خلاصه الرساله باللغه الفارسیه در هیج زمانی شکوه شعر عربی به پایه ی عصر عباسی نرسیده است . در آن دوران ، شعر عربی- آیینه ی تمدن و فرهنگ اسلام و مظهر اعجاز کلام و مآثر عرب و مبلغ قدرت خلافت - ادبیات و ذوق و حکمت وحماسه و عرفان همه ی ملل مسلمان را در خود جذب و ذوب کرد و سرمشق شعر اسلامی در هر کشور و زبانی شد . ولی آنچنانکه در قسمت های مختلف این کار پ‍‍ژوهشی دیدیم ، عصر عباسی که دوران طولانی بیش از 500 سال را طی نموده ، سرشار از تحولات ودگرگونی های زیادی بوده است . تغییراتی در زمینه های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، که با وجود این تحولات طبیعتاً ادبیات این عصر هم دستخوش تغییراتی گشته است . که یکی از علل آن کشمکش های قبیله ای و جنگ های پی در پی برای گسترش مرزها بود که باعث شد شاعران شعرهای حماسی بسرایند و حماسه های قهرمانان و پهلوانان خود را در اشعارشان به تصویر بکشند . ملحـمه یکی از مضـامین شـعری در ادبیـات عرب می باشد که شاعر در آن به فتوحات ، جنگ ها و توصـیف صحنه های حماسـی از شـجاعت ها و شمشیرها و نیزه ها و اسب ها و قتل ها می پردازد ، و بسیاری از شاعران توانای عصر عباسی به این مضمون پرداخته اند ، و أشعار حماسی سرودند أشعاری که بر قطعات و قصائدی اطلاق می شود که بیشتر بر بیان مفاخر قبیله و فرد و ذکر شاعر از پهلوانی های خود در میدان جنگ و فرار از تنگناها و افتادن در مهالک و چیره دستی در انتقام یا غارت و چپاول دلالت دارد . در ادبیات عرب حماسه بدان معنی که در ادبیات فارسی می یابیم وجود نداشت ، زیرا شرایط و وسایل ایجاد حماسه ملی و طبیعی در میان قوم عرب نبود و از عصر جاهلی تا عهد اسلامی بیشتر حماسه ها مفاخرت بر یکدیگر بودند . ملحمه از کلمه [لَحَمَ] گرفته شده ، به معنی کشتارگاه ، سلاخ خانه ، جنگ خونین و کشت و کشتار و یا جنگ نامه و جمع آن ملاحم است . مانند ملحمه الصمود : حماسه مقاومت و حماسه پایداری ، و یا الملحمه الحسینیه : حماسه عاشورا . و از ملحمه های مشهور می توان به ملحمه گلگامش ، ملحمه شاهنامه فردوسی ، ملحمه هندی مهابهاراتا و . . . اشاره نمود . ذبیح اله صفا در تعریف حماسه می نویسد : « حماسه در اصطلاح شعری است داستانی با ویژگی های قهرمانی و رنگ قومی و بومی و ملی که حوادث غیر عادی در آن جریان دارد . یا نوعی از اشعار وصفی است که مبتنی بر توصیف اعمال پهلوانی و مردانگی و افتخارات و مظاهر گوناگون ، زندگی قوم یا فردی را در بر می گیرد . » از مشهور ترین حماسه ها در ادبیات عرب می توان به حماسه کبری ، حماسه صغری ، حماسه ابو تمام ، حماسه بحتری ، و . . . اشاره نمود . و از حماسه سرایان مشهور عصر عباسی اول و دوم می توان از بشار بن برد ، ابو تمام و بحتری نام برد . در این عصر در جریان جنگ های مختلف ، از جمله جنگ های صلیبی و دریایی که بین مسلمانان و رومی ها و صلیبی ها و . . . رخ داد ، حماسه هایی خلق شد که بعضی از آن ها بصورت اشعار حماسی بیان گردید و به تصویر کشیده شد . از جمله « فتح عموریه» در زمان خلافت معتصم بود که به شکست رومی ها انجامید و ابوتمام در فتح عموریه قصیده ای طولانی به صورت ملحمه ای نظامی سرود . معتصم برخلاف گفته منجمان قلعه این شهر را از هم فرو پاشید و فتح کرد ، ابو تمام در مطلع قصیده اش چنین سروده است : ألسیفُ أصدَقُ أنباءَ مِنَ الکُتُب فی حَدّهِ الَحدُّ بینَ الجِدِّ و اللعَب نمونه دیگر حماسه در این عصر ، وصف ایوان کسری در اشعار حماسی بحتری است . اشعار حماسی شاعران کم کم به سمت و سوی مدح و رثا و . . . گرایش پیدا کرد بطوریکه مضامین حماسی را باید گاه در لابه لای اشعار مدح یا رثاء شاعران جستجو نمود . مانند حماسه عاشورا که شاعران در اشعار مرثیه ها ، حماسه سید الشهداء و کربلا را به تصویر کشیده اند . حماسه ای که در سال دهم محرم الحرام در زمین تفتیده کربلا رخ داد ، و با تاریخ تشیع درآمیخت و چهره ای نو به آن داد . بی گمان پایداری و ماندگاری شیعه ، وامدار آن شد . زیباتر این که تشیع پس از رویداد عاشورا با خون شیعه آمیخت و در ژرفای جانهاشان جوشش زد و اعتقادی راسخ در درونشان پدید آورد . نهضت هایی چون توابین ، مردم مدینه ، مختار و . . . از شعله عاشورا پرتو گرفتند و در ترکیب خون و پیام آن مجال حضور یافتند و در صحنه جهاد شعار (یا لثارات الحسین) را با خروش سر دادند . و بی کسی و گرفتار آمدن حسین (ع) و یاران در جنگ با دشمن بی رحم و سنگدل و خون آشام مهرها و احساس ها را برمی انگیخت . اما حکومت عباسی به واقعه کربلا و احساسات مذهبی مردم و شاعران وفادار نبود و وفادار هم باقی نماند و عاشورا و پادشاهی در دو جبهه رویاروی قرار گرفتند . در این روزگار بود که کربلا حج اصغر شد و عرفان آن صحرای بی نام و نشان ، مرد و زن در جوّ بیم و هراس ، در احرام خون بودند . و دیگر شعر شاعران رنگی از مدح نداشت ، بلکه رنگی از حماسه و خون داشت . دسـتگاه حاکم در برابر شعر مذهبی و عاشورایی واقعـی واکنش نشــان می داد . به همین سبب بود که شاعر شیعـی معروف دعبل خزاعـی چهل سـال دار خویش بر دوش می کشید . به هرحال در این عصر رثای حسینی در قالب شعر حماسی _ آیینی عاشورایی در اشعار شـاعران بزرگ و نام آور بروز و ظهـور می کنـد . از چکامـه ســرایان ایـن دوره ســید حمیری (م 179ه . ق) است ، شیرین سخن ترین و بی باک ترین شاعر شیعی ، که زندگی را پس از شهادت امام حسین (ع) تلخ و خالی از هرگونه لذت می یابد . و چه زیبا گفته است : «و ما لذّ عیش بعد رضّک بالجیاد الأعوجیه» زندگی پس از در هم کوبیده شدن [پیکر به خاک وخون تپیده تو] در زیرپای اسبان اعوجی (با کجی و انحراف پا) هیچ لذتی ندارد . و دعبل خزاعی این شاعر شهید شیعه ، حادثه عاشورا را عنصر اصلی شعر حماسی می سازد و قصیده تائیه اش (مدارس آیات) را چنین می سراید : مدارسُ آیاتٍ خَلتْ مِنْ تلاوهٍ ومنزلُ الوحی مقفـر العرصـاتِ مدارس آیات الهی از تلاوت کننده خالی گشته و جایگاه وحی الهی به دیار خشک و تهی بدل شده است . از دیگرشاعران شیعی حماسه سرا در عصر عباسی می توان به دیک الجن ، نمری ، صنوبری ، کشاجم و . . . اشاره نمود . آن چنان که در اشعار حماسی دیده می شود الفاظ و عبارات ملحمه از روانی و انسجام خاصی برخوردار است و صنایع بدیعی گاه به شکل تصنع و تکلف در اشعار و وزن و قافیه آنها وجود دارد . در آثار شاعران صنایع شعری زیادی مانند طباق ، جناس ، تصویر ، مشاکله و . . . به کار برده شده است . در پایان می توان گفت شعر حماسی تنها به جنگ مربوط نیست بلکه قبل از هر چیز به شخصیت شاعر بستگی دارد . شاعری که دارای شخصیت حماسی است می تواند حماسه بسراید هر چند که موضوع شعر او رثاء یا مدح و . . . باشد .

