هنر ساسانی که از عناصر هنری کهن در قالب ذوق و سلیقه ی آن عصر شکل گرفت، تا اندازه ی زیادی دنباله رو سنتهای فرهنگی و هنری هخامنشی و اشکانی بود که با فتح ایران به دست مسلمانان، هنر اسلامی از آن تأثیر یافت. اینکه مسلمانان چگونه به هنر عصر ساسانی توجه کردند، به چند عامل بستگی دارد: اول آنکه مسلمانان خود فاقد هرگونه هنر و به ویژه معماری سنتی بودند که از عربستان به ایران و به تمدن ایران ساسانی وارد شده که بی تردید، کنجکاوی آنان درمورد آثار فرهنگی ایرانیان از نخستین عوامل بشمار می آید. دوم آنکه مسلمانان تمایل به سکونت در ایران داشته و دلیل این ادعا از مهاجرتهای فراوان آنان به ایران پیداست، لذا برای پیوند با ایرانیان مسلمان و غیرمسلمان، ناگزیر بودند آثار فرهنگی آنان را حفظ، تقلید و یا تکریم نمایند. سوم اینکه آثار عهد ساسانی به طور قطع با فرهنگ و جهان بینی اسلامی عجین شده و مقطع جدیدی از تاریخ روابط مسلمانان و ایرانیان را پدید آورد که به آن، تمدن اسلامی گفته شد. علاوه بر عوامل فوق ، با ورود اسلام به ایران، اگرچه جمعیت عظیمی از ایران در همان آغاز آئین کهن زردشتی را کنار گذاشته و با شوق و رغبت پذیرای آئین اسلام شدند ولی آنها هویت فرهنگی، ملی و فکری خود را حفظ نموده و روح اسلامی در آن دمیدند و به آن، جان تازه ای بخشیدند. یکی از جلوه های فرهنگی ، هنری ایران آن روزگار هنر معماری می باشد که یادگاری است از سلسله های حکومتگر پیش از اسلام در ایران که در قالب هنر معماری ساسانی به ایران دوره ی اسلامی منتقل شد و ایرانیان مسلمان به حفظ این دستاوردهای فرهنگی و هنری پیشین خود پرداختند و به آن جلوه ای متعالی بخشیدند که نمود آن را در بنای مساجد ایرانی در 5 قرن اول اسلامی در ایران می توان مشاهده کرد و تأثیر شاخصه های معماری ساسانی بر معماری مساجد ایرانی تا قرن پنجم هجری، که عنوان این رساله است، ضمن در برداشتن موضوع غلبه ایدئولوژی و جهان بینی اسلامی بر نظام کهن ساسانی و پذیرش آئین اسلام در ایران به جای آئین زردشت، حفظ و استمرار فرهنگ و تمدن ایرانی را در تجلی هنر معماری ایرانی در مساجد و بناهای اولیه اسلامی در ایران گواه است. این رساله افزون بر بررسی مولفه های هنر معماری ایران عصر ساسانی، به این مسئله می پردازد که ایران اگرچه به مدت دو قرن تابع حکومت اعراب مسلمان (حکام اموی و عباسی) قرار گرفت، اما نه تنها در فرهنگ عربی مستحیل نشد و هویت کهن خویش را بازشناخت که جهان اسلام را وامدار امکانات مدنی و فرهنگی خود نمود.

شهر قم به جهت ارتباط تنگاتنگ با دو یادگار گرانبهای رسول گرامی اسلام (ص) ازشرافتی بالا برخوردار می باشد. این شهر در دوران رشد و گسترش اسلام نزدیک به دو قرن همواره آباد وپر نشاط بود. درخشش قم زمانی پر فروغ تر شد که حضرت معصومه(ع) وارد این شهر شد. تقدیرالهی این بود که آن حضرت در قم وفات یابند.این حادثه سبب شد تا قم مرکز تشیع در ایران گردد. فعالیت های علمی و حدیثی علمای قمی به حدی بود که برخی تشیع را مذهبی قمی دانستند.با وجود تحولات بزرگ سیاسی اجتماعی در قرون مورد بحث،شگفت انگیزترین رویداد این دوران تأسیس و شکل گیری حوزه ی حدیثی قم است. تأسیس این مکتب حدیثی به قرن دوم هجری قمری بازمی گردد که فرزندان سعد بن عبدالله وعموزادگانش ازال سائب در قم ساکن شدند و بنیاد تمدن شیعی قم و حرم اهل بیت را نهادند . سرچشمه ی مکتب حدیثی قم کوفه است ولی هیچ یک از آلایش های آن مکتب دراین حوزه راه نیافت . ازتأثیر تشیع قم بر سایر مناطق با توجه به عقاید مذهبی سایر شهر های اطراف به خوبی می توان حدس زد که تشیع از این ناحیه به آن شهر ها سرایت کرده است . حوزه ی حدیثی قم در دو قرن سوم و چهارم اوج دوران نشاط و تحرکخود را پشت سر نهاد و سرانجام با فعالیت های شیخ مفید و سید مرتضی ودیگر عقل گرایان مکتب بغداد در پایا ن قرن چهارم جای خود را پس از حدود یک قرن ریاست بر مراکزعلمی شیعه به مکتب بغداد داد . پژوهش حاضر تلاشی است درباره ی چگونگی ورود اسلام و تشیع به ایران ، تاریخ قم و نقش این شهر در تاریخ تشیع در ایران، مکتب حدیثی قم ، ویژگی های این مکتب و علل شکل گیری آن ، نقش علمای قم در شکل گیری علوم اسلامی و بررسی روابط متقابل قم و د یگر مکاتب حدیثی بلاد اسلام .

