مقام و منصب وزارت در ایران پیشینه طولانی دارد.عربها و ترکان که دو قوم بدوی و بدون پیشینه دیوان سالاری و مقام وزارت بودند به تقلید از ایران عهد ساسانی برای اداره بهتر حکومت خود از مقام وزیر استفاده کردند و ایرانیان در جایگاه وزارت در استقرار این دو حکومت نقش ویژه ای داشتند. در این پژوهش سعی بر این است که با استفاده از روش تحقیق تاریخی از نوع توصیفی مقایسه ای جایگاه و موقعیت مقام وزیر در حکومتهای عباسیان و سلجوقیان مشخص شود. علاوه بر آن تعداد وزراء ،پیشینه شغلی، ویژگیهای فردی ،وظایف و اختیارات و چگونگی عزل و نصب و سرانجام وزراء در این حکومتها با یکدیگر مقایسه گردد.

حجاب و پوشش یکی از دستورات مسلم دین اسلام است و در تاریخ و فرهنگ ایران هم ریشه ای دیرینه دارد. حجاب اسلامی رکنی مهم از هویت اعتقادی و اجتماعی زنان جامعه ایرانی بوده است و مبارزه با آن در مسیر تلاش به منظور زدودن گرایش دینی جامعه ایرانی تلقی شده است. مخالفت با حجاب به قبل از دوره پهلوی بازمی گردد. از عصرقاجار و مشروطه مساله آزادی زنان در غرب و به دنبال آن تضییع حقوق زنان در ایران مورد تاکید غرب گرایان قرار گرفت .آنان به مبارزه با برخی مظاهر دینی به ویژه حجاب پرداختند و خواهان رسیدن به سبک نوین آزادی به مفهوم غربی آن بوده و حجاب را مانع این امر قلمداد کردند. از جمله این افراد می توان به سیاحان ایرانی که غرب را دیده و شیفته آن شده بودند، برخی از نشریات غرب گرا و نیز شاعرانی چون ایرج میرزا ،عارف قزوینی و میرزاده عشقی اشاره کرد. موج وسیعی از این مخالفتها از سالهای 1344ق/1304ش به بعد خود را نشان داد.این پایان نامه که محدوده زمانی 1324 تا 1344ق /1285-1304ش را دربرمی گیرد ،با استفاده از اسناد و منابع موجود در پی شناخت زمینه هایی است که به بروز موج وسیع مخالفت با حجاب درسالهای پس از مشروطه و اوایل دوره پهلوی منجر گردیده است.

چکیده: با برآمدن تیمور به سال780ه بر سریر قدرت، دوره ی مهمی در تاریخ میانه ایران شروع شد. حکومت برخاسته از تکاپوهای تیمور که نام سلسله تیموریان به خود گرفت، به مدت بیش از یک قرن در ایران با تحولات مختلف دوام یافت. هرچند تیموریان، بیشتر با کارهای فرهنگی شهرت دارند، امّا ساختار شکل گیری این سلسله همچون حکومت های پیشین برخاسته از سیستم قبایلی بود. این نکته می تواند ناظر به خاستگاه نظامی حکومت آنها باشد. سوال اینجاست که در این فرایند، سپاهیان از چه میزانی از اهمّیت را برخوردار بودند؟ در این تحقیق به اهمّیت سپاه در برآمدن وافول تیموریان ونقش، جایگاه وکارکرد نیروهای نظامی در حکومت و جامعه عصر تیموری پرداخته شده است . ساختار سپاه در تحولات حکومت ، اهمیّت نیروهای قبایلی و به خصوص جغتاییان مورد بررسی قرارگرفته است. همچنین ،تاکتیک های نظامی و ابزار وآلات جنگی، نقش، جایگاه و روابط سپاهیان با سلطان از نظر به دور نمانده است. .

چکیده: ( حداکثر ده سطر تایپی ) در دوره ی سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه تا پیروزی انقلاب مشروطیت، بعضی از کتابها و روزنامه ها و نوشته های دیگری نظیر شبنامه ها از طرف حکومت و گاهی بعضی از روحانیون دچار ممنوعیت چاپ و پخش در ایران شدند. نوشتار کنونی معرفی این مکتوبات، دلایل ممنوعیت آنها و عکس العمل مردم در قبال این ممنوعیتها را دنبال می کند. همچنین در پی تعیین دامنه ی نفوذ این نوشته ها بر جامعه ی عصر ناصری و مظفری است و تلاش برای اثبات این فرضیه که نوشته های مذکور بر انقلاب مشروطه اثرگذار بوده اند، از جمله مباحث دیگر این نوشته می باشد. در این راستا به منابع و پژوهشهای انجام شده در حوزه ی تاریخ ادبیات و مطبوعات این دوره رجوع شده است.

