فلاسفه و حکمای اخلاق در مقام تعریف حکمت عملی بر " مصالح اعمال و افعال" تکیه کرده و سه باب تهذیب اخلاق ، تدبیر منزل و سیاست مدن را عمدتاً در قالب های فلسفی – کلامی عرضه نموده اند. دیگر اندیشمندان بویژه شعرا و نویسندگان ایرانی – اسلامی مفاهیم اخلاقی ، حکمی را در قالب کلام شیوای شعر و نثر فارسی ارائه کرده اند. در این مقاله کوشش گردیده که با توجه به جایگاه مقبول ادب و هنر در جامعه ایرانی و با عنایت به رویکرد خاص و منحصر به فرد سعدی شیرازی در بیان مفاهیم اخلاقی، همخوانی و تناظر میان مضامین و مصادیق موجود در آثار سعدی با مفاهیم اساسی مطرح در بابهای حکمت عملی همچون معرفت نفس ، کمال و نقصان نفس ، خیر و سعادت ، فضایل و رذایل ، بیماری های نفس و طرق معالجه آنها ، سیاست و تدبیر اهل منزل ، سیاست و تدبیر اولاد ، آداب و سیرت ملوک و تدبیر مَلٍک ، کشف و استخراج گردیده ، و از این رهگذر درک و فهم تعالیم حکمت عملی برای مشتاقان و جویندگان چشمه های حکمت و معرفت روشنتر و گواراتر گردد.

بر اساس آیات مختلف قرآن مجید همچون:اعراف/180،اسراء/110،طه/8 ،حشر/24 و نیز سخنان گهربار پیشوای متقین علی (ع) مانند خطبه 65 نهج البلاغه ،خداوند متعال دارای اسماء و صفاتی است که در تقسیم بندی کلی به دو دسته: صفات ثبوتی و صفات سلبی تقسیم میشوند،صفات ثبوتی:آن دسته از صفاتی هستند که آنها را برای حق تعالی اثبات نموده و به او نسبت میدهیم و نیز صفات سلبی :صفاتی هستند که ذات پاک احدیت از آنها منزه ومبرّا می باشد. آنچه از مجموع این پژوهش حاصل می شود اینکه :سعادت و کمال حقیقی انسانها جز در سایه معرفت و آگاهی از این اوصاف حاصل نمی شود، چه اینکه:تنها با شناخت این اسماء و صفات و نیز تلاش در جهت تخلق و اتصاف به آنهاست که انسانها شایستگی تقرب به درگاه حق تعالی را پیدا نموده و مشمول هدایت و تربیت الهی میشوند. اهمیّت معرفت و وقوف به اسماء و صفات الهی تا به این اندازه است که مرتبه و میزان هدایت و تربیت یافتگی انسانها به میزان شناخت و آگاهی آنها از این اسماء و صفات بستگی داشته و با آن رابطه مستقیم دارد و چه بسا عدم شناخت و آگاهی از برخی از این اسماء و صفات ،انسان را تا ظلمات شقاوت و گمراهی و منتهی درجه تیره روزی و بدبختی سوق دهد. آنچه در این مسیر باید مورد توجه ویژه قرار گیرد اینکه:برای تحقق چنین هدفی یعنی شناخت صحیح اسماء و صفات الهی باید به مرجع مطمئن و قابل اعتمادی متمسّک شد که در این راستا سخنان ارزشمند علی (ع) در کتاب گرانسنگ نهج البلاغه راهنما و راهگشای مطمئن و دقیقی برای طالبین کمال و مشتاقین هدایت میباشد

