منطقه کاشان در جنوب باختری ایران مرکزی واقع است. تجزیه و تحلیل شواهد زمین ریخت شناختی در حاشیه جنوب باختری پهنه ایران مرکزی نشانگر جنبایی پهنه گسلی قم - زفره بعنوان یک سامانه راستالغز راست بر است. بر اساس جابجایی جانبی آبراهه ها و بادزن های آبرفتی در طول بخش های مختلف این پهنه گسلی، آهنگ حرکات راستالغز راست بر در طول پهنه گسلی قم – زفره در حدود 2 میلیمتر در سال برآورد می گردد. بنظر می رسد که پهنه گسلی قم – زفره در واقع بخشی از یک پهنه جنبای طویل تر باشد که با عملکرد خود بخشی از آهنگ حرکتی ناشی از حرکت نسبی ورقه عربستان نسبت به اوراسیا را جبران می نماید. بررسی چین خوردگی های موازی با این پهنه گسلی در جنوب خاوری نطنز و همچنین در گستره چین خوردگی های نواب نشانگر رشد جنبای این چین خوردگی ها است. در جنوب خاوری نطنز رشد چین خوردگی ها (کوه های چرخه و زردکوه) در قالب حفر عمیق رودخانه مغار خودنمایی کرده است. در حالی که در چین خوردگی های نواب (در جنوب خاوری کاشان) ویژگی های توپوگرافیکی، الگوی ویژه آبراهه ها و تغییر شکل پیشرونده نهشته ها و زمین ریخت های جوان، بر فرایش جنبای این چین خوردگی ها دلالت دارد. تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مطالعات لرزه نگاری به روش انعکاسی بر روی خطوط عمود بر چین خوردگی های نواب نشانگر عملکرد گسل تراستی کم شیبی (موازی با جبهه کوهستان و پهنه گسلی قم - زفره) با شیب بسوی جنوب باختر است. بر پایه تجزیه و تحلیل داده های مذکور، به احتمال زیاد گسل نواب در عمق به پهنه گسلی قم – زفره پیوسته و بخشی از یک کمربند گسلی جنبا در حاشیه شمال خاوری پهنه زمین ساختی اورمیه – دختر را تشکیل می دهد. حرکات برشی در طول پهنه گسلی قم – زفره و کوتاه شدگی موازی با آن که در گستره مورد پژوهش بصورت چین خوردگی ها و گسلش تراستی نمایان گردیده است، در نتیجه راستای مایل بردار همگرای اوراسیا و عربستان، نسبت به امتداد کمربند اورمیه - دختر و بخش شدگی واتنش مایل در پوسته پایینی به دو مولفه مماسی و نرمال در پوسته لرزه زای فوقانی توجیه پذیر می باشد.

خلاصه یکی از راههای تعیین هندسه گسلها استفاده از روشهای ژئوفیزیکی می باشد. با تلفیق نتایج روشهای ژئوفیزیکی و اطلاعات لرزه زمین ساختی و زمین شناسی می توان توان لرزه زایی گسلها را مورد ارزیابی قرار داد. از میان روشهای ژئوفیزیکی، ژئوالکتریک نسبت به دیگر روشها ارزانتر و در عین حال دارای تنوع بیشتری در آرایش برداشت می باشد. هدف از این رساله توسعه و بهبود روش ژئوالکتریک جهت تعیین هندسه گسلها مخصوصا گسلهای پوشیده می باشد. از نظر اجرایی این رساله شامل سه مرحله می باشد؛ مرحله اول ساخت و طراحی فرستنده و گیرنده جریان الکتریکی، مرحله دوم مطالعه نوفه های الکتریکی و روشهای پردازش و مرحله سوم استفاده از این تکنیک به صورت موردی بر روی سه گسل مهم در نقاط مختلف کشور و مقایسه و تلفیق این تکنیک با دیگر روشهای ژئوفیزیکی می باشد. دستگاههای موجود در بازار مناسب این پژو هش نمی باشد. پس از بررسی های لازم و احتیاجات پژوهش سیستم مورد نیاز طراحی گردید و با سازندگان داخلی برای ساخت آنها اقدام گردید. سیستم مورد نیاز شامل دو بخش فرستنده پر قدرت جریان الکتریکی و گیرنده پتانسیل الکتریکی می باشد. برای ساخت فرستنده دو سیستم خازنی با ولتاژ تقریبا ثابت و سیستم