چکیده: امروزه شناخت و تقویت شبکه های اجتماعی و خدماتی موجود در سکونتگاه های روستایی و مدیریت آگاهانه ی امکانات و خدمات به عنوان یکی از خط و مشی های برنامه ریزی توسعه ی روستایی نه تنها به توزیع بهینه ی امکانات و منابع در نواحی روستایی یاری می رساند بلکه انسجام کالبدی و ساختار فضایی مناسب سکونتگاهی را در پی خواهد داشت. دهستان شیروان که محدوده ی مورد پژوهش ما را تشکیل می دهد یکی از 7 دهستان تشکیل دهنده ی شهرستان بروجرد و بزرگ ترین آن ها به شمار می رود. هدف این پژوهش بررسی تأثیر شبکه های اجتماعی در کارکرد فضایی خدمات روستایی دهستان است. به منظور دست یابی به هدف پژوهش، برای هرکدام از جریانات و روابط اجتماعی- فرهنگی و خدماتی موجود در دهستان شیروان پرسشنامه تهیه گردیده و با مراجعه به شورای روستاها تکمیل شده است. سپس هر کدام از این جریانات و روابط مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با یکدیگر مقایسه شده است. روش شناسی این تحقیق بر مبنای روش های اسنادی و میدانی است. به طور خاص در این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیل شبکه به تحلیل جریانات و روابط عنوان شده در ناحیه ی مطالعاتی پرداخته شده است. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد که در سطح دهستان شیروان اکثر نقاط و مکان های مرکزی در زمینه ی روابط اجتماعی- فرهنگی با نقاط گره گاهی و مکان های مرکزی در زمینه ی خدمات روستایی پوشش و همخوانی دارد و این پوشش موید این مطلب است که شبکه های اجتماعی در جریانات و روابط خدماتی بین سکونتگاه های روستایی دهستان تأثیرگذار بوده است. با توجه به این که روستاهای دهستان در سه محیط اکولوژیک دشت، پایکوه و کوهستان مستقر شده اند، جریانات و روابط خدماتی میان آن ها محدود به محیط طبیعی و اکولوژیک خود نبوده و روستاهای مستقر در نواحی طبیعی عنوان شده، با یکدیگر در ارتباط بوده و جریانات خدماتی میان آن ها برقرار است. واژگان کلیدی: مراکز خدماتی، تحلیل شبکه، شبکه های اجتماعی، فضا keywords: service centers, network analysis, social networks, space

ضعف بنیان های ساختاری نقاط روستایی کشور، از دیر باز جزو موانع توسعه یافتگی این سکونتگاههای انسانی به شمار آمده است. در این میان بروز حوادث غیرمترقبه طبیعی همچون سیل وزلزله بیشترین لطمه را بر این پیکر ناتوان وارد ساخته، به طوری که به دنبال هر حادثه، سازمان اقتصادی و اجتماعی روستاها به همراه ساختار فیزیکی آن دچارصدمات جدی می شود. در چنین زمینه ای بازسازی روستایی آسیب دیده از حوادث طبیعی، با رویکردی عقلانی به برنامه ریزی راهکاری جز مداخله در نحوه آرایش مکانی- فضایی نمی یابد. آنچه که در این میان موردغفلت واقع شده و می شود، انسان روستایی است و آنچه اهمیت می یابد نتیجه کالبدی ونمود فیزیکی برنامه بازسازی است. بدین اعتبار تحقیق حاضر با تاکید بر بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی وکالبدی راهبردهای اسکان مجدد روستایی پس از سوانح طبیعی (زلزله) به سنجش پیامدهای ناشی از این امر در روستاهای دهستان آبگرم شهرستان اردبیل که طی زلزله در سال 1375 تخریب شدند، می-پردازد. این تحقیق به دنبال ارایه شاخص هایی برای بررسی پیامدهای اسکان مجدد روستایی بعد از سوانح طبیعی (زلزله)است. بررسی مورد نظر در سه بعد پیامدهای اجتماعی (انسجام اجتماعی، همبستگی اجتماعی و احساس تعلق مکانی)، پیامدهای اقتصادی (تغییر شغل، میزان درآمد) و پیامدهای کالبدی (تخریب مراتع، تغییر الگوی مسکن، تغییر کاربری اراضی زراعی و میزان دسترسی به خدمات زیربنایی) انجام شد. روش تحقیق توصیفی -تحلیلی است و شیوه های گردآوری اطلاعات شامل اسنادی و میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) است. آزمون فرضیات با استفاده از آزمونهای t مستقل و آزمون مکنمار و به کمک از نرم افزار spss صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد، بین معیارهای منتخب برای بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی راهبردهای اسکان مجدد روستایی پس از سوانح طبیعی (زلزله)، میزان انسجام اجتماعی، همبستگی اجتماعی، احساس تعلق مکانی، تغییر الگوی مساکن و دسترسی به خدمات در رویکرد درجاسازی بهتر و مناسب تر از رویکرد جابجایی است، در صورتی که در معیارهای همچون تغییر شغل، میزان درآمد، تخریب مراتع، تغییر کاربری اراضی زراعی بالعکس می باشد.

