حیات علامه محمدباقر مجلسی مصادف با دوران حکومت صفویان بود. این دوران شاهد شکوفایی مسائل دینی بود که هر یک نقشی چشم گیر در تحوّلات ساختار ایران داشتند. در این دوران ساختار دینی ایران از سویی در پیوند نزدیک با ساختار سیاسی فعالیت می کرد و از سوی دیگر با بهره گیری از این نزدیکی بر شکوفایی علمی و پژوهشی خویش می افزود. آنچه در پرتو این تحوّلات چشم گیر علمی شکل گرفت دگرگونی در ساختار تنظیم و شیوه ارائه معارف دینی به جامعه در جهت فهم دینی بود؛ مجلسی در این فضا در مقام تبیین مقاصد شریعت و بر اساس طرح ذهنی خود در خصوص موضوعات گوناگون و با تأکید بر همراهی قرآن و سنت، پس از یادکرد آیات هر باب ـ که به شیوه ای عالمانه انتخاب و مورد استناد قرار گرفته اند ـ ؛ به تفسیر مفاهیم آن ها در پیوند با روایات پرداخته است. بحارالانوار بی تردید یکی از مهمترین جوامع حدیثی و پرکاربردترین دایرهالمعارف شیعه که آیات و روایات را در خود جمع کرده است، گرچه در نگاه نخستین چنین به نظر می رسد که این کتاب فقط جامع حدیثی است ولی با استمرار توجّه و مراجعه به آن خواهیم دریافت که این کتاب، یک دوره از تفسیر آیات قرآن را نیز دربردارد، چنان که بزرگان علوم و تفسیر قرآن به این مسأله اذعان داشته و این کتاب را نخستین تفسیر موضوعی جامع آیات به شمار آورده اند، و آن را یکی از مهمترین نوآوری ها و ابتکارات علامه مجلسی دانسته اند. تفسیر موضوعی به معنای گردآوری آیات مربوط به یک موضوع و تبیین آنها برای بیان نظر قرآن کریم راجع به آن موضوع که مبتنی بر دسته بندی آیات و جمع بندی مدلول های آنها است. در بحارالانوار پیوند عمیقی میان آیات و روایات است که مجلسی با استخراج موضوعی از قرآن، آن را در روایات جستجو کرده، تا نشان دهد آنچه در روایات است جدا از قرآن نیست و روایات مبیّن و مفسّر آیات به شمار می روند. تفسیر موضوعی با رویکرد جامع و فراگیر و عطف توجه به گستره موضوعات قرآن شیو ه ای است، که به نظر می رسد مجلسی عملاً در تبیین جوانب آن نقش مهمّی ایفا کرده است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی تفسیر موضوعی در بحارالانوار بپردازد، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقات و پژوهش هایی گسترده و ژرف تر. کلید واژه: بحارالانوار، تفسیر موضوعی، مجلسی

عدم توجه به ارتباط میان اجزای کلام گوینده ما را در بازیابی مقصود سخن او ناکام می سازد. فهم کلام خداوند نیز به مانند سایر محاورات،از نگرش مجموعی به تمامی اجزای تشکیل دهنده سخن حاصل می شود. عده ای از دانشمندان علوم قرآنی،در خصوص تناسب آیات وارتباط میان آنها سخن گفته اند وبخش هایی از کتب خود را به واگویی تناسب موجود میان سور اختصاص داده اند که بیشتر ناظر به تناسب پایان یک سوره با ابتدای سوره بعدی یا تناسب میان موضوعات مطرح در سور ومواردی از این قبیل است.در این میان علامه طباطبایی وتفسیر اواز جایگاه ممتازی برخوردار است.زیرا ایشان با فرض حجیّت الفاظ قرآن وتبادر معنای سخن به ذهن مخاطب از طریق همین الفاظ، به تفسیری ارتباط گونه پرداخته است.علامه با تکیه بر اعتقاد به تشخّص هر سوره وبا استمداد از مسیری که پیوند آیات از ابتدا تا انتهای هر سوره ترسیم می کند،توانسته به هدف هر سوره دسترسی پیدا کند.رسیدن به اغراض در تفسیر او طّی فرایندی چهار مرحله ای انجام می شود؛مرحله اول برقراری ارتباط میان اجزای هر آیه که با کمک از ارتباطات نحوی از قبیل فای تفریع،استثناءو...صورت می گیرد. مرحله دوم برقراری ارتباط میان دو آیه مجاور است.در مرحله سوم بر اساس ساختارهای هماهنگ قسم وجواب قسم یا شرط وجواب شرط وگاه بر اساس موضوع ومحتوای یکسان وگاه با کمک از اصول سخنوری،ارتباط میان گروه های آیات را بازگو می کندودر پایان نیز، برآیند موضوعات میان گروه های آیات،شکل دهنده غرض سوره است. در این بین برخلاف عقیده محکم علامه به برقراری ارتباط میان آیات،شاهد بروز نظریه ای از ایشان مبنی بر انحصار تحقّق سیاق واحد،در میان آیات یکپارچه در نزول هستیم.یعنی ایشان سیاق لازم برای پیوندوارتباط میان آیات را،در آیاتی که دفعتا نازل شده اند میسّر می داندوسعی برای پیوند دادن آیات متفرق در نزول را تلاشی بیهوده قلمداد می کند.زیرا اگر آنها با یکدیگر پیوند داشتند،یکجا نازل می شدند.این نظریه از سوی علامه به این جهت از اهمیّت برخوردار است که آیات متفرق درنزول به دلیل عدم تحقق سیاق نمی توانند غرض واحدی را تحقق بخشند واز این روست که ایشان سوره بقره را به علت طیف نزول 23سال آن،فاقد غرض واحد می داند. کلید واژه: علامه طباطبایی، ارتباط میان آیات، غرض سوره،تناسب

این پایان نامه تحقیقی است درباره ی تدبّر و تفقّه؛ و به بررسی اهمیّت، ضرورت و تأثیر آن در زندگی فرد و اجتماع می پردازد. این کار در چند بخش به انجام رسیده است: درفصل اوّل کلّیّاتی درباره ی تدبّر و تفقّه بیان شده است. در فصل دوّم معنای لغوی و اصطلاحی تدبّر و تفقّه بررسی شد و چند لفظ که از جهاتی با این دو کلمه وجه مشترک معنایی داشتند، بیان گردید و نتیجه ی بحث درباره ی معنای لفظ تدبّر: «تفکّر و تأمّل فراگیر در آیات قرآن برای فهمیدن، درک معانی و حکمت ها واهداف آن است که سرانجام به عمل کردن بر آنچه که از این تفکّر حاصل شد، منجر گردد». و حاصل کلام درباره ی معنای لفظ تفقّه - در معنای مطلق آن در آیات الهی- یعنی: «تلاش برای یادگیری و فهم تمام آنچه در قرآن بیان شده است.» و این درک و فهم، نزد افراد مختلف در نوسان است؛ و هرکس به ظرفیّت خویش علومی را کسب می کند. در فصل سوّم به چند سوال پاسخ داده شد از جمله: آیا قرآن برای عموم قابل فهم است؟ آیا ظاهر قرآن قابل فهم است؟ و پاسخ های مثبت به این سوال داده شد. همچنین شبهاتی چند ارائه شد و از آیات قرآن و بیانات معصومان برای پاسخ به آن شبهات استفاده گردید و حاصل کلام در این بخش آن شد که قرآن برای تمام مردم نازل گشته، اعمّ از عرب و غیر عرب، دانشمند یا فرد عادّی، که به تناسب، هرکس می تواند از معانی ظواهر قرآن بهره ببرد. در فصل چهارم درباره ی اهمیّت و فوائد تدبّر و تفقّه در قرآن مطالبی ارائه گردید و اینکه قرآن کتابی هادی و مبارک است که هم برای صلاح فرد و هم جامعه بیانات استواری دارد. و راه سعادت دنیوی و اخروی را می توان در سایه ی عمل به احکام قرآن طی کرد. خود قرآن بیاناتی دارد درباره ی ستایش تدبّر کنندگان در قرآن و نکوهش کسانی که در آن تدبّر نمی کنند. در فصل پنجم درباره ی ضرورت تدبّر در قرآن گفته شد، بیاناتی همچون حصول علم نافع، وجوب تمسّک به آن، نقش اختلاف زدایی آن در جامعه ی اسلامی و مواردی دیگر. در فصل ششم و هفتم بیاناتی درباره ی موانع تدبّر و تفقّه و شروط مطالبی آورده شد. موانعی همچون توجّه صِرف به لفظ آیات بدون توجّه به معانی آن و بیاناتی درباره ی اصلاح این موانع، و شروطی همچون آشنایی با زبان عربی و التزام به این شروط برای حصول درک و فهم هرچه بهتر از تدبّر و تفقّه خویش در آیات قرآن.