ترانسفورماتور ولتاژ متغیر طراحی گردید و پس از مراحل مختلف آزمایش در کارگاه و صحرا مورد استفاده قرار گرفت. برای ساخت سیستم گیرنده دیتالاگرهای مختلف مورد آزمایش قرار گرفت و با افزودن مدارهای مورد نیاز تکمیل گردید. برداشت داده با دستگاه دیتالاگر و سیستم چند الکترودی کیفیت سیگنالهای برداشت شده افزایش داده شده است و امکان مطالعه عمق های بیشتر فراهم گردید. جهت آشنایی با انواع نوفه های الکتریک در مناطق مختلف کشور مانند شهر تهران، بوشهر، مشهد و جزیره قشم نوفه ها الکتریکی برداشت و مورد پردازش قرار گرفته است. این نوفه به انواع مختلف دسته بندی گردیده و روشهای حذف و کاهش اثر آنها مورد بررسی قرار گرفته است. این تکنیک بر روی سه گسل مهم کشور (کهریزک در جنوب تهران، توس در شمال مشهد و جیجان در جزیره قشم ) به صورت عملی مورد آزمایش قرار گرفت و به همراه این روش سایر روشهای ژئوفیزیکی مورد استفاده قرار گرفت و نتایج بدست آمده با هم مقایسه و تلفیق شدند. نتایج مطالعات زمین شناسی، لرزه خیزی، ژئوالکتریک سطحی و عمیق، ترازیابی، تصاویر ماهواره ای و مختصات یابی جهانی به طور مشترک وجود گسلی فعال (بنام گسل توس) در شمال مشهد را تائید می نمایند. این گسل باعث تغییر در سطح آبهای زیرزمینی و تغییر مسیر آبراهه ها گردیده است و در پاره ای موارد باعث جابجایی آبرفت های جوان و کواترنری شده است به طوری که افراز این گسل در مجاورت خواجه ربیع به خوبی مشهود می باشد. با استفاده از ژئوالکتریک عمیق و آرایه چهار گوش دوقطبی- دوقطبی در محدوده نزدیک خواجه ربیع، گسل توس را گسلی معکوس با شیب به سمت جنوب غرب ( به سمت مرکز شهر مشهد) نشان می دهد. گسل کهریزک گسلی است به طول 35 کیلومتر و افرازی حدود 25 متر که در جنوب تهران از نزدیکی آسایشگاه خیریه سالمندان کهریزک عبور می کند و بدلیل نزدیکی به تهران مطالعه آن اهمیت خاصی دارد. جهت شناخت روند و مکانیزم این گسل سه روش ژئوفیزیکی (لرزه نگاری، ژئوالکتریک و مغناطیس) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج سه روش ژئوفیزیکی بر روی این گسل با هم تلفیق گردید. بر اساس این نتایج گسل کهریزک از نوع نرمال میباشد که شیبی حدود 70 درجه به سمت جنوب دارد. این گسل باعث بوجود آمدن افرازی به ارتفاع حداقل 25 متر در سطح زمین شده است و سازند قدیمی تر کهریزک را در مقابل سازند جوانتر تهران قرار داده است و مبین فعالیت این گسل در دوره کواترنری است. گسل جیجیان یکی از گسلهای مهم منطقه ازاد قشم است که مسبب زلزله 20 شهریور 1387 قشم می باشد. با بررسی های صحرایی انجام شده در این زلزله حدود 18 کیلومتر ترکهای سطحی به صورت شمال شرقی از زیرنگ شروع شده و در جنوب غربی تا حوالی فرودگاه قشم قابل مشاهده است. روند منحنی های هم خرابی این زلزله به صورت یک بیضی می باشد که قطر بزرگ این بیضی حدودا شمال شرقی –جنوب غربی می باشد. بر اساس مطالعات ژئو الکتریک انجام شده تا عمق 100 متر گسل در پهنه ای به طول 30 متر گسترش دارد و بلوک شمالی حدودا 20 متر نسبت به بلوک جنوبی بالا آمده است . بر اساس نتایج داده های ژئوالکتریک در عمقهای بیش از 100 متر شیبی برای این گسل دقیقا نمی توان اظهار کرد ولی براساس شواهد زمین شناسی و بالا آمدگی بلوک شمالی می توان گفت که در عمقهای زیاد شیبی به سمت شمال دارد که با سازوکار اعلام شده و پهنه خرابی