خاندان صلیحی در فاصله سالهای 439 تا 532 ه.ق. بر یمن حکم راندند.در طی حکمرانی صلیحیون در یمن و نواحی اطراف آن، مذهب اسماعیلیه به شکل گسترده ای،انتشار یافت.علی بن محمد صلیحی،اساس کار خود را بر روابط دوستانه با حکومت فاطمیان قرار داد.پس از وی پسرش،ملک مکرم،همچنان خود را تابع خلفای فاطمی می خواند.روابط دوستانه دو دولت، پس از مرگ المستنصروتادوره ملکه حرّه ادامه یافت،اما دیری نپاییدکه باشقاق اسماعیلیان مستعلوی درمصربه دو شاخه،طیّبی و حافظی،وبا جانبداری ملکه حرّه از امامت طیّب،یمن از خلافت مصر جدا شدوملکه به طور مستقل بعنوان نایب امام مستور(طیّب)،عهده داردعوت طیّبی در مناطق جنوبی شبه جزیره عربی شد. این پایانامه می کوشدتا با بررسی روابط سیاسی میان صلیحیان و فاطمیان،به دو پرسش اصلی پاسخ دهد:1-علت استحکام روابط سیاسی صلیحیان و فاطمیان چه بود؟2- نتیجه موضع گیری ملکه سیده حرّه،در مسأله امامت طیّب چه بود؟فرضیاتی که برای این سوالات مطرح شد بدین قرار است:1-1:علت استحکام روابط سیاسی صلیحیان وفاطمیان،تبعیت بی چون وچرای داعیان صلیحی ازخلفای فاطمی بود.2-1:تأییدوحمایت خلفای فاطمی از صلیحیون در استحکام روابط دو دولت موثر بود.2:موضع گیری صریح ملکه حرّه درپذیرش امامت طیّب،منجر به تیرگی و قطع روابط سیاسی میان صلیحیان و فاطمیان شد،وهمین امربه استقلال سیاسی صلیحیان انجامید.از آنجاکه روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است،با تجزیه و تحلیل داده های تاریخی،فرضیه های سابق به آزمون گذاشته شدواین نتیجه حاصل شدکه تا دوران خلافت الآمر،صلیحیان ازخلفای فاطمی تبعیت تام داشته و در ازای آن مورد تأیید ایشان قرارمی گرفتند.بعدازمرگ الآمرباحمایت ملکه حرّه ازخلافت طیّب،اسماعیلیان یمن راه خود را از خلافت مصر جدا نموده و ریاست دعوت طیّبی را بدست گرفتند.

معاویه ابن ابی سفیان از مسلمانان متاخری بود که پس از فتح مکه به همراه پدرش در زمره ی طلقاء و مولفه القلوبهم قرار گرفت. وی برای انجام هدف خود و تثبیت خلافت موروثی سیاست ها و تدابیر گونان به کار برد.عملکرد خلفا یک سنت قابل ارجاع برای معاویه در پیشبرد اهدافش بود. پس از بیعت ابوبکر در نوع خلافت بنیانگذاری شده توسط معاویه مسئله ولایت عهدی و غلبه و زور، تعیین کننده امر خلافت بوده است که زیرکانه آن را در ساختار فرهنگی اجتماع و حکومت نهادینه کرد. حکومت استخلافی عمر زمینه را برای موروثی شدن حکومت معاویه فراهم کرد. او از تشابه همان یک رکن استفاده کرد و نظریه حکومت موروثی خود را به حکومت استخلافی عمر پیوند زد. خلافت عثمان سرآغاز قدرت قریش و امویان شد که با روی کار آمدن معاویه زمینه نفوذ آنها در جامعه تثبیت شد. ماجرای جمل، فرصت تبلیغاتی و فرهنگی را برای وی فراهم کرد. او با استناد به شورش طلحه، زبیر و عایشه بعنوان همسر پیامبر و دختر خلیفه اول، دخالت امام علی (ع) در قتل عثمان بهتر از پیش در اذهان تثبیت کند و این مسئله در تاثیر در تغییر باور بسیار اهمیت داشت. معاویه در نبرد صفین به غیر از جنگ، از راه های دیگری می کوشید تا سپاه عراق را بشکند از این رو به تدابیر مختلف فرهنگی روی آورد مثل سیاست جلوگیری از خون ریزی