چکیده : اولین فردی که به علم صرف همت گماشت ابو علی معاذ ابن مسلم الهراء کوفی است . باید گفت که علم صرف می آموزد چگونه کلمه ای را به صورتهای گوناگونی درآورده تا معهانی جدید و متفاوتی بدست آید . فایده این علم شناخت کلمه و قدرت بر ساختن کلمات تازه و جیدد است ، پس موضوع اصلی این علم « کلمه» است . بحث پیرامون ساختمان و خصوصیات آن و بحث . یکی از مشهورترین مولفان در علم تصریف سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی است که آثار تالیفات بیشماری را در علوم مختلف از خود بر جای گذاشته است نمونه بارز آن شرح بر تصریف عبد الوهاب بن ابراهیم زنجانی است که با زبانی ساده و قابل فهم و قلمی روان و گویا برای مشتاقان این علم بیان نموده است . او برای بیان مطالب به دور از هر گونه فلسفه بافی و پیچیدگی و در عین حال از اسلوب ساده و روان و معانی استوار و متین بهره جسته و در این زمینه چه از لحاظ روانی و سهولت عبارات و امثال و چه از حیث قوت و کثرت مثال ها سرآمد و برجسته است . سعد الدین در شرح کتاب مطالب را به فصل ها و موضوعات مجزا و مختلف تقسیم بندی نموده و سپس با مثال های ساده و گویا به رفع ابهامات پرداخته است .