موسیقی یکی از جلوه های هنری جوامع و ملل از آغاز تا کنون و بعنوان یک بلاغت موثر روحی، دارای پستی و بلندی ها و احساسات عالی و نماینده روح ملتها بوده است. خاستگاه و منشأ پیدایی آن، متن جامعه و بر اساس نیازهای اجتماعی بوده که نسبت به نوع تحولات و تغییرات اجتماعی، شکل و محتوای آن نیز از گذشته تا امروز دچار تحول شده است. جزیره العرب در میان سرزمینهای عرب، پیش از آغاز اسلام، به جز شعر که در حدود یک قرن قبل از اسلام در آن سرزمین اهمیت یافته بود، از موسیقی بهره چندانی نداشت؛ پس از سقوط ساسانیان و گسترش اسلام، موسیقی در وهله اول برای تلاوت قرآن و اذان مورد استفاده قرار گرفت؛ اساس موسیقی بعد از اسلام همچون علوم در تمدن اسلامی به دست ایرانیان و دیگر ملل گسترش یافت و اگر آثار هنری ایران و ملل دیگر نبود، موسیقی شرقی امروزه در سرزمین های عربی گسترش نمی یافت. خلفای اموی به رسم امپراتوران روم و ایران، درباری ترتیب داده بودند؛ بتدریج موسیقی به دربار آنها راه یافته و به انتشار و رواج موسیقی همّت گماشتند در حالی که در دوران اولیه اسلامی بویژه در عصر خلفای راشدین، موسیقی به دلیل فتوحات و تعصبات دینی و اسلامی، آنچنان قابل ملاحظه نبود. عصر اول عباسی به دوران طلایی و درخشندگی موسیقی مسلمانان منجر شد و موسیقی این دوره، رشد و نمو خود را تا آخرین قله های ترقی پیمود و به بالاترین نقطه اوج خود رسید تا جایی که موسیقی دانان این دوره به دلیل آشنایی با کوک ها و سازهای ایرانی و دیگر ملل، یکه تاز دنیای موسیقی اسلامی شدند. این پژوهش بر آن است که اوضاع موسیقی قبل از اسلام در میان اعراب، تأثیر ایران باستان و دیگر ملل بر موسیقی مسلمانان، علل سکوت موسیقی در دوره خلفای راشدین و دلایل ترقی موسیقی در دوره امویان و نیز به علت شکوفایی موسیقی در عصر اول عباسی بپردازد.