بدخشان همواره یکی از ولایات مهم تاجیکستان و افغاستان محسوب میشود. این ولایت در شمال شرقی افغانستان و جنوب شرقی تاجیکستان واقع شده است. این ولایت در سال ???? م توسط دو دولت استعمارگر – انگلیس و روسیه تزاری – به دو بخش تقسیم گردید. بدخشان یکی از ولایت نیمه مستقل خراسان در دورهی تیموریان بوده است. هدف این کار توصیف اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بدخشان در دورهی تیموریان می باشد. و بر آن است تا به این سوال پاسخ دهد که تیموریان چگونه بر این ایالت حکم راندند؟ روش تحقیق در این کار به شیوه ی توصیف و تحلیل تاریخی بوده است.

چکیده رساله/پایان نامه : روحانیت در طول تاریخ معاصر ایران، همواره یکی از عناصر فعال و موثر در حوادث تاریخی بوده است، به شکلی که به سختی می توان حادثه ای کوچک یا بزرگ را در تاریخ ایران مورد بررسی قرار داد و در آن به نقش روحانیت توجهی نکرد. این گروه از جامعه ایران بنا بر تربیت و جایگاه اسلامی که داشتند بر دو گروه دیگر از جامعه ایران یعنی عامه مردم و گروه حاکمان، نفوذ فراوان داشتند، آیت الله میرزا محمد آقازاده(1294قمری تا 1356 قمری/1316 شمسی) فرزند آخوند خراسانی یکی از افرادی است که در جامعه آن روز ایران صاحب محبوبیت، قدرت و نفوذ فراوانی شد. او توانست در حوادث مهم تاریخ ایران همچون استقراض خارجی، قیام محمد تقی خان پسیان و به خصوص قیام مسجد گوهرشاد و ماجرای کشف حجاب نقش بارزی داشته باشد. در این کار تلاش شده به روش تاریخی از نوع توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و اسناد و روزنامه ها و گزارش های میدانی تا حد امکان زندگی، شخصیت و فعالیت های این فرد که نمونه ای مهم از برقراری نسبت بین سیاست و دیانت بود مورد بررسی قرار گیرد.

علی بن ابیطالب ، سر سلسله علویان ، و زبیربن عوام ، بزرگ خاندان زبیریان ، دوتن از صحابه کبار پیامبر بودند که خود و فرزندانشان منشأ تحولات عمده ای در تاریخ سده نخست اسلامی شدند. در عصر نبوی، روابط میان علی و زبیر توأم با همگرایی و تشریک مساعی در برابر دشمن مشترک بود؛ اما پس از رحلت پیامبر(ص) روابط آنها رو به واگرایی و رویارویی نظامی و تخاصم نهاد. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی می کوشد تا ضمن تبار شناسی علی(ع) و زبیر ، روابط میان علویان و زبیریان را مورد مداقه قرار دهد و ریشه های اختلاف و رویارویی این دو خاندان و پیامدهای حاصله را جهت فهم بهتر تحولات سده نخست هجری مورد واکاوی قرار دهد.

چکیده مسئله وقف و موضوعات مرتبط با آن سابقه ای دیرینه در تاریخ بشر دارد. وقف تقریباً در تمام ادوار تاریخ ایران وجود داشته و در هر دوره و سلسله فراز و فرودهایی را به خود دیده است؛ به گونه ای که در دوره صفویان موقوفات و تعداد واقفان گسترش یافته و در سلسله هایی مانند خوارزمشاهیان و زندیان، یا به علت کوتاهی عمر حکومت یا جنگ های مداوم، موقوفات کاهش داشته است. وقف در دوره پهلوی نیز کماکان ادامه داشته است، هرچند در این دوره وقف و موقوفات بنا به دلایلی تا حدودی از مسیر اصلی خود خارج شد. در مشهد نیز وقف ادامه داشت و تابع سیاست های دولت مرکزی بود و بدنبال بعضی از سیاست ها در برهه ای از زمان موقوفات کاهش و در برهه ای موقوفات افزایش داشت. آستان قدس نیز در این زمان از حساسیت خاصی برخوردار بود. حکومت برای نظارت بیشتر بر این نهاد ثروتمند، خود تولیت آنجا را بر عهده گرفت و نایب التولیه هایی را منصوب کرد. در این کار سعی شده است با تکیه بر منابع و بخصوص اسناد و وقفنامه های موجود و با بهره گیری از روش تاریخی، توصیفی?? تحلیلی و تحلیلی?? آماری، به مسئله وقف در مشهد عصر پهلوی پرداخته شود. کلید واژه: وقف، مشهد، دوره پهلوی، اداره اوقاف، آستان قدس.

تاریخ امامان نزاری پس از سقوط الموت، در هاله ای از ابهام فرو رفت.سالهای زیادی سپری گردید تا پژوهشگران به مطالعه ی آن پرداخته،گوشه هایی از حوادث مربوط به زندگی اسماعیلیان را عیان سازند. در این میان، در فاصله ای نزدیک دو قرن، امامان نزاری در روستای انجدان ساکن شدند.حضور امامان قاسم شاهی در انجدان باعث گردید،بررسی تاریخ این کیش در این دوران با تاریخ محلی این روستا،در هم آمیزد. بطوریکه بررسی هر یک از این تاریخ ها بدون در نظر گرفتن دیگری غیر ممکن است. از سوی دیگر آثار نزاریان و اسماعیلی،نیاز به کاوش میدانی داشت.در این تحقیق به بررسی علل انتخاب انجدان از سوی امامان نزاری به عنوان مقر امامت پرداخته شد. اهداف دیگر این پژوهش، مشخص نمودن امامان نزاری مقیم انجدان و حوادث مربوط به آنها بود. بررسی تاریخ محلی این روستای کهن در کنار تاریخ امامان قاسم شاهی از دیگر اهداف این تحقیق بود. تحلیل مطالب به دست آمده از تحقیقات میدانی از دیگر فعالیتهای این پژوهش بوده است . این پایان نامه به روش تاریخی از نوع توصیفی_ تحلیلی انجام پذیرفته است.