شعر زهد به معنای خاص، بسی پیش تر از آن که در ادبیات فارسی پدید آید ،در ادب عربی ظهور یافته است. بدون تردید بر جسته ترین شاعر عرب در زمینه ی زهد ابوالعتاهیه است. شعرهایی که او درباره ی زهد و مناسبات متنوع آن سروده منحصر به فرد است.با توجه به پیوندهای شعر فارسی با ادب عربی و نمونه های ابتکاری در سروده های ابوالعتاهیه،باید او را در تکوین زهدیات فارسی سهیم دانست. در ادبیات فارسی نیز عطار نیشابوری از شاخص ترین چهره های زهد و عرفان است که حتی یک بیت از دیوان و مثنوی های او را در مفهومی جز زهد و عرفان نمی توان یافت. این پژوهش بر آن است تا با واکاوی زیست نامه های این دو شاعر، علل گرایش به زهد و سبک و اسلوب شعری آنان و نیزمیزان تأثیر و تأثر احتمالی از یکدیگر را مورد بررسی قرارداده و سپس با مروری بر تاریخچه ی پیدایش ومنابع زهد اسلامی ، تغییر ماهیت زهد به عرفان و نحوه ی دگردیسی این پدیده و ظهور آن در ادبیات ،وجوه مشابهت و اختلاف بین مفاهیم وموضوعات زهدی این دو شاعر را مورد بررسی تطبیقی قرار دهد

بی تردید قرآن کریم درآفرینش وپردازش تصویرهای هنری واسلوب بلاغی یکی ازآثار بی بدیل درحوزه ادبیات تصویری ومفاهیم وبیان می باشد قرآن بابهره گیری ازصناعات ادبی از جمله علم معانی وآرایه های زبانی در هنر تصویر پردازی وآهنگ وپویایی ووجود حیات درتاروپود موضوعات تنها کتاب آسمانی کامل وفصیح به شمار می آید. قرآن کریم به عنوان معجزه پیامبر اکرم در ادوار مختلف تشریح داده شده و علمای بزرگوار اسلام در مورد موضوعات مختلف قلم فرسایی نموده اند و پیرامون افعال امر و نهی کتابهای مفصل و جامع تدوین نموده اند . موضوع این پایان نامه پیرامون اسلوب امر و نهی از جز شانزدهم تا بیستم قرآن کریم می باشد به این معنا که اسلوب امر و نهی به چه صورتی در کتاب رخ داده است . آیا به شکل عادی و مانوس و یا از حالت عادی خود و به شکل مجازی خارج شده است . تحقیق حاضربه بحث پیرامون جنبه های بلاغی جملات امرونهی در قرآن کریم می پردازد که در اصطلاح علم معانی به آنها انشاء طلبی اطلاق می شود باهدف بیان اغراض فرعی فعل های امر ونهی،این اسالیب از آیات قرآن کریم استخراج شده است ومشخص گردید که در بسیاری ازاجزاء افعال امربیشتر ازنهی بکار رفته واز دلالت ظاهری خود خارج شده وبنابر اقتضای حال استعمال مجازی پیدا نموده است. بیشتر معانی افعال امرونهی به معنای دعا وطلب خضوع از عالی ونصیحت وارشاد وبیان عاقبت وسرانجام کار بکار رفته است.