و بالا بردن قرآن بر نیزه و ... . بدین صورت مردم جامعه را به نحوی تشویق و ترغیب می کرد. سیاست معاویه با بخشش های مالی مکرر در جامعه، یکی از سیاست های موثر او برای ایجاد تغییرات فرهنگی در جامعه بوده است. معاویه در راستای تغییر مفهوم خلافت کوشید تا بوسیله سیاست های تثبیت فرهنگی خلافت همراه با قداست بخشی به آن و با استفاده از سیاست سلطه فرهنگی اهل کتاب و تدوین احادیث جعلی و... توانست به کسب مشروعیت و مقبولیت در جامعه بپردازد. مفهوم خلیفه در معنای سیاسی خود در آغاز به معنای جانشینی رسول خدا (ص) بود اما به مرور در اشعار شعرا و خطبه ی امرا، اصطلاح «خلیفه الله» شیوع یافت و افزون بر آنکه به طور طبیعی بر قدسیت خلافت می افزود نوعی جبرگرایی را در امر خلافت دامن می زد. ذهنیت شامی ها از همان عهد معاویه بدین سوی، این قداست خلافت را پذیرفته بود، که حرمت خلیفه خدا بالاتر از حرمت خانه خداست. سیاست گسترش شیعه عثمان در واقع یک سیاست تهاجم فرهنگی علیه شیعه بود که توسط وی طراحی و هدایت شد. امام علی(ع) معاویه و سیاست های او را یکی از مظاهر و نمادهای عینی فتنه می داند و تمام رفتار و سیاست های معاویه را در میان چهار مفهوم بدعت، فتنه، شبهه و تفرقه که آنها را با هم مرتبط می دانند تحلیل می نمایند. معاویه با شناخت ساختار اجتماعی و فرهنگی و یک حرکت اجتماعی مناسب تغییر مثل اقدام به تغییر فرهنگ مردم نسبت به دین و خلافت توانست سیاست های فرهنگی را با سیاست های اعمالی خود جهت داده و تثبیت نماید.

موقعیت جغرافیایی و شرایط خوب اقتصادی مصر سبب شد تا فاطمیان برای رسیدن به اهداف سیاسی و تحقق آرمان های خود، سال ها برای فتح مصر تلاش کنند . سرانجام خلیفه چهارم فاطمی المعز لدین الله توانست در سال 358هـ.ق توسط سردار صقلی جوهر بر مصر تسلط یابد و با توجه به وضعیت آشفته سیاسی، اقتصادی و نارضایتی مردم مصر ، آنجا را به راحتی فتح کند. در پی استقرار حکومت خلفای فاطمی وضعیت نابسامان ساکنین مصر به خصوص اهل ذمه که به دشواری زندگی می کردند، تغییر یافت . پژوهش حاضر به بررسی عامل موثر و وضعیت سیاسی و اجتماعی اهل ذمه در مصر عصر فاطمی اختصاص یافته است . بدین منظور در این تحقیق با روش توصیفی ، تحلیلی تاریخ و با استفاده از منابع و متون موجود سعی شده عامل موثر و پیامد های آن بررسی شود. مطابق گزارش منابع ، ذمیان مصر به ویژه اقباط به دلیل تسامح و تساهل دینی و سیاسی فاطمیان جزء نخستین اقشار اجتماعی بودند که به حمایت از شعارهای عدالت خواهانه فاطمیان پرداختند . تسامح خلفای فاطمی در انتخاب نخبگان برجسته سبب مشارکت فعال اهل ذمه در اداره امور مصر شد . وزراء صاحب نام و رجال کار آمد ذمی در پیکره دیوانی فاطمیان جای گرفته و نقش بزرگی در تحکیم بنیاد های سیاسی آن ایفا نمودند و صاحب چنان نفوذ و قدرتی شدند که تا آن زمان بدان دست نیافته بودند. پیامد اجتماعی این تسامح نیز این بود که اهل ذمه مصر با بهره گیری از نفوذ و موقعیت سیاسی صاحب ثروت های کلان و جایگاه بالای اجتماعی شدند . آنها با توجه به تسامح دینی خلفای فاطمی با آزادی به انجام مراسم دینی و برگزاری جشن ها و ساخت کلیساهای جدید خود می پرداختند.