ها هم خوانی دارد. روند این گسل شمالغربی- جنوب شرقی و تقریبا عمود بر روند عمومی گسلهای زاگرس می باشد و از نوع گسل معکوس که در عمق های پایین تر شیب کمتری دارد. عمق کانونی این زلزله حدود 15 کیلومتر بر آورد می گردد نتایج حاصل از این رساله نشان می دهد که روش ژئوالکتریک با توجه به تنوع در آرایش و ارزانی آن می تواند مورد توجه ویژه قرار گیرد و کمک مهمی در تعیین هندسه گسلها مخصوصا گسلهای پوشیده در مناطق مسکونی باشد. هم چنین نتایج حاصل از این رساله می تواند کمک مهمی به اندازه گیری های ژئوالکتریکی در پیش بینی زلزله در مطالعات آتی به عنوان پیش نشانگرها دانست. واژه های کلیدی: ژئوالکتریک، مغناطیس سنجی، ماکروترمور، نوفه، مقاومت الکتریکی، گسل توس، گسل کهریزک، گسل جیجیان، قشم، گسلهای پوشیده

سد مخزنی شهید رجایی در 40 کیلومتری جنوب شهر ساری و بر روی رودخان? تجن احداث شده است. ناحی? مورد مطالعه شعاع 100 کیلومتری از ساختگاه سد شهید رجایی می باشد که دامن? شمالی و جنوبی البرز خاوری و بخشی از ایران مرکزی را در بر می گیرد. در این تحقیق گسل های محدود? مطالعاتی در دو حوز? 30 و 100 کیلومتری مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات انجام گرفته در حوز? 30 کیلومتری، منجر به شناسایی و معرفی گسل های مرگاو، تلاوک، شالمک، مجید، ولیک بن، جورجاده، خرم آباد و زیرآب با سازوکار غالب معکوس و گسل سوخته سرا با سازوکار غالب امتدادلغز چپ بر گردید. در بررسی های صورت گرفته بر روی زمین لرزه های به وقوع پیوسته در محدود? مورد مطالعه، ژرفای 2±11 کیلومتر به عنوان لای? لرزه زا در نظر گرفته شد. طی مطالعات انجام یافته بر روی گسل های شمال البرز، خزر و مشا در شعاع مطالعاتی، گسل شمال البرز و خزر به سه قطعه و گسل مشا به دو قطعه تفکیک گردیدند. با ارزیابی حریم گسلش (عرض پهن? گسیختگی) برای گسل های محدود? مورد بررسی، پهن? گسیختگی گسل شمال البرز بخش قابل توجهی از مخزن سد شهید رجایی را در بر می گیرد. شهرهای ساری، قائم شهر، نکا و بهشهر نیز در پهن? گسیختگی گسل خزر قرار می گیرند. درجه بندی فعالیت گسل ها براساس بُعد فرکتالی گسلش و زمین لرزه نشان داد که گسل های شمال البرز، دامغان، بادله، لَله بند، سوخته سرا و گرمسار دارای درجه فعالیت بالا می باشند. با درجه‎بندی فعالیت گسل ها براساس گشتاور لرزه ای و نرخ لغزش، گسل های دامغان و مشا دارای میزان لغزش کم و در نتیجه مسبب زمین لرزه های بزرگ با دوره بازگشت طولانی خواهد بود. با توجه به نتایج نقش? پهنه بندی پتانسیل لرزه زایی می توان گفت که در بخش جنوبی ساختگاه سد شهید رجایی، پهنه ای با پتانسیل لرزه زایی بالا وجود دارد که در ارتباط با گسل های فعال و لرزه زای آستانه، فیروزکوه و مشا می باشد. با تحلیل خطر زمین لرزه به روش تعیینی، قطع? شمار? دو گسل شمال البرز با توان لرزه زایی 8/6=ms، دارای بیشینه مقادیر شتاب افقی و قائم به ترتیب معادل g48/0 و g34/0 می‎باشد. در تحلیل خطر زمین لرزه به روش احتمالاتی، شتاب افقی و قائم در دوره بازگشت 100 ساله (معادل با عمر مفید سد) به ترتیب معادل g25/0 و g12/0 می باشد. همچنن نتایج این مطالعه نشان داد که لرزه خیزی القایی عمدتاٌ در اثر کاهش تراز آب به وقوع می پیوندد و این زمین لرزه ها در بخش جنوبی ساختگاه سد و در مجاورت گسل شمال البرز فراوانی بیشتری دارند.