چکیده تفسیر بحرالمحیط در سال 710 قمری توسط ابوحیان اندلسی نوشته شده است. مولف در تفسیر آیات نخست معانی مخنلف هر واژه را با ذکر شواهد مختلف ذکر کرده است. سپس باتوجه به آرای نحویان کهن به ویژه سیبویه احکام نحوی هر آیه را به تفصیل بیان داشته است. پس از آن مولف به شأن نزول هر آیه و مناسبت و ارتباط آن با آیات قبل و بعد و نیز قرائت های مختلف پرداخته است. این پایان نامه به شرح و تحلیل شواهد شعری تفسیر بحرالمحیط از بیت1500 تا1800 پرداخته است. نگارنده ابتدا پس از ذکر ابیات شماره ی آیه و نام سوره ای که ابیات به جهت استدلال بر معنی آن ذکر شده را آورده است و مفاهیم عبارات و معانی واژگان و قرائت های مختلف آیات و اعراب الفاظ و جمله ها و نکات بلاغی و ادبی و نظرعلمای مفسّر قرآن کریم را توضیح داده و شاهد آنها را در ادبیات ذکر نموده و در انتها ترجمه ی ابیات را ارائه داده است.

چکیده: یکی از مهمترین اغراض شعری در دوره ی جاهلی مدح می باشد . مدح در این دوره غالباً با احساسات و عواطف صادقانه و به دور از هر گونه مبالغه و تمجید دروغین به بیان واقعیت های موجود در ممدوح و نیز جامعه ی آن زمان پرداخته است . مدح در این دوره از ابواب مستقل شعری بوده و موضوع آن پیرامون فخر به ارزش های حاکم عصر جاهلی می باشد . مدح در شعر جاهلی معمولا به منظور سپاس و قدردانی است که شاعرانی همچون زهیر بن ابی سلمی و امروالقیس به آن می پرداختند و یا برای ارتزاق و کسب مال و ثروت بود که این نوع مدح را میتوان دراشعار نابغه ذبیانی و اعشی به وضوح مشاهده نمود. شاعران مدیح در این عصر از وصف ، شراب ، قمار و مظاهر طبیعت بسیار بهره برده اند و با عباراتی زیبا ویژگی های بر جسته ی انسانی همچون شجاعت ، شرافت ، نسب و کرم اصیل را در سروده هایشان سر می داداند. این پایان نامه به بررسی موضوع مدح در اشعار جاهلی پرداخته است و مضامین و موضوعات مدیح و نیز مشهورترین شاعران مدیحه سرای این دوره را مورد بررسی قرار داده است .

این رساله با عنوان « شعر مقاومت در لبنان » به بیان دیدگاه ها و نظرات شاعران معاصر لبنان در مورد مقاومت مردم بویژه نیروهای مقاومت حزب الله دربرابر حملات وتهاجمات نابرابر وناجوانمردانه رژیم جعلی اسرائیل درسال2006 درطول 33روز وعلاوه برآن بیان عمق فجایع وجنایات این جنگ درلبنان پرداخته است. دراین پژوهش پس از بررسی اوضاع سیاسی ، فرهنگی، ادبی، اقتصادی، علمی وآموزشی درلبنان به معرفی وبررسی ادبیات مقاومت درجهان مخصوصاً در کشورهای اسلامی وبیان نمونه هایی از متون ادبیات مقاومت وهمچنین شعر مقاومت درجهان وکشورهای اسلامی بویژه شعرمقاومت دردوران دفاع مقدس ایران اسلامی وبرخی شاعران مقاومت اشاره شده است ودر نهایت به ذکر اشعار شاعران لبنان درباره مقاومت پرداخته است .موضوعاتی که شاعران به آن پرداخته اند عبارتنداز: ترویج فرهنگ شهادت وایثار وتکریم شهید وشهادت ، تشویق وترغیب مردم ورزمندگان به صبر و مقاومت و پایداری ، مدح پیشوایان وشهدای مقاومت از جمله امام موسی صدر ،سیدعباس موسوی و...،مدح دبیرکل حزب الله ،آقای سیدحسن نصرالله ،بیان فجایع هجوم اسرائیل به لبنان و کشتار مردم بی گناه و غیرنظامیان و زنان و کودکان ، اشاره به رنج های آوارگان و خانواده های شهداء.