پژوهش در نهج البلاغه راجع به موضوع دنیا نشان می دهد که امام علی (ع) فقط به معرفی و بیان ویژگی های آن نپرداخته، بلکه ایشان بیشتر به بررسی آسیب ها و باز دارندگی از علاقه افراطی به آن پرداخته اند . ایشان بحث دنیا را به طور وسیع باز کرده و به بیان و تعریف همه حالات آن کوشیده اند.این تعریف شامل دنیای ممدوح و مذموم می باشد که ایشان با مثبت قلمداد کردن دنیای ممدوح تاکید کرده اند که می تواند وسیله خوبی برای هموار کردن صراط مستقیم باشد و دنیای مذموم را برای انسان مضر نشان می دهد و همیشه بشر را از آن بر حذر می دارد. در بررسی موضوعات مرتبط با دنیای مذموم ایشان اشاره به دلبستگان دنیا می نمایند . زمینه ها و علل افتادن آنها در دام دنیازدگی نیز در کلام امام (ع) مشهود می باشد. همچنین آثار ناشی از دنیاپرستی را که از عصر ایشان تا به امروز وجود دارد مورد اهمال قرار نداده و آنها را ریشه یابی نموده و راهکارهایی نیز إرائه نموده که انسان با عمل به آنها از دنیازدگی رهایی می یابد و کاسب سعادت اخروی می شود.در نهایت مسئله مشترکی که انسان در مرحله شناخت و عمل نسبت به دنیا ممکن است داشته باشد یک مورد است و آن خود مسئله هدف و نوعیت آن است.فردی که دنیا را هدف قرار دهد دچار دنیازدگی میشود و از آسیب های انسان دنیازده هدف قرار دادن دنیا می باشد.و در نهایت برای نجات از دنیازدگی باید آخرت را غایت نهایی قرار داد. در نتیجه با مطالعه کامل آسیب های دنیاپرستی دیده می شود که بیشترین عامل انحطاط بشر همین موضوع دنیاطلبی می باشد.که آثار آن نه تنها بر فرد بلکه بر افراد جامعه و بر سیاست و اخلاق عمومی تاثیر بسزایی دارد.لذا با فهم و درک این مباحث و رساندن آنها به مرحله عمل و رعایت این موضوعات می توان گامی در پیشرفت و خوشبختی جامعه و تضمین سعادت اخروی نهاد.

کلام امیرالمومنین (ع) همواره مورد طعن و تشکیک قرار گرفته و از سوی شکاکان، آماج تهمت?ها واقع شده است. از آنجایی که این شبهات بی اساس بوده با استفاده از آیات و روایات و تاریخ می?توان آن?ها را برطرف نمود. اعتقادات خاص شیعه مورد هجوم دشمنان قرار گرفته که هنوز به برخی از آن?ها پاسخی کامل داده نشده است، در نتیجه نیاز به پاسخگویی آن?ها تشدید می?گردد. پژوهش در این رساله با بحث کلیات آغاز گشته است، در ابتدا موضوع پژوهش مورد تبیین قرار گرفته و پیشینه و سابقه?ی آن مطرح گشته که پیش از این رساله، پژوهش جامع و کامل با این موضوع انجام نشده است. به دنبال آن ضرورت تحقیق و اهداف از انجام آن و شیوه?ی اجرای آن بیان شده است، سپس سوالات اصلی و فرضیات موضوع آورده شد و در بخش مفهوم شناسی واژه?ی شبهه مورد بررسی لغوی قرار گرفت. در این فصل از رساله نگاهی از بیرون به ابعاد وسیع این موضوع می?شود. در فصل دوم به بررسی بیشتر شبهاتی که در طول تاریخ در رابطه با نهج?البلاغه بیان شده، پرداخته شده است که پاسخ?های اجمالی به این شبهات نیز با ذکر منابع جهت استفاده?ی بیشتر آورده شده است. با ورود به فصل سوم به فصل اصلی این رساله? وارد می?شویم، آن هم این که به بررسی تمامی شبهاتی می?پردازد که در وهله?ی اول، مغایرتِ نهج?البلاغه با اعتقادات شیعه را می?رساند ولی با نگاهی به آیات و روایات و مسائل تاریخی این مغایرت برطرف شده و تحکیم بیش از پیش عقاید شیعه را ممکن می?سازد.