این پژوهش در صدد پاسخگویی به چگونگی مراودات و ارتباطات اعراب مقیم خراسان و بومیان آن ایالت می باشد.در واقع بررسی و تحلیل چگونگی استقرار قبایل عرب در خراسان و روابط اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی آنان با بومیان و جایگاه هرکدام از این دو گروه در اداره آن ایالت از اهداف این پژوهش به شمار می رود.برای حصول به اهداف پژوهشی، تحقیق در این رساله به روش توصیفی و تحلیلی با تکیه بر منابع اصیل تاریخی صورت گرفته است.بدیهی است از نقطه نظرات تحقیقات جدید نیز دراین باره سودجسته شده است. ارتباط بومیان خراسانی با اعراب با فتح خراسان آغاز شد،این مراودات با کوچ خانواده های عرب و اسکان آنان در شهرها و روستاها گسترده تر شد.سکونت اعراب در خراسان نسبت به سایر نقاط ایران و برخی از دیگر نقاط فتح شده توسط اعراب بیشتربوده است. این امر دلایل سیاسی،اقتصادی،نظامی،جغرافیایی ، امنیتی و دینی خاص خود را داشت. حاکمان خراسان در دوره موردنظر به یک شیوه انتخاب نمی شدند.،برخی از مواقع خلفا آنان را انتخاب می کردند و زمانی والیان عراق این مسئولیت رابرعهده داشتند.عزل و نصب امیران خراسان بیشتر براساس مسائل نژادی و خویشاوندی و رشوه بود،اما در بعضی دوره ها که خطر از دست رفتن خراسان وجود داشت، افرادبراساس لیاقت و شایستگی منصوب می شدند.بومیان به مناصب مهم و حساس مثل امارت خراسان منصوب نمی شدند،ولی مناصب کم اهمیت تر مثل حکومت برخی شهرها،سفارت ،کاتبی و حاجبی و برخی مناصب مالی به آنان سپرده می شد.بدون به کارگیری بومیان، اداره خراسان مشکل می نمود.روابط اجتماعی اعراب و بومیان خراسان در ابتدا کم بود،اما تدریجا حساسیت های آنها نسبت به هم کاهش یافت و نسبتا با هم مانوس شدند.ازدواج هایی بین دو گروه صورت گرفت و تا حدودی به اصطلاحات مهم زبان های یکدیگر آشنا شدند. از اعراب آنهایی که با بومیان بیشتر سروکار داشتند فارسی را یاد گرفتند و از بومیان آنانی که اهل دانش اندوزی به ویژه در زمینه دینی بودند،ادب عربی را فرا گرفتند. بومیان به کشاورزی دامداری ، بازرگانی و صنعتگری و تا حدودی نظامی گری اشتغال داشتند.توجه امیران عرب به اعیادی مثل نوروز و مهرگان برای گرفتن هدایا از بومیان و منفعت های اقتصادی آن بود. ازدیدگاه مذهبی اعراب توانستند تاثیرات زیادی برجای گذارند،بسیاری از مذاهب رایج در عهد اموی به وسیله اعراب به خراسان آورده شد،در عین حال بومیان هم تاثیراتی بر این فرق به جای گذاشتند.نهضت عباسی اوج ارتباطات اعراب و بومیان خراسان بود که هر دو قشر جایگاه مهمی در آن داشتند. واژگان کلیدی؛خراسان ،اعراب،بومیان ،تعصبات قبیله ای،مراودات اجتماعی ،اعیاد ایرانی ،زبان فارسی

می توان تصور کرد که وضعیت اقتصادی هر منطقه ای همواره نشانگر میزان ثبات یا ضعف آن است؛ از این رو، رخدادهای اقتصادی بر حیات سیاسی و اجتماعی آن تأثیرگذار هستند. این پایان نامه به موضوع اصناف می پردازد که یکی از موارد موثر بر اقتصاد هر منطقه است. شهر اصفهان در دوره ظل السلطان (در میان سال های 1325-1291 ه ق/ 1873-1907 م) صحنه رخدادهای مهمی بود که اصناف نقش بارزی در شکل گیری و تداوم این حوادث داشتند؛ از جمله تأسیس شرکت اسلامیه، تشکیل مجلس وکلای تجار، تحریم توتون و تنباکو و حضور در قیام مشروطه. این پایان نامه درباره موضع های زیر به بحث و بررسی می پردازد: جغرافیای تاریخی اصفهان شامل موقعیت طبیعی و جغرافیایی و صورتبندی و ترکیب جمعیتی شهر؛ نخبگان و نیروهای تأثیرگذار در شهر شامل نخبه سیاسی، شاهزاده ظل السلطان و نخبگان روحانی چون آقانورالله و آقانجفی، و گروه های فشار؛ یعنی، دو دولت انگلیس و روس؛ اصناف در زمینه های کشاورزی و دامداری، صنایع دستی و تجارت و موارد وابسته به آن؛ فعالیت های سیاسی اصناف شامل حضور آنان در مجلس وکلای تجار، تحریم تنباکو، نهضت مشروطه و مجلس اول؛ اوضاع مالی اصفهان و تأثیر آن در رویدادها، اوزان و مقادیر و مسکوکات رایج. کلید واژه ها: اصفهان، ظل السلطان، اصناف، امتیاز تنباکو، نهضت مشروطه.

