تربیت و تعلیم از مسایل بنیادی و ریشه ای جوامع بشری در هر زمینه ای است و نابجا نخواهد بود که اگر از آن تعبیر به پی ساختمان جامعه ی بشری نماییم و در عرصه ی نگارگری نیز ، این مسئله از اهمیتی قابل توجه برخوردار می باشد . با نظری بر ثمره ی کار نگارگران ـ چه در گذشته و چه در حال ـ بی تردید از اولین نکاتی که در اذهان شکل خواهد پذیرفت ، این است که ، نتایج حاصل ( آثار هنرمندان ) ، ثمر ه ی کوشش های بسیاری است که در جهت پرورش نگارگران صورت گرفته ، که اینگونه نیز بروز یافته است . پس اگر از نگارگری گذشته به نیکی یاد می گردد و شکوه و عظمت آن را می ستایند و آثار امروزی را فاقد آن می دانند ، ضروری است که با مطالعه ای تطبیقی به بررسی آداب تربیتی نگارگران گذشته و حال بپردازیم ، تا شاید در صورت امکان ، با بهره برداری از آداب صحیح و حقیقی این عرصه ، نگارگری ایرانی را در ادامه ی مسیر پیشین قرار دهیم و شرایط را برای تجلی شکوه آن فراهم آوریم . با این هدف و رویکرد ، ابتدا به بررسی دو واژه اساسی در این عرصه یعنی تربیت و تعلیم پرداخته و منظور خود از انتخاب واژه تربیت را بیان داشته ایم و سپس به بستر شکل پذیری تربیت ، یعنی جوامـع توجه شـده اسـت ـ جوامـع گذشـته را مـبتنی بر سـنت و حـال را وابسـته به جـریان تجـدد انگاشته ایم . سپس با آگاهی بر اندیشه ی حاکم بر این جوامع به سراغ آداب تربیتی حاکم بر آنها رفته و مطالبی پیرامون آن بیان نموده ایم . در انتها ، با نتایج حاصل از آن و همچنین اطلاعاتی از سایر منابع به بیان آداب تربیتی نگارگران گذشته ی وابسته به سنت و نگارگران وابسته به جریان تجدد پرداخته ایم .

«نقاشی لاکی» هنری است که ردپای آن را می توان از اواخر سده نهم بر روی جلدها پیدا کرد، از دوره صفوی این هنر گرانقدر را علاوه بر جلدها، می توان بر روی اشیاء دیگری چون قلمدان ها، قاب آیینه ها و جعبه های لاکی نیز پیدا کرد. اوج هنر لاکی یا روغنی را می توان در دوره زند و قاجار دانست. با شروع حکومت کریم خان زند آرامش نسبی در ایران بر قرار شد. هنرمندانی چون محمد صادق و محمد باقر، سبک زندیه را پایه ریزی کردند و مضامینی چون گل و مرغ، تک چهره ها، داستان های عاشقانه، تذهیب و ... را بر روی اشیاء لاکی ترسیم نمودند. با گذشت زمان و روی کار آمدن سلسله ی قاجاریه، دریچه ای جدید در هنر لاکی آغاز می شود. در سبک قاجار تنوع و نوع آوری در مضامین نقاشی لاکی به علت ارتباط با اروپا به نحو چشمگیری پدیدار و سبک های گوناگون به وسیله هنرمندان این دوره چون محمد اسماعیل، نجفعلی و پسرانش، خانواده امامی و آقا لطفعلی شیرازی و دیگر هنرمندان این عصر پدیدار می شود. در این دوره سبک معمول به سه گونه تقسیم می شود: ایرانی سازی، فرنگی سازی و سبک میانه. ساخت و تکنیک های به کار رفته در این دو دوره با توجه به مهارت و توانایی و سلیقه هنرمند تغییر می پذیرد. اگر بخواهیم ما بین این دو دوره تفاوت فاحشی را در نظر بگیریم، در دوره زند از رنگ های زرد و سبز و رنگ های هماهنگ با آن استفاده شده است و در دوره قاجار از رنگ های گرم، خصوصاً قرمزهای مختلف به کار گرفته شده است. در این پایان نامه سعی بر این شده است که پس از اشاره اجمالی به پیشینه و ارزش های این هنر، با معرفی فنون، مواد و اسلوب های مورد استفاده در آن در دو دوره یاد شده، گامی در جهت معرفی این میراث ملّی برداشته و پنجره ای جدید فراروی هنرمندان مستعد در جهت رشد و تعالی مجدد این هنر گرانقدر کشورمان، گشوده شود.