کتاب شریف و گرانسنگ نهج البلاغه که خداوندگار سخن در بهترین و بدیع ترین آرایش به سبک آیات و بینات باریتعالی که بحق زاییده و تربیت یافته حریم بارگاه جل و اعلاست که پس از قرآن مجید شیواترین و نیکوترین مطالب و مباحث را در راستای هدایت و تربیت اخلاقی و ایمن سازی از بحرانهای روحی و روانی و اجتماعی انسان به سوی کمال و سعادت ابدی ، یعنی همان رسیدن به الی مطلوب که پیامبران و اولیای الهی نهایت سختی ها راتحمل نمودند ، و دررسیدن به مقام قرب و کمال از هیچ کوششی فرو گذار نکرده بلکه در این رهگذر آسیب هایی به وسعت تمامی مصایبی که بر نوع بشر آمده تحمل نمودند ، در این کتاب به ودیعه گذاشته است. آنچه بیش از همه باعث علو درجات و رفعت جایگاه نهج البلاغه تا اخ القرآن گردیده و از میان تمامی کتب و سخنوری استادان سخن و کلام از رفیع ترین و بالاترین اعتبار و ارزش برخوردار گردیده، همان است که مقام والا و صفات حمیده و جلیله صاحب این کتاب شریف بعنوان انسانی کامل و خلیفه ا... الاعظم و اخ الرسول (ص) و نفس الرسول (ص) می باشد. حضرت مولی الموحدین امیر المومنین علی (ع) تنها شاخص دوران فترت بعد از رسول اکرم (ص) بیشترین ارتباط و قرب با معدن و منبع و مکتب وحی داشته ، اولین و برترین حافظ ، کاتب و مفسر کلام و سخن الهی است و نخستین شخصیتی که در نهایت خلوص و با تمام وجود ندای شارع شریعت را با جان و دل لبیک گفته و از اولین ایمان آورندگان به آن گردید. پر واضح است که تمامی گفتار و کردار و اعمال و رفتار این اسوه تقوی و پاکدامنی که دارای همه صفات حمیده است و همه شئونات زندگی این انسان ملکوتی و وارسته ، همان کسی که در شب های تار در محراب عبادت بکاء و در شدت جنگ و در گیری ضحاک ، برای دیگر انسانها الگویی بس خدایی و سر مشقی مصطفایی (ص) است. این انسان کامل و خدایی که جمیع شخصیتهای اسلامی و غیر اسلامی زبان به تحسین وی گشوده اند. مایه مباهات و تقدیس پروردگار و رسولش حضرت محمد (ص) است و دیگران جیره خواران سفره پر تنعم او و در قیاس با ایشان چون شاگردانی نو پا و تاتی کنندگان بیش نیستند. آنچه مسلم است این است که مولای بیان در سایه شناخت و معرفت و آگاهی به حق تعالی جل و اعلی و ذوب در انوار هدایت و عنایات الهیه به چنین جایگاه رفیع رسید.

پایان نامه حاضر به تحلیل و بررسی و نقد دیدگاههای خاورشناسان نسبت به دو موضوع پرداخته: اول دیدگاه مستشرقان نسبت به وحیانی بودن قرآن کریم ،دوم دیدگاه مستشرقان نسبت به موضوع تحریف قرآن. که دو فصل اصلی 3و4 را به این دو موضوع اختصاص داده ایم. توضیحاً در فصل سوم آورده ایم که برخی مستشرقان معتقدند قرآن کریم نشأت گرفته از: نبوغ پیامبر یا برگرفته از عهدین یا سنن جاهلی و یا شعری است که مای? آنرا از دیگران گرفته یا رویاهای آشفته است و . . . سپس در دنباله فصل آن دیدگاهها را مورد تحلیل و نقد قرار داده و اثبات کرده ایم که قرآن کریم منشأ وحیانی دارد و پیامبر اکرم(ص) آنرا از خداوند متعال دریافت کرده است یعنی تمام الفاظ قرآن کریم و مفاهیم آن، الهی است. در فصل چهارم به دیدگاه خاورشناسان در بحث تحریف پرداخته و بیان کرده ایم که برخی مستشرقان مدعی اند، قرآن در زمان پیامبر اکرم(ص) و یا پس از رحلت ایشان دچار تغییر شده و مانند کتب آسمانی دیگر دستخوش تحریف گردیده و برخی از