پیامبر گرامی اسلام (ص) در طی 23 سال رسالت خود کوشید نظام طبقاتی و تبعیضات موجود در جامعه را از بین برده و عدالت را جایگزین آن نماید اما پس از ایشان ابوبکر جانشین بلافصل وی به ظاهر سعی در ایجاد عدالت در جامعه و پیروی از شیوه او نمود به همین خاطر سعی کرد در سیاست های اقتصادی خودش توزیع عادلانه ثروت را رعایت نماید، عمر خلیفه پس از وی، از آن جا که با ثروت سرشار ناشی از فتوحات مواجه شده بود دیوان را تاسیس نمود و در آن امتیازات معنوی را دلیل کسب امتیازات مادی دانست و به این دلیل حکومت را تبدیل به حکومتی دیوان سالارانه نمود و طبقه بندی اقتصادی جامعه ناشی از اتخاذ این تصمیمات توسط وی بود که گرچه خلیفه دوم در اواخر عمر متوجه پیامدهای این موضوع شد اما فرصت نیافت تا سیاستش را تغییر دهد.عثمان خلیفه سوم نیز علاوه بر ادامه روش خلیفه دوم، در نیمه دوم از حیات سیاسی خود، با در پیش گرفتن سیاست برتری خانوادگی، بنی امیه را بر سایرین ترجیح داد تا جایی که اتخاذ این سیاست توسط وی منجر به روی کار آمدن طبقه ای ثروتمند در جامعه و هم چنین گسترش فقر در میان سایر اقشار مردم و ایجاد شورش در جامعه گردید. امام علی (ع) با رسیدن به خلافت، سیاستی متضاد با مشی اقتصادی خلفای پیشین اتخاذ کرد و خواست تا جامعه را به مساوات عصر رسول الله (ص) برگرداند، به همین دلیل سیاست عدالت را در پیش گرفت و تمامی امتیازات موجود را از بین برد که این موضوع دشواری هایی نیز برای ایشان به وجود آورد.

یکی از ویژگی های تاریخ سیاسی ایران در قرن هشتم هجری قمری،حد فاصل زوال ایلخانان تا روی کار آمدن تیموریان، وجود سلسله های محلی متعددی است که در چهارگوشه ایران تشکیل شدند. در این میان شرق ایران و خراسان محل قدرت نمائی حکومت های متعدد از جمله حکومت سربداران با اتکاء به مذهب تشیع اثنی عشری بود. در جوار سربداران و پیش از آنان، حکومت های سنی مذهب طغاتیموریه، آل کُرت و جانی قربانی ها نیز جهت کسب قدرت سیاسی به تکاپو برخاسته بودند. با تشکیل این حکومت ها در جوار سربداران، این پرسش مطرح می گردد که چه علل و عواملی رویارویی این حکومت های محلی در خراسان را گریزناپذیر می ساخت و پیامدهای حاصل از آن چه بود. به رغم روابط کمرنگ دوستانه حکومت های محلی در خراسان، علل و عوامل متعدد چون مسائل ارضی و گسترش قلمرو بویژه رقابت بر سر تصرف خراسان، تفاوت و تباین مذهبی واختلافات سیاسی، وقوع برخورد و تنش بین حکومت های محلی خراسان را گریزناپذیر می ساخت که در نهایت منجر به ضعف و در نتیجه زوال و سقوط آنان شد. از سوئی آشفتگی اوضاع اقتصادی و اجتماعی، عدم تحقق وحدت سیاسی و عدم شکل گیری دولتی شیعی فراگیر در ایران، از پیامدهای قطعی جدال های سیاسی، مذهبی این حکومت ها بود که نهایتاً زمینه برای ورود امیرتیمورگورکانی به خراسان و تشکیل حکومت واحد در ایران فراهم شد. پژوهش حاضر با شیوه ی تحلیلی ـ توصیفی، با اتکاء به منابع دست اول و تحقیقات جدید بر آن است تا زوایای پنهان و آشکار مناسبات این حکومت های محلی و پیامدهای حاصل از آن را بررسی و تحلیل نماید.