همواره انسان ها از زمان های کهن تا کنون برای دستیابی به کیفیت زندگی مناسب دست به تلاش می زنند چراکه رسیدن به زندگی مطلوب و دلخواه، هدف تمامی انسان هاست. در این مسیر پژوهش گران بسیاری در سنجش کیفیت زندگی به شاخص های عینی و ذهنی پرداخته اند تا به بهترین شکل، کیفیت زندگی را با شاخص ها پیوند داده و راه خوب زیستن را هموار گردانند. جغرافیدانان در پژوهش های خود با تلفیق و ترکیب شاخص ها به کیفیت زندگی ساکنین سکونت گاه های شهری و روستایی می پردازند و نیازهای هرکدام را با توجه به زمان و مکان جغرافیایی، در جهت بهبودی محیط سکونتی با هدف حفظ برابری و یکسان سازی بررسی می نمایند، روستا با چالش های ساختارهای اجتماعی مانند؛ چگونگی برخورداری از خدمات آموزشی و بهداشتی،... ،چالش های ساختار اقتصادی چون درآمد، اشتغال و... و همچنین چالش های ساختارهای کالبدی و محیطی روستا مانند چگونگی دسترسی به شهر، چگونگی راه ارتباطی، و... رو به رو است. در پژوهش های انجام گرفته نیز مشاهده شده که میزان رضایت مندی از زندگی در سکونت گاه های روستایی در سطح پایینی است چرا که با وجود برخورداری از امکانات اولیه چون؛ آب آشامیدنی و برق و... هنوز هم روستاییان، چالش ها و مشکلاتی مانند اشتغال، درآمد مناسب از بعد اقتصادی و سختی هایی چون دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی و...از بعد اجتماعی و نوع مسکن، ساخت و سازهای سکونتگاه ها و... را از بعد کالبدی و محیطی را به همراه خویش دارند.در این پژوهش برای سنجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی، دهستان فهلیان واقع در بخش جنوب غربی شهرستان نورآباد ممسنی از توابع استان فارس به عنوان منطقه مورد مطالعه برگزیده شده که بر اساس سرشماری سال 1385 مرکز آمارایران، دارای14نقطه روستایی،1222 خانوار و جمعیتی بالغ بر 5 هزار نفر می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. با توجه به روش نمونه گیری کوکران250پرسش نامه در سطح9روستای بالای20خانوار انجام گرفت و داده های گردآوری شده در نرم افزار spssپردازش گردید. یافته های پژوهش با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون تحلیل شد و نتایج آزمون پیرسون نشان می دهدکه بر پایه پاسخ های پاسخگویان جامعه نمونه؛ کیفیت زیرساخت ها و روساخت های روستا بیشترین ناخشنودی و کیفیت گفتمان گروهی در روستا بیشترین خشنودی را داشته است. همچنین یافته های پژوهش نشان می دهد که بین درآمد، سن، سطح سواد و کیفیت زندگی ساکنین سکونت گاه های جامعه نمونه رابطه معناداری وجود دارد و بین نوع شغل پاسخگویان و کیفیت زندگی آنها رابطه ای وجود ندارد. واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، نواحی روستایی، دهستان فهلیان، شهرستان نورآباد ممسنی

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از ابزارهای توسعه برای هر مکانی تلقی می شود.برای توسعه روستایی پایدار یکی از راهبردها می تواند صنعت گردشگری تلقی شود،به طوریکه این صنعت در چند دهه اخیر به عنوان صنعت پیشرو و سود آور مورد استفاده بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است وبه عنوان سومین صنعت جهان نیز مطرح شده است.گردشگری روستایی می تواند باعث ایجاد درآمد و فرصتهای شغلی،همچنین ایجاد تاسیسات زیربنایی ،امکانات و خدمات مورد نیاز ، به طور کلی توسعه پایدار روستایی را دربرگیرد.استان مازندران به خصوص شهرستان نوشهر، به عنوان یکی از مکانهای جاذب جمعیت و گردشگر به لحاظ دارا بودن جذابیتهای طبیعی،تاریخی،مذهبی و...می باشد.طبیعت روستایی بکر در این منطقه می تواند وسیله آرامش و تمدد اعصاب و روان گردشگران را فراهم آورد.بر این اساس تحقیق حاضر می تواند این تاثیرات را روی نواحی روستایی بررسی ونقش گردشگری را در پایداری اقتصادی نواحی روستایی مورد ارزیابی قرار دهد.این تحقیق بعد از تهیه کلیات ، چهارچوب و روش تحقیق مورد نیاز،اقدام به عملیات میدانی برای جمع آوری دقیق تر اطلاعات با استفاده از سه پرسشنامه(خانوار،گردشگران،صاحبان ویلا)کرده است. پس از جمع آوری پرسشنامه ها ،برای تجزیه و تحلیل داده ها، نرم افزارspssوexcel به کار گرفته شد. در آزمون فرضیات،از آزمون کای اسکویراز 13 متغیر در چهار شاخص (افزایش و توزیع درآمد،افزایش و توزیع اشتغال،ایجاد فرصتهای شغلی جدید،افزایش قیمت زمین)استفاده شده است. همه شاخصها تماما تایید گردیدند فقط در دو شاخص اشتغال و درآمد ،توزیع آنها در بین تمام افراد بهینه نبوده است.از طریق آماره آزمون یو من ویتنی تفاوت معناداری میان دهستانهای بخش مرکزی شهرستان نوشهربه لحاظ تاثیرات گردشگری مشخص شد.به طور کلی هر چند گردشگری در ناحیه مورد مطالعه تاثیرات مثبت داشته،به تبع آن تاثیرات منفی را در بر داشته و نتایج حاصله نشاندهنده این مطلب است که گردشگری میتواند در اقتصاد منطقه موثر باشد ولی نمی تواند باعث پایداری اقتصادی ناحیه مورد نظر شود.