آنها مثل رژی بلاشر، شیعیان را به پذیرش تحریف قرآن متّهم می کند، که پس از تحلیل و بررسی ادعاهای مذکور، آنها را نقد کرده و اثبات کرده ایم که گفته آنان غالباً تکیه برنقلهای جعلی یا احادیث ضعیف در این زمینه است(مثل استناد به افسانه غرانیق) و قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) با دقت تمام( بوسیل? کتاب وحی) نوشته می شد و پس از آن مسلمانان در حفظ کردن آیاتش و نگارش آن اهتمام لازم را بکار بردند لذا این کتاب گرانقدر الهی مصون از تحریف مانده و خداوند هم در آیاتی این مصونیت را تأکید کرده لذا هیچ کاستی و یا افزایشی پیدا نکرده است. البته نگارنده در فصل دوم به توضیح مطالبی چون وحی و قرآن و اقسام تحریف و تاریخ استشراق پرداخته و در فصل پنجم شبهات اهل سنت و شیعه را در بحث تحریف مطرح می کند و آنها را مورد نقدو تحلیل قرار داده است سپس دلائل کلی عدم تحریف را بیان کرده و در پایان خلاصه پژوهش و نتیجه گیری را آورده است

در میان روایات تفسیری که از اهل بیت پیامبر: به دست ما رسیده است، حجم زیادی اختصاص به گونه روایات تأویلی دارد. مراد از تأویل حقایق خارجی هستند که این روایات از آنها حکایت دارند و به آنها راهنمایی می کنند.این گونه روایات کمتر مورد توجّه و تحلیل مفسّران قرار گرفته است. مسئله ای که روایات تأویلی را مورد بی مهری قرار داده است، عدم شناخت مبانی و منطق این تأویلات است که از اهل بیت صادر شده است. خلط معانی تنزیلی و تأویلی و منطق نقد و ارزیابی و فهم آنها مشکل اصلی در برخورد با این روایات است. اهمیّت این موضوع آنگاه روشن تر می شود که محور اساسی تفاوت مکتب تفسیری اهل بیت را با سایر مکاتب در پذیرش تأویل می یابیم. تأکید اهل بیت: بر این ویژگی از آن روست که از دیدگاه ایشان، مبنای تأویل یعنی آن حقیقت خارجی که در بطن آیات به آن توجّه شده، معرّفی و دلالت به امام است. این امر به جهت آن است که طریق عبودیّت و شناخت و طاعت خداوند، اطاعت و پیروی از امام است زیرا امام مظهر اسماء حسنای الهی است و راه شناخت و عبودیّت خداوند تبعیّت از اوست. بر این پایه، فهم تفسیر تأویلی نیز نیاز به مبانی دارد تا کنه تأویل و دلالت های فرا زمانی و مکانی آن را سازمان بخشد. مبانی فهم تأویلات استنباط شده از روایات عبارتند از: اول: الفاظ عام در قرآن عمدتاً دارای مصادیق خاص هم هستندکه آن مصادیق، ائمه هستند. دوم: امام مجرای اراده الهی در تبیین و اجرای هدایت است.سوم: احکام الهی، احکام جزیی و فرعی و زمانی نیستند بلکه بر حقایق نوعی و کلّی قابل تسرّی هستند.چهارم: حلال و حرام الهی در قرآن بر امام و شیعیانش و دشمنان او بر پایه همان طریقیّت دلالت دارد. پنجم: راه دین شناسی ،شناخت امام است. ششم: ظاهر آیات که به صورت ماضی آمده بر حقایقی قابل تطبیق است که در آینده تحقّق خواهد یافت. اما در این میان ،تفسیر تأویلی آسیب هایی هم دارد که باید با بررسی های سندی و محتوایی بازشناسی شوند.عمده آسیب روایات تأویلی در سه حوزه مرحله صدور حدیث، به جهت عدم درک صحیح معارف بلند توسط برخی راویان، و مرحله نقل، به جهت تصرف های غالیان در برخی نقل ها و مصادره آنها به نفع خود با دست اندازی به آنها، و مرحله فهم احادیث تأویلی ، به جهت خلط حوزه های زبانی، خلط تفسیر و تطبیق، و امثال این ها رخ می نماید.

