چکیده ادبیّات فارسی با پیشینه، گستردگی و بیشینه ی غنی، در برخورد با جامعه، توانایی های فراوانی از خود بروز داده است. یکی از این توانایی ها و ظرفیت ها، نگاه شاعر و نویسنده به مولّفه های گوناگون زندگی اجتماعی مردم و بازتاب آن در آثار نظم و نثر است. از آن جایی که اجزای یک جامعه و نهادهای گوناگون آن،چون اندام های یک موجود به هم وابسته اند، این وابستگی، خواه ناخواه کنش و واکنش هایی را در پی دارد.آثار نظم و نثر فارسی، در گذر زمان و در حیات بیش از دوازده قرن خود، توانسته است چون آیینه ای مظهر و مجلای دردها، آرمان ها، فرهنگ ها، آداب و رسوم، هنجارها و ناهنجاری ها، طبقات اجتماعی و مانند آن باشد. از سوی دیگر همین آثارادبی،الهام بخش زندگی مردم و انگیزه ی حرکت ها، جنبش ها و به طور کلّی بستر مهمّ تحوّلات جامعه بوده است. همان گونه که از بستر اوضاع و شرایط اجتماعی به خوبی استفاده کرده است. به همین سبب کمتر دوره ای از آثار ادبی را می توان پیدا کرد که حلقه ی اتّصال تعامل آفرینندگان آثار ادبی با بستر جامعه به کلّی قطع شده باشد.شعر فارسی، از این منظر، موفّقیّت بیشتری داشته است. نگاهی ژرف و بنیادی به آثار برجسته ای چون: شاهنامه ی فردوسی، قصاید ناصر خسرو، خمسه ی نظامی، قصاید سنایی، انوری و خاقانی، کلّیات سعدی، دیوان صائب تبریزی،دیوان ادیب الممالک فراهانی، کلّیات عارف قزوینی، ایرج میرزا و نیما یوشیج و آثار اخوان ثالث مویّد این ادّعا است.پژوهش حاضر بر آن است که از منظر رویکرد جامعه شناختی ادبیّات به بررسی زمینه ها و درون مایه های اجتماعی یکی از ادوار تأثیر گذار شعر فارسی یعنی دوره ی بیداری بپردازد. از آن جایی که پرداختن به شعر همه ی شاعران این دوره، به پژوهش های گسترده تری نیاز دارد، فقط شعر شش شاعر برجسته ی این دوره؛یعنی یغمای جندقی، داوری شیرازی، فتح الله خان شیبانی، محمود خان ملک الشعرا، میرزا حبیب خراسانی و ادیب الممالک فراهانی،مورد بررسی قرار گرفته است.درادامه دلایل گزینش این شاعران از مجموع گویندگان این دوره خواهد آمد.به این امید که شعر ایشان بتواند کلّیّت شعر دوره ی بیداری را در بر بگیرد.

هدف این پژوهش آن است که نشان دهد مهمترین تصاویر غزلیات شمس مناسبات بینامتنی دارند . از آن جا که بینامتنیت امروزه اصطلاحی رایج در نظریه ادبی و زبان شناسی متن است ، قصد بر این است تصاویری که شامل تشبیه ، استعاره یا رمز است ، به عنوان یک متن در دل متن بزرگتری به نام غزل مورد مطالعه قرار گیرد . برای این منظور 50 غزل از غزلیات دیوان شمس برگزیده و همه تصاویر آن ها بررسی شد اما به دلیل گستردگی دامنه تصاویر ، تنها پربسامدترین آنها که در اندیشه مولانا هم اهمیت بیشتری دارند تحلیل گردید . بر این اساس ، این رساله در 10 فصل فراهم آمده است : فصل اول : « کلیات » است که به تعریف و تاریخچه بینامتنیت و اهمیت آن ، بررسی مفهوم تصویر و رابطه آن با بینامتنیت می پردازد و سپس متون مرتبط با غزلیات شمس و دلیل انتخاب آنها را مطرح می کند . در فصل دوم که « بینامتنهای خورشید » نام دارد ، تصویر خورشید ، تصویر کانونی است و دیگر خوشه های آن یعنی آفتاب حق ، آفتاب محمد ، نور ، سایه ، ذره ،حجره خورشید و حاجب خورشید بر اساس نظریه بینامتنیت تحلیل و بررسی شده است . فصل سوم بررسی دریا و تصاویر مرتبط با آن است که شامل دریای غیب ، دریای حق ، دریای عشق ، بحر آتش ، دریای جان، دریای احمد ، موج ، ماهی ، کشتی و آب می شود . در فصل چهارم حیوانات که شامل شیر و آهو ، اسب ، خر ، گرگ ، فیل و پشه ، مرغ ، باز ، بلبل ، طوطی و هما هستد تحلیل شده است . در فصل پنجم محور کار بر تصویر آتش قرار گرفته است . فصل ششم به عنوان « بینامتنهای رویشی » است و در برگیرنده ی تصاویر باغ، گل و گلستان ، گندم و گندم زار ، نخل و رطب است . در فصل هفتم یکی از پرکاربردترین تصاویر عرفانی یعنی شراب و زیر مجموعه های آن یعنی جام و ساقی بررسی شده است . فصل هشتم با عنوان « بینامتنهای شکار » شامل صید و صیاد ، دام و دانه ، تیر و کمان وتیغ بلاست . فصل نهم که « بینامتنهای درباری » نامیده شده و شامل تصاویر شاه ، پاسبان و بازی درباری گوی و چوگان است . در فصل دهم چهره حضرت یوسف ( ع ) به عنوان یک نماد در غزلیات شمس و دیگر متون عرفانی مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است .