چکیده گسل درونه یکی از بزرگترین گسل های امتداد لغز ایرا ن می باشد که با طول تقریبی 900 کیلومتر و با روند عمومی شرقی-غربی در شمال شرق ایران قرار دارد. این گسل خمیده به سه بخش: غربی، مرکزی و شرقی تقسیم بندی شده است. تعیین مکانیسم گسل در بخش شرقی که از جنوب تربت حیدریه آغاز می شود و تا مرز ادامه دارد موضوع اصلی این پژوهش می باشد. علی رغم اینکه گسل درونه بیشتر به عنوان یک گسل امتداد لغز چپ بر شناخته شده است، اما همچنان در ارتباط با سوی حرکت گسل در بخش شرقی آن اختلاف نظر هایی وجود دارد. شواهد ژئومورفولوژیکی در امتداد گسل درونه نشان دهنده آن است که مکانیسم گسل در جنوب تربت حیدریه (بخش مرکزی) به هر دو صورت امتداد لغز راست بر و امتداد لغز چپ بر می باشد. از آنجا که شاخه های موازی گسلی نمی توانند در یک زمان مکانیسم های مختلفی را نشان دهند، می توان به پارامتر زمان اشاره کرد. به عبارتی گسل درونه در گذشته تحت تاثیر میدان تنشی متفاوت با میدان تنش کنونی قرار داشته و دارای مکانیسم امتدادلغز راست بر بوده و با تغییر میدان تنش که با توجه به آنچه که در بسیاری از منابع ذکر شده، حدود پنج میلیون سال پیش در فلات ایران روی داده، حرکات امتداد لغز چپ بر را موجب گردیده است. شواهد ژئومورفولوژیکی همچنین بر این موضوع دلالت دارد که مکانیسم گسل درونه در بخش شرقی تربت حیدریه بصورت امتداد لغز راست بر همراه با یک مولفه شیب لغز از نوع معکوس می باشد. شکل خمیده گسل و حرکت رو به شمال بلوک لوت نسبت به اوراسیا اختلاف سازوکار در دو بخش شرقی با غربی را توجیه می کند. وجود چنین جابجایی هایی در امتداد گسل درونه و همچنین رخداد های لرزه ای در امتداد گسل درونه، نشان از فعالیت گسل درونه در عصر حاضر دارد. زمین لرزه 1923 کاج درخت یکی از این رویداد های لرزه ای است که بر اساس اطلاعات حاصل از پهنه رو مرکز زمین لرزه ها منسوب به گسل درونه می باشد. آنچه در این پژوهش مورد تحقیق واقع شده است، یافتن شواهدی ژئومورفولوژیکی جهت شناسایی سرچشمه این زمین لرزه می باشد. اگر چه به دلیل بزرگ نبودن زمین لرزه کاج درخت آثار گسیختگی زمین در پیوند با آن یافت نشد، افرازهای گسلی جوان در رسوبات عهد حاضر نشان از وقوع زمین لرزه های بزرگ در طول این بخش از گسل درونه در گذشته دارد.

از آنجا که رخدادهای زمین لرزه ای بدون دگرریختی سطحی در مطالعات لرزه زمین ساختی و همچنین تحلیل سرچشمه-‏های لرزه زا از اهمیت زیادی برخوردارند در این رساله تلاش شده تا نتایج مشترک حاصل از یافته های لرزه ای، زمین-‏مغناطیس هوایی، ریخت زمین ساختی و زمین پیمایشی به منظور شناسایی و ارزیابی لرزه زمین ساختی گسل های لرزه زای ‏پنهان در پهنه های برشی بررسی شود. ساختارهای لرزه ای پنهان در سامانه های برشی راستالغز خاور ایران به صورت ‏پهنه های دگرریختی پنهان (زهان)، راندگی های پنهان پایانه ای (مختاران)، فراگام های گرفتاری پنهان (شوسف) و رفتار ‏چین های لرزه ای مرتبط با راندگی های پنهان (بیرجند) در دوره بین لرزه ای مورد ارزیابی قرار گرفته است. به نظر می رسد ‏پایانه های گسلی در سامانه های گسلی راستالغز، به صورت راندگی های پنهان و چین خوردگی، مهمترین مناطق شکل-‏گیری سرچشمه های لرزه ای پنهان هستند.‏