چکیده زمینه سازی ظهور یعنی ایجاد مقدمات و اسباب و علل ظهور به گونه ای که شرایط خارج شدن امام از پرده غیبت مهیا و هموار باشد تا امام حرکت خود را آغاز و حاکمیت جهانی اش را تحقق بخشد. پژوهش حاضر، پژوهشی با راهبرد کیفی است با هدف کلی "مطالعه نقش معلم در زمینه سازی برای ظهور و تحقق جامعه مهدوی". در این پژوهش 17 نفر از صاحبنظران حوزه تعلیم و تربیت و مهدویت مورد مصاحبه قرار گرفتند. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که: متناسب با هدف منظور در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مبنی بر تحقق جامعه عدل مهدوی بایستی نقش زمینه ساز ظهور برای معلم تعریف شده، در این راستا به انتخاب و بَعد تربیت معلم به عنوان یک معلم زمینه ساز و منتظر بیش از پیش توجه شود. دیگر این که برای تربیت معلمان با ویژگی بالا، آموزشهای کوتاه مدت و دوره های ضمن خدمت به تنهایی نمی تواند کافی باشد؛ به همین منظور لازم است یک سند راهبردی در خصوص تعلیم و تربیت مهدوی تدوین نمود و در آن به تمام فرصت ها، راهکارها، برنامه ها و امکاناتی که می توانددر مسیر زمینه سازی برای ظهور به نظام تعلیم وتربیت کمک کند اشاره کرد. از نتایج دیگر این که: تعریف نقش زمینه ساز ظهور برای معلم می تواند بر تحرک و پویایی اجتماع به سمت زمینه سازی و ظهور حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف موثر واقع شود. درتکمیل این مطالعه و پژوهش، شاخصه های یک معلم زمینه ساز نیز مشخص گردید. معلمی که علاوه بر صلاحیت های معلمی، یک منتظر و زمینه ساز ظهور منجی، تربیت شده و می تواند الگوی تمام معلمان حق جو،عدالت خواه و صلح طلب در سراسر دنیا بشود و با ترویج فرهنگ اسلامی- مهدوی، در آماده سازی و ایجاد تغییر و تحول در اجتماع موثر بوده، ظهور یگانه منجی عالم بشریت را تحقق بخشد؛ چرا که رسالت معلمی معلم، فَرا فردی و جهانی است.

امام علی? در شرایطی زمام امور مسلمانان را در دست گرفت که نظام اداری پیامبراکرم? طی 25سال پس از رحلت ایشان، دستخوش انحرافاتی شده و به ویژه در دوران حکومت عمر و عثمان، تغییرات اساسی در آن به وجود آمده بود. در این پژوهش تلاش شده است تا به این سوالات پاسخ داده شود که پیش از رسیدن امیرالمومنین? به خلافت، چه مشکلاتی در نظام اداری حکومت وجود داشت؟ چرا امام علی ?پس از رسیدن به حکومت به اصلاحات اداری پرداخت و این اصلاحات تا چه حد توانست جامعه اسلامی را به اهداف آغازین تشکیل حکومت اسلامی در زمان پیامبر? نزدیک گرداند؟ و اینکه برخورد مردم و گروه های مختلف جامعه با این اصلاحات چگونه بود؟ مطالعه و بررسی نظام اداریِ امیرالمومنین? و خلفای سه گانه و مقایسه آن با نظام اداریِ پیامبر?، ما را بر این فرضیه ها استوار ساخت که پیش از رسیدن امام علی? به خلافت، با توجه به شیوه حکومت خلفای قبلی، حکومت اسلامی از اهداف آغازین خود بسیار دور شده بود؛ امیرالمومنین? پس از رسیدن به حکومت، به اصلاح نظام اداری پرداخت و توانست آن را تا حد زیادی به نظام اداریِ پیامبر? نزدیک گرداند؛ گرچه به دلیل خو گرفتن مردم با نظام اداریِ خلفای پیشین، اصلاحات اداری امام علی? در همه مناطق قلمرو اسلامی، مورد توجه و استقبال مردم قرار نگرفت. امیرمومنان? نظام اداریِ خود را همانند پیامبر? بر اساس دستورات قرآن و بر مبنای عدالت و مساوات بنا نهاد و تلاش