صائب تبریزی یکی از بزرگترین شاعران تاریخ ادب فارسی در عصر صفویه می باشد که با ظرافتی بی نظیر بسیاری از مضامین اجتماعی و اخلاقی و ... را در غزلیات خود انعکاس داده است. وی با استفاده از سبک و روش خاص خود که همانا تمثیل است از هر چیزی مضمونی بکر خلق کرده است. یکی از این مضامین بحث در زمینه موضوعات اخلاقی است که در تاریخ ادب فارسی و بخصوص در شعر شاعرانی از قبیل: فردوسی در شاهنامه، سعدی در بوستان، مولانا در مثنوی و... جلوه ای ویژه دارد. استاد بزرگ غزلسرای عهد صفوی نیز با الهام از آثار اخلاقی شاعران قبل از خود، بسیاری از مضامین اخلاقی را در اشعار خود انعکاس داده است. وی با تأثیر پذیری از قرآن و آموزه های اسلامی مخاطبان خود را به کسب فضایل اخلاقی تشویق می کند و از رذیلت های اخلاقی برحذر می دارد. رساله حاضر به بررسی چگونگی بازتاب موضوعات اخلاقی در دیوان این شاعر نامور ادب فارسی در ضمن جلدهای سوم و چهارم می پردازد. ما در این نوشتار سعی بر آن داریم که فضایل و رذایل اخلاقی منعکس شده در دیوان صائب را طبق کتابهای مهم اخلاقی استخراج و بر اساس حروف الفبا دسته بندی کرده و در پایان هر کدام را تعریف و یک تحلیل کلی از آنها ارائه دهیم.

مقوله تقاضا و درخواست یکی از گونه های ادبیات غنایی فارسی است که در طول ادوار مختلف به صورت های گوناگون به وسیله شاعران زیادی مطرح شده است. شاعران بسته به موقعیت خود در دوره های مختلف تقاضاهای گوناگونی از افراد مختلفی داشته اند. به طور کلی این تقاضاها به دو دسته درخواست های مادی و غیرمادی تقسیم می شود که شاعران به شیوه های متفاوت نسبت به طرح آن اقدام کرده اند. این مجموعه بررسی و تحلیل تقاضا و درخواست هایی است که توسط شاعران پارسی گوی سبک عراقی (قرن هفتم تا پایان قرن نهم) صورت گرفته است. بررسی، دسته بندی وتحلیل این تقاضاها در این برهه تاریخی مقوله ای است که در این پایان نامه مورد توجه قرار گرفته است. برای این منظور دیوان های شعر ده تن از شاعران برجسته این سبک، مورد بررسی قرار گرفته و موارد تقاضا و درخواست از آن استخراج و پس از طبقه بندی به تحلیل و بررسی آن ها پرداخته شده است. لازم به ذکر است که در این بررسی شرایط و موقعیت خاص جامعه آن روز ایران و تأثیر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوران بر شعر شاعران، مورد توجه قرار گرفته است. در دوره مورد بحث ما به سبب حمله مغولان و تیموریان به ایران و آشفتگی و نابسامانی اوضاع و احوال مردم، این درخواست ها فزونی می گیرد. شاعران این دوره نیز مانند شاعران دوران اولیه شعر فارسی به سنت خواهندگی و تقاضاگویی در اشعارشان ادامه دادند. در بین اشعار شاعران مورد بررسی به نمونه های فراوانی از درخواست و تقاضا برخوردیم، خصوصاً در اشعار شاعران درباری چون کمال اسماعیل، سلمان ساوجی و یا ابن یمین، در مقابل شاعرانی چون شیخ جامی، سعدی، عماد فقیه و تا حدودی حافظ از این قضیه مبرا بودند. در بیشتر مواقع، شاعران نه از سر هوس و خوش گذرانی بلکه از سر نیاز و بدبختی به این کار روی می آوردند و اغلب تقاضاهای آنان، شامل درخواست های کم اهمیت و پیش پا افتاده ای است که خبر از سختی معاش و محتاج بودن شاعران حتی در امکانات اولیه زندگی می دهد. واژگان کلیدی: شعر، ، . , demand and requests, , piece, .