دولت عظیم ساسانی که بیش از چهارصد سال بر فلات ایران حکمرانی می کرد و قرن ها در مقابل دیگر دولت مقتدر جهان یعنی روم ایستاده بود، در قرن اول هجری ( هفتم میلادی ) مقهور دولت تازه تأسیس اسلامی مدینه شد. این دولت به مدد انفاس پیامبری راستین که ندای وحی الهی را برای بر انداختن ظلم و گمراهی و بت پرستی به ارمغان آورده بود تأسیس شده بود. با آغاز فتوحات در ایران، سلسله ساسانی که در این سال ها بر عصای موریانه خورده سلیمان تکیه زده بود با تمام افتخارات تمدنی اش، ظرف مدت کوتاهی از پای درآمد. ورود اسلام به ایران کلیه ساختارهای جامعه و حکومت ساسانی را دگرگون نمود و سلسله مراتب طبقات را به هم ریخت. هر طبقه به فراخور باورها، منافع و دلایل شخصی و اجتماعی واکنش متفاوتی در مقابل این تغییر وضعیت از خود نشان دادند. عده ای مسلمان شدند، عده ای دیگر شرایط صلح را به شرط ابقا بر آیین قدیم پذیرا شدند، عده دیگری هم بودند که شرایط جدید را بر نتافتند و برای رهایی از وضعیت موجود دست به مهاجرت به هند زدند. ولی در انتها این دین اسلام بود که توانست قلوب ایرانیان را تصرف کند و ایران و ایرانی مسلمان شدند. روند اسلامی شدن کل جامعه ایران به یکباره صورت نگرفت و قرن ها طول کشید، طبق گفته مورخان و جغرافی دانان آتشکده های زرتشتیان تا قرن ها فروزان بود و در بعضی مناطق به خصوص فارس که مهد دولت ساسانی به شمار می رفت، زرتشتیان در قرن چهارم هنوز عده زیادی را تشکیل می دادند. در این پژوهش که به شیوه کتابخانه ای و گرد آوری مطالب انجام شده، مشخص شد که زرتشتیان از نظر اجتماعی و به خصوص فرهنگی با فروزان نگه داشتن آتشکده ها، ایجاد نهضت های دینی زرتشتی و نهضت ادبی که به ویژه در قرن سوم و چهارم ایجاد شد، با نوشتن متون پهلوی با موضوعات مختلف تا حدی حیات اجتماعی ـ مذهبی خود را حفظ نمایند .

زندگی بشر ، پیوسته ، همراه با انبیاء و حجت های خدا بوده است .چنان که خدای متعال در قرآن میفرماید: و اِن مِن اُمَه اِلّاخَلا فیها نَذیر (فاطر/23) امتی نبوده مگر اینکه پیامبری در میانشان وجود داشته است. بنابراین می توان گفت جوامعی که انبیاء در آن می زیستند ، به هیچ وجه غیر متمدن و ابتدایی نبوده اند . این جوامع، چه از لحاظ معنویت و چه از لحاظ مادی ، دارای مبانی تمدن و فرهنگ بوده و فرهنگ انبیاء بر آنها حاکم بوده است . انبیاء همان گونه که نیازهای روحی بشر را در قالب ادیان توحیدی تأمین می کردند، راه های دستیابی به نیازهای مادی و معیشتی مردم را نیز تعریف می نمودند. تاریخ پیامبران الهی سر شار از ارزشها و موزه ای از همه ی کمالات است ، به همین سبب عنوان پایان نامه تحصیلی خود را پیرامون تمدن سازی انبیاء الهی اخذ کردم . مبحث تمدن سازی انبیاء از موضوعات چالش بر انگیز بوده و هست و از سوی محققان مختلف ، نظرات گوناگونی نیز ارائه شده است . بدین لحاظ پژوهش حاضر به روشی توصیفی و تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای درجه اول تاریخی و متون دینی سعی دارد به بررسی نقش تمدن سازی پیامبران ابراهیمی پرداخته و نشان دهد که بعثت انبیاء ، صرفاً جنبه ی ارشادی نداشته بلکه آنان در هر عصر و زمانی خود سیاستمداران شایسته ای بوده اند که برای اصلاح جامعه بشری دارای حکمت و سیره ی سیاسی خاصی بوده اند و در این مسیر سعی در برقراری جامعه ای مدنی همراه با روشنگری و توسعه پویا بوده اند. کلید واژگان: پیامبر، فرهنگ ، تمدن، تمدن سازی ،دولت.