کرد تا با عزل کارگزاران فاسد و نالایق و گزینش کارگزاران کاردان و شایسته و برهم زدن نظام طبقاتی گذشته، انحرافات و کژی های به وجود آمده در بخش های مختلف نظام اداری را اصلاح نماید. امام? در این مسیر با مشکلات فراوانی رو به رو بود، زیرا انحرافات و بدعت های پدید آمده در نظام اداریِ خلفا در جامعه نهادینه شده و مردم آن را مطابق اسلام می پنداشتند و همین امر، انجام اصلاحات را سخت و دشوار می نمود. کسانی که اصلاحات نظام اداریِ امام? را در تضاد با منافع خود می دیدند، به مخالفت با حضرت پرداخته و به طرق گوناگون از دستیابی امام? به اهدافش جلوگیری می کردند؛ ولی امیرالمومنین? سعی کرد تا با صبر و شکیبایی مشکلات را پشت سر نهاده و بار دیگر نظام اداری رسول اکرم? را احیا گرداند و الگویی صحیح و کارآمد را در خصوص نظام اداری پیش چشم نسل های آینده قرار دهد. از ویژگی های خاص این پژوهش این است که به بررسی دقیق موارد انحراف خلفای سه گانه از نظام اداریِ پیامبر? پرداخته و ابعاد مختلف اصلاحات اداریِ امام علی? را که شامل اصلاحات اقتصادی، اصلاحات اداری، اصلاحات قضایی و اصلاحات نظامی می باشد، به صورت یک تحقیق جامع مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق یک تحقیق نظری است که به شیوه کتابخانه ای تدوین گردیده و با استفاده از منابع دست اول تاریخ اسلام و نیز بررسی و مطالعه کتاب های مرتبط با موضوع به ویژه کتاب ارزشمند نهج البلاغه نگاشته شده است.

سنت رسول اکرم?، به عنوان آخرین ذخیره انبیاء الهی، همواره نزد مسلمانان کامل ترین الگوی انسانی است. این موضوع، هم براساس تأکید و سفارش خداوند در قرآن مبنی بر الگوی حسنه از بُعد نظری، و هم بنا به بروز عملی آن در سیر? پیامبر? و سفارش معصومان بوده است. اما این سنت در دوران خلفا دچار تغییراتی شد و به دنبال این تغییرات، مشکلات عدیده ای نیز با خود در بستر جامعه ایجاد کرد که موجب تغییر ساختار جامع? اسلامی و نارضایتی عموم مسلمانان و اکثریت اصحاب پیامبر? در جامعه شد، تا این که تود? مردم به سرکردگی اصحاب پیامبر? بر علیه خلیف? سوم قیام کردند و او را به قتل رساندند. اکنون آن چه مهم به نظر می رسد این است که پس از رحلت پیامبر? چه تغییرات و انحرافاتی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی جامع? اسلامی رخ داده است؟ مطالعات انجام شده نشان می دهد، پس از رحلت پیامبر تغییرات و انحرافاتی در سنت نبوی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی پدید آمد و موجب نابسامانی هایی نیز در اوضاع جامعه شد. امیرالمومنین علی? به عنوان یگانه وصی برحق پیامبر و اصلی ترین پاسدار سنت نبوی، از دوران خلفا شاهد این تغییرات و تحریفات بود و آن ها را با تمام وجود لمس می کرد ایشان با تصمیمی آرمانی و عزمی جدی بنای بازگشت به سنت نبوی را سرلوح? تمامی شئونات حکومتی خویش قرار داد تا سنت فراموش شده را دوباره احیا کند و به جامعه بازگرداند. امام در تبیین افکار خویش در ابتدای حکومت، به افراد جامعه اسلامی فرمود: همانا موضع من نسبت به رسول خدا? پس از رحلت او، همچون موضع من به روزگار زندگی اوست. من شما را به راه و روش پیامبرتان خواهم بُرد و به آنچه فرمان داده شده ام در مورد شما عمل خواهم کرد. امام با جدیت و دقت نظر تلاش کرد، جامع? زمان خویش را منطبق بر آرمان های نبوی پی ریزی و احیا کند. و این امر را در تمامی زمینه های اجتماعی و ابعاد حکومتی در حد امکان و توان خویش تبیین و اجرا کند. بنابراین، امام? با رویکردی جامعه گرا نسبت به سنت پیامبر?