به دنبال کشته شدن عثمان در سال 35 هجری قمری که در پی شورش های داخلی و در اعتراض به سیاست های جاری او به وقوع پیوست، امام علی (ع) بنا بر خواست عمومی، خلافت را برعهده گرفت. قتل عثمان عواقب شومی را برای حکومت نوپای امام به همراه آورد و سرآغاز بروز فتنه ای شد که طی آن گروه هایی به بهانه خونخواهی خلیفه مقتول، پرچم مخالفت علیه حکومت جدید برافراشتند و زمینه را برای نبردهای داخلی فراهم کردند. در این میان، برخی از مخالفان حکومت جدید که در شمار خواص جامعه روزگار خود محسوب می شدند با مشتبه کردن امر بر عوام و هدایت آن ها حاکمیت امام را به چالش کشیدند . پرسشی که این پژوهش حول محور آن سامان یافته این است که خواص مورد نظر با تمسک به چه شیوه هایی توانستند نظم موجود را برهم زنند و حاکم اسلامی را با چالش های جدی روبرو سازند و در برنامه های او اخلال ایجاد کنند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی می کوشد تا از یکسو با شناسایی خواص قاعدین و ناکثین، نقش آن ها را در چالش های فراروی حکومت امام علی (ع) بازنماید و از سوی دیگر مواضع آن حضرت را در قبال رفتارهای هنجارشکنانه آن ها مورد ارزیابی قرار دهد.

نسب عباسیان، به عباسبن عبدالمطلب عموی رسول خدا (ص) وامیرالمومنین علی (ع)میرسد. آنان که با شعار الرضا من آل محمد (ص) و ادعای وراثت و اهل بیت بودن پیامبر(ص)روی کار آمدند، فرزندان رسول خدا (ص) را (حسنیان و حسینیان) مانعی در برابر خود میدانستند. لذا آنها را در مضیقه قرار داده و به انحاء مختلف در پی نابودی ایشان برآمدند. که در این میان واکنش حسنیان و حسینیان متفاوت از هم بود. نسب حسنیان به امام حسن مجتبی (ع) میرسد. که ازدوفرزند ایشان بنام زید وحسن باقی ماندند،ودرتقابل باعباسیان وارد مناقشات سیاسی و درگیریهای نظامی شدند. و بدون محاسبه ،به قیام های ناسنجیده ای باادعای امامت وخلافت دست زدند. که هرکدام درمدت زمان کوتاهی پس ازهرقیام، سرکوب شدندوکاری ازپیش نبردند. اما سادات حسینی، به تبع از امامان شیعه ،به فعالیتهای فرهنگی تبلیغی و آموزش دینی روی آوردند، و با ناملایمات و سختی برخوردهای حکام عباسی و والیان آنها ساختند، و تقیه نمودند. و توانستند مبانی احکام دینی و اعتقادات اسلامی را حفظ نموده و به نسلهای بعد برسانند. این پژوهش میکوشد ،تا با تکیه بر روشهای توصیفی تحلیلی تاریخی ،رفتارها و عملکردهای عباسیان را، در قبال حسنیان و حسینیان، و نحوه مقابله ایشان را با حکام عباسی مورد توجه و بررسی قرار دهد. کلید واژه: عباسیان، حسنیان، حسینیان، قرن دوم وسوم

شیعیان بغداد در دوره آل بویه، به دلیل فضای باز فرهنگی ایجاد شده و اندیشه های عقل گرایانه حاکم بر آن، توانستند با نگارش کتاب های متعدد در علوم مختلف از جمله تاریخ، نقش مهمی در تولید علم ایفا نمایند که به جز چند کتاب معروف، سایر منابع تاریخی آنان با کمترین توجه و اقبال در معرفی روبرو شده اند. برای درک جایگاه و نقش واقعی شیعیان در پیشبرد علم تاریخ در این دوره، بررسی و شناخت تمامی این منابع امری ضروری است. در اهمیت نوشته های تاریخی شیعیان در دوران حاکمیت آل بویه همین بس که بدانیم تعدادی از این کتاب ها، از جمله بزرگ ترین منابع تاریخی اسلام محسوب می شوند، این نوشتار به دنبال آن است تا با بررسی سایر کتاب های تاریخی شیعیان بغداد در این دوره، در روشن ساختن هر چه بیشتر این نقش علمی، قدمی برداشته باشد. این کار، به روش تاریخی و به گونه توصیفی، تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته است.

تشکیل حکومت صفوی در ایران با شاخص های فراوانی همچون احیای سلطنت، دستیابی به حکومت مرکزی و ملی به نام ایران وایجاد ساختار نظامی و سیاسی و مذهبی جدی همراه است. درگیری ها و دشمنی های سیاسی و نظامی با عثمانی که در پوشش اختلافات مذهبی رخ داد، ایران را به تاریخ اروپا وارد نمود و در صحنه جهانی نقش عمده ای بازی کرد. به گونه ای که بسیاری از مورخان معتقدند که اختلافات سیاسی و جنگهای مذهبی ایران و عثمانی، ضربات مهلک ترکان بر اروپا را کندتر و بی اثر کرد. وجود دشمن مشترک، اروپا را به ایران نزدیک کرد و به دنبال آن، سیل جهانگردان، مبلغین و ماجراجویان و نمایندگان و مأمورین سیاسی به ایران آمدند. به این عامل می توان آزادی های مذهبی، رفتار حسنه شاهان صفوی با اروپاییان و ثروت و شکوه ایرانِ عصر صفوی را افزود. بسیاری از آنها، وقایع مذهبی ،سیاسی و اقتصادی ایران را موشکافانه مورد مطالعه قرار دادند که حاصل آن سفرنامه های متعددی است که از گروه های مختلف سیاحان اروپایی برجای مانده است. این پژوهش سعی بر آن دارد تا وضعیت مذهب و آداب و رسوم اسلامی دوره صفوی را از دیدگاه سیاحان اروپایی و سفرنامه های نوشته شده در این عصر، مورد پژوهش و بررسی قرار دهد. این بررسی با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و شیوه مطالعه کتابخانه ای انجام شده است . کلید واژه : ایران ،صفویان ،سیاحان اروپایی ،سفرنامه ها ،اوضاع مذهبی ،آداب و رسوم ،اقلیتهای مذهبی