تفسیر ارزشمند بحر المحیط را عالم فرزانه ابو حیان اندلسی در اوایل قرن هشتم هجری قمری (710 ه.ق)نوشته است ودر این تفسیر ابتدا به بیان آیات ومعانی واژه های آن توجه داشته.ابو حیان در توضیح پاره ای از مسائل مهم لغوی ،صرفی ونحوی و گاها بلاغی به ابیاتی از شاعران بزرگ استشهاد کرده است ودر ادامه شان نزول آیه را ذکرکرده، ولی آنچه را که بر ارزش این تفسیرافزوده ،ذکر ابیاتی از شاعران عرب بعنوان شاهد برای توضیح وتبیین بیشتر نکات لغوی ،نحوی وبلاغی آیات ونیز بیان اختلاف قرائت در برخی آیات می باشد. این پایان نامه به شرح و تحلیل شواهد شعری تفسیر بحر المحیط از بیت 2100 تا 2400پرداخته است. نگارنده پس از ذکر ابیات نام سراینده شعر را آورده وپس از آن آیه ای را که شعر مورد نظر در مورد آن آورده شده را بیان کرده ودر ادامه به توضیح مطلبی که شعر در خصوص آن بیان شده پرداخته است وبا ذکر معنی واژگان مهم در هر بیت آن را ترجمه کرده است.

فن مقامه نویسی یکی از قالبهای نثر فنی است و در دوره ای از ادوار نثر عربی پا به عرصه وجود گذاشته که نثرنویسی در غایت تکلف و تصنع بوده است و نویسندگان در پی آن بوده اند تا موضوع جدیدی را ابداع کنند که در قالب آن بتوانند اقتدار لغوی و مهارت خویش را در بکارگیری صنایع لفظی و اسلوب های مختلف زبانی به ظهور برسانند . با ابداع قالب مقامه نویسی در قرن چهارم هجری این زمینه برای نثر نویسان متکلف هموار گشت و آنان توانستند در لغت پردازی و ترکیب سازی نهایت هنرخود را ارائه دهند . در فن مقامه نویسی توجه به لفظ و پرداخت عبارات در حدی است که برخی از نویسندگان و پژوهشگران ، هدف از تألیف مقالات را تعلیم مفردات و تعلیم انشاء و آشنایی خواننده با سبکهای مختلف نظم ونثر دانسته اند . بدیع الزمان ابوالفضل احمد بن الحسین بن یحیی الهمدانی ، شاعر و نویسنده بزرگ و مشهور ایرانی است (358-398) که در نزد پادشاهان ایرانی مانند دیلمیان و آل زیار و ملوک نیمروز و غزنویان پرورش یافته است و همواره از آنان صلات و جوایز می گرفته و در بغداد و دربار خلفا نیز شهرتی بسزا داشته است. مقامات او افسانه هایی است که غالباً پهلوان آن روایات " ابوالفتح اسکندری" مخلوق فکر بدیع الزمان و راوی وی" عیسی بن هشام " که او نیز خیالی است می باشد و لطایف و شاهکارهای این مرد در عباراتی لطیف و زیبا آراسته و مایه عبرت وشگفتی و شادی شنوندگان و خوانندگان را فراهم آورده است . موضوع این پژوهش در مورد مقامات بدیع الزمان همدانی است ، در کنار اشاره به معانی برخی لغات دشوار به شرح و ترجمه روان مقامات پرداخته است .

پایان نامه حاضر به اعراب گذاری ،ترجمه ، شرح و تحلیل برخی از ابیات دیوان محمد بن حسن حر عاملی (از بیت 401 تا 600) اختصاص دارد. محمد بن حسن حر عاملی از شعرای جبل عامل لبنان می باشد که دیوان خود را به مدح اهل بیت (ع) اختصاص داده است . با توجه به این که ابیات دیوان به بیان فضایل و مناقب یکایک اهل بیت می پردازد اما تا کنون ترجمه ای از آن ارائه نشده است و در این پایان نامه تلاش شده است تا این ابیات مورد ترجمه و تحلیل قرار گیرد. شایان ذکر است که ابیات انتخابی نگارنده به مدح امام علی (ع)و امام مهدی (عج)و... اختصاص دارد.