دین مبین اسلام در عربستان ظهور کرد، سرزمینی که مردم آن دارای تمدنی بسیار ابتدایی و فاقد هر نوع فرهنگ چشمگیری بودند، با وجود این خود را هم بی نیاز از کوشش در فرا گرفتن دانش ها و کتاب و سنت و کسب علم می دیدند. آنان چنان بی اعتنا و بی قید به علوم بودند که کار فرهنگی و علمی مهمی از آنها دیده نشد و ضبط نگردید. ولی اسلام تحرک علمی گسترده ای را در میان اعراب و ملل دیگر اسلامی ایجاد کرد و تمامی ملل تازه مسلمان به همراه اعراب در زیر پرچم اسلام جنبش علمی مهم و گسترده ای را به وجود آوردند. از دیدگاه شیعه امامی مهمترین رسالت های امامان پس از رحلت رسول الله صلی اللّه علیه و آله حفاظت و رهبری دین ، ولایت انسان کامل و رهبری اجتماع مسلمانان و اداره حکومت آنها می باشد. دو صفت مهم عصمت و علم از ویژگی های امام است. به همین سبب ائمه اطهار علیهم السّلام نقش مهمی در پیشبرد حرکت علمی و پیشرفت علم در جهان اسلام بر عهده داشتند. در این میان نیز ، امام موسی بن جعفر و امام علی بن موسی الرضا علیهما السّلام ، در بیدارکردن اندیشه مسلمانان و تبلور حرکت علمی و پیشبرد جامعه ی اسلامی نقش بسزایی داشتند. یکی از نتایج پر بار فعالیت علمی امامان تربیت شاگردان و دانشمندان نخبه بوده است که هر کدام در شاخه ای از علوم اسلامی سر آمد بودند. اصحاب ایرانی ائمه ی اطهار علیهم السّلام در رشته های مختلف علمی آثار و تألیفات فراوانی داشته اند و در این پایان نامه با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی در جستجو و بررسی این هستیم ،که یاران ایرانی امام کاظم و امام رضا علیهما السّلام در زمینه ی علم و تمدن در اسلام چه نقشی ایفا کردند و در تألیف و نگارش علوم گوناگون چه فعالیتی از خود نشان دادند.

چکیده : سرزمین ایران در تمامی اعصار و قرون اقوام و نژادهای گوناگونی را در خود جای داده است . این گوناگونی و تفاوت همواره موجبات اختلافات و مشاجرات فرهنگی و مذهبی را در این سرزمین مهیّا ساخته است ؛ اما در ادواری از تاریخ ایران بنا به دلایل گوناگون سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی ، . . . زمینه های بیشتری برای این رویارویی ها فراهم گشته است . یکی از این دوره های حساس و ویژه ، عصر صفویه می باشد . اندکی قبل از شکل گیری رسمی این سلسل? شیعی در ایران ، با کشف دماغ? امید نیک کاروان استعمار غرب به سوی خاور زمین روانه شده بود و همچون تمامی فاتحان تاریخ ، به علت موقعیت استراتژیک ایران ، این سرزمین را رزمگاه خویش ساخته بود ، به این معنی که در این دوران ، علاوه بر تمامی اقوام و نژادهای گوناگون ایرانی تبار ، غرب نیز ماد? تازه ای بر این معجون افزود ؛ چرا که سوغات این کاروان برای ایران و دیگر جوامع شرقی ، مبلغان مذهبی متعصبی بود که می آمدند تا با آموزش میراث کلیساهای قرون وسطی ، اندیش? مردم خاورزمین را برای پذیرش استعمار آماده سازند . از سوی دیگر این عصر ، دوران رونق مکتب تشیع در زمین? فقه و فلسفه و دیگر علوم بود بنابراین در عصر صفوی از هر جهت زمینه برای رویارویی اندیشمندان دینی اقوام و مذاهب گوناگون مهیا بود . در میان? عصر صفوی با تساهل مذهبی بی سابقه ای که در خصوص مسیحیان در ایران حکمفرما بود ، لحظه لحظه بر قدرت تبلیغی میسیونرهای مسیحی افزوده شد و با ساخت کلیساها و صومعه های بی شمار در اکثر شهرهای ایران ، سعی در القای عقاید مسیحی خود به بومیان بی آلایش ایران نمودند ، از طرف دیگر در سای? حکومت شیعی ، روز به روز تعداد علما و اندیشمندان شیعه بیشتر و بار علمی آنها سنگین تر گردید و در نتیج? جایگاه اجتهادی آنها در نزد مردم بالاتر رفت . بنابراین از این زمان – میان? عصر صفوی – نبردی مذهبی میان دو گروه آغاز گردید که تا سالهای پایانی عصر صفوی همچنان ادامه داشت . نتیج? این نبرد فرهنگی مذهبی ، به صورت تألیفات و تراجم و در برخی موارد گزارشهای تاریخی ، برجای مانده است ؛ بنابراین دراین پایان نامه در نظر داریم با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی ، ضمن شناخت نقش و جایگاه اندیشمندان شیعه و مبلغان مذهبی این عصر که تمامی از میان مسیحیان هستند ، زمینه های برخورد میان دو گروه را مورد بررسی قرار داده و به بازشناسی آثار تقابلی و روابط تعاملی میان دو گروه بپردازیم ؛ البته در این میان نمی توان نقش ساختاری دولت صفوی را در ایجاد این روابط دوسویه در نظر نگرفت .