در سال شصت هجری با روی کار آمدن یزید، جامعه اسلامی دچار دگرگونی هایی در ارزش ها و سنّت نبوی شد. همین امر سبب گردید تا امام حسین (ع) با هدف امر به معروف و نهی از منکر و احیای سیره جدشان، پیامبر (ص)، علیه حاکم جور زمانه قیام کند. واقعه کربلا به طرق مختلف در کتاب های مورّخان شامی و عراقی بازتاب یافته است .مورّخان هر یک از این مکاتب براساس عقاید سیاسی و مذهبی خویش، و سلایق و سیاست حکومتِ وقت، گزارش هایی از این واقعه را نقل کرده اند. در این پژوهش برآنیم تا بازتاب قیام کربلا در تاریخ نگاری شام و عراق را به روش توصیفی - تحلیلی بررسی کنیم و نشان دهیم که مورّخان این دو مکتب چگونه این حادثه را بازتاب داده اند.

اسماعیلیان نزاری یکی از رمزآمیزترین جنبش¬های¬ سده¬های پنجم تا هفتم ه.¬ق بود که در ایران تشکیل شد. در این میان رازآلودترین گروه نزاریان را سازمانی به نام فدائیان اسماعیلی تشکیل می¬داد که بر پایه دعوت جدید حسن صباح به وجود آمده بود.در زمینه نزاریان پژوهش¬های زیادی انجام شده اما تاکنون کار خاصی با تمرکز بر روی فدائیان انجام نشده است. هدف از این پژوهش مشخص کردن هویت اجتماعی فدائیان اسماعیلی در دوران الموت است.در این پژوهش از روش تحقیق تاریخ تحلیلی از نوع موردی برای شناساندن خاستگاه ¬فدائیان استفاده شده است. نتیجه این پژوهش نشان داد که فدائیان عمدتاً ایرانی و از طبقات پایین جامعه شهرها و روستاهای نزدیک به مراکز نزاری برخاسته بودند.

در دوره حاکمیت صفویان بر ایران همراه با مهاجرانی که به سرزمین هند رفتند، برخی شاهزادگان از این خاندان نیز به هندوستان و دربار مغولان هند پناه بردند. در بین این گروه از شاهزادگان، فرزندان سلطان حسین میرزا بن بهرام میرزا بن شاه اسماعیل شهرت و اعتبار بیشتری یافتند. پرسش اصلی در پژوهش حاضر تعیین نقش این شاهزادگان در دربار مغولان هند بوده است که نگارنده کوشیده است با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی، مبتنی بر روش تحلیلی - توصیفی به این پرسش پاسخ دهد. براساس فرضیه مطرح شده این اشخاص در رویدادهای سیاسی این حکومت و اختلافات داخلی نقش موثری ایفاء نمودند. نتایج حاصل از پژوهش، بیانگر این است که این شاهزادگان در پی اختلاف و درگیری بر سر قدرت، حملات بی امان ازبکان، اقدامات و وعده و وعید های اکبرشاه برای تسلط بر قندهار، همچنین ترس از کشته شدن به دربار مغولان هند پناه برند که مهمترین پیامد این مهاجرت از دست رفتن قندهار بود. آن ها در مدت حضور خود در هند به جز در موارد اندکی مورد احترام و تکریم شاهان هندوستان بودند، تا جایی که به پیوندهای خویشاوندی میان آن ها منجر شد. همچنین باعث دخالت آنان در بسیاری از تحولات سیاسی هند نظیر فتوحات، جنگ و صلح و اختلافات داخلی گردید. هر چند گاهی با اعمالشان نارضایتی مغولان هند را در پی داشتند، اما نفوذشان در تحولات هندوستان و دربار مغولان هند بسیار موثر گردید.