سرزمین هندوستان حتی در دوران معاصر نیز برای دین پژوهان مرکزی بکر و دست نخورده می باشد. دین اسلام نیز مانند سایر ادیان الهی به این سرزمین راه یافت و در پی ورود آن مذاهب و فرق آن نیز به هند راه پیدا نمودند مذهب اسماعیلیه نیز از جمله مذاهبی بود که به خاطر ساختار ویژه اش توانست خیلی زود در این سرزمین برای خود جا باز کند و از آن روزگار تا کنون نیز به عنوان مرکز اصلی اسماعیلیه در دنیا به شمار می آید. این پایان نامه می کوشد تا با بررسی وضعیت جنوب شبه قاره هندوستان به گسترش و نفوذ مذهب اسماعیله بین قرن 3 هجری قمری تا پایان قرن هفتم هجری قمری بپردازد و به پرسشهای ذیل پاسخ دهد: 1. کدام مولفه های اسلامی بر گسترش مذهب اسماعیلی در جنوب شبه قاره هند تاثیر داشته اند؟ 2. ارتباط داعیان جنوب شبه قاره با مراکز یمن و مصر چگونه توانست به گسترش مذهب اسماعیلیه در جنوب شبه قاره بینجامد؟ 3. دعوت اسماعیلیه در جنوب شبه قاره از چه ساختار و تشکیلاتی برخوردار بود ؟ 4. داعیان اسماعیلی چگونه مردم منطقه را جذب به دعوت خود کردند؟ کلید واژه ها: دعوت اسماعیلیه ،جنوب شبه قاره هندوستان

چکیده واژگان کلیدی: تحول، فرهنگ، جامعه، یثرب، مدینه و پیامبر(ص). پیامبرمکرم اسلام(ص) در طول بیست و سه سال تلاش بی وقفه موفق شد، نظام فکری حاکم بر جزیره العرب را دستخوش تغییر و دگرگونی کند. جامعه ای که غرق سنت های قبیله-ای و خرافات و بت پرستی بود، در پرتوی آموزه های نورانی قرآن و تعالیم نبی مکرم اسلام(ص) در مسیر اتحاد و بینش و یکتاپرستی قرار گرفت. ملاقات های مکرر یثربیان با پیامبر(ص) و هجرت ایشان به یثرب، شرایط لازم جهت گسترش و توسعه فرامین الهی در مدینه را فراهم آورد. پیامبر(ص) با ایجاد نهادهای کارآمد اسلامی مانند مسجد و وضع قوانین اسلامی و تدوین منشور مدنی مدینه زمینه های لازم جهت تشکیل حکومت اسلامی در مدینه را فراهم ساخت. آنچه در این پایان نامه بدان پرداخته شده است، یافتن پاسخ این پرسش اساسی بود که تحولات فرهنگی انجام شده در مدینه و عوامل موثر بر آن کدامند و شیوه های پیامبر(ص) در ایجاد این تحولات چه بود؟ فرضیه غالب در پاسخ به این سوال عبارت است از این که: مدینه در عصر نبوی(ص) دستخوش تحولات فرهنگی بسیاری شد و سنت های اسلامی جایگزین سنت های جاهلی شدند. این تحولات متأثر از آموزه های قرآنی و تعالیم پیامبر(ص) بود. تحولات فرهنگی مدینه متأثر از شیوه های پیامبر اکرم(ص) در ایجاد تغییرات فرهنگی مبتنی بر ابزارهای اخلاقی، ایجاد تکالیف فردی و جمعی، اعتماد سازی عمومی، درونی کردن ارزش ها و طرد افکار جاهلی و... بود. در اثر تلاش های مستمر پیامبر(ص) و در پرتوی آموزه های قرآنی و تعالیم نبوی(ص) و اسوه حسنه آن حضرت بسیاری از هنجارها و ارزش-های اسلامی و انسانی جایگزین فرهنگ و رسوم جاهلی شدند.

