعلقات السبع از زوزنی 5 ـ شرح القصائد العشر از خطیب تبریزی. کلید واژه ها: ادبیات جاهلی، معلقات، روش شناسی، شروح.

ما ایرانیان به زبان عربی به عنوان زبانی بیگانه نمی نگریم، بلکه آن را زبان دین و فرهنگ اسلامی خود دانسته، بمنظور حفظ دین و فرهنگ اصیل و درخشانمان آن را فرا می گیریم؛ چرا که حفظ دین و فرهنگ بدون صیانت از زبانی که همچون ظرفی آن دو را در بر گرفته است، امکان پذیر نمی باشد. مقایسه میان قواعد این دو زبان، در امر یادگیری و آموزش آنها نقش بسزایی دارد؛ چرا که در شناخت هر چه بهتر ظرافت ها و ظرفیت های ادبی، و نگارش ترجمه ها و برگردان های هر چه بهتر و دقیقتر از گنجینه آثار علمی و ادبی آن دو، بسیار سودمند و کارگشا خواهد بود. این پایان نامه که پژوهشی است تحلیلی ـ مقابله ای در مبحث «حال» در زبان عربی و فارسی؛ با هدف کاوش در میراث نحوی این دو زبان، و به منظور بررسی، فهم و هضم این مبحث، و نیز کشف، اثبات و برشماری تفاوتها، وشباهتهای موجود در آنها، در سه فصل به نگارش در آمده است: در فصل نخست آن که با عنوان «گفتاری به جای پیش گفتار» نامیده شده است، به مباحثی همچون: بررسی معنای لغوی و اصطلاحی حال در زبان عربی، و آسیب شناسی تعاریف حال؛ و در فصل دوم به ذکر انواع حال، احکام و رابطه آن با ذو الحال؛ و در فصل سوم بمنظور بررسی حال در زبان فارسی، پس از ارائه تعریفی از قید و اشاره به اقسام آن، به تبیین و تشریح قید حالت و انواع و احکام آن پرداختیم. از جمله نتایج این پژوهش می توان به: شباهت نسبی در تعاریف، همسانی در بیشتر انواع حال و قید حالت، و وجود تفاوت های چندی اشاره کرد که تفصیل آن در خاتمه خواهد آمد.

الزیاده ظاهره لغویه تشمل الاسم والفعل والحرف. هذه الرساله فی الحروف المستزاده فی القرآن الکریم أغراضها وأسبابها. فالحروف الزائده فی کل من الرسم والتصریف والنحو لها معان مختلفه و أغراض منوعه. إن الحروف المستزاده الکتابیه زیدت فی القرآن الکریم لأسباب لغویه وتاریخیه ولیست لخطأ الکتاب أو لکون الرسم توقیفیاً وفی النحو زیدت لأغراض فضلاً عن التوکید والتقویه وفی التصریف زیدت لإلقاء معان أو لفوائد لفظیهفإن الزیاده لا تعنی أن الزائد تخلو عن الفوائد اللفظیه والمعنویه والجمله مسغنیه عنها.

چکیده: زبان و ادبیات فارسی و عربی از دیرباز ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر داشته و تأثیر و تأثّر در حوزه های مختلف زبانی و ادبی این دو فرهنگ دیده می شود. یکی از عرصه هایی که تاکنون چندان به آن پرداخته نشده است، موضوع بازتاب عرایس شعری عرب در شعر فارسی است. به لحاظ تأثیرات مذهبی و سیاسی، انعکاس داستان های عاشقانه عربی در شعر و ادب فارسی بیش از طرح داستان های عاشقانه فارسی در ادبیات عرب است. در این رساله کوشش شده است تا به بررسی بازتاب داستان عرایس و معاشیق شعر عرب در شعر فارسی ، تا پایان قرن ششم پرداخته شود و از این رهگذر میزان آشنایی شاعران این دوره با این داستان ها و چگونگی طرح آنها در شعر نشان داده شود.