پس از واقعه عاشورا در سال شصت و یک هجری ، جریان تشیع وارد مرحله ی تازه ای از حیات خود شد. که منجر به رویکردی متفاوت از گذشته گردید. در مواردی همچون کاهش تکاپوهای سیاسی آشکار و تمایل به فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی با بهره گیری از عنصر تقیه دیده می شود. در این میان امام سجاد (ع) چهارمین امام شیعیان با در پیش گرفتن رفتاری ظاهراً متمایز نسبت به سایر ائمه پیش از خود ، پرسش های بسیاری را درباره سیره عملی و سیاسی خویش در ذهن محققین و پژوهشگران شیعه و سنی برانگیخت ، تا جایی که در کتب متعدد آنها نسبت به بررسی سیره امام نقطه نظرات متفاوتی بیان شده است. به نظر می رسد که سیره امام سجاد(ع) با توجه به منابع در عرصه فرهنگی و اجتماعی پر رنگتر از عرصه سیاسی وی بوده است. این پژوهش بر آن است سیره امام سجاد(ع)را بر اساس تاریخنگاری این دو جریان با تاکید بر دو منبع مهم تاریخی، تاریخ طبری با رویکرد تسنن و تاریخ یعقوبی با نگرش شیعی بررسی نماید. این کار به روش تاریخی، با اسلوب توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است.

مصلحت در اندیشه و عمل شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در سیره و رفتار عملی امامان معصوم نیز عنصر مصلحت و مقتضیات زمان و مکان دور از توجه آنان نبوده است. پس از رحلت نبی اکرم اختلافات و بدعتهایی در دین بوجود آمد که خود منشاء بروز اختلافات دیگری شد. در این میان امام علی و امامان حسنین، مصلحت را در اجرای سیره رسول و برخورد با دین ستیزان بر هر چیزی حتی حق خود در امر خلافت و حکومت مقدم می شمردند. به نظر می¬رسد عنصر مصلحت را ایشان در تمام امور زندگی و در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از نظر دور نداشته اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی می¬کوشد تا عنصر مصلحت را در سیره سه امام نخست شیعه مورد بررسی و زمینه های آنرا مورد واکاوی قرار دهد.

پژوهش حاضر به بررسی کنش¬های زنان فارس در جریان¬های سیاسی- اجتماعی دوره قاجار یعنی حدود سال 1344-1210ﻩ.ق می¬پردازد. سوال مطرح شده در این پژوهش مشخص کردن این مسأله است که زنان فارس در جریان¬های سیاسی- اجتماعی دوره قاجار نقش داشته¬اند یا خیر؟ و این که نقش آن¬ها چه بوده است؟ فرضیه مطرح شده در پژوهش نقش داشتن زنان این ایالت در جریان¬های سیاسی- اجتماعی مختلف این دوره در فارس می¬باشد. این پژوهش با روش تاریخی مبتنی بر مطالعات کتابخانه¬ای و اسنادی، به این نتیجه رسیده است که نقش زنان فارس در این جریانات اگر چه به اندازه زنان پایتخت و شهری چون تبریز که ولیعهد نشین بود نبوده اما آنان نیز به نوبه خود در تک تک این وقایع نقشی هرچند کوچک ایفا کردند، نقش کوچکی که باعث شکسته شدن سد حضور زنان فارس در سیاست و اجتماع شد به طوری که پس از مشروطه حضور پر رنگ تر آنان در سیاست و محافل انجمن‎های سیاسی را مشاهده می‎کنیم و در پایان دوره قاجار شاهد گسترش سواد در بین زنان این ایالت، تأسیس مدارس دخترانه و انتشار مقالات متعددی توسط بانوان در نشریات آن ایالت هستیم.

سفارش کتاب الهی به اندیشیدن و تعّقل، موجب شد که موضوع عقل و جایگاه آن در حیات مسلمانان و میزان اعتبار آن در ترازوی شرع از همان آغاز رویش فرهنگ اسلامی مورد توجه دینداران قرار گیرد و به بالندگی تمدن اسلامی بینجامد. شیخ طوسی در طول زندگی پربرکتش با بهره وری از اساتیدی چون شیخ مفید و سیّد مرتضی با کسب کمالات، به زعامت جهان تشیع رسید و با تأسیس حوزه ی علمیّه ی نجف اشرف به تربیت بیش از سیصد شاگرد مجتهد تراز اوّل همّت گماشت. او متکلم، فقیه، اصولی و مفّسر یگانه ی جهان اسلام است. وی تفسیر و آثار کلامی و فقهی خویش را با استفاده از نقل و عقل در حوزه ی اعتقادی بر پایه ی چهار اصل کتاب، سنّت، عقل و اجماع بنا گذاشته و به استخراج احکام شرعی پرداخته و راه اجتهاد و تفکّر را بر پایه ی استدلال منطقی و عقل گرایی اسلامی برای فقهای بعد از خود هموار نموده است. در این پژوهش تلاش شده تابه شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه ای، ابتدا به بررسی اوضاع سیاسی- فرهنگی و حیات فکری شیخ طوسی پرداخته شود و سپس در خصوص عقل گرایی اسلامی،قرآن و عقلانیّت،امامت، حُسن و قبح و مسئله غیبت امام زمان –علیه السلام – از منظر شیخ طوسی مورد بررسی قرار گیرد .