دولت حمدانی در شهر تاریخی حلب، توسط سیف الدوله علی بن عبدالله بن حمدان در سال 333 ق پایه گذاری شد. آنچه مد نظر این نوشته است، بررسی وضعیت فرهنگی این دولت می باشد، این موضوع که وضعیت فرهنگی دولت حمدانی در حلب چگونه بوده واین وضعیت چه تاثیری در جامعه حلب داشته است. به نظر می رسد این دولت در ضمن توجه خاص به حفظ مرزهای اسلامی و جلوگیری از هجوم نظامی روم وبیزانس به این محدوده، توجهی ویژه و فوق العاده به امور فرهنگی در شهر حلب داشته است. توجه دولت حمدانی به مقوله فرهنگ، زمینه ساز نهضت علمی در حلب شد، و آوازه علمی و فرهنگی حلب در شهرهای اسلامی پیچید، و سیل جویندگان علم و فرهنگ به این شهر سرازیر گردید. این نهضت علمی را تلاشهای حکومت حمدانی و جمع شدن علما و ادبای بزرگ این عصر در دربار حمدانی- به خاطر مناسب دیدن فضای فرهنگی و بستر رشد امور فرهنگی در شهر حلب- و شخصیت ویژه حاکمان حمدانی، خصوصا شخص سیف الدوله که فردی ادیب و علاقه مند به امور فرهنگی بود؛ انسجام بخشید. علاوه بر امور علمی و ادبی، گرایش شیعی سیف الدوله و حاکمان حمدانی بعد از وی ، موجب شد مذهب شیعه در اواخر حکومت سیف الدوله، تبدیل به مذهب غالب این شهر شود، آنچه حائز اهمیت است این است که تلاشهای حمدانیان با هم گرایی و هم زیستی مسالمت آمیز بین مذاهب اسلامی و حتی سایرادیان همراه بود. تلاش های فرهنگی دولت حمدانی با فعالیت های تمدنی و تلاش برای آبادانی و توسعه مراکز تحت تسلط این دولت تکمیل شد. نتیجه مطالب مذکور آن بود که دولتی شیعی و مروج فرهنگ، موفق شد در شهر حلب، به رشد و بالندگی مذهب، فرهنگ وتمدن و آنچه مرتبط با این مقوله بود، کمک شایانی نماید، وعلاوه بر فعالیت های سیاسی و نظامی موثر در مقابل روم و بیزانس، و حفظ مرزهای جغرافیایی اسلامی، به توسعه فرهنگی و علمی نیز بپردازد، ودر این عرصه نیز موفق باشد.