در این رساله لرزه خیزی و لرزه زمینساخت منتهی الیه جنوب شرق زاگرس مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور از داده های شبکه موقت متراکم محلی که از 12 آذر 1384 تا 25 خرداد 1385 در منطقه نصب شده، استفاده گردیده است. در طی این مدت زمینلرزه 6 آذر 1384 جزیره قشم با بزرگی mb=6.0 ، زمینلرزه 9 اسفند 1384 تیاب با بزرگای mb=5.9 و نیز زمینلرزه 5 فروردین 1385 فین با بزرگای mb=6.0 در این منطقه روی داده است. در این پژوهش پسلرزه های دو زمینلرزه قشم و تیاب به همراه خرد زمینلرزه های منطقه خورگو واقع در شمال بندر عباس مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج کار ما بیانگر این است که ساختار پوسته فوقانی لبه جنوبی زاگرس در جزیره قشم شامل لایه ای رسوبی به ضخامت 10 کیلومتر و با سرعت نسبتاً کم 4/4 کیلومتر بر ثانیه که بر روی پی سنگ بلورین با سرعت حدود 6/6 کیلومتر بر ثانیه قرار گرفته، می باشد. در منطقه خورگو در شمال بندر عباس این ساختار شامل لایه ای رسوبی با همان ضخامت 10 کیلومتر اما با سرعت 5/62 کیلومتر بر ثانیه است. این لایه رسوبی بر روی دو لایه دیگر قرار دارد که اولی به ضخامت 8 کیلومتر و سرعت 5/84 کیلومتر بر ثانیه و دومی با ضخامت 4 کیلومتر و با سرعت 5/94 کیلومتر بر ثانیه است، این سه لایه بر روی لایه نیم فضایی با سرعت 6/66 کیلومتر بر ثانیه قرار می گیرند. در شمال گسل mzrf و در منطقه رخداد زمینلرزه 9 اسفند تیاب، ساختار سرعتی پوسته فوقانی شامل لایه ای به ضخامت 16 کیلومتر و سرعت 6/02 کیلومتر بر ثانیه است که بر روی لایه نیم فضا با سرعت 6/54 کیلومتر بر ثانیه قرار گرفته است. یکسانی سرعت لایه نیم فضا دلالت بر این دارد که این منطقه بر روی پی سنگ بلورین مشابهی قرار گرفته است. عمق رویدادهای لرزه ای در این ناحیه از جنوب به سمت شمال متفاوت است. پسلرزه های زلزله 6 آذر 1384 قشم، دارای گستره عمقی 7 تا 18 کیلومتر هستند. در حالی که در شمال گسل معکوس اصلی زاگرس (mzrf) پسلرزه های زلزله 9 اسفند 1384 تیاب اعماقی بین 12 تا 23 کیلومتر دارند. در منطقه خورگو واقع در شمال بندر عباس، خرد زمینلرزه ها دارای عمقهایی بین 5 تا 25 کیلومتر هستند. اعماق کمتر از 10 کیلومتر برای رویدادهای لرزه ای قشم و خورگو بیانگر این واقعیت است که بخشی از این رویدادها در لایه رسوبی قرار می گیرند. در منطقه خورگو، مطالعه خرد زمینلرزه ها، روند پلکانی رویدادها در اطراف قطعات گسل جبهه کوهستان (mff) بسیار واضح را نشان می دهد. امتداد این روند پلکانی به سمت شمال شرق است و می توان ادامه آن را با عبور از گسل زاگرس مرتفع (hzf) در منطقه مثلثی شکل واقع در شمال گسل زاگرس مرتفع دنبال نمود. پیشتر این روند پلکانی رویدادها به صورت کاذب به عنوان لرزه خیزی به سمت شمال شرق تصور شده است(کادینسکی-کد و برازنگی، 1982). مطالعه ما بر روی پسلرزه های زلزله 6 آذر جزیره قشم حاکی از وجود دو سازوکار گسلی امتداد لغز و معکوس است. این دو سازوکار در فاصله نزدیکی از یکدیگر قرار دارند. آزیموت متوسط محورهای p برای رویدادهای با سازوکار امتداد لغز تقریباً موازی جهت همگرایی بین صفحه عربی و اوراسیا که توسط اندازه گیری های gps بدست آمده می باشد. بطور کلی نتایج حاصل از این مطالعه نشاندهنده پیچیدگی سازوکار تغییر شکل در منتهی الیه شرقی زاگرس می باشد. مولفه قابل توجه امتداد لغز در انتهای سیستم گسلی زندان-میناب-پالامی (zmp) در بین پسلرزه های زمین لرزه تیاب نشانگر ادامه حرکت امتداد لغز سیستم گسلی زندان-میناب-پالامی (zmp) به شمال محل تلاقی با گسل معکوس اصلی زاگرس (mzrf) می باشد. همچنین در غرب سیستم گسلی زندان-میناب-پالامی (zmp) تا گسل زاگرس مرتفع (hzf) رویدادهایی با مولفه حرکت امتداد لغز مشاهده شده است که مولفه امتداد لغز آنها می تواند تحت تاثیر حرکت راستگرد سیستم گسلی زندان-میناب-پالامی (zmp) باشد.