در این پایان نامه نقش تیره «بنی عامر بن لُوَی» در تحولات اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام از آغاز تا سال 132 هجری قمری مورد بررسی، نقد، تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. این تیره کم جمعیت قرشی و افراد وابسته بدان، در چگونگی تعمیم و نفوذ اسلام میان توده ها و سرکردگان قبائل و رقم خوردن بسیاری از روی داد های صدر اسلام مانند هجرت ها، غزوات و صلح حدیبیه تأثیر گذار بوده اند. به طوری که مستضعفان و پاک طینتان عامری بر خلاف اشراف و سرکردگان متعصب آن تیره از نخستین سال های ظهور اسلام تدریجا بدین آئین گرویده و تا پای جان در راه ترویج و اعتلای آن کوشیده اند. فرایند تحقیق در تدوین و تصنیف این اثر بر اساس روش «توصیفی، تحلیلی» با بهره گیری از منابع اصلی و در موارد ضروری تحقیقات جدید و عنایت به حوادث صدر اسلام انجام یافته است: در آغاز به تحولات مکه، نسب، خاستگاه، نحوه زندگی و دیگر ویژگی های بنی عامر پیش از اسلام پرداخته؛ سپس نقش این تیره و برخورد متضاد اشراف و مستضعفان عامری در برابر اسلام مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در پایان زندگی مشاهیر عامری -که به منزله گنجینه مجموعه است- استخراج، تفکیک تدوین و ویرایش شده و نقش هریک از ایشان در حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صدر اسلام مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

فرهنگ در پیدایش، جهت دهی و گسترش اندوخته های مادی و معنوی بشر تاثیر قابل توجه دارد. فرهنگ و تمدن اسلامی حاصل دستمایه‎های دینی و تأکید موثر دین اسلام بر مولفه های آن است. شکل گیری و تکوین فرهنگ و تمدن اسلامی از عصر رسول خدا (ص) صورت پذیرفته و سپس امامان شیعه علیهم السلام و پیروان آنان در گسترش آن تاثیر به سزایی داشتند. پس از غیبت صغری(260ق) شیعیان امامیه در دگرگونی فرهنگی جهان اسلام نقش مهمی ایفا کردند. در این پژوهش تبیین نقش فرهنگی شیعیان امامیه در مقطعی از تاریخ اسلام مورد نظر است که فرهنگ و تمدن اسلامی دوران طلایی و پیشرفت(قرن سوم و چهارم) را پشت سر گذاشته و دوران توقف و انحطاط را آغاز کرده و با هجوم مغولها به رکود رفت. در واقع تحولات فرهنگی جهان اسلام در این دوره به سکون و نزولِ فرهنگ و تمدن اسلامی معطوف است. بررسی و تبیین وضعیت و نقش فرهنگی شیعیان امامیه در مقطع قرن پنجم تا نیمه قرن هفتم، بی تردید از اهمیت خاصی برخوردار است. ضرورت این تحقیق به اهمیت تبیین تاریخ فرهنگی شیعیان با توجه به وضعیت فرهنگی جهان اسلام باز می گردد. بدین معنا که تفکیک جایگاه فرهنگی شیعیان در جهان اسلام و بررسی سیر و روند تحولات فرهنگی در این مکتب مورد توجه بوده و لازم است تبیین شود که آیا شیعیان هم با سیر تحولات فرهنگی جهان اسلام همراه بودند و یا اینکه مسیر پیشرفت در قرن چهارم را ادامه داده و از منحنی نزول فرهنگ و تمدن اسلامی پیروی نکردند. در این راستا، وضعیت شیعیان و نقش آفرینی آن ها در حوزه فرهنگی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت. راهبردهای فکری- فرهنگی، رویکردها، متدولوژی و مهندسی علوم نزد شیعیان مورد بررسی و تحلیل خواهد بود. تبیین نقش شیعیان در حوزه علم و دانش و مراکز علمی و فرهنگی مورد توجه بوده و این نقش فرهنگی، با توجه به پراکندگی جغرافیایی شیعیان، در مناطق جغرافیایی ایران، عراق و شام تمرکز دارد. این پژوهش، مبتنی بر روش توصیفی و تحلیلی با استفاده از منابع اصلی بوده و برای تحلیل بیشتر از تحقیقات نوین نیز سود برده خواهد شد. بررسی جایگاه شیعیان در تأسیس مراکز علمی و فرهنگی همانند مدارس، کتابخانه ها و دارالعلم ها و کارکرد و تأثیر این مراکز در حوزه فرهنگ اسلامی، بررسی و تحلیل عملکرد شیعیان در توسعه و نوآوری علوم اسلامی با محوریت فقه، تفسیر، تاریخ نگاری و ادبیات؛ نقش شیعیان در مهندسی و تحول علوم عقلی همانند فلسفه، کلام، و علوم ریاضی؛ راهبردهای فکری- فرهنگی با تاکید بر رویکرد عقل گرایانه و اعتدالی و اندیشه سیاسی، محورهای اصلی پژوهش را تشکیل می دهد.