، تمامی اعمال، رفتار و گفتار خویش را منطبق با آن قرار داد و به تهییج و تشویق افکار و افراد جامعه به بازگشت به سنت نبوی پرداخت. بدین گونه نسل جدید و نوپای تازه مسلمان و موالی را با پیامبر? و سیر? ایشان آشنا کرد و فرهنگ نبوی را دوباره در جامعه گستراند. ایشان با تغییرات و دگرگونی های زیادی در جامعه روبه رو بودند، اما این موارد امام را از تصمیمش باز نداشت؛ هرچند عده ای از احزاب و گروه های سیاسی به شیو? امام در برقراری سنت نبوی در جامعه معترض بودند و در برابر امام موضع خصمانه گرفتند و جنگ های طاقت فرسایی را به ایشان تحمیل کردند امام هرگز در مقابل این افراد، زیاده خواهی ها و کج رفتاری هایشان پای پس نکشید و تا آخرین حد توان در برابر آنها ایستاد و هم? آنها را به عقب راند. امام با تمام توان کوشید با اقدامی انقلابی و عزمی راسخ، تغییرات و بدعت های به وجودآمده را کنار زند و شیوه و سنت پیامبر? را به جامعه بازگرداند. تحقیق حاضر یک تحقیق تاریخی مقایسه ای می باشد که به شیو? کتابخانه ای و با استفاده از کتاب ها و منابع دسته اول شیعه و اهل سنت، جمع آوری گردیده است. از ویژگی های این تحقیق، بررسی مقایسه ای آن می باشد، که مطالعه ای جامع دربار? موضوعات مختلف حکومتی در ابعاد اجتماعی می باشد، که در طی پنج دوره حکومت متوالی از زمان حکومت حضرت رسول? تا زمان حکومت امیرالمومنین? را در برمی گیرد.

رویکرد اصلی در تعالیم وحی بر اساس اهداف غایی دین، وصول به مقام قرب و رضوان الهی است که در سایه مصونیت انسانها از لغزش و گناه پدید می آید. در این راستا فرد موحد با اختیار و اراد? آزاد، علی رغم وجود تمایلات طبیعی و غریزی گوناگون درونی و پرتگاه های لغزش و گناه بیرونی، با تکیه بر ایمان حقیقی خویش دست به گزینش زده است و بدین واسطه طریق تقوا و پرهیزکاری را پیش می گیرد، و این ایمان فرد موحد حقیقی، برخاسته از قلب و جاری بر زبان و جلوه گر در اعمال و رفتار اوست. تقوای الهی، متناسب با ظرفیت هر یک از افراد، در مراتبی متفاوت نمایان می شود و ایشان را از گناه و معصیت باز می دارد، می توان بالاترین مراتب تقوا را در انبیاء و معصومین? و علما به عنوان موحدان شاخص ملاحظه کرد و آنها را در مسیر پرهیزکاری، الگوی خویش قرار داد؛ و پایین ترین مراتب تقوا را در شیطان ملاحظه نمود که بعد از شش هزار سال عبادت، استکبار ورزید و دچار لغزش شد. آسیب های لغزش موحد در تعالیم وحی، مجموعه ای از برنامه و ساز و کارهای فردی و اجتماعی است که پیوستگی بیمارگونه ایجاد می نماید که بر اساس آسیب شناسی متناسب، این مجموعه به ساز و کارها و برنامه های منطقی در راستای رضایت الهی مبدل می شود و بدین وسیله هدف اصلی نظام تعلیم و تربیت اسلامی را که صیانت فرد در برابر لغزش و گناه است، محقّق می نماید. در این نوشتار تلاش گردیده است که از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه آسیب های وارده از لغزش موحد مورد بررسی قرار گرفته که در این صورت شخص موحد با شناخت آسیب و پیامدهای زیانبار ناشی از لغزش، سعی در برطرف نمودن و ترمیم آن می نماید و بدین ترتیب راه سعادت، کمال و توحید واقعی را می پیماید.