چکیده این رساله با عنوان تفسیر روایی سوره های شمس، لیل، ضحی و انشراح بر پای? روایات اهل بیت (علیهم السلام) است. پژوهش و جستجو برای بازشناسی و دست یابی احادیث تفسیری، به اندازه اهمیتِ فهم حقیقت کلام الهی حایز اهمیت است. هدف از ارائ? این تحقیق دستیابی به صحیح ترین تفسیر سوره های مورد نظر با توجه به روایات معصومین، با هدف تأکید و اهمیّت بخشی به نقشی که روایات در فهم و تفسیر قرآن می توانند ایفا کنند است. روشی که در این تحقیق به کار رفته؛ گردآوری، تحلیل و تبیین مفاد روایات تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) برگرفته از تفسیرهای روایی شیعه، و روایات تفسیری منسوب به پیامبر اکرم و معصومین (علیهم السلام) از تفسیر "الدر المنثور" با هدف شناخت مفهوم و تفسیر آیات سوره های شمس، لیل، ضحی و انشراح است. هر روایتی که به گونه ای به تبیین مفاد آیات بینجامد، حتی اگر در آن هیچ اشاره ای به آیه نشده روایت تفسیری است. لذا در این تحقیق از روایاتی هم که در آن به آیه اشاره نشده ولی مرتبط با مضمون آیه است برای فهم بهتر آیه بهره گرفته ایم. تحقیق مذبور دارای دو دامن? قرآنی و روایی است که دامن? قرآنی آن طایفه های آیات در تفسیر المیزان، با انتخاب چهار سوره از قرآن است و دامن? روایی آن مجموعه روایات تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) از تفاسیر مأثور البرهان، نورالثقلین، الصافی و قمی و روایات تفسیری معصومین (علیهم السلام) در الدرالمنثور ـ از تفاسیر مأثور اهل سنت ـ است. در این تحقیق هر سوره یک بخش را به خود اختصاص داده است و مطالب آن در سه فصل به بیان مفاد ظاهری آیات و روایات تفسیری به همراه تحلیل روایات و هم چنین گونه شناسی روایات تفسیری و بیان پیام های هدایت بخش آیات و روایات پرداخته شده است. البته قبل از بخش اول چارچوب کلی تحقیق، تحت عنوان کلیات و مفاهیم تدوین و آورده شده است. اولین بخش این تحقیق را سور? شمس به خود اختصاص داده است. آیات این سوره در مورد نشانه‏های قدرت الهی و بیان عظمت، اهمیت و کثرت منافع آنها بوده، این مطلب را گوشزد می کند که اگر انسان بخواهد رستگار شود، باید باطن خود را تزکیه کند و گرنه از سعادت و رستگاری محروم می ماند. روایات این سوره هم با ذکر مصادیقی برای نشانه های الهی به تفسیر آیات پرداخته اند. سور? بعدی "لیل" است، مباحث مطرح شده در این سوره با محوریت نجات متقیان انفاق کننده و عذاب مکذبان بخیل است، در روایات هم به ذکر مصادیقی برای این متقیان و مکذبان پرداخته است. آیات سور? "ضحی" به نعماتی که خدا به پیغمبرش عطا کرده اشاره می کند و در ضمن آن گذشت? زندگانی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در نظر او مجسم می‏سازد، لذا درآخرین آیات به او دستور می‏دهد که با یتیمان و مستمندان مهربانی کند و نعمت های الهی را بازگو نماید. روایات شرح دهند? ذیل این آیات هم بر بیان موضوعاتی هم چون ذکر مواردی تحت عنوان نعمت های الهی و به یاد این نعم بودن و اظهار آنها پرداخته اند. آیات سور? "انشراح" بر سه محور دور می‏زند: یکی به بیان نعمتهای سه‏گانه شرح صدر، فرو نهادن سنگینی بار نبوت و بالا بردن نام حضرت که هر سه جنبه معنوی دارد اشاره دارد و دیگر بشارت به پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) از نظر بر طرف شدن مشکلات دعوت او در آینده و دیگر توجه به خداوند یگانه و تحریض و ترغیب به عبادت و نیایش است. مهمترین موضوعی که در روایات این سوره مطرح شده، پرداختن به امر نصب و بیان ولایت حضرت علی (علیه السلام) به عنوان مهمترین مصداق این امر است، البته موضوعات دیگری هم چون سبب شرح صدر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، نشانه های شرح صدر و نمونه های رفعت نام حضرت هم در کنار بقی? مطالب ذکر شده است.

چکیده این رساله که با عنوان «تفسیر روایی سوره غافر بر پای? روایات اهل بیت ?» عرضه شده، پژوهشی است برای بازشناسی و بررسی احادیث تفسیری، و هدف آن دست یابی به صحیح ترین تفسیر سوره بر مبنای روایات اهل بیت ? است. این پژوهش دارای دو دامنه قرآنی و روایی است. دامنه قرآنی آن آیات سوره غافر است که خود به چند دسته از آیات طبقه بندی شده است. دامنه روایی آن نیز مجموعه روایات تفسیری أهل بیت ? برگرفته از تفاسیر مأثور قمی، فرات کوفی، الصافی، البرهان، و روایات تفسیری اهل بیت ? در تفسیر الدر المنثور است. مباحث مطرح شده در این سوره بر محور بلندپروازی های کفار، و جدال باطل آنان برای از بین بردن حق است. از دیگر موضوعات بیان شده در این سوره استغفار ملائکه حامل عرش برای مومنان و بیان داستان "مومن آل فرعون" است. این مباحث، به طور خلاصه در ذیل مفاد ظاهری در فصل دوم آورده شده است. در بخش مفاد روایی که هدف آن ارائه تفسیر روایی از آیات است، در حدود 50 روایت تفسیری مورد بررسی دلالی قرار گرفته که شامل موضوعاتی از قبیل محمول نبودن خداوند متعال، معنای عرش، مراد از دو اماته و دو احیا، فضلیت دعا، شرایط استجایت دعا، خصوصیات مومن آل فرعون و امثال آن است. در روایات بررسی شده در ذیل آیات سوره غافر (در فصل سوم) در گونه های تطبیقی به ذکر مصادیق "الذین آمنوا" و حاملان عرش و پیرامونیان عرش و تعیین مصداق "آل" و ذکر دیگر مصادیق پرداخته شده و در بخش سوره شناخت، آثار قرائت و کتابت این سوره آمده است. بقیه روایات در گونه های معناشناخت و مرتبط و مستفاد طبقه بندی شده است. در پایان پیام های هدایتی مورد تأکید روایات و آیات بیان شده و با توجه به داستان مومن آل فرعون و تبلیغ دین حضرت موسی ع توسط او برای فرعونیان به آموزه های تبلیغی برداشت شده از آیات نیز اشاره شده است. نتایج بررسی دلالی روایات در این تحقیق که شامل 89 روایت در تفسیر البرهان و 120 روایت در تفسیر نور الثقلین است نشان می دهد اکثر روایات تفسیری در این سوره قابل استفاده است و تناقضی میان آیات و روایات دیده نمی شود و مفاد روایی به توسعه معنایی آیات کمک می کند. کلیدواژه : روایت تفسیری، تفسیر روایی، تفسیر اثری، سوره غافر، گونه ها، آموزه ها.