چکیده وقف در طول تاریخ در میان مسلمانان، دارای ارزش والایی بوده است. زیرا علاوه بر پاداش اخروی، در پیشبرد شئون زندگی و استحکام پایه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و بهداشتی جامعه، نقش موثر و به سزایی داشته است. وجود موقوفات بسیار، در دوران دولت های اسلامی و شیعی در هند، به ویژه دوره بهمنیان، قطب شاهیان، نظام شاهیان، عادل شاهیان و دولت های شیعی اوده، حکایت از تاثیر عمیق این سلسله ها در گسترش فرهنگ وقف داشته است. این دولت ها در ترویج فرهنگ غنی اسلام و تشیع و نیز تمدن هند، جایگاه بی بدیل ایفاء کرده اند. آثار تاریخی و موقوفات باشکوه برجای مانده از آن دوران، گواه بر این ادعا است. باید اذعان داشت که در طول تاریخ، این میراث عظیم تمدن اسلامی و شیعی، مورد غفلت قرار گرفته و کار علمی و پژوهشی قابل عرضه، صورت نگرفته است. در این پژوهش، تلاش بر این است که تاثیر دولت های شیعی هند بر موقوفات، مورد بررسی قرار گیرد و به این سوال اساسی پاسخ داده شود که جایگاه و تأثیر دولت های شیعی هند در گسترش موقوفات هندوستان، چگونه است؟ برای دستیابی به این مهم، لازم است، مطالعه کتابخانه ای عمیقی در راستای بررسی منابع مکتوب و نیز اسناد تاریخی که رد پای دولت های شیعی و نقش آنان در موقوفات را می توان در آن یافت، صورت گیرد. همچنین کار میدانی و بررسی آثار برجای مانده و مطالعات و بررسی های حضوری پژوهشگر در طی مسافرت ها، از جمله روش های بررسی تاریخی این مهم می باشد.

چکیده در منطقه ی جزیره العرب قبل از اسلام ، همانند سایر مناطق، نگرش منفی به زن نگاه غالب بوده است. اسلام این نگاه را متحول کرد. خلقت یکسان زن و مرد در گفتمان قرآن، تساوی آن ها را در کسب ارزش های معنوی و عدم تفاوت زن و مرد را در زمینه های فکری، خانوادگی و اجتماعی به همراه داشت. این بینش در گفتمان نبوی با تاکید بر ارزش ذاتی و شأن و منزلت زن و برخورداری از حقوق متقابل در چارچوب خانواده و مشارکت در امور جامعه، جنبه ی عینی و عملی به خود گرفت. با رحلت پیامبر(ص) جامعه دست خوش تحولات شد. اراده ی جامعه ی اسلامی بر این اندیشه استوار شد که گفتمان اسلام در باب زن در حاشیه قرار گیرد. عوامل متعددی هم چون باورهای یهود در تقویت این جریان و بازآفرینی نگاه جاهلی به زن تأثیر گذار بود. باورهای یهود در عهد عتیق در باب آفرینش زن و جایگاه او در هستی و اعتقاد به خلقت طفیلی و تبعی طن سبب شد تا نگاه منفی به زن در ابعاد مختلف در فرهنگ یهود انعکاس یابد. نفوذ این باور یهود در جامعه ی اسلامی به وسیله ی احبار نومسلمان و راویان آن ها زمینه را برای بازتولید نگاه منفی به زن در زمینه های مختلف فکری، خانوادگی و اجتماعی هم سو با نگاه جاهلی فراهم ساخت. بدین ترتیب، نفوذ و رواج باورهای یهود در جامعه ی اسلامی منجر به ظهور احادیث و روایت هایی شد که هر چند به نام احادیث اسلامی به فرهنگ اسلامی راه یافت، اما در حقیقت چیزی جز بازتولید نگاه جاهلی به زن نبود. از این رو، شناخت آموزه های اصیل اسلامی از آموزه های جاهلی بازتولید شده به نام اسلام، انجام این پژوهش را ضروری می سازد. کلید واژه ها : زن – قرآن – سیره نبوی – عصر جاهلی – یهود – اموی – عباسی

حکومت فاطمیان یکی از مهم ترین و قدرت مند ترین حکومت های قرن 4 و 5 است .که خود را محق بر خلافت می دانست . مهم ترین رقیب عباسیان به شمار می آمدند. از آنجایی که مسکوکات یکی از بهترین ابزار تبلیغات هستند .این حکومت نیز به ضرب مسکوکات ، با عیار بالا پرداختند. از سوی دیگر تحولات سیاسی و فکری بر نقوش و خطوط تایر بسزایی دارد که این پایان نامه در نظر دارد آن را بررسی کند .

