کیمیا در ایران، تاریخی کهن دارد و کیمیاگری بر جامعه و صنایع ایران در طی سالها تاثیری عمیق گذاشت اما از ورود آموزش شیمی نوین به ایران بیش از دو سده نمی گذرد. در دوران وقوع جنگهای ایران و روسیه نخستین گامها برای تحول آموزش شیمی برداشته شد اما از هنگام تاسیس دارالفنون و ورود معلمین داروسازی و شیمی به ایران بود که به تدریج زمینه آموزش شیمی نوین فراهم شد. در این پژوهش سعی بر آن است تا با تکیه بر اسناد و روزنامه ها و کتب درسی قدیمی دارالفنون، گسترش و تحول آموزش و سیر تطور کتاب های درسی شیمی مورد بررسی قرار گیرد و سپس آثار و نتایج و جایگاه این علم پس از تحول نظام آموزش سنتی، مورد ارزیابی قرار گیرد. در ابتدای این تحقیق، مختصری از تاریخ کیمیا و آموزش سنتی در دوره قاجار بیان شده سپس آموزش شیمی نوین از زمان اولین اعزام محصل شیمی به اروپا توسط عباس میرزا تا دوره تاسیس دارالفنون و نتایج و تاثیرات این آموزش در ایران بررسی گردید. در ادامه، روند تحول شیمی نوین تا سال 1320 همراه با سیر تطور کتابهای درسی شیمی ارزیابی شده است. رواج آموزش شیمی نوین در ایران و اعزام محصل این رشته به خارج به گسترش لابراتوآر، کارگاه و کارخانه های صنعتی و تولید مواد شیمیایی کمک بسیار نمود و موجب رواج دانش های دیگری از جمله طب، داروسازی، عکاسی و معدن شناسی گردید اما به رغم انتظار معقول، در تحکیم بنیان تفکر علمی و تجربی در جامعه ایران ، چندان تاثیری نداشت .

چکیده : منظور از مفهوم ایران زمین، استنباط (concept)عمومی و پایبندی به اصول و باورها پیرامون فرهنگ، اندیشه ی سیاسی و جغرافیای ایران در طول تاریخ است که گاه در عرصه ی واقعیت، مانند دوره ی باستان، و گاه در عرصه ی مفاهیم و ادراکات (concept)ایرانیان در بخش اعظم دوره ی اسلامی، حضور و نمود یافته است. در پژوهش حاضر شکل گیری مفهوم ایران زمین و مولفه های آن در دوره ی باستان مورد بررسی قرار گرفته و ضمن توجه به استمرار آن در اندیشه ی ایرانیان طی دوره ی اسلامی؛ به چگونگی و علل و عوامل بازیابی این مفهوم در قرن هفتم و هشتم هجری در آثار نویسندگان، دولتمردان، شاعران و بعضی از نهضت های فکری و اجتماعی می پردازد. در قرن هفتم هجری دو موج بزرگ هجوم مغولان به ایران صورت گرفت که در پی موج دوم که سقوط خلافت عباسی و تغییر موازنه ی قدرت در منطقه و تمام آسیای غربی را به همراه داشت، به نحوی شگفت آور و در کمتر از نیم قرن شاهد بازآفرینی و بازیابی هویّت ایرانی و تلاش برای تحقق مفهوم جدیدی از ایران هستیم که از زمان ورود اسلام به ایران و تشکیل خلافت عربی ـ اسلامی تا آن دوره بی سابقه بود. در قرن هشتم هجری این تلاش ایرانیان به جنبشی در عرصه ی اندیشه و عمل سیاسی و به ویژه در آثار تاریخی و ادبی و بکارگیری هرچه بیشتر عنوان ایران زمین و مولفه های آن ـ ایرانِ سیاسی، ایرانِ جغرافیایی و ایرانِ فرهنگی ـ تبدیل گردید. توجه به مفهوم حاکمیت و آیین شهریاری ایرانیان، دشمنان تاریخی آنها، سرزمین و مرزهای تاریخی و جغرافیایی ایران و بازشناسی فردوسی و شاهنامه و تقلید و نسخه برداری از آن از جمله ویژگی های این کنش رنسانسی قرن هشتم می باشد. کلید واژه ها : مفهوم ایران زمین، مغول، ایلخانان، ایران و توران، ایرانِ فرهنگی، ایرانِ سیاسی، ایرانِ جغرافیایی، شاهنامه، فردوسی، سعدی، حافظ، رشیدالدّین فضل الله.