علم نحو از مهمترین مباحث زبان عربی است و به وسیله ی این علم،قواعد آخر کلمه از جهت إعراب و بنا دانسته می شود وچون درک محل إعرابی کلمات و جملات، نقش به سزایی در فهم الفاظ مفرد و مرکب دارد . علم نحو دریچه ای برای تفهیم ودرک قرآن کریم وروایات اسلامی است وبه وسیله ی آن لغزش و انحراف زبان اصلاح می شود. بنابر این، اهمیت عوامل صد گانه ی نحوی در این خصوص بر کسی پوشیده نیست و علمای نحو در این زمینه بی تفاوت نبوده و کتابهای گوناگونی نوشته اندازجمله: کتاب عوامل عبدالقاهرجرجانی که نویسنده مطالب مفید ومهمی را نگاشته است و علّامه شیخ معروف نودهی،عوامل جرجانی را با استفاده از شاهد مثالهای جالب وبی نظیر به خصوص درمدح حضرت محمد(ص)با طبع و شیوه ای خاص در سال( 1199ه.ق)به نظم درآورده است که خود منظومه ای ارزشمند درعلم نحو می باشد. پژوهش مذکور برگرفته از کتاب « الأعمال الکامله للشیخ معروف النودهی » عالم و شاعر و دانشمند بزرگ اسلامی قرن دوازدهم هجری است لذا آنچه موضوع این پایان نامه را تشکیل می دهد« ترجمه و شرح و تحلیل منظومه عوامل شیخ معروف نودهی » می باشد. .نگارنده ابتدا به بررسی زندگی و آثار شیخ معروف نودهی پرداخته و سپس به ترجمه و شرح و تحلیل ابیات این منظومه اقدام و تلاش نموده ترجمه ای دقیق و روان و مثالهایی ساده و بیشتر از آیات قرآن کریم ارائه نماید. وعلاوه بر آن ، به بیان مطالبی که بین علمای نحو اختلاف آرا وجود دارد با ذکر نظریات مختلف آنان پرداخته است.

نام و آواز ((حافظ ابراهیم)) شاعر مشهور ملی گرای مصر، در صحنه ادبیات معاصر عرب نامی کاملا آشناست . او یکی از پرچمداران نهضت ادبی و شعر ملی محسوب می شود که در پرورش روحیه ناسیونالیسم عربی نقش بسزایی را ایفا کرد. عشق و عاطفه مردمی حافظ حد و مرز اقلیمی و موانع دینی و قومی را به رسمیت نمی شناخت ، بلکه این احساسات لطیف و صادقانه شامل حال تمامی انسانها می گردید و شیون و فریاد مظلومانه انسانهای رنج کشیده از دورترین نقاط عالم در دیوان وی انعکاس یافته است . او امور و مسائل ملی و اجتماعی را در اثر معاشرت و موانست با توده مردم و همدمی با پیشوایان و مصلحان دینی و سیاسی به خصوص ((محمد عبده)) به خوبی دریافته بود. این شاعر برجسته عرب به حق فردی حامی ملل مظلوم شرق بود. او با گیتار اشعارش الحان و نغمه های مجد و شکوه جاودان گذشتگان و آمال و احزان مشرقیان را می نواخت و در راه تحقق اهداف و آمال و الایش و احیای مجد دیرینه مشرقیان بسیار می کوشید. در دیوان حافظ ابراهیم، به عنوان یکی از پیروان مکتب کلاسیک ، پیروی از دو گرایش تقلید از قدما از یک طرف ، و نوآوری و تجدید از طرف دیگر کاملا مشهود می باشد. وی در وزن و سبک و اسلوب و خیال مقلد شعرای قدیم بود اما در قسمت دیگری از صحنه ادبیات توانست شخصیت مستقل ادبی خویش را به اثبات برساند. او دایره موضوعات شعری را محدود نساخت و با ابتکار و نوآوری در این ضمینه و با بیان حوادث زمانه اعم از سیاسی و اجتماعی، دیوانش را آینه تمام نمای اوضاع و احوال سیاسی - اجتماعی عصر خویش ساخت . همچنین شاعر در ایجاد تناسب بین موسیقی ناشی از وزن اشعار و موضوع قصاید کاملا موفق عمل کرده است . سهولت در معنی و سادگی تعبیرات و سبک روان نیز از دیگر مشخصات دیوان حافظ می باشد.