تحقیق حاضر به پژوهش پیرامون هنر خوشنویسی و تناسب میان فرم و کاربرد در هر یک از این خطوط، می پردازد. هدف اصلی آن بررسی خطوط گوناگون اسلامی و کشف قابلیت های بصری آنها و نقش این ویژگی در تناسب یافتن آن با کاربردهای متداول برای آنهاست.به منظور بررسی، مجموعه خطوط سازمان داده شده توسط ابن مقله شیرازی که به اقلام سته مشهورند مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش، بهره گیری از مبانی هنرهای تجسمی، قوانین حاکم بر خوشنویسی و نظریه گشتالت به منظور بررسی ویژگی های بصری موجود در فرم نوشتاری هر یک از اقلام شش گانه و با هدف ارتباط میان فرم و کاربرد در هر یک از این اقلام بوده است. در نهایت علاوه بر مجموعه ای از یافته های فرعی که مشخصه های بیشماری از ویژگی های هنر خوشنویسی را بیان می کند، روشن گردید که هر یک از فرم نوشتاری خطوط بواسطه دارا بودن ویژگی های بصری مخصوص به خود که به آنها قابلیت هایی از قبیل افزایش خوانایی، قابلیت سازماندهی و ... برای کاربرد خاصی توسعه یافته اند.

شاهنامه حکیم فردوسی از جمله کتاب‎های تاریخی، ادبی و هنری است که در بزرگترین کارگاه‎های هنری که از پشتیبانی شاه و شاهزاده‎گان برخوردار بود فراهم می‎آمد. که این خود نشان‎دهنده توجه و نگاه عمیق بزرگان به تاریخ و فرهنگ این پهناورسرزمین است. سرزمینی که روزگاری همچون نگین برانگشتری هنر جهان می‎درخشید که امروز ما بدان افتخار می‎کنیم. نسخ خطی شعر پارسی بجای مانده از دوره‎های متمادی پیشین که با خود دنیایی از ادب و هنر را حمل می‎کند امروز تزیین‎دهنده بزرگترین و مشهورترین موزه‎های جهانند؛ که کشور رنج‎دیده افغانستان هم با سپری کردن چند دهه جنگ و خون‎ریزی از این دسته مستثنی نیست و در آرشیو خویش تعدادی از نسخ و اسناد تاریخی گرانبها را با همه ناهنجاری‎های اجتماعی محفوظ داشته است. این آرشیو که بنای آن هم از جمله بناهای تاریخی در افغاستان به شمار می‎آید در زمان امیر عبدالرحمن خان بنا گردیده، که تا سال 1352 خورشیدی محل کار امیر حبیب الله پسر امیر عبدالرحمن بود و بعداز این زمان (1352) در هنگام پادشاهی سردار داوود خان از آن به عنوان کتابخانه دولتی استفاده شده که سرانجام در سال 1356 خورشیدی رسماً تحت نام آرشیو ملی افغانستان نام گذاری گردید. این آرشیو دارای هشت هزار جلد نسخه خطی و یکصد و شصت هزار اسناد تاریخی است که می‎توان آنرا از جمله آرشیوهای پر بار و غنی در بین کشورهای شرقی به حساب آورد، که از آن جمله شاهنامه فردوسی مورخ 1044 ه ق با هفتصد برگ با کتابت بسیار پاکیزه عبدالرزاق ابن عطأ الله و یکصد و چهل نگاره با تصویرگری محمد سمیع محمد شفیع است که در این پایان‎نامه به معرفی و بررسی گرفته شده است. روش تحقیق در این پایان‎نامه توصیفی_تحلیلی، تاریخی است.