چکیده : سادات از جمله گروههایی بودند که در تاریخ اسلام و ایران توانستند با تکیه منزلت تباری، حضور خود را در ادوار مختلف حفظ کنند و موقعیتی نسبتا پایدار برای خود ایجاد کنند. به نظر می رسد آنها توانسته بودند در دوره صفویه بنا به علل مختلف حضوری وسیع تر و عمیق تر داشته باشند.به همین منظور در این رساله علل رشد و ترقی جایگاه سادات در ایران عصر صفویه وکیفیت همه جانبه آن، کارکردها و تعاملات متقابل آنها با حکومت و جامعه و در نهایت مقایسه مبانی اقتدار و مشروعیت آنها و حکومت صفوی برای فهم جایگاه واقعی آنها درجامعه آن دوره ، مورد سوال و بررسی قرار گرفته اند.در این جهت کوشش شده است تا با تکیه بر تبیین های تاریخی مناسب(علی،آماری، قیاسی) ،به این مهم دست یافته شود.نتایج این پژوهش نشان می دهد ارتقاء موقعیت سادات که بیشتر در پرتو حمایت های حکومت شیعی صفوی انجام یافت نه تنها باعث نمود بیشتر سادات ایرانی شد بلکه توانست باعث مهاجرت گروههایی از سادات عربی شود که در قلمرو خود تحت فشار بودند.گسترش سادات خود را درجنبه های مختلف فکری، فرهنگی، سیاسی واقتصادی و اجتماعی عصر صفوی نشان داد. به لحاظ کارکرد متقابل با حکومت نیز می توان گفت سادات حضور پررنگی چه در تاسیس ،چه در تداوم، به عنوان کارگزاران حکومت ،و چه در تثبیت و تقویت صفویان در جامعه ایفا کرده بودند. به همین ترتیب سادات نیز دارای منافع اقتصادی و جایگاه اجتماعی مهمی شده بودند. علاوه برآن سادات توانسته بودند بخاطر منزلت تباری و موقعیت های شغلی جایگاه ویژه ای در جامعه برای خود مهیا کنند. در مقابل سادات نیز به عنوان گروهی ویژه در ادوار متمادی به عنوان حامی و پناهگاه مردم ایفای نقش می کرده اند .با وجود توسعه کمی و کیفی سادات در این عصر و همچنین بهره برداری از منزلت تباری(نسب)، عنصر سیادت هیچگاه نتوانست به مبنایی برای ادعای اقتدار سیاسی آنها در دوره صفویه به عنوان رقیب خاندان حکومت گر مبدل گردد. در بررسی این مساله می توان گفت متون مذهبی شیعی با وجود ایجاد منظومه ای اجتماعی- اقتصادی در باب منزلت سادات ،هرگز به ارجحیت سیاسی آنها اشاره ای نکرده بودند .در کنار این مورد، صفویان نیز باکنترل و تبدیل سادات به گروهی وابسته به اقتصاد دولتی مانع از شکل گیری مستقل قدرت اکتسابی(حسب) آنها به مثابه رقیب شده بودند.

بررسی جایگاه طبقه کارگر در انقلاب ایران هدف این پژوهش می باشد.جایگاه طبقه کارگر در انقلاب ایران مشخص کننده میزان تاثیر گذاری و وزن سیاسی این طبقه در مبارزات انقلاب می باشد.پرسش های این پژوهش عبارتند از:1-نقش کارگران درانقلاب چگونه بود؟2.چرا کارگران به انقلاب پیوستند؟.پرسش های که با روش تاریخی تحلیلی و در یک چارچوب نظری تلفیقی مورد کند وکاو قرار گرفته است و در شش فصل انسجام یافته که عبارتند 1.کلیات2.جایگاه طبقه کارگر پیش از انقلاب3.رابطه دولت کارگران پیش از انقلاب4.کارگران و انقلاب5.تاثیر کارگران بر انقلاب6.جرا کارگران به انقلاب پیوستند؟ مفروض ما در این پژوهش وجود طبقه کارگر در دروان پهلوی دوم در ایران می باشد.منابع این پژوهش شامل اصلی مانند تاریخنگاری ها،خاطرات،اسناد،مصاحبه و منابع تحقیقی جدید مانند تالیفات می باشد. پاسخ پرسش های پژوهش و نتیجه گیری نهایی تحقیق عبارتند از:1.نقش کارگران،به ویژه کارگران شرکت نفت در انقلاب ایران نقشی موثر و درمراحل نهایی توانستند ضربات نهایی را به ساخت حاکمیت رژیم وارد کنند.2.کارگران علاوه بر علل صنفی و اقتصادی،تحت تاثیر عوامل فرهنگی و مذهبی هم بودند که تحت رهبری امام خمینی رنگ بو اعتراضی به خود گرفت. در این رساله نگاه سعی شده نگاه نقادانه ای به نگرشهای مربوط به کارگران در انقلاب داشته باشد.

این رساله تلاش کرده است تا موقعیت زنان را در گفتمان های چندگان? پزشکی عصر صفویه با اتخاذ رویکرد فوکویی و با استفاده از گونه ای روش شناسی تلفیقی شامل روش های دیرینه شناسانه، تبارشناسانه و توصیفی- تحلیلی بررسی کند. هدف اصلی رساله در واقع بررسی زنان عصر صفوی از چشم اندازی نو و توجه به دستنوشته های بکر پزشکی این دوران از حیث جایگاه زنان بوده است.