چکیده این پژوهش به نقد و بررسی تاریخ نگاری محلی ایران از 656 تا 1135 ه. ق، شناخت انواع تاریخ های محلی و عوامل و انگیزه های تدوین آن ها پرداخته است. براساس بررسی های صورت گرفته ادامه روند تدوین تاریخ نگاری محلی ایران در دوره یاد شده بر خلاف سده های پیشین متاثر از سیاست و نقش حکومت های محلی بوده است. تاریخ های محلی ایران از 656 تا 1135 ه.ق عمدتاً در دو قالب، تاریخ نامه های محلی و مزارات، تدوین شدند اما آثار محدودی هم در قالب های دیگر چون فرهنگ نامه ها، ترجمه تاریخ های محلی، تاریخ های محلی سلسله ای، وقف نامه ها و آثار جغرافیای تاریخی، تدوین شده اند. همه تاریخ های محلی این دوره به جز دو مورد به زبان فارسی به رشته تحریر در آمده اند. اوج تاریخ نگاری محلی ایران از 656 تا 1135ه.ق در سده های 9و 11 بوده و به لحاظ پراکندگی جغرافیایی ، بیشتر آثار تاریخ محلی ایران در طی این سال ها مربوط به مناطق شمالی ایران و کرانه جنوبی دریای خزر می باشند. بیشتر تاریخ های محلی تدوین شده در دوره زمانی فوق را تاریخ نامه های محلی تشکیل می دهند. کتاب های مزارات و فرهنگ نامه ها از دونظر تفاوت اساسی با تاریخ نامه های محلی دارند. این آثار کمتر تحت تاثیر تحولات سیاسی و حُکّام محلی تدوین شده اند و غالباً توسط سادات و عالمان دینی نوشته شده و مخاطبان آن ها بیشتر شامل: اهل علم، طبقه متوسط و حتی بخشی از توده بوده است. با توجه به ماهیت این تحقیق شیوه به کار گرفته شده در آن ،مطالعه و تحلیل متون و شیوه بیان مطالب نیز مبتنی بر توصیف و تحلیل تاریخی است. کلید واژه : تاریخ نگاری محلی، تاریخ نامه های محلی، فرهنگ نامه ها، مزارات، تاریخ های محلی سلسله ای

چکیده این پژوهش به بررسی مولفه های تاریخ نگاری محلی ایران در دوره معاصر میان سالهای 1380-1304 وعوامل موثربر نگارش آن می پردازد. در این بررسی سه مولفه ی موضوع، مولف و نحوه انتشار در کتاب ها و مقالات تاریخ محلی در چهار دوره ی زمانی تا دهه50، دهه50، دهه60 ودهه70 مورد پژوهش قرار گرفته است. به منظور تبیین هریک از مولفه ها در ذیل آن ها دسته بندی های دیگری ارائه شده است، برای نمونه موضوع به کلیات، آثار و اماکن تاریخی و رجال و مورخان وانتشارات به بومی وغیربومی تقسیم شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهدکه شخصیت محلی نگاری مناطق مختلف در ایران با توجه به مولفه های تعیین شده متفاوت و میزان تأثیر این مولفه ها برنگارش و رشد تاریخ محلی فرق می نماید. علاوه بر آن پژوهشهای انجام شده در ذیل تاریخ محلی، حوزه های گوناگونی مانند جغرافیای تاریخی، تاریخ شهری و تاریخ منطقه ای را در بر می گیرد و مرزهای پژوهشی آن ها به دلیل عدم آشنایی مورخان با استانداردهای این حوزه های پژوهشی به درستی تبیین نشده است. در بررسی مولفه های تعیین شده مشخص گردید که بین محلی نگاری قدیم و جدید شباهت ها و تفاوت هایی وجود دارد در مواردی مانند انگیزه، موضوع و محتوا و سبک نگارش شباهتهای زیادی بین تاریخ های محلی جدید با قدیم وجود داشته و در زمینه انتشارات و مورخان برخی تفاوت ها مشاهده می گردد. در مجموع موضوعات مطرح شده در تاریخ محلی معاصر علی رغم تغییرات زیاد در ساختار سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی کشور با گذشته