شناخت فرهنگ هیچ جامعه و قومی امکان پذیر نیست مگر آن که دین آن جامعه و اگر دینی ندارد، افسانه های جهان شناختی آن ، به درستی بررسی و شناسایی شود . برای دریافت درست فرهنگ ایران زمین نیز ، از بررسی و شناسایی ادیان باستانی آن گریزی نیست. پس از اسلام ، بسیاری از کتاب های کهن ایرانی و از آن جمله اوستا ، به سبب مهجور ماندن زبان و ادبیات و خط های پهلوی و اوستایی و نیز به دلیل وجود پاره ای ناسازگاری ها میان نمادهای دینی مزاد پرستان و دین تازه ایرانیان ، یا از میان رفت و یا دچار پراکندگی و نابسامانی شد. با این حال ، آگاهی های موجود گواه آن است که در سده های چهارم و پنجم هجری نیز اوستا کم و بیش به همان اندازه روزگار ساسانیان بر جا مانده بوده است ، که این امر باعث ورود بعضی از نمادهای و عناصر مزدایی در فرهنگ و ادبیات ایران پیش از اسلام گشت. سروش یکی از کهن ترین ایزدان دین زردشتی است که نماد شنوایی و فرمانبرداری و تجسم پرهیزگاری و درست کرداری است . پایگاه این ایزد را با ایزد مهر برابر دانسته و گاه او را در شمار امشاسپندان آورده اند . سروش از جمله ایزدانی است که در کار داوری پسین ، وظیفه و کار شمار و سنجش کردارهای مردم ، به دست اوست . در ادبیات فارسی ، سروش حضوری پیوسته و نقشی چشمگیر دارد او در این بخش ، بیشتر به عنوان پیک ایزدی نمایان گشته است که همین امر باعث شده در موارد بسیاری حتی در فرهنگ های فارسی مانند فرهنگ جهانگیری او را با جبرئیل یکسان بدانند و گاهی نیز سروش با همین نقش و عنوان دیگری به نام هاتف ، رخ نموده است . به طور کلی می توان گفت ، شخصیت او در این بخش از فرهنگ ایرانی ، گسترشی نو یافته است. در این پایان نامه سعی بر آن شده است ، شخصیت و نقش سروش در فرهنگ پیش از اسلام و به طور مشخص درگاتاها، اوستای نوین و متون پهلوی و در دوره اسلامی، به ترتیب زمانی از میانه قرن چهارم تا نیمه قرن دوازدهم هجری، در قالب سه سبک خراسانی ،عراقی و هندی ، در شعرای شاخص این سه سبک، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و در اشعاری که اشاره به سروش نشده است ، مترادف آن « هاتف » مورد توجه قرار گرفته است . لازم به یاد آوری است ، پیش از این، درباره این موضوع کار مستقلی صورت نگرفته است، بلکه به طور پراکنده مطالبی مطرح گردیده است ، به طور مثال می توان به مطلبی که آقای دکتر معین در کتاب مزدیسنا وادب پارسی بیان نموده اند ،اشاره کرد،که در بیشتر این موارد نقش سروش در آیین زردشت مورد نظر بوده است تا نقش آن در ادب فارسی. روش تحقیق در این پایان نامه به این صورت بوده است که با مراجعه به اوستا ، متون پهلوی ودیگر منابع موجود و فیش برداری لازم از مطالب راه گشا در این زمینه، سیر تحولی که در نقش و عملکرد سروش در ادبیات پیش از اسلام رخ داده است ، مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم کار ،سعی برآن بوده است تا با بررسی آثار منظوم شعرای شاخص و تاثیر گذار در سه سبک خراسانی ، عراقی وهندی،به نقش سروش در ادبیات منظوم این مرز و بوم نیز پرداخته شود . کلید واژگان : اوستا ، زبان پهلوی ، سروش، شعر، هاتف

چکیده: زبان و ادبیات فارسی و عربی از دیرباز ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر داشته و تأثیر و تأثّر در حوزه های مختلف زبانی و ادبی این دو فرهنگ دیده می شود. یکی از عرصه هایی که تاکنون چندان به آن پرداخته نشده است، موضوع بازتاب عرایس شعری عرب در شعر فارسی است. به لحاظ تأثیرات مذهبی و سیاسی، انعکاس داستان های عاشقانه عربی در شعر و ادب فارسی بیش از طرح داستان های عاشقانه فارسی در ادبیات عرب است. در این رساله کوشش شده است تا به بررسی بازتاب داستان عرایس و معاشیق شعر عرب در شعر فارسی ، تا پایان قرن ششم پرداخته شود و از این رهگذر میزان آشنایی شاعران این دوره با این داستان ها و چگونگی طرح آنها در شعر نشان داده شود.

چکیده ندارد.