چکیده منطقه مازندران ، دیلمان و گیلان از دیرباز بستر مناسبی برای حضور قدرت های محلّی و نفوذ افکار و اندیشه های مستقل از خلافت عباسی بود . وجود حکومت های محلّی با پیشینه ای از دوره ساسانیان و ورود اندیشه های شیعی همراه با حضور زیدیان و اسماعیلیان که منجر به سلطه سیاسی گردید ، سامان گر روابطی میان این قدرت ها در منطقه شد . نیاز این قدرت های سیاسی ـ مذهبی برای حفظ موجودیّت خود ، منجر به تعامل ایشان گردید و براساس نظام فکری و فرهنگی موجود در هر یک ، علل متفاوتی موجد ساختار رفتاری آن ها شد . شناسایی و تبیین علل تعامل و سنجش زمینه های اصلی در روابط میان قدرت های مذکور و تأثیر این روابط بر ساختار کلی سیاسی و اجتماعی جامع? آن روز دغدغه اصلی پژوهش حاضر است که تحت عنوان « علل تعامل حکومت های محلّی مازندران ، دیلمان و گیلان با زیدیان و اسماعیلیان ( 175 – 656 ق ) » طراحی گردیده و بر این اساس هدف اصلی ، شناسایی علل تعامل حکومت های محلّی و دو فرق? سیاسی ـ مذهبی زیدیه و اسماعیلیه قرار گرفته است . مطابق مستندات تاریخی ، هر یک از قدرت های موجود برای پایایی و ماندگاری ، بنا به ضرورت با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و برای دستیابی به اهداف مورد نظر که در حیط? منافع شناخته شده برای هر یک قرار می گرفت ، شیوه های رفتاری متفاوتی اعم از همگامی ، تقابل و تقسیم منافع اتخاذ کردند . بر مبنای مطالعات صورت گرفته حفظ حاکمیّت برای حکومت های محلّی موجود مانند جستانیان ، پادوسبانان ، باوندیان و مسافریان علّت برقراری رابطه با زیدیان و اسماعیلیان شد و به فراخور دور? تاریخی و منافع ، شیوه های متفاوت رفتاری رقم خورد و در مقابل ،کسب حاکمیّت و حفظ موجودیّت مذهبی نیز برای زیدیان و اسماعیلیان علّت اصلی ایجاد رابطه با حکومت های محلّی گردید . نگاهی نو و روش مند به شیوه و علل تعامل قدرت های مقارن در منطقه مورد نظر برای دستیابی به واقعیّت های تاریخی و تلاش در ایجاد سیر منطقی در وصول به نتایج عمیق تر مدّ نظر پژوهشگر بوده است . تجزیه و تحلیل داده ها براساس دو روش قیاس و استقراء به طور مجزا و در نهایت در استنتاجی مشترک انجام شد . براساس طرح فرضیه ، شیوه تحقیق سیر از قوانین کلی به وقایع جزئی و به لحاظ استفاده از وقایع جزئی تاریخی ، شیوه حرکت از اجزاء به سوی کل مجموعه بود که در نهایت این دو دریافت به جمع بندی مشترکی در اثبات فرضیه ها منجر شد .

