نام پژوهشگر: عبدالرضا زاهدی

بررسی تطبیقی مباحث علوم قرآنی در تفسیر منهج الصادقین و تفسیر قرطبی
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشکده اصول الدین 1388
  مدینه امانی   احمد عابدی

این رساله شامل یک مقدمه و 11 فصل می باشد. فصل اول «کلیات» شامل مباحث: علوم قرآن، معرفی تفسیر قرطبی و مولف آن و معرفی تفسیر منهج الصادقین و مولف آن می باشد. فصل دوم تا یازدهم شامل مباحث علوم قرآنی دو تفسیر مذکور با عناوین زیر می باشد: نزول قرآن، محکم و متشابه، اعجاز، قرائت، نسخ، جمع و تدوین، سبب نزول، تحریف، تفسیرو فواتح سور. در بیان مطالب دو مفسر سعی شده است که عین کلام به صورت کامل ذکر شود و جهت تکمیل و تایید و یا احیاناً ردّ نظرات دو مفسر، از کلام صاحبنظرانی چون آیت الله جوادی آملی، آیت اله خویی، علامه طباطبایی، آیت الله معرفت استفاده شده است. اتفاق نظر در اکثر مباحث بین دو مفسر دیده می شود، علت آن را می توان استفاده دو مفسر از کلام افرادی مثل ابن عباس، قتاده، مجاهد و سدّی دانست. هر دو مفسّر قائل به نزول دفعی و تدریجی قرآن بوده و اولین آیات نازله را 5 آیه اول سوره علق می دانند. از میان اقوال مطرح شده در باب محکم و متشابه در دو تفسیر، قرطبی بهترین قول را این می داند که آیات متشابه، آیاتی هستند که علم آنها مختص خداست و راهی برای معرفت آن وجود ندارد، اما کاشانی معتقد است با جستجو و تفحص و ارجاع به محکمات فهم آیات متشابه امکان دارد. توجه به شأن نزول و استفاده از آن برای فهم درست آیه و تفسیر نامهای مبهم، جایگاه خاصی در دو تفسیر دارد. هر دو مفسر وقوع نسخ در قرآن را پذیرفته و ذیل آیات متذکر شده اند. در بحث جمع و تدوین قرطبی اقوال مربوط به جمع و تدوین در عهد رسول خدا و بعد از آن را ذکر نموده، و کاشانی صراحتاً اعلام می دارد که: قرآن در عهد رسول خدا مجموع و مرتب و مولف بود علی ما هو علیه الان. توجه به اعراب و لغت، ذکر قراءات مختلف، فراوانی اقوال و استناد اقوال به صاحبانشان از ویژگی های بارز تفسیر قرطبی است. قرطبی مفصل به وجوه اعجاز قرآن کریم پرداخته و فصاحت و بلاغت قرآن کریم را با نمونه هایی مستدل بیان نموده است. کلید واژه: علوم قرآن، بررسی تطبیقی، تفسیر قرطبی، تفسیر منهج الصادقین.