چکیده در مباحث قرآن پژوهی یکی از موضوعاتی که با نص قرآن کریم ارتباطی مستحکم دارد، موضوع قراءات و اختلاف در آن بوده که دارای سابقه ای طولانی و اهمیتی خاص در تاریخ قرآن کریم است. با توجه به اهمیت و ارتباط موضوع اختلاف قراءات با تغییر و تحریف الفاظ قرآن مستشرقان به تحقیق و طرح شبهات در این زمینه پرداخته اند. حاصل این تحقیقات شبهاتی همچون : نسبت دادن تمامی قراءات به پیامبر اکرم(ص)، قول به ارتباط حقیقی میان قرآن و قراءات ، عدم وجود نص واحد برای قرآن ، اختیار و آزادی افراد در قرائت دلخواه از نص قرآن و در نهایت حکم به تحریف قرآن و برابری آن با « عهدین» است. حال آنکه نظر به یک پارچگی الفاظ و معنای قرآن به نظر می رسد این شبهات عمدتاً ناشی از : مراجعه خاورشناسان به منابع اهل سنت ، داشتن پیش فرض های خاص،تعصب و یک سویه نگری و دوری مستشرقان از محیط و فرهنگ اسلامی است. شیعه که معتقد به اهتمام والای پیامبر اکرم (ص) به تعلیم و صیانت قرآن است،ظهور این اختلافات را پس از رحلت ایشان و در دوران صحابه می جوید،زیرا اذن به قرائت قرآن به طرق مختلف تنها حکم به تحریف قرآن است.شیعه معتقد به قرائت واحد و معیار – قرائت عامه- از قرآن بوده و از منظر او کوشش مستشرقان در حوزه اختلاف قراءات به نتایج غیر قابل قبول ختم شده است. کلید واژه ها: قراءات ، سبعه احرف ، مستشرقان ، شیعه ، اهل سنت ، قرآن ، تحریف

چکیده امروزه مهجوریت آموزه های سیاسی و اجتماعی قرآن یکی از آسیب ها و معضلات جوامع اسلامی به شمار می رود. پژوهش حاضر مهجوریت قرآن را از بعد منفی آن مورد مطالعه قرار داده است و به دنبال بررسی ماهیت، عوامل و پیامدهای آن بوده و راه های برون رفت از این معضل را براساس آیات قرآن کریم و نظرات مصلحان دینی و اجتماعی معاصر - با تکیه بر آراء و اندیشه های امام خمینی (ره)، بیان و معرفی نموده است. برخی از عوامل مهجوریت قرآن مانند ازخودباختگی و از خودبیگانگی، بسنده کردن به ظواهر قرآن، تفاسیر ناصواب و سلیقه ای و وجود حاکمان ظالم، به خود مسلمانان برمی گردد و بعضی دیگر از عوامل مهجوریت مانند ترویج جدایی دین از سیاست و وارونه جلوه دادن آموزه های قرآن، به نقش بیگانگان در راستای حذف قرآن از عرصه ی سیاست و اجتماع اختصاص دارد. مهجوریت آموزه های سیاسی و اجتماعی قرآن پیامدهای ناگواری در میان مسلمانان دارد که از آن جمله می توان به نگاه عوامانه به قرآن و تشریفاتی شدن آن در جامعه، وابستگی به بیگانگان، تسلط دشمنان بر جوامع اسلامی و تضعیف وحدت جامعه اشاره کرد. برخی از راهکارهای مهجوریت زدایی از آموزه های سیاسی و اجتماعی قرآن کریم را می توان چنین برشمرد: خودشناسی و خودباوری مسلمانان، تمسک به اهل بیت (ع) در کنار قرآن، تبیین و ترویج ابعاد سیاسی و اجتماعی قرآن و عمل به تمام آموزه های سیاسی و اجتماعی آن

چکیده یکی از مباحثی که در علوم قرآن مطرح می شود، نسخ در قرآن کریم است. در مورد این مسأله مهم تاکنون نظرات و دیدگاههای متفاوتی از سوی دانشمندان علوم قرآن مطرح گردیده است. برخی با استناد به دلایلی از جمله: دلایل قرآنی یعنی آیات 106 بقره و 101 نحل، استناد به سخنان متقدمان و دلایل عقلی، وقوع نسخ در قرآن کریم را حتمی دانسته اند و آن را غیرقابل انکار می دانند. به اعتقاد این گروه مراد از واژه «آیه» در آیات مربوط به نسخ، آیات قرآن کریم است که خداوند به صراحت به مقوله نسخ آیات قرآن کریم اشاره کرده است. در مقابل گروهی دیگر از دانشمندان این دلایل را کافی ندانسته و با استناد به دلایلی از جمله: عدم دلالت آیات 106 بقره و 101نحل به نسخ در قرآن کریم و دلالت آن بر نسخ شریعت ها و معجزات پیشین توسط قرآن کریم، عدم حجیت خبر واحد در اثبات وقوع نسخ در قرآن، عدم مقدم شمردن اخبار ظنی بر قرآن قطعی و متواتر و... ، وقوع نسخ در قرآن کریم را منتفی می دانند و معتقدند قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی از هر گونه نقص و نسخ منزه است. در نگاه این گروه معنای نسخ، نسخ شریعت ها، معجزات و کتاب های آسمانی پیشین توسط معجزه و کتاب آسمانی جاویدان یعنی قرآن کریم است. با این همه آنچه که در این باره می توان گفت این که نسخ در آیات قرآن کریم منتفی است زیرا قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی جاویدان باید از لحاظ لفظ و مفاهیم جاودانه باشد و لازمه جاودانه بودن مفاهیم، عدم نسخ آن ها است. معنای صحیح نسخ، این است که قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی ناسخ کتاب های آسمانی پیشین بوده و در عین حال دربردارنده تمامی مفاهیم آنهاست. مفاهیم قرآن کریم محدود به زمان خاصی نبوده بلکه مخصوص تمامی انسان ها در تمامی دوره ها تا قیامت است برخلاف کتاب های آسمانی پیشین که مخصوص به زمان خاصی بوده اند. از جمله دلایلی که می توان برای اثبات این دیدگاه به آن ها اشاره کردعبارت اند از: قرآن کتاب جهانی، پیامبر اکرم(ص) پیامبری جهانی، تحریف کتاب های آسمانی پیشین، قرآن به عنوان کتاب مهیمن، خاتمیت، غلبه و سلطه اسلام بر شرایع پیشین و همچنین آیاتی از قرآن مجید و روایاتی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به این مطلب تاکید دارند. کوتاه سخن این که در قرآن کریم آیه ای با عنوان منسوخ وجود ندارد و کل قرآن کریم به عنوان ناسخ کتاب های آسمانی و شریعت های پیشین است. کلیدواژه ها: علوم قرآن، نسخ، وقوع نسخ، آیات منسوخه، نسخ شریعت های پیشین.

روایات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) از مهم ترین منابع تفسیر قرآن است. در مجامع و تفاسیر روایی ما هیچ تفکیکی بین انواع روایات تفسیری صورت نگرفته است و همین باعث بروز مشکلاتی گردیده است. در این تحقیق ضمن بررسی اقوال دانشمندان و مفسران در رابطه با تفسیر، تأویل و تطبیق و ارائه دیدگاه برگزیده، شاخص هایی از هر سه حوزه معرفی می شوند تا به کمک آنها بتوان روایات تفسیری، تأویلی و تطبیقی را تفکیک کرد. روایات به طور کلی به پنج دسته تقسیم می شوند : 1- روایات تفسیری: روایاتی که به بیان معنا و مراد آیه پرداخته اند. 2- روایات حیطه تفسیر: روایاتی که در حوزه ظاهر قرآن بوده، مقدمه یا نتیجه یا لازمه تفسیر آیه اند. 3- روایات تأویلی: روایاتی که به یکی از موارد ذیل اشاره کرده باشند: 1- حقیقتی خارج آیه که آیه به آن بازمی گردد. 2- معنای باطنی آیه. 3- مصادیق پنهان آیه. 4- لوازم غیر بین آیه. 5- معنای عام و گسترده آیه. 4- روایات تطبیقی: روایاتی که مصداق آیه را معرفی می کنند. 5- روایات چند جنبه ای: روایاتی که از جهتی تفسیرند و از جهتی تأویل، یا تأویلی تطبیقی هستند و یا تطبیقی تفسیری. نتیجه این تحقیق گونه شناسی فوق و ارایه شاخص برای تفکیک روایات است. با شاخص های ارایه شده در این تحقیق، مرز بین روایات تفسیری، تأویلی و تطبیقی مشخص شده و حتی حیطه روایات تأویلی و تطبیقی نیز که تا کنون شاخصی برای تفکیک آن ها ارایه نشده بود، از هم جدا شده است. این نوشتار در چهار فصل تنظیم شده است که در بخش پایانی، با ذکر روایاتی از تفاسیر روایی شیعه، بر طبق شاخص های ارائه شده، جداسازی روایات تفسیری، تأویلی و تطبیقی در تحقیق، بطور عملی صورت گرفته است.

چکیده مترجمان قرآن کریم به خصوص از نیم قرن اخیر، در ترجمه ی آیات دست به ذکر اضافاتی برای توضیح بیشتر و رفع ابهامات زده اند که تأثیر زیادی در برداشت خواننده ی ترجمه از معنا ومفهوم آیات دارد. با توجه به حساسیت موضوع در پیوند کلام الهی، بررسی این افزوده ها در انتقال مفهوم آیات قرآن کریم ضروری است. در عین حال، در این میان، مفسران برجسته ی قرآن کریم که با آموزه های قرآنی و روایات معتبر اسلامی آشنایی بیشتری دارند و از آگاهی های تاریخی نیز بهره مندند، می توانند در حوزه ی بررسی این افزوده ها شاخص مناسبی به شمار روند. در این پایان نامه، از میان 7 ترجمه ی مذکور افزوده های ضروری و متمم معنا مع ? ین و نهایتاً صحیح ترین ترجمه ی موجود با در نظر گرفتن افزوده های قرآنی ارائه شد. مترجمان تحت نظر مبانی فکری خود به افزودن عباراتی متناسب با دیدگاه های خود در قرآن پرداخته اند، چنانکه شاید بتوان ادعا کرد اگر درصدد تفسیر نویسی بودند همان افزوده ها را به صورت مبسوط تر در ضمن اثر تفسیری خود می آوردند. کلید واژه: تحلیل و بررسی تطبیقی، ترجمه قرآن، جملات افزوده، تفاسیر قرآن.