مهم ترین منصب مذهبی در دولت صفوی، صدر بود که نمونه ای از منصب ایرانی محسوب می شد. این منصب که قبلاً در دولت های تیموری و ترکمن نیز وجود داشت، در دوره ی صفوی تبدیل به یک برگزیده ی سیاسی شد. مقام صدر در دوره ی صفوی با فراز و فرود هایی همراه بود. صدر در آغاز از اهمیت بالایی برخوردار بود به طوری که امارت برخی شهرها را داشت ودر جنگها شرکت می کرد و حتی رتبه ی امیری داشت. اما با افزایش کارهای اداری از یک سو و ایجاد مقام شیخ الاسلامی و ملا باشی از سویی دیگر بسیاری از وظایف خود را بویژه در پایان دوره صفوی از دست داد. با این حال این منصب تا پایان دوره صفوی و حتی بعد از آن ادامه پیدا کرد. نظارت صدر بر امور اوقاف و در آمد بسیاری که ازاین جهت نصیب صدرمی شد، موجب شدتا این مقام حتی درپایان دوره صفوی به گفته ی ناظران خارجی بالاترین مقام مذهبی ایران باشد. این پژوهش سعی بر آن دارد تا فراز و فرود مقام صدر را در دوره ی صفوی با استفاده از منابع آن زمان و سفرنامه های اروپایی وپژوهشگران معاصر، مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.این بررسی با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و شیوه ی مطالعه ی کتابخانه ای انجام شده است

عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب از بزرگترین شخصیت های طراز اول نسل نخست امت اسلامی و پدر علم تفسیر شمرده شده است. از آنجا که وی از اعتبار علمی فراوانی برخوردار بود و مدتی از دوره ی پیامبر(ص) و خلفای سه گانه و نیز روزگار امام علی (ع) و حسنین (ع) را درک کرد و گاه مواضع متفاوتی را در هر یک از این دوره ها، در عرصه های سیاسی و فرهنگی اتخاذ نمود، در تاریخ اسلام و تشیع از جایگاه مهمی برخوردار است. مواضع او در بیعت و همراهی با امام علی بن ابی طالب (ع) در صحنه های مختلف و مناظره های او با معاویه در جهت اثبات حقانیت علی(ع) حاکی از نقش این عنصر برجسته در تاریخ تشیع است. پژوهش حاضر بر آن است تا حیات سیاسی و فکری او را با تکیه بر داده های تاریخی و با توسل به روش توصیفی-تحلیلی مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد و نشان دهد که مواضع او از چه منطقی پیروی می کرده است.

درشکل گیری جوامع بشری قدرت یکی از ارکان مهم آن بشمار رفته است وانسانهای قدرتمند توانسته اند در آن از جایگاه ویژ ه ای برخوردار شوند پهلوانان در طول تاریخ پیدایش خود بعنوان انسانهایی با داشتن قدرت بدنی وتبحّر در رزم همواره مورد توجه حکومتها بوده وبعنوان یک نیروی جنگی محسوب می شدند. علاوه بر آن پهلوانان با داشتن خصایص اخلاقی خاصی که به آن اخلاق پهلوانی می گفتند در بین مردم نیز از محبوبیت قابل توجه ای بر خوردار بوده اند پهلوانان توانسته اند در مقاطعی از دوران تاریخی در این سرزمین حکومتهایی را پایه گذاری نموده وخود در راس آن قرار گیرند. کار حاضر بر آن است تا نقش پهلوانان در تاریخ ایران در دوره ی مظفریان وسربداران را مشخص نماید.

دین زردشتی و آموزه ها و سنت های آن از جمله موضوعاتی است که دانشمندان در مورد آن به بررسی و تحقیق پرداخته اند. بسیاری از اندیشمندان بحث های فراوانی پیرامون زندگی زردشت و زردشتیان و آداب و رسوم آنها انجام داده اند اما این مهم از منظر کتب دینی مسلمانان بررسی نشده است. در کتب دینی اسلام به ویژه حدیث، فقه و تفسیر، اطلاعات ارزشمندی درباره دین و سنت های زردشتی ارائه نموده اند که می تواند افق جدیدی را به روی محققین باز کند. در این متون به بررسی زندگی زردشت و بیشتر ابعاد زندگی وی اشاره شده است و همچنین به آداب و رسومی که زردشت به پیروانش آموخته و در دسترس آنان قرار گرفته است که در کتب اسلامی درباره آن بحث شده است. از دیگر مباحثی که در کتب حدیثی و به ویژه فقهی در باره زردشتیان بیان نموده، آراء فقهی و یا احکامی است که اسلام در رابطه با زردشتیان وضع نموده که قابل تامل هستند. در این پژوهش با شیوه ای توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای سعی شده بیان کند اسلام در رابطه با زردشتیان و آداب و رسوم آنها چه دیدی را داشته است.

محمدبن ابی بکر یکی از چهره های شاخص تاریخ اسلام است که در زمره خواص خمسه امیرالمومنین (ع) جای داشت ودر تحولات عصر خلافت عثمان وامیرالمومنین (ع) ایفای نقش نمود. به همین سبب در منابع تاریخ نگاری قرون نخستین اسلامی تصاویر مختلفی از او ارائه شده است. میان اخبار و روایات مختلف درباب مواضع وکنش محمدبن ابی بکر در دوره یاد شده ،تفاوت آراء وجود دارد. این پژوهش به شیوه توصیفی -تحلیلی بر آن است تا با تدقیق در داده های مندرج در منابع شیعی وسنی ونیز ردیابی مواضع وکنش های محمدبن ابی بکر تصویر منقحی را از حیات سیاسی او به دست دهد.