این پژوهش در صدد یافتن ریشه های فکری و تاریخی فرقه ی اهل حق و ارتباط آن با دیگر فرق غالی و نیز تأثیر پذیری اهل حق از تصوف می باشد. اهل حق که خاستگاه اولیه ی آن هورامان کردستان می باشد، در برخی عناصر با شاخه های مختلف منشعب از تشیع مشترکند و از دیگر سوی به نظر نمی آید که بسیاری از عقاید و ساختارهای ایشان برآمده از اسلام باشد. با توجه به التقاطی بودن آراء و عقاید این فرقه، به نظر می رسد می توان ریشه ها و درون مایه های اصلی عقاید اهل حق را در آموزه های ایران باستان به خصوص آیین مهرپرستی و زرتشتی جستجو کرد. چنان که می توان به تکریم خورشید که در میترائیسم نماد مهر و در نزد اهل حق نماد قدرت مطلق و یا جایگاه حضرت حق است، و نیز وجود اساطیر و آداب و رسوم مشترک در نزد آیین زرتشت و اهل حق که هر دو از آن به تکریم یاد کرده اند اشاره کرد. فرق غالی تا حد زیادی بر آراء و اندیشه ها و ساختارهای عقیدتی اهل حق تأثیر گذاشته اند. وجود نام و نشان برخی از این فرق در اهل حق و یکی شدن رهبران این فرق با بزرگان اهل حق و نیز تشابهات در بنیان های عقیدتی و آداب و رسوم بین فرق غالی و اهل حق حاکی از تأثیر پذیری یارسان از فرق غالی می باشد. فرقه ی اهل حق در آموزه ها و آداب و رسوم خود از تصوف تأثیر پذیرفته است. که می-توان به قداست برخی از رهبران متصوفه مثل حلاج، بابا طاهر در بین اهل حق، شباهت برخی آداب و رسوم اهل حق با صوفیه همچون دَم گرفتن، اجرای مراسم ذکر جلی و خفی، ضرورت سرسپردن به پیر و مرشد، و ارتباط عقیدتی و تاریخی اهل حق با طریقت هایی همچون نوربخشیه و مشعشعیه که صبغه ی صوفیانه دارند، اشاره کرد.

چکیده نهاد ارتش در کشورهای مستقل از ضروری ترین سازمان ها محسوب می شود چرا که حراست از مرزها و حفظ دولت را بر اساس قوانین حاکم بر آن کشور عهده دار است؛ و در مواجهه با تهدیدات برون مرزی و دشمن خارجی حافظ مردم و منافع ملی آن کشور خواهد بود. در ایران عصر قاجار نهاد ارتش ساختاری سنتی و ایلیاتی داشت. شاهان اولیه قاجار توانستند با به کارگیری آن، همه مدعیان داخلی را سرکوب و حکومت مرکزی فراگیری تشکیل دهند اما هنگام مواجهه با دشمن خارجی دچار ضعف، آشفتگی و بالاخره شکست شدند. دشمن خارجی که ارتش روس بود با سازماندهی تشکیلاتی منظم و به کارگیری سلاح های نوین توانست مرزهای شمالی کشور را در دوره پادشاهی فتحعلی شاه قاجار به تسخیر درآورد. در این میان این پرسش مهم در اذهان برخی از گردانندگان امور جنگ به وجود آمد که چرا ارتش قاجار نتوانست در مقابل ارتش روس مقاومت کند. با ادامه این روند برخی مصلحین به فکر اصلاح ساختار ارتش و تجهیز آن به تسلیحات نوین جنگی افتادند. این موضوع که از جانب مصلحینی چون عباس میرزا و قائم مقام فراهانی مطرح شد با ورود مستشاران نظامی و انجام برخی از امور از جانب آنها شکل عملیاتی به خود گرفت اما در ادامه با بروز برخی مشکلات داخلی و دست اندازی و دخالت کشورهای خارجی در جهت منافع خود با مشکل مواجه شد. در این پژوهش به بررسی ساختار ارتش ایران از سلطنت آقا محمدخان تا پایان عهد محمد شاه قاجار و کم و کیف مشکلات داخلی و خارجی که موانع اصلی در راه نظامند شدن ساختار ارتش بودند خواهیم پرداخت. واژگان کلیدی: ارتش، ساختار، فتحعلی شاه، عباس میرزا، مستشاران نظامی

با شروع جنگ های ایران و روس، ایران به ضعف و عقب ماندگی خود پی برد و درصدد جبران آن برآمد. به همین خاطر حکومت ایران جهت ایجاد اصلاحات، در ابتدای امر برای آموزش نیروی نظامی خود حاضر به پذیرش افرادی از غرب شد. این افراد خاطرات خود را در قالب سفرنامه در آوردند و چون به مسائل با دید مقایسه ای نگاه می کردند و همچنین با دقت بیشتری آن مسائل را مورد بررسی قرار می-دادند، برای پژوهش در مورد پیشرفت یا عدم پیشرفت ایران نسبت به آثار دیگر در اولویت قرار دارند.