چکیده روش های تأمین امنیت اجتماعی همواره از مباحث مهم زندگی فردی و اجتماعی به شمار می رود و از همین رو، موضوع استخراج این روش ها از متون دینی از اهمیت ویژه ای برخوردار می گردد. وجه مشترک تعاریف متعدد از امنیت اجتماعی عبارت است از: امنیت هویت و شخصیت افراد، که دارای دو بخش است: امنیت عینی و امنیت ذهنی که در صورت تأمین همزمان این دو بخش در حقیقت، امنیت اجتماعی تأمین شده است. بنابراین امنیت اجتماعی، مقوله ای فرهنگی است که با تأمین امنیت هر یک از اجزا و مجموعه های درون جامعه، فراهم می شود و حریم اجتماع را از خطرات و تهدیدات حفظ می کند و خود دارای شاخص هایی است که برای تحقق بخشیدن به آنها نیاز به فرهنگ سازی عمیق و گسترده ای، در سطح روابط اجتماعی افراد با یکدیگر است. آیات و روایات، طُرُق و ابزارهایی خاص در این حوزه معرفی کرده اند؛ راه هایی از قبیل: دفاع از حقوق ستم دیدگان، مبارزه با متجاوزان به اموال مردم، اجرای قصاص، جلوگیری از شیوع رباخواری در جامعه، امر به معروف و نهی از منکر که همگی از ابزارهای تأمین کنند? امنیت اجتماعی به شمار می روند. در قرآن کریم و آموزه های معصومان (علیهم السلام) برای برقراری امنیت اجتماعی، بیش از هر چیز باید به شناسایی، و حذف آسیب های تهدید کنند? آن، از قیبل: اختلاف و تفرقه، ظلم و بی عدالتی، سوءظن پرداخت. در منطق آیات و روایات این آسیب ها شامل آسیب های فکری و فرهنگی، و آسیب های رفتاری و عملی می شوند که طبعاً با حذف یا کاهش این آسیب ها می توان بهبود امنیت اجتماعی را به نظارت نشست.

سقوط و انحطاط، تنزل از مرتبه بالای انسانیت، به پست ترین مراتب (مرتبه حیوانیت حتی پایین تر ازآن) می باشد. همواره عوامل مختلفی در ظهور و زوال هر پدیده موثرند. بی شک انسان نیز از این اصل مستثنی نیست و ظهور و سقوط آن تابع عواملی است. در این راستا کتاب قرآن که متکفل امر هدایت است و علی × به عنوان مربی بزرگ بشریت به عوامل سقوط و انحطاط انسان به نحو جامعی پرداخته اند. از بررسی دقیق آیات و روایات به دست می آید که از نظر این دو منبع دینی عوامل سقوط و انحطاط انسان در دو گروه فردی و اجتماعی قابل تقسیم است به طوری که عواملی چون دنیاگرایی، شهوت پرستی، ترک نماز، ترک زکات و ... به عنوان عوامل فردی سقوط و انحطاط انسان و عواملی چون ظلم و ستم، تفرقه، ترک جهاد، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... به عنوان عوامل اجتماعی سقوط و انحطاط انسان قلمداد می شود. ضمناً از مطالع? دقیق این عوامل و بررسی تطبیقی آن ها در قرآن و نهج البلاغه به دست می آید که رویکرد قرآنی بیش ترمعطوف به کلیات و رویکرد نهج البلاغه معطوف به ذکر مسائل به شکل مبسوط همراه با معرفی نمونه ها بوده است.

چکیده: علی رغم ضمانت الهی و تاکید عامه مسلمان بر تحریف ناپذیری قرآن، عده ای از اهل سنت و شیعیان، به تحریف به نقیصه معتقدند و گروهی دیگر نیز به این اعتقاد متهم شده اند. در این میان علمایی مانند کلینی که مجموعه روایی او «الکافی»، اصلی ترین مجموعه حدیثی شیعه است و علامه مجلسی که دائره المعارف حدیثی او «بحارالانوار»، بزرگترین جامع روایی فریقین به شمار می رود، به عقیده به تحریف متهم شده اند. آنچه سبب این اتهام شده، یکی وجود دسته ای از روایات تحریف نما در این کتب، و عنوان برخی از ابواب کافی و بحارالانوار است و بر این اساس، اعتقاد به تحریف به نقیصه به این دو محدث برجسته نسبت داده شده است. حال آنکه با توجه به دلالت دقیق این دسته از روایات و گونه های متفاوت آن از حیث تاویلی، مصداقی و تفسیری بودن و توجه زیاد مولفان این کتب به جری و تطبیق و عناوین ابواب مورد نظر، و همچنین تأمل در دیگر ابواب کافی و بحارالانوار و وجود گزاره های تنزیهی فراوان در شأن قرآن، در آثار کلینی و مجلسی، می توان به اعتقاد راسخ مولفان این دو جامع حدیثی بر تحریف ناپذیری قرآن، پی برد. کلید واژه ها: کلینی، مجلسی، روایات تحریف نما، تحریف به نقیصه، نزاهت قرآن از تحریف.

موضوع پژوهش حاضر، تحلیل و بررسی افزوده های تفسیری هفت ترجم? معاصر در اجزاء 5 و 6 قرآن کریم است. مراد از افزوده های تفسیری، تعابیر و جملاتی است که مترجم به عنوان توضیح و تبیین متن قرآن در ترجمه بیان می دارد که در برخی موارد این افزوده ها کاملاً با آراء مفسران هماهنگ بوده و سبب ایضاح مراد آیه می شود و گاه این افزوده ها باعث ابهام و ایهام شده و مطابق با آراء غیرمشهور و یا شاذ تفسیری بوده که این نکته قابل تأمل و بررسی است. بنابراین انجام تحقیقاتی پیرامون این افزوده ها جهت تحلیل و بررسی این عبارات بسیار لازم و ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش تنها به بیان افزوده های موثر در معنای آیه پرداخته شده و افزوده های غیر موثر و خنثی ملاک نیستند. از این رو نگارنده ابتدا افزوده های تفسیری هفت ترجم? الهی قمشه ای، خرمشاهی، صفارزاده، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم، را بیان کرده و در قسمت تحلیل و بررسی این افزوده ها را به تناسب موضوع آن ها در تفاسیر، معاجم، کتب روایی، فقهی، اعتقادی و ... مورد بررسی قرار داده و در نهایت نتیجه گیری نموده و بر اساس میزان صحت و انطباق افزوده-ها با آراء مشهور به ویژه مفسران معاصر، ترجم? صحیح تر را معرفی نموده است.

برای فهم جامع سوره های قرآن، به مانند هر کلام منسجم دیگر باید اجزاء آن(آیات) را شناخت و ارتباط و انسجام بین این اجزاء را درک کرد. فهم آیات سوره ها امری مرسوم است و در علم تفسیر تا حد زیادی به آن پرداخته شده است. اما برای ورود صحیح به بحث ارتباط و انسجام آیات درون سوره ها چه باید کرد؟ بنا به دیدگاه این تحقیق پاسخ صحیح به 3 سوال کلیدی، مبانی محکمی برای ورود به بحث تناسب آیات در سوره ها و فهم جامع سوره ها خواهد بود. این سوالها و پاسخ آن به شرح ذیل است: 1. نظم آیات در سوره ها بشری است یا الهی؟ چینش آیات در سوره ها به دست تدبیر الهی صورت گرفته است.(مبنای اول) 2. آیا چیدن آیاتی خاص با ترتیبی ویژه درون هر سوره از سوره های قرآن حکمتی دارد؟ سوره های قرآن یک کلام منسجم است و همه آیات آن، در ارتباطی لایه لایه و هماهنگ با یکدیگر مستمع را به سوی غرض الهی از بیان سوره، رهنمون می کنند.(مبنای دوم) 3. نظم در قرآن به خصوص نظم آیات درون سوره ها از چه سنخی است؟ نظم در قرآن از نوع نظم هدایتی است.(مبنای سوم)