تفاوت چندانی ندارد و تاریخ های محلی نوشته شده متناسب با نیازهای تاریخی روز جامعه نمی باشد. ازمزیت های این تحقیق می توان به متفاوت بودن موضوع، ارائه آماری مولفه های تاریخ نگاری محلی، بررسی مصداقی مولفه ها و تبیین مرزهای پژوهشی تاریخ محلی اشاره نمود. با توجه به ماهیت این تحقیق شیوه به کار گرفته شده در آن کتابخانه ای و آرشیوی بوده و سعی شده تا در بررسی مولفه ها از منابع مرتبط و در دسترس مانند کتاب های مرجع، مجموعه مقالات، پایگاه های اطلاعاتی و منابع لاتین استفاده گردد. کلیدواژه ها: تاریخ محلی، جغرافیای تاریخی،تاریخ شهری ،مولفه های تاریخ محلی

چکیده: وظیفه کلی این رساله بررسی سیر تحول تشیع در آذربایجان در دوران قبل از تأسیس دولت صفویه است.در این رساله به مطالعه سیر تحول تشیع در این ناحیه در ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پرداخته شده است. به دلیل ماهیت این پژوهش ، منابع تحقیق ، کتابخانه ای است. شیوه به کار رفته در آن ، جستجو ، مطالعه و تحلیل داده ها است. شیوه بیان مطالب نیز مبتنی بر توصیف و تحلیل تاریخی است. در این پژوهش پس از بیان اهداف، سئوالات و فرضیات تحقیق و تعریف برخی از اصطلاحات و نقد و بررسی منابع بکار رفته ، به موضوعات اساسی ذیل پرداخته شده است: چگونگی ورود اسلام به آذربایجان و نقش صحابه شیعه و طرفداران اهل البیت(ع) در فتوحات این ناحیه ، آذربایجان در دوران خلافت حضرت علی(ع) ، نقش مهاجرت قبایل عرب در تشیع آذربایجان ، اصحاب آذربایجانی ائمه(ع) و نوادگان ائمه(ع) در این ناحیه ، بررسی سیر تشیع سیاسی در آذربایجان در دوران قبل و بعد از حمله مغولان ،بررسی سیر تشیع اعتقادی در آذربایجان و حضور فرق گوناگون تشیع در این ناحیه ، عناصر شیعی در هنر و باستان شناسی منطقه آذربایجان ، چگونگی تعاملات فرا منطقه ای شیعیان آذربایجان و نقش شیعیان در دگرگونی های فرهنگی آذربایجان که ضمن بررسی تاریخ فرهنگی و اجتماعی تشیع این ناحیه و بیان مولفه های گوناگون آنها نظیر نقش نخبگان فرهنگی شیعه ، باورها ، اعتقادات، مراسم و آداب و رسوم شیعیان آذربایجان ، نظام آموزش و پرورش ، ادبیات شیعی ، نمادها ، ارتباطات اجتماعی، ساختارها و نهادهای اجتماعی شیعیان ، سبک زندگی ، حرفه ها و مشاغل شیعیان و فضای کالبدی و ساختار شهری شهر های شیعه نشین صورت پذیرفته است. این پژوهش درصدد دستیابی به شرایط و زمینه هایی است که موجب رسمیت تشیع در اوایل قرن ده هجری در آذربایجان گردیده است. با بررسی موارد فوق می توان بیان نمود با گسترش تدریجی هواداران اهل بیت(ع) و تشیع در آذربایجان - علی الخصوص بعد از حمله مغولان در قرن هفت هجری- و پیدایش جریاناتی مانند تسنن 12 امامی، تسنن شیعیانه و همچنین تشیع صوفیانه زمینه ای مساعد جهت رسمیت تشیع در اوایل قرن دهم هجری دراین منطقه آماده گردیده بود به گونه ای که رسمیت تشیع در آذربایجان حاصل روند رو به رشد گسترش تشیع در این منطقه- علی الخصوص طی قرون 7تا10 هجری- و از طریق مجراهایی مانند تصوف و بارشدن مفاهیم تشیع بر مذهب اهل سنت بوده است و نه صرفا قوه قهریه صفویان . واژه های کلیدی : تحول تشیع در آذربایجان– تاریخ سیاسی تشیع در آذربایجان - تاریخ فرهنگی تشیع در آذربایجان- تاریخ اجتماعی تشیع در آذربایجان

چکیده ندارد.