چکیده: هدف از این پژوهش، شناخت نگارگری صفوی، بررسی و کشف پیوندهای درونی و ساختاری آن با مفاهیم عرفانی در موضوع غم و شادی، وصل و هجران است. با نگاهی به ادبیات عرفانی و اشعار شاعران بزرگ به¬ ویژه حافظ در می¬یابیم که چهار موضوع یاد شده از مهمترین مباحثی است که بدان پرداخته شده است. غم در نگاه عرفانی حاصل هبوط انسان بر زمین است که با هجران پیوند دارد. غم در جان انسان خودآگاه، زایید? دوری و هجران او از اصل خویش است که عرفا آن را برآمده از گناه نخستین یا ترک اولی و خطای حضرت آدم (ع) و حرکت انسان در قوس نزول می-دانند. شادی با وصل همبستگی دارد، امید و آرزوی انسان و انتظار او برای اتصال به مبدأ و بازگشت به بهشت موعود است که آن را حاصل سلوک انسان و حرکت او در قوس صعود می¬دانند. در این پژوهش کوشیده شده است پیوندهای نهفته در نگارگری صفوی با این چهار موضوع بررسی شود. استفاده از نقش¬های نمادین و رنگهای ویژه، گریز از ثبت زمان و مکانِ خاص، پرهیز از عینیت بخشیدن به طبیعت و گرایش به جاودانگی و جوهر جهان و انسان در نگارگری ایرانی، گویای شباهت نگاه نگارگران در تجلی نقش و تصویر انسان و جهان با دیدگاه اندیشمندان درعرصه عرفان نظری و عملی است. همچنین ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم نگارگران با متفکران، شعرا و نحله¬های فکری درطول زمان به ویژه در عصر صفوی و مراودات آنها و تبادل افکار و آرا باعث تأثیرپذیری نگارگران از اندیشمندان و حکیمان، عرفای شاعر یا شاعران عارف، صوفیان و رهبران معنوی گردیده است. اگر چه نگاره¬های اندکی را می توان یافت که به یکی از این چهار موضوع بطور مستقیم پرداخته باشد اما در باطن بسیاری از نگاره¬ها، رگه هایی از غم و شادی، وصل و هجران مشهود است. واژگان کلیدی: غم، شادی، وصل، هجران، ادبیات عرفانی، نگارگری صفوی، اندیشه حافظ

زیلو یکی از کهن ترین دستبافته ها و از صنایع دستی بومی میبد بشمار می رود، تنوع چشمگیر نقوش در زیلوها، ترکیب بندی این نقوش و اصول ساختاری خاصی که سبب انسجام این ترکیب بندیها در زیلوها شده، ابعاد وسیعی از فرهنگ و اعتقادات ساکنان این منطقه را در خود جای داده است.

شاه اسماعیل که شاعر، هنردوست، بانی و حامی هنر بود هم آوا با دیگر شاعران، در اشعار خویش به صراحت خود را به نام شاهان فرهمند ایرانی همچون کیکاووس، جمشید، فریدون و حتی شاهان غیر ایرانی (اسکندر) می خواند و خود را اسکندر زمانه می نامد و این مضامین را در نگاره های مکتب تبریز صفوی نیز اجرایی می کند. این حرکت او نیز توسط شاه طهماسب ادامه پیدا می کند. به طوری که ما شاهد تکرار تمثال شاه طهماسب در هیئت هوشنگ نوه کیومرث، کیخسرو، سیاووش پسر کیکاووس و... هستیم. برای روشن تر شدن این ارتباط از رویکرد آیکونولوژی بهره گرفته ایم چرا که برای ترجمان و خوانش نگاره ها، پرداختن به ادبیات از ضروریات آیکونولوژی است و در کشف لایه های زیرین نگاره ها و خوانش آن ها مددرسان است