وقتی امام علی (علیه السلام) زمام حکومت و هدایت امت را به عهده گرفتند، پیوسته بر اعمال و رفتار کارگزاران نظارت می کردند و چنین نبود که بعد از به دست گرفتن امور، مورد مواخذه و باز خواست قرار نگیرند. چنانچه خطا یا کوتاهی و کاستی از طرف کارگزاران مشاهده می شد یا به اطلاع امام علی (علیه السلام) می رسید؛ آنان را مورد توبیخ و سرزنش قرار می دادند؛ چنانکه از اشخاصی که وظائفشان را به درستی انجام می دادند و در گفتار و کردار خود همواره بر اساس حق و حقیقت، قدم بر می داشتند، ستایش و قدردانی می کردند و آنها را به عنوان الگو به همگان معرفی می نمودند. با این همه، افراد مورد مدح یا مذمت امام علی (علیه السلام) همواره از کارگزاران نبودند؛ بلکه گاهی شخص مذمت شده جزء مخالفان و معاندان به شمار می رفت، یا جزء یاوران و دوست داران شمرده می شد، گاهی مخاطب سخن، گروهی خاص از افراد بودند یا افرادی که در سالهای قبل می زیستند به عنوان عبرت گیری افراد، معرفی می شد. با مطالعه نهج البلاغه موارد بسیار زیادی از مدح و ذم، توسط امام علی (علیه السلام) دیده می شود که با بررسی و دسته بندی آن ها، می توان روش های متنوعی را شناخت. از این رو در این پایان نامه به روش شناسی مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه می پردازیم و از مباحثی نظیر: مبانی مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه سخن گفته شده است؛ مبانی ائی همچون: اعتقاد به تربیت پذیری انسان یا اعتقاد به کارائی امر به معروف و نهی از منکر در تنبه آفرینی. پس از آن در فصلی دیگر درباره عوامل و شاخصه های موثر در مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه، سخن رفته است. برخی از این عوامل موثر در مدح اشخاص عبارتند از: زهد و ساده زیستی، شجاعت، امانت داری، لیاقت و شایستگی. مهمترین عوامل اثر گذار در مذمت اشخاص نیز عبارتند از: گمراهی ، دنیا طلبی، خیانت، و ستم. آنگاه در فصلی دیگر درباره روشهائی که امام علی (علیه السلام) در ستایش یا نکوهش افراد، استفاده می کردند سخن گفته ایم؛ روشهائی همچون: استفاده از فنون بلاغت، دعا و طلب آمرزش از خداوند، در مدح اشخاص بکار می روند و استفهام، مجادله احسن، تهدید، تحقیر، ضرب المثل، نفرین، در مذمت اشخاص، استفاده می شوند. نگاهی به پیامدها و دستاوردهای مدح و مذمت اشخاص در نهج البلاغه نیز به عنوان آخرین فصل از فصول این پایان نامه، مورد بررسی قرار گرفته است، و در ضمن آن به نتایجی از قبیل: تنبه آفرینی، ترویج اعتدال و میانه روی، اشاره شده است.

آگاهی از وجه تسمیه واژه های قرآنی تأثیر قابل توجهی در شناخت معنای دقیق و گوهر معنایی( اصل معنایی) واژه دارد، چرا که روشی است نتیجه بخش برای درک درست و ریشه ای معانی واژه ها در عبارات و اصطلاحات و آیات قرآنی، همچنین می تواند شخص را با فلسفه و علت کاربرد واژه آشنا سازد، در این تحقیق برآنیم که واژه هایی که راغب در کتاب مفردات خود به وجه تسمیه آنها اشاره کرده، شناسایی شده و بعد از بیان وجه تسمیه آنها از نظر راغب و مقایسه آن با دیدگاه برخی از لغویان دیگر، آیاتی که واژه قرآنی مورد نظر در آنها به کار رفته ذکر شود‍، آنگاه با مطالعه تفسیری که ذیل این آیات مطرح شده اند به بررسی نقش وجه تسمیه در فهم و تفسیر آیات خواهیم پرداخت.

این پژوهش به بررسی جایگاه و حقیقت دنیا و بازشناسی ویژگی های آن پرداخته و نقش این شناخت را در نوع عملکرد صحیح و منطقی نسبت به دنیا بازگو می سازد. هم چنین با بررسی عملکردهای غلط نسبت به دنیا، به آسیب شناسی رفتاری نسبت بدان پرداخته و نقش این عملکردها و تعاملات صحیح و غلط را در نزدیکی و رسیدن به کمالات انسانی و یا دور شدن از این کمالات و سعادت الهی را بازگو می نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهد که دنیا همان طور که می تواند مانع اصلی تربیت کمالی و نقطه آغاز همه خطایا و گناهان باشد، اگر مفهوم و حقیقت دنیا، به درستی شناخته شود و بینش و دیدگاه صحیحی نسبت بدان حاصل گردد، با عملکردی صحیح و سنجیده، همین دنیا می تواند عاملی در جهت رشد و ترقی معنوی انسان و رساندن او به تربیتی کمالی و سعادتی جاودانی کمک کننده و یاری گر باشد. اگر نگاه و بینش انسان نسبت به دنیا تصحیح و اصلاح گردد ـ که این تصحیح بینش، به نوع شناخت حقیقت و ماهیت هر انسان نسبت به دنیا بستگی داردـ تعاملات و عملکردهای انسان در قبال آن نیز اصلاح خواهد شد و نگاه ابزاری نسبت بدان، جایگزین نگاه دنیاگرایانه و دنیا مدارانه می شود. دیدگاهی که بیان می کند دنیا وسیله ای برای رسیدن به اهداف والای انسانی و الهی است و نباید هدف قرار گیرد؛ اما اگر این تصحیح بینش نسبت به دنیا صورت نپذیرد و دنیا و نگاه بدان اصلاح نگردد، عملکردی ناصحیح و نسنجیده نسبت بدان صورت خواهد گرفت و نتیجه ای جز دوری از هدف خلقت و افتادن در دام دنیا، و شقاوتی ابدی را در پی نخواهد داشت. در واقع دنیا بستر ساز آبادانی آخرت است و هیچ مخلوقی همچون دنیا، نمی تواند این چنین، بستر سعادت و کمال را برای انسان فراهم سازد؛ اما به شرط آن که به شناختی حقیقی نسبت بدان دست یابیم و تا این شناخت و معرفت حقیقی نسبت به ماهیت دنیا صورت نگیرد، نگاه ها و نگرش ها نسبت بدان تغییر نخواهد کرد و عملکردها نسبت بدان اصلاح نخواهد شد و رشد و تعالی در آن، در جهت کمال انسانی صورت نخواهد گرفت.

قرآن کریم معجز? جاویدان الهی است که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده است و هدف آن، هدایت همگان و رسانیدن انسان به سعادت همیشگی است که برای محقق کردن این مقصود، از روش ها و شیوه های گوناگون و متنوعی استفاده کرده است؛ از جمله به کارگیری اسلوب مهم و أثرگذار هشداردهی به مخاطبان است تا به این طریق آگاهی های لازم برای رسیدن به هدف اصلی قرآن فراهم گردد. قرآن کریم برای رسیدن به این هدف، با در نظر گرفتن مبناهایی از جمله اعتقاد به غفلت پذیری، اعتقاد به تنبّه آفرینی و اعتقاد به اختیار انسان در انتخاب راه خیر و شرّ، به هشداردهی به دو شیوه پرداخته است. قرآن کریم برای توجه دادن به مخاطبان از روش های مستقیم و با استفاده از الفاظ خاص و روش های غیر مستقیم و بدون استفاده از الفاظ خاص در هشداردهی استفاده کرده است. در روش های مستقیم هشداردهی از الفاظ ویل، ألا، کلاّ و ترکیب «ما لکم لا» و در روش های غیر مستقیم هشداردهی از اسلوب هایی همانند نقل داستان انبیاء (علیهم السلام)، تهدید و منع شدید، تشبیه و کنایه استفاده نموده است. قرآن کریم کتابی است برای هدایت هم? انسان ها و با توجه به ویژگی های خاص فردی و اجتماعی مخاطبان خود به هشداردهی و تحذیر پرداخته است. برخی از مهمترین ویژگی های فردی مخاطبان عبارت است از: جهل، غفلت، انکار قیامت، پیروی از هوای نفس، خود بزرگ بینی، ظلم، حب دنیا و اظهار ایمان دروغین؛ و مهمترین ویژگی اجتماعی مخاطبان هشدارها که موجب شده است تا قرآن کریم به هشداردهی و تحذیر بپردازد عبارت است از: گروه گرایی و عملکرد تشکیلاتی، امر به منکر و نهی از معروف، تحقیر مومنان، قرار دادن شریک برای خداوند، پیروی کورکورانه از عقاید پیشینیان، فخر به اموال و اولاد، فرصت طلبی و جنگ روانی و افساد در پوشش اصلاح و نیرنگ بازی. هشدارهای قرآن کریم در هم? مخاطبان به یک اندازه اثر نمی گذارد و در برخی از مخاطبان موانعی وجود دارد که مانع از اثرگذاری هشدارهای قرآنی می گردد. هواپرستی، تعصب و لجاج، حب دنیا، جهل، تقلید کورکورانه از آباء و اجداد، وسوسه های شیطان، کفر، ستمگری، وجود رهبران فاسد و محیط نامناسب برخی از موانع فردی و اجتماعی است که موجب می گردد هشدارهای قرآنی تأثیرگذاری لازم را برمخاطبان نداشته باشد.