پس از ظهور اسلام واقعه عاشورا از حیث اثر بخشی مهمترین وتأثیر گذارترین حادثه تلقی می شود.اهمیت این رخ داد تاریخی موجب شدکه از همان روزهای نخستین پس از حادثه ،کسانی نقش گزارشگر را ایفا کنند. به مرور مجموعه این گزارش ها و روایات صورت مکتوب به خود گرفت. و این امر در ادوار مختلف تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جوامع آن روزگار ادامه یافت. در دوره حکومت صفویان که به عنوان دوره حاکمیت تشیع در ایران شناخته می شود ،تاریخنگاری و مقتل نویسی امام حسین(ع) مورد توجه قرار گرفت و آثار متعددی در این زمینه نگاشته شد. این پژوهش بر آن است،که با روش تاریخی وتوصیفی- تحلیلی به بررسی تصویر نهضت امام حسین(ع) در آثار این دوره بپردازد تا دریابد که گزارش های آثار این دوره تا چه اندازه با منابع متقدم سازگاری یا تفاوت دارد.به نظر می رسد که اغلب گزارش های منعکس شده در آثار این دوره جز چند اثر خاص با منابع متقدم تفاوت چندانی ندارند.

روند ترجمه آثار ادبی در ایران همواره تابعی از شرایط سیاسی و اجتماعی موجود در کشورمان بوده است و سیر ترجمه های ادیبان غرب در هر دوره ای بستگی به حال و هوا و شرایط کشور و تحولات فکری زمانه داشته است. تحقیق حاضر به بررسی تاثیرات جهان بینی حزب توده و ایدئولوژی چپ در عرصه ترجمه آثار ادبی در سه سطح انتخاب آثار جهت ترجمه، مقدمه و پانویس در فاصله میان سال های 1320 تا 1332 می پردازد. به گواهی تاریخ، حزب توده، جریان اصلی مارکسیسم در ایران، در این سالها در اوج تفوق بوده و نیروی مسلط در فضای سیاسی روشنفکری به شمار می رفته است. این حزب بدون شک یکی از تاثیرگذارترین احزاب سیاسی در عرصه های مختلف از جمله ادبیات و ترجمه بوده است و تقریبا همه نویسندگان، شعرا و مترجمان آن دوران دست کم برای دوره ای از اعضا یا هواداران این حزب بوده اند.

از مباحث مورد توجه متون صوفیانه در این دوران، انعکاس فضایل و مناقب معصومین به ویژه پیامبر اسلام(ص) ،امام علی(ع) و بعضی از اهل بیت (ع) بوده است. در این کتابها هر زمان که به مناسبتی، مناقب خلفای راشدین را طرح نموده اند شخصیت ممتاز حضرت علی(ع) در کنار خلفای سه گانه (ابوبکر، عمر، عثمان) خودبخود یک پای مهم فضیلت نویسی و منقبت گویی آنها بوده است. شخصیتی که با عظمت و پیچیدگی خود در طول تاریخ، اذهان اندیشمندان مختلف را به خودمشغول ساخته است، زیرا وی جامع کمالات، کرامات و فضایل متعالی انسانی بوده است. جاودانگی شخصیت آن حضرت به عنوان یک انسان کامل، از اصول پذیرفته شده در میان اکثر فرقه های اسلامی از جمله متصوفه است. در متون صوفیانه علی(ع) را طوری مشاهده می کنیم که روحش مالامال از حماسه های نظامی است، در جای دیگر او را در شکل یک عارف تمام عیار می بینیم و در منبع دیگر وی را یک عالم مسلمان توصیف کرده اند. در واقع ادبیات و متون صوفیانه، در حکم آینه ای هستند که گوشه هایی از فضایل و مناقب امام علی(ع) را در خود منعکس نموده و بازتاباینده است.

مفهوم احوال وجودی ازبرساخته های فیلسوفان اگزیستانسیالیست است. احوال وجودی از جمله غم،شادی،امید،ناامیدی، خشم ونفرت در درون همه انسان ها وجود دارد.این احوال در برخورد با محیط وجامعه ویژگی های خاصی یافته و شخص را به کنش های متفاوت وا می دارد.احوال وجودی امام علی(ع) نیز به عنوان یکی از شخصیت های برجسته ی مذهبی در بستر رخدادهای سیاسی و اوضاع اجتماعی عصر ایشان نمود یافته و از جمله در کتاب ارزشمند نهج البلاغه قابل بررسی است. این نوشتار به روش تاریخی و با اسلوب توصیفی تحلیلی نگاشته شده و می کوشد به زمینه های تاریخی احوال وجودی امام علی(ع) در نهج البلاغه پرداخته و تاثیرات آن را در حیات امام علی(ع)مورد بررسی قرار دهد. کلیدواژگان: امام علی(ع)،نهج البلاغه،احوال وجودی،خلافت،ناکثین،قاسطین،مارقین.