در این پژوهش فصلی به شناخت رساله ی حقوق و روایت گر آن اختصاص یافته است . این امر ابتدا با دو نگاه معین پیگیری می شودکه در نگاه اجمالی ،کتابشناسیِ تاریخی و در نگاه تفصیلی ، بررسیِ سندی بحث شده است و در ادامه به خاطر اهمیت و والایی متن، جایگاهِ روایت گر و اولین مخاطب آن، یعنی جناب ابی حمزه ثمالی تشریح و معرفی می گردد. فصل سوم ناظر به جایگاه اخلاقی رساله ی حقوق است. در این فصل رویکرد اصلی پایان نامه تبیین می شود در رساله ی حقوق، چون حقوق واقعیت دارند ، فضیلت هایِ اخلاقِ واقعیت محور نمایان می شوند. یعنی در فضای این رساله ، به یک معنایِ خاص، اخلاق از حقوق انتزاع می شود اما ماهیت این حقوق بر خلاف حقوقِ موضوعه ی رایج است. بیان امام سجاد شباهتی به قوانین موضوعه ی حقوقدان ها ندارد بلکه نوعی توصیف از واقعیتِ انسان و جهان ارائه می کند اما این توصیف در قالب طرح حقوقِ پنجاه گانه صورت می پذیرد. در فصل چهارم مفاهیم اصلی و یا مفهوم محوریِ اخلاق مدنظر قرار می گیرد و به خاطر منهجِ رساله ی حقوق موضوع با محوریتِ کلمه حق دنبال می شود در این میان تبیین جهان شناسانه مفهوم حق به عنوان مفهومِ بنیادین اخلاق با تاکید بیشتری طرح شده است . با تبیین جهان شناسانه مفهوم" حق " به عنوان بنیادی ترین مفهوم ، روشن می گردد که یکتایی منشاء اخلاق و حقوق ثمره ی وجودی چه چیزی است. در فصل پنجم شیوه بیان فضایل اخلاقی در رساله ی حقوق آشکار می شود. در فصل ششم به منظور طرح مبانی و مبادی رصد اصلی ترین فضائل اخلاق ، پیشنیازهای بحث که ذهنیت ما را درباره ی مفهوم عبادت ، تقوا و ایمان اسلامی تشکیل می دهد بررسی شده تا از منظر رساله ی حقوق زمینه ی تشخیص درست و رصد فضیلت اصلی مهیا گردد در ادامه در فصل هفتم تفصیل حقوق مطرح شده توسط امام ، آمده است و از طرف دیگر مقدمه رساله که بیشتر خلاصه ی عناوین حقوق را برمی شمارد در ضمیمه شماره یک درج شده است لذا با مراجعه به ضمیمه شماره یک و فصل هفتم ، کل نامه امام سجاد(علیه السلام) در اختیار قرار می گیرد. وسرانجام در فصل هشتم با نتیجه گیری ازفضا وروح رساله ی حقوق،در نهایت فضیلت اصلی را حق گرایی یا وفاداری نسبت به حق شمرده به ضرورت طرح همه فضائل بر محور فضیلت اصلی اشاره شده است.