چکیده یکی از مباحثی که در علوم قرآن مطرح می شود، نسخ در قرآن کریم است. روایات متعددی از ائمه(ع) مبنی بر اهمیت شناخت نسخ و پرهیز از اظهار نظر درباره قرآن، فقه، قضاوت و... بدون شناخت آیات ناسخ و منسوخ نقل شده است. بنابراین هر اسلام پژوه، مفسر باشد یا فقیه و یا در منصب قضاوت نشسته و حتی متکلم اسلامی، بی نیاز از آگاهی از علم نسخ نیست. از دیر زمان مسأله نسخ مورد عنایت نبی اکرم (ص) و ائم? اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و صحابه و تابعین و پژوهشگران اسلامی بوده و در راستای آن، نوشتارهای فراوانی را در طول تاریخ اسلام از خود به یادگار نهاده‏اند. از این رو بحث درباره ناسخ و منسوخ آیات، پیشینه ای به قدمت تاریخ اسلام دارد و اولین کتب مستقل در این زمینه در اوایل قرن دوم هجری تدوین شده است. موضوع نسخ، تعریف، مبانی و شرایط، امکان وقوع و تعداد آیات منسوخ از جمله مباحثی است که مورد اختلاف نظر علمای اسلامی قرار گرفته است. پدیده نسخ در فرایند احکام، دارای ارزش و اهمیت بسیار بالایی است و از رهگذر آن به تاریخ تشریع و مراحل نظام تربیتی اسلام و حقانیت قرآن دست می‏یابیم. از جمله کتب مهم ، اساسی و مادر در بحث نسخ و علوم قرآن، کتاب «الناسخ والمنسوخ فی القرآن الکریم» ابوجعفر نحاس از علمای قرن چهارم است که این کتاب تا کنون ترجمه نشده است و با توجه به منبع بودن آن در رشته علوم قرآن و احتیاج مبرم دانش پژوهان، بر آن شدیم آن را ترجمه ای سلیس و روان کرده و با توجه به این که مولف آن حجم وسیعی از آیات قرآن [134 مورد] را در شمار آیات ناسخ و منسوخ داخل کرده است بر آن شدیم تا بعد از ترجم? کتاب، ادعای قائلان به نسخ را با کمال بی‏طرفی و در نهایت بردباری و شکیبایی علمی، مطرح کرده‏ و آن گاه پدید? نسخِ در قرآن را، بر اساس دلایل عقلی، نقلی و اجماعی، مورد نقد قرار داده و ابطال نماییم. زیرا در صورت اعتقاد به ادعای طرفداران نسخ، مبنی بر نسخ گسترد? آیات قرآن، بسیاری از آیات منسوخ و تعطیل گشته و از دایر? احکام و قانون گذاری خارج می گردد. اساس این پروژه بدین قرار است که بعد از ارائه مختصر کلیات و مفاهیم نسخ در ابتدای رساله، زندگی نامه و بررسی تحلیلی کتاب نحاس در فصل اول، ترجم? بخش دوم کتاب در فصل دوم و هم چنین نقد و بررسی آن، به تبع ترجم? آن به تفکیک سوره ها در فصل سوم انجام شده است. کلید واژگان: نسخ، ناسخ ، منسوخ و نحاس ابوجعفر

واژگان که واسطه ی تفهیم و تفهم معانی و مفاهیم هستند، در زبان مانند سلول های یک موجود زنده می باشند، به تدریج تعدادی از آن ها می میرند و در برابر تعدادی از نو متولد می شوند. از این رو با گذر زمان مفهوم برخی از واژگان نزد انسان ها تغییر می یابد و مانع از درک مفاهیم متون گذشته می شود. از سوی دیگر بهره مندی از چشمه زلال معرفت یعنی قرآن و حدیث وابسته به دریافت صحیح از نوع استعمال و فهم لغت است که در این میان نهج البلاغه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این پژوهش لغات مشکل خطبه های 81 تا 103 نهج البلاغه ـ طبق نسخه ابن شدقم ـ بر سه مبنای؛ وجود اعلالی در کلمه که موجب دیریاب شدن ریشه کلمه می شود، وجود معانی مشترک برای یک اصل و همچنین اشتقاق نادر، انتخاب شده و سپس با بررسی اقوال مختلف از کتب لغت اولیه تا قرن هفتم و تحلیل های ارائه شده در کتبی که به بیان اصل کلمات پرداخته و یا تحلیلی از روند اشتقاق واژگان ارائه داده اند، و گه گاه با ارائه ی تحلیلی که خود از معانی بیان شده در کتب لغت دریافت کرده ام، سعی شده است به مفهوم جامع و مانعی از واژگان مورد استفاده ی امام، دست پیدا کرده تا کلام امیر بیان، حضرت علی× را بهتر از پیش درک کنیم. در فصل سوم چند نمونه از مشکلات شروح و ترجمه ها را، در بیان معنای واژگان به نمایش گذاشته ایم، تا به لزوم کنکاش بیشتر در مفهوم کلمات و ضرورت این امر بیشتر واقف گردیم و در انتها دریافتیم که کاربرد برخی از لغات ابتکار حضرت می باشد، با روش کار لغت شناسان آشنا شده و به مشکلات شروح نهج البلاغه و ترجمه ها پی برده و سپس پیشنهاداتی برای بررسی بهتر و دقیق تر واژگان، ارائه شده تا دیگر پژوهشگران از این تجربیات سود برده و موازی کاری انجام نشود.

?. بررسی سیر تاریخ حدیث و شناخت محدّثان در دورههای مختلف، سبب آشنایی بیشتر مردم به حدیث شده و بررسی حدیث در منطقهای خاص توجه عموم را به حدیث و گذشت? مذهبی فرهنگی خود دو چندان کرده و سبب شده تا مردم با رغبتی افزونتر به حدیث روی آورند. شناخت و وضعیت حدیث و محدّثان خوزستان از جمل? این فعالیتها است. ?. سرزمین خوزستان اولین نقطه از ایران است که اسلام به آن وارد شده (سال ?? قمری) و حدیث در آن گسترش یافته و از طریق آن به دیگر مناطق ایران و نقاط شرقی منتشر شده است. ?. از صدر اسلام تا پایان دور? صفوی بیش از ??? محدث در خوزستان فعالیت داشته که حدود ?? درصد از آنان ( ?? محدّث) صاحب کتاب بودهاند. این محدثان حدود ??? کتاب در موضوعات مختلف به وجود آورده که بیشتر آنها را محدثان شیعه نگاشتهاند. ?. در پنج قرن اول هجری با وجود حاکمیت اهل سنت، تشیع در ایران منحصر به خوزستان و قم بوده و در این مدت بیش از نیمی از مردم خوزستان مذهب شیعه داشتند. در این دورده محدثان زیادی اعم از شیعه و سنی در این سرزمین به نشر حدیث همت گماشته که از میان آنان ?? محدث حدود ??? اثر ارزشمند در موضوعات گوناگون به وجود آوردند که در این میان نقش محدثانی همچون حسین بن سعید و علی بن مهزیار اهوازی در شکل گیری فقه و حوز? حدیث شیعه در قم و دیگر نقاط اسلامی و به دنبال آن جوامع بزرگ حدیثی شیعه بسیار برجسته است. ?. در دور? متقدمان ابتدا تکنگاریهای حدیثی فقهی (همچون کتب و اصلهای حسین بن سعید و علی بن مهزیار) شکل گرفته و پس از آن مسندها (مثل مسند سهل بن عثمان عسکری) و کتب ثلاثین (مثل کتب ثلاثین حسین بن سعید و علی بن مهزیار) در موضوعات غالباً فقهی به وجود آمدهاند. کتب رجال اولیه (همچون من روی من نساء آل ابیطالب علی بن احمد حداد) و کتب شرح واژههای قرآنی و حدیثی (مثل اصلاح المنطق ابنسکیت) و تفاسیر روایی (مثل تفسیر سهل بن عثمان عسکری) نیز در همین زمان به وجود آمدهاند. پس از آن حدیث شکوفا شده و کتب جامع و سنن در شیعه و سنی به وجود آمدهاند. علم درایه به وسیل? ابنخلاد شکل گرفته و کتابهای رجالی، تفسیری و ادبی مختلفی ایجاد شدهاند. در شوشتر و دورق مدرس? حدیثی ادبی برپا شده و در رامهرمز کتابخانه بزرگی به وجود آمده است. ?. در دوره میانی از آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم، به دلیل به وجود آمدن کتب بزرگ حدیثی و رجالی فعالیت محدّثان شیعه در خوزستان و دیگر نقاط اسلامی کاسته شده ولی محدّثان اهل سنت همچنان به فعالیتهای جانبی و تکمیلی در حوز? حدیث ادامه داده که حمایت حکومتهای وقت از آنان بر این امر بی تأثیر نبوده است. در این دوره در قرنهای ششم و هفتم هیچ محدث صاحب کتابی یافت نشده ولی در قرن هشتم و نهم، سه محدث اهل سنت از مذاهب حنفی، شافعی و حنبلی ?? اثر در موضوعات مختلف حدیثی فقهی و علوم دیگر پدید آوردهاند. کتاب فقهی الوافی و تفسیر مدارک التنزیل عبدالله بن محمود نسفی از مهمتری این کتب محسوب میشوند. در اواخر این دوره حکومت شیعی مشعشعی شکل گرفته که سبب گسترش تشیع در خوزستان شده است. ?. در دور? متأخران قرنهای ?? تا ?? هجری قمری با به وجود آمدن حکومت شیعی سادات مشعشعی در خوزستان و حکومت صفوی بر تمام ایران، از فعالیت محدثان اهل سنت کاسته شده و در مقابل پرداختن به حدیث در خوزستان به اوج خود رسیده است. در این دوره محدثان ابتدا اصولی بوده ولی بعدها گرایش به اخباریگری به تدریج افزایش یافته و در اواخر قرن ?? اخباریگری در خوزستان به اوج خود رسیده است. ?. در دور? متأخران حدود ??? محدث در منابع مختلف یافت شده که ?? نفر از آنان که همه از شیعیان بودند صاحب کتاب و تألیف بوده و حدود ??? اثر در موضوعات مختلف پدید آوردهاند که کتابهای مجالس المومنین و احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، طبقات الرجال عبدللطیف جامعی، نور الثقلین هویزی و مقصود الأنام و انوار النعمانیه سید نعمتالله جزایری از مهمترین این آثار به شمار میروند. در این دوره نقش عبدالله بن حسین شوشتری در شکل گیری حوز? حدیثی اصفهان و قاضی نورالله شوشتری در نشر حدیث شیعه در شبه قار? هند و همچنین نقش سید نعمتالله جزایری در حفظ میراث شیعه و شکل گیری مدرس? حدیثی شوشتر به خوبی نمایان است. ?. در خوزستان خاندانهای بزرگی در گسترش حدیث شیعه فعالیت داشته و محدّثانی از آنان همواره در نشر مکتب اهل بیت علیهم السلام کوشیدهاند که خاندان مهزیار اهوازی، تنّوخی، سادات مرعشی شوشتر، خاندان نجّار شوشتر، سادات مشعشعی هویزه و خاندان ابیجامع از مهمترین آنان به شمار میروند. محدثان و خاندانهای معروف این دوره؛ مدارس حدیثی، علمی و ادبی در خوزستان دایر کرده که مدرسههای شوشتر، هویزه و دورق از مهمترین این مدارس به حساب میآیند.