چکیده: سایه نفرت انگیز جنگ به عنوان یکی از پدیده های شوم اجتماعی بر پیکره جامعه جاهلی جزیره العرب سایه افکنده بود، چنانکه همه ی مناسبات اجتماعی و حتی اعتبار قومی و قبیله ای بر گرد محور جنگ می گردید و به اعتبار آن" ایام جاهلی" شکل می گرفت. آنچه مسلم است ظهور اسلام به عنوان پدیده ای شگرف علاوه بر همه ی جوانب و مظاهر حیات تمدنی، بیشترین تأثیر را بر مناسبات انسانی- اجتماعی از جمله جنگ و مخاطرات آن نهاد. چنانکه بیشترین آموزه های اسلامی متوجه رعایت حقوق بشر و حقوق اجتماعی و انسانی شد. قواعد پیشرو، آیین جنگاوری متفاوت؛ مقررات کارآمد در حوزه جنگ و جهاد اسلامی شکل گرفت. آنچه در این وجیزه بدان پرداخته شده است یافتن پاسخ این پرسش اساسی است که حقوق و مقررات جنگ در صدر اسلام تا سال 40 هجری بر چه مبنا و اصولی استواربود؟ در پی یافتن پاسخ این پرسش این فرضیه مطرح است که: اصول و قواعد حقوق و مقررات جنگ در صدر اسلام مبتنی بر اخلاق و حفظ ارزش های اسلامی و رعایت حقوق و مقررات انسانی و اجتماعی و اقتصادی شامل: حقوق نظامیان، حقوق غیرنظامیان ( زنان، کودکان، پیران، راهبان و ... ) اسرا و اسرای مجروح، حقوق اهل ذمّه و مبارزان دشمن، متخلفین از جنگ، نهی از بکار بردن سلاحهای زهرآلود و از بین بردن محیط زیست، نهی از بستن آب بر روی دشمن و .... بود. متناسب با این سوال با رویکردی تاریخی به جمع آوری اطلاعات در حوزه منابع تاریخی صورت گرفت و با روش توصیفی-تحلیلی و نظری رخداد های مورد نظر واکاوی شد. آنچه در پایان حاصل آمد، مجموعه قواعد، قوانین و مقرارت حقوق جنگی بود که روح پرتسامح و نرم خوی در آن تجلی یافته و اخلاقیات، انگیزه های اعتقادی و ارزش های والای انسانی- اسلامی در آن به وضوح می توان دید. کلید واژه : حقوق جنگ- مقررات جنگ - جهاد – صدر اسلام

ناصرخسرو از حکما و شعرای بزرگ پارسی زبان قرن پنجم هجری است که بر اثر تحول روحی که در سن چهل سالگی در وی ایجاد شد تمام دنیا و مظاهرش را رها کردو عازم سفری طولانی گشت و در این سفر پرماجرا ضمن ملاقات با فاطمیان مصر به عقاید اسماعیلیان گرایش پیدا کرد و به مقام حجتی رسید و از جانب امام فاطمی آن زمان "المستنصربالله"مامور دعوت مردم خراسان به مذهب اسماعیلیه شد.با غور و بررسی در محتوای تالیفات ناصرخسرو می توان به اندیشه های وی پی برد. تالیفات ناصر مشحون از مسائل کلامی،دینی و فلسفی است که وی با مطرح کردن آن ها در مقابل مخالفان خود ایستاده و به عنوان یک مبلغ تمام تلاش خود را بکار بسته تا همگان را به کیش و آیین خود فراخواند و آنان را با خود هم فکر گرداند. این پایان نامه در صدد پاسخ دادن به این سوالات است که: 1-تفاوت آراء ناصرخسرو در باب امامت با عقاید رسمی اسماعیلیه فاطمی مصر در چیست؟ 2- آراء اسماعیلیه در آثار ناصرخسرو ،بویژه جامع الحکمتین چگونه انعکاس یافته است؟ فرضیاتی که در پاسخ به سوالات فوق طرح شده بدین قرار است: 1--ناصرخسرو ضمن عدم اهمیت به تعداد واقعی امامان با سلاله ی هفت گانه ی آنها ،در باب چگونگی ظهور قائم و دور هفت گانه امامان با عقاید رسمی اسماعیلیان فاطمی مصر تفاوت دارد. 2-ناصرخسرو با استفاده از زبان رمزی و کاربرد استعاره های فراوان به شیوه تاویل باطنی و زبان کنایی به نظام اندیشه ای اسماعیلیه و مفاهیم و عقاید آنها می پردازد. در مجموع می توان دستاورد این پژوهش را اینگونه بیان داشت که ناصرخسرو در آثارش سخت متاثر از افکار و عقاید اسماعیلیان است و در بخش عظیمی از آثارش به بیان آراء