این پایان نامه تحقیقی است کوتاه در مورد تقابل حضرت علی (علیه السلام) و معاویه و دشمنی پنهان این دو گروه با یکدیگر. سخن از فضائل امام علی (علیه السلام) و بیان حقایق در مورد ایشان کار بسیار دشواری است چرا که این بزرگ مرد تاریخ در تمام اعصار مورد توجه دانشمندان و عالمان شیعه و نیز مردمی با دین های دیگر و اعتقادات بوده است. با توجه به عنوان این تحقیق، تلاش می شود به بیان روش ها و نیز نتایج این رویارویی بپردازیم و هریک از آن ها را در حد وسع خود و پایان نامه مورد بررسی قرار دهیم. واضح است که سخنان حضرت علی (علیه السلام) درنهج البلاغه خلاصه نمی شود و ایشان سخنان بسیاری هم دارند که در کتب دیگر به ذکر آن ها پرداخته اند اما بر طبق موضوع، تلاش شده است بیش تر اهتمام و توجه ما به کتاب ارزشمند نهج البلاغه باشد. امید می رود این پایان نامه در حد توان و به صورت کلی، موضوعات و اطلاعاتی را در اختیار خوانندگان قرار دهد تا آن ها را به مطالع? بیشتر در این زمینه ها و شناخت بیشتر شخصیت حضرت علی (علیه السلام) ترغیب کند؛ چرا که ما به دلیل محدودیت هایی به ناچار از هر بحث، تنها به توضیحات اندکی بسنده کردیم در حالی که برخی مباحث برای طرح و فهم نیاز به صدها صفحه و هزاران ساعت زمان نیاز داشت و این امکان برای ما وجود نداشت. مهم ترین منبع ما در این تحقیق، کتاب پربار نهج البلاغه بوده است که خود دارای ابعاد وسیعی است و با مطالع? هرچه بیشتر آن به ابعاد تازه ای از کلام حضرت علی (علیه السلام) پی می بریم؛ اما این تنها منبع نبوده است و از منابع دیگری از جمله کتب و مقالات در پیشبرد این موضوع استفاده برده ایم. از کتب مهم و مرجع تا کتاب های کوچکی که تنها در باب یک موضوع یا یک فضیلت و صفت حضرت علی (علیه السلام) و معاویه نگاشته شده است. در ضمن تلاش شده است در برخی موارد به کتب اهل سنت نیز مراجعه شود تا این مباحث نیز در موضوع گنجانده شده و تاریخ و حوادث به حقیقت نزدیک تر باشد. این پایان نامه شامل پنج بخش کلی و هفت فصل است که هر کدام از این فصول خود به چند زیر فصل اختصاص دارند. بخش اول تحقیق شامل دو فصل کلیات و مفاهیم است؛ در فصل کلیات تلاش می شود خواننده با شخصیت حضرت علی (علیه السلام) و معاویه آشنا می شود و نیز مواضع و شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن زمان را هم به صورت کلی درک می کند. در بخش دوم به مهم ترین روش های امام علی (علیه السلام) در این رویارویی و تقابل اشاره می کنیم. از جمل? آنان تلاش امام (علیه السلام) برای آشکار کردن توطئه های معاویه و یارانش، استفاد? امام (علیه السلام) از قرآن و بیانات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و سخنان خود ایشان برای شناساندن خودشان به مردم و بیان کردن حق حاکمیت و اثبات آن برای خودشان است. بخش سوم خود شامل دو فصل کلی است که در آن ها به اهداف و روش های معاویه برای رسیدن به اهدافش اشاره می کنیم.اهداف معاویه را مورد بررسی قرار می دهیم که شامل نیکو و صالح جلوه دادن خود و یارانش نزد مردم، و تلاش او برای بر هم زدن جامعه اسلامی است که هر دوی این اهداف در نهایت برای رسیدن به هدف بزرگتری به نام قدرت پایه ریزی شده است. در فصل دوم این بخش هم به روش های او برای رسیدن به این اهداف می پردازیم، اهدافی که شامل تطمیع و فریب یاران حضرت علی (علیه السلام) و مردم، اختلاط حق و باطل، برانگیختن و بازی کردن با احساسات مردم و مقصر جلوه دادن حضرت علی (علیه السلام) در قتل عثمان است. بخش چهارم بررسی نتایج و دستاورد های این تقابل در جامعه است، چرا که هر رویارویی و تقابلی، نتایج بزرگ و کوچکی در پی دارد که ما در این فصل تلاش می کنیم به بررسی آن ها بپردازیم. از جمل? آن ها می توان به شناخت بهتر حق و باطل، افشای کفر و نفاق معاویه، فهم عدم شایستگی و لیاقت معاویه برای حکومت بر مسلمانان، مشخص شدن نقش معاویه در قتل عثمان و شناخت بهتر مردم نسبت به امام (علیه السلام) اشاره کرد. بخش آخر نیز فصل نتیجه گیری و جمع بندی می باشد که در آن تلاش می شود نکات تحقیق بیان شده و به یک جمع بندی مفید برسیم. نتایج تحقیق هم در این بخش منظور می شود تا خواننده دریابد منظور از این مباحث و طرح این مسائل چه بوده است و چه نتیجه ای حاصل می گردد. باید دانست تقابل و رویارویی حضرت علی (علیه السلام) و معاویه تنها مختص به زمان خودشان نبوده است بلکه در تاریخ هر جا را که نظر بیفکنیم تقابل همیشگی حق و باطل را می بینیم و برای درک بهتر و انتخاب بهتر در تمام عرصه ها بین حق و باطل نیاز به شناخت روش ها و اهداف هر دو است.

ادعای تحریف ناپذیری قرآن ، قدمتی طولانی دارد ؛ صرف نظر از علمیت و ارزشمندی ذاتی این بحث ، بعضی براساس جهالت و بعضی براساس ضلالت ،این ادّعا را بر زبان جاری کرده و یا به قلم نشانده اند. لیکن علمای دینی ،همواره بر تحریف ناپذیری قرآن تأکید کرده و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی از این اصل اساسی دفاع نموده اند. دراین رساله برآنیم تا با استفاده از مفاد آیه 82 سوره نساء تحریف ناپذیری قرآن را مبرهن و مدلل نماییم ؛ براساس مفاد این آیه بین اختلاف قرآن و بشری بودن آن ملازمه برقرار شده است ، به این معنا که آن چه از جانب خداست یکپارچه و هماهنگ است و آن چه از جانب غیر خداست ، ناهماهنگ و از هم گسیخته است و اگر کتابی از سوی موجودی با ویژگی های انسانی فراهم آید ، موارد فراوان اختلاف در آن مشاهده می شود بنابراین با نشان دادن عدم اختلاف و تناسب آیات ، می توان پیراستگی قرآن ازتحریف را تبیین نمود و درواقع از این رهگذر از وحیانی بودن قرآن به صورت کامل دفاع کرد، راهکاری که این آیه برای فهم عدم اختلاف درقرآن مطرح کرده ،تدبر در قرآن است که می توان آن را "فهم هماهنگ ظاهر قرآن " نامید. درواقع هدف ازاین تحقیق ارائه راهکار و روشی نوین دراثبات پیراستگی قرآن از تحریف است ؛ علاوه براین اثبات پیراستگی قرآن از تحریف از جهات فراوانی ضروری است ازآن جمله : دفاع از کیان و اعتبار قرآن ، پاسخ گویی به شبهات مغرضان و هم چنین اثبات حجیت ظواهر قرآن. روش مورد استفاده دراین رساله توصیفی- تحلیلی است ؛ براین اساس پژوهش حاضر پیرامون " تحریف ناپذیری قرآن برمبنای مفاد آیه 82 سوره نساء " در 4 فصل تدوین شده که به شرح ذیل است: درفصل اول به بررسی کلیات موضوع ،درفصل دوم به بررسی مفهوم اختلاف در قرآن ،درفصل سوم به برسی رابطه میان مبحث«تحریف ناپذیری» و «عدم اختلاف» و درفصل چهارم به بررسی راهکار کشف هماهنگی و دفع اختلافات ظاهری درقرآن که تدبر است پرداختیم. کلید واژه : تحریف ناپذیری قرآن /تناسب/وجوه هماهنگی/اختلاف/عدم اختلاف

چکیده بحث و سخن از عمل «سهل ممتنع» است. سهل است از آن روی که چنان پنداشته می شود روشن است و بحث و فحص زاید خواهد بود. ممتنع است از آن جهت که منابع دینی ارج و منزلت والایی را بدان داده و با تأمّل های فراوان می توان یافت که گستره اش تمام زوایای حیات انسانی اسلامی را درنوردیده است. دین به روشنی عمل را مهم ترین آموزه تلقی می کند و فردای انسان را در گرو آن رقم می زند اما واقع جامعه اسلامی و دینی چنان نیست؛ زیرا مسلمانان غالباً از یک سو با نگاه دینی و واجب عملی بدان ننگریسته اند و از سوی دیگر دامنه ی آن را محدود دانسته اند و بالاخره سهل-انگاری و آرمان جویی و جایگزین گرایی این آموزه ی والا را در زندگی انسانی اسلامی به شدّت ناکارآمد کرده است. بر این اساس، این پژوهش از یک سو بر آن است که به جایگاه عمل در پیوند با ایمان پاسخ گوید و آن گاه پایگاه آن را در گستره زندگی انسان نشان دهد و سرانجام ویژگی ها و چگونگی آن را برنماید و ناکارآمدی آن دیدگاه و عواملش و مهم ترین آسیب های عمل را تبیین کند. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از قرآن و نظر پیشوایان دینی صورت گرفت، مشخص شد که ایمان حقیقی عبارت است از شناختی با دل، پذیرشی با زبان و کرداری با اندام ها یعنی ایمان هم بُعد معرفتی، قلبی و درونی دارد و هم بُعد عملی و عینی. عمل در پیوند با ایمان در زندگی انسان از اهمیّت والایی برخوردار است و در گستره ی زندگی او که در دنیا، برزخ و قیامت امتداد می-یابد نقش تعیین کننده دارد. ایمان و عمل هر دو اصالت دارند و هر یک مُقوِّم، مُصَحِّح و مُوَکِّد دیگری است. اقسام عمل آثار گوناگونی به دنبال دارد و سرنوشت فردی و اجتماعی انسان و جامعه با آن رقم می خورد و سرانجام جزا عین عمل است که تجسّم می یابد و به انسان ارائه می گردد و بدین سان سعادت و شقاوت اخروی هم براساس آن معیّن می شود. عمل در پیوند با ایمان با ویژگی هایی مانند شایستگی(صالح بودن)، علم، رعایت ظرف وقوع، اتقان، تقوا، دوام، بصیرت و تدبیر مورد توجه اسلام است و چنین عملی در معرض آسیب هایی چون کفر، نفاق، شرک، عُجب، ریا، تنبلی و سستی و کوتاهی، منّت و اذیّت، تزیین و حبط قرار دارد.

قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی، منشأ هدایت تمامی بشر است که با فهم دقیق و صحیح آیات و مفاهیم آن می توان به سر منزل مقصود رسید. دست یابی به مفاهیم قرآن از طریق تفسیر صحیح آن ممکن است، امروزه به اقرار بسیاری از مفسران و دانشمندان علوم قرآنی دست یافتن به مفاهیم و پیام های قرآن با توجه به تفسیر موضوعی ممکن است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی مبانی، مراحل و پیشینه شکل گیری تفسیر موضوعی و در ادامه به بررسی مطالب موجود در بحارالانوار بپردازد، سپس مراحل شیوه ارائه مطالب در بحارالانوار را با مبانی و اصول تفسیر موضوعی تطبیق دهد تا نشان دهد که شیوه بیان مطالب و همراهی قرآن و حدیث در کنار یکدیگر در بحارالانوار، نوعی تفسیر موضوعی است؛ که علامه مجلسی با دسته بندی موضوعات و ارتباط و همراهی قرآن و حدیث در پرداختن به مسائل گوناگون و استنتاج و جمع بندی مطالب نوعی از تفسیر موضوعی را ارائه کرده است؛ همان طور که برخی از بزرگان در این حوزه نیز اذعان کرده اند بحارالانوار نوعی تفسیر موضوعی و علامه مجلسی را می توان اولین مفسّر موضوعی جامع آیات قرآن در میان عالمان تشیع دانست که به این امر اهتمام کرده است.

نزول قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی،سر منشا هدایت تمامی آحاد بشر است که با فهم دقیق آیات وپی بردن به اهداف ومقاصد سوره های آن میتوان به سر منزل مقصود و وصال محبوب رسید. فهم واستنباط مقاصد سوره ها مستلزم فهم تمام آیات درکنار یکدیگر و یکپارچه دیدن پیکره مرتبط ومنسجم آیات ولحاظ کردن زمینه وسیاق آیات در جهت فهم آن است. البته برای رسیدن به این مهم،یعنی ارائه اهداف سوره های قرآن،اندیشمندان وپژوهشگران قرآنی وبرخی مفسران،قدمهای ارزنده ای برداشته اند.تفاسیری بر بستر ارتباط وتناسب آیات از قبیل فی ظلال القران،الاساس فی التفسیر،مجمع البیان نگاشته شده که البته توجه هر کدام از نویسندگان آنها، تا حدودی،در ارائه شکل واحد ویکپارچه ای از ساختار سوره موثر بوده است.از جمله آثار برجسته متاخّران در زمینه ارتباط وپیوست میان آیات وارائه پیکره ای منسجم ومتقن از هر سوره،که در تحقق هدف ویژه و خاص (تشخّص سوره )تلاش نموده است،تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن علامه طباطبایی است . ایشان در سراسر تفسیر خود فارغ از بحث های لغوی ، کلامی ،فلسفی و فقهی به ارتباط و پیوند میان آیات توجه خاص مبذول داشته تا جایی که برخی آراء مفسران را براساس حجیّت ظاهر الفاظ رد کرده است.

این پایان نامه تحقیقی است درباره ی تدبّر و تفقّه؛ و به بررسی اهمیّت، ضرورت و تأثیر آن در زندگی فرد و اجتماع می پردازد. درفصل اوّل کلّیّاتی درباره ی تدبّر و تفقّه بیان شده است.در فصل دوّم معنای لغوی و اصطلاحی تدبّر و تفقّه بررسی شد.در فصل سوّم به چند سوال پاسخ داده شد از جمله: آیا قرآن برای عموم قابل فهم است؟ آیا ظاهر قرآن قابل فهم است؟ و پاسخ های مثبت به این سوال داده شد. در فصل چهارم درباره ی اهمیّت و فوائد تدبّر و تفقّه در قرآن مطالبی ارائه گردید در فصل پنجم درباره ی ضرورت تدبّر در قرآن گفته شد، بیاناتی همچون حصول علم نافع، وجوب تمسّک به آن، نقش اختلاف زدایی آن در جامعه ی اسلامی و مواردی دیگر.

در این رساله برآنیم تا به بخشی از معناشناسی که به دست آوردن حوز? معنایی دو واژ? مهم در نهج البلاغه بپردازیم؛ ایمان و کفر. ابتدا برای هر دو واژه هال? معنایی تشکیل داده و واژگان مرتبت با واژ? مورد نظر را فرض گرفته. تمام واژگان را به صورت گزاره های کلید واژه ای و همچنین گزاره های مفهومی در نهج البلاغه جستجو کرده و سپس بصورت مفهومی طبقه بندی کرده و عبارات و گزاره های مورد نظر را تحلیل می کنیم. در ادام? تحلیل ها برای تقریب به ذهن مطالب نمودارهایی ترسیم می گردد.

از آنجا که بیرون از دایره سوال قرار گرفتن مختص خداست و هیچ انسانی از دایره ی سوال خارج نیست، رساله حاضر با هدف تبیین مفهوم کاربردی مسئولیت پذیری در جامعه ی دینی طی چهار فصل تنظیم شده است.

براساس دیدگاه امام علی7که مبتنی بر تعالیم وحیانی است، مبانی اخلاق کار برخلاف برخی از مکاتب غیر الهی ،خداشناختی، انسان شناختی و جهان شناختی است. مبانی خداشناختی: خالقیت، مالکیت و رازقیت است. مبانی انسان شناختی: فطرت نگری،کرامت ذاتی و اختیاراست. هدفداری، وسیله انگاری، آخرت گرایی، نیز مبانی جهان شناختی اخلاق کار است . اصول اخلاق کار عبارت اند از: خدامحوری، امانت داری، انضباط کاری، شایسته سالاری، قانون گرایی، تعهد مداری، کیفی کاری و استقامت و استمراراست . عواملی نظیر خداباوری، توجه به شآن وجایگاه حقیقی انسان، شناخت صحیح دنیا وآخرت، امانت پنداری کار، تأمین نیازهای مالی، توجه به کارآیی افراد، تشویق و تنبیه عادلانه، توجه به علایق افراد، نظارت وکنترل، توجه به عواطف و احساسات، از جمله مواردی است که در گرایش انسان به کار اخلاقی موثر است . نگرش لقمه انگارانه به کار، فقدان انگیزه، دنیا محوری، موانع آموزشی، فرهنگ کار اخلاق ستیزانه، محیط کاری نامناسب، بزرگ انگاری اعمال و رابطه مداری و بی قانونی ، از جمله موانع اخلاق گرایی کاری بیان شده است . در صورت رعایت اخلاق کار، آثاری نظیر : حفظ کرامت انسانی، بهره برداری صحیح از دنیا ، آرامش روحی و روانی، افزایش بهره وری، برخورداری از ثواب و محبت الهی، وسعت روزی، پیشگیری از کم کاری وکم فروشی و افزایش امنیت اقتصادی پدید خواهد آمد .

پایان نامه پیش رو به این منظور سامان یافته است، که به این پرسش پاسخ دهد که باتوجه به علم معنا شناسی، معنا ومقصود از ذکر در قرآن کریم چیست؟ لذا با هدف تعیین دقیق معنای ذکر در قرآن و نشان دادن این که این کلمه تنها با معنای اساسی خود به کار نرفته است، این تحقیق انجام شده است. برای انجام این کار قبل از هر چیز آشنایی با مباحث معناشناسی لازم می باشد، که فصل اول کلیاتی در مورد این علم ارائه می دهد. فصل دوم به بررسی همنشین های ذکر پرداخته است. در ابتدای فصل معنای اساسی ذکر با مراجعه به معاجم کهن عربی مشخص گردیده است. سپس براساس مهم ترین همنشین های ذکر، آیات دسته بندی و بررسی شده اند. دسته اول شامل آیاتی هستند که ذکر با نام خداوند همنشین شده است. در این آیات، ذکر بیشتر به صورت امر، به کار رفته، و معنای ذکر، رنگ و بوی عبادی دارد. از آیات همنشینی ذکر و کلمه آیات، بیشتر معنایی مرتبط با تفکر و اندیشیدن و پند پذیرفتن برداشت می شود. در آیات همنشینی با نعمت، ذکر به صورت امر به کار رفته است. در واقع ذکر نعمت، به معنای یادآوری و عدم غفلت از آن هاست. چرا که این کار، حالت نرمش در انسان به وجود آورده، و وی را متوجه نعمت دهنده می کند. و به دنبال این نرم دلی، آمادگی برای پذیرش سخن نعمت دهنده، افزایش می یابد. لذا بعد از امر به ذکر نعمت در این آیات، شاهد دعوت به کارهایی چون وفای به عهد خداوند، ایمان آوردن و عبادت هستیم. و در آیات همنشینی ذکر با فعل «نزل» و افعال مشابه آن چون «جاء»، «اتی»، و «القی» که به نحوی به جابجایی اشاره دارند، شاهد آن هستیم که ذکر عمدتاً با مسأله نبوت، فرستادن رسول و آموزه های وحیانی ربط پیدا می کند. در فصل سوم به جانشین های ذکر پرداخته شده است. این جانشین ها که به وسیله اشتراک همنشین ها و یا موازنه ساختاری آیات شناسایی شده اند، در سه گروه تقسیم بندی شده اند. گروه اول، حوزه آموزه های وحیانی است، که شامل کلمات قرآن، تورات، آیات قرآن و رسول می باشد. گروه دوم، حوزه اعتقادات است، که کلماتی چون هدایت، ایمان، فکر، علم، فقه و عقل، که به نحوی به عقاید و امور باطنی ربط دارند، در آن قرار گرفته است. و در گروه سوم، که حوزه عبادات است، کلماتی که شامل عبادت می شوند، قرار دارند. که این عبادات خود به دو دسته عبادات باطنی و عبادات ظاهری تقسیم می شوند. و کلماتی مانند رجع و تقوا در دسته اول، و کلماتی چون عبادت، دعا، عمل صالح، نماز و تسبیح در دسته دوم قرار می گیرند. در فصل چهارم نیز به متقابل های ذکر پرداخته شده است. در واقع در این فصل کلماتی مانند ضلال، نسیان و غفلت که در تقابل مستقیم با ذکر قرار دارند، بررسی شده اند. اما از کلماتی مانند اعراض، یعش، ونی، ولّی و صدّ نیز غفلت نشده است. چرا که این کلمات، اگر چه در تقابل با ذکر قرار ندارند، اما به نحوی اشاره به وضعیتی دارند که منجر به تقابل با ذکر می شوند.

یکی از شاخصه های دانش جدید زبان شناسی، معناشناسی است که در دهه های اخیر مورد توجه ویژه زبان شناسان قرار گرفته است. در تلقی گروهی از محققان،معناشناسی مطالعه علمی "معناست"و با استفاده از روش های آن می توان واژه های کلیدی دینی را کاوید. یکی از کلیدی ترین واژه های قرآن کریم واژه شرک است. شرک آفت توحید و گناه غیر قابل غفران است، از این رو ضرورت دارد موحدان طالب سعادت به طور جدی از همه انواع آن دوری گزینند. بی گمان لازمه دوری جستن از مظاهر شرک نیز در درجه اول شناخت آن است. علم معناشناسی با توجه به روابط هم نشینی و جانشینی، می تواند دیدگاه قرآن را درباره مفاهیم عقلی دین تبیین کند و تا حد زیادی از تفسیر به رأی ها و اعمال نظرهای فرقه ای جلوگیری نماید. با این همه، در مورد شرک وحوزه معنایی آن با رویکرد معناشناسی کار مستقلی صورت نگرفته است وبر همین اساس ما در این پژوهش در صددیم حوزه معنایی واژه شرک را از دیدگاه معنا شناختی مورد بررسی قرار دهیم و ابعاد آن را در این روش بکاویم. در این پژوهش از هم نشین های واژه شرک در کاردبردهای قرآنی چهار واژه، از جانشین های مفهوهی آن سه واژه و از متقابل های آن یک واژه انتخاب شده و درباره آنها گفتگو کرده ایم. هم نشین هایی از شرک که مورد بررسی قرار گرفته اند، عبارتند از : حبط، افتراء، تحریم و ظلم. سه جانشین شرک نیز عبارتند از: کفر، عصیان و إمتراء. تنها واژه متقابل شرک نیز که مورد بررسی تفصیلی قرار گرفته است، واژه توحید است. دلیل انتخاب این واژگان، در درجه اول پرکاربرد بودن آن ها در قرآن کریم و در درجه دوم هم نشینی یا جانشینی گسترده تر آن ها نسبت به سایر واژگان با واژه شرک است.به هر حال، در این پایان نامه سعی شده است با توجه به استعمالات گسترده واژه ی شرک در قرآن وبر اساس مولفه های معنایی شرک مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. ساختار کلی این پایان نامه بدین شرح است: در فصل اول درباره کلیات طرح تحقیق و مفاهیم پرکاربرد پایان نامه سخن گفته ایم. در فصل دوم سیر تحول گونه های شرک مرور می شود و در فصل سوم به بررسی هم نشین های واژه شرک پرداخته ایم. در فصل چهارم جانشین های مفهومی واژه شرک را در قرآن کریم جستجو کرده ایم ؛ چنان که در فصل پنجم نیز اساسی ترین واژه متقابل شرک، یعنی توحید را بررسی ودر نهایت نتایج و پیشنهادات علمی تحقیق خود را ارائه کرده ایم. کلمات کلیدی: معناشناسی شرک، کفر، حبط، عصیان، ظلم، توحید و قرآن

هدف از این پژوهش، بررسی کارکردهای معنوی و تربیتی توکل به خداوند در قرآن و روایات است، تا با شناخت این فضیلت اخلاقی، و کارکردهای مهم آن، سعی در تحصیل آن نموده و از ثمرات و آثار مفید و ارزند? آن بهره مند شویم. بر این اساس در این پژوهش ضمن بیان مفهوم توکل به خدا از دیدگاه قرآن و روایات، با استفاده از منابع اخلاقی، تفسیری و روایی به بیان مهم ترین کارکردهای توکل به خداوند در ابعاد و جنبه های معنوی آن پرداخته ایم، که مشتمل است بر: عزت و محبوبیت نزد خداوند، آرامش و اطمینان قلبی، عزت اجتماعی و احساس بی نیازی از دیگران، تقویت متوکلین در مقابله با شیطان های درون و برون، برخورداری از امدادهای غیبی خداوند، افزایش استقامت و پایداری روحی، تسهیل امور در پرتو اعتماد به خداوند، توسع? رزق معنوی، افزایش رضایتمندی از زندگی، برخورداری از فضل و رضایت خداوند. و سپس مهم ترین کارکردهای تربیتی توکل به خدا را بیان نمودیم که عبارتند از: افزایش صبر در ناملایمات، تقویت نیروی اراده و صلابت در تصمیم گیری، پیشرفت و موفقیت در کارها، رفع اضطراب و نگرانی، دوری جستن از حرص و آزمندی. و در این راستا از آموزه های قرآن بهره گرفته، و به مناسبت به برخی از روایات در هر زمینه نیز اشاره نموده ایم. واژگان کلیدی: توکل، کارکردهای معنوی، کارکردهای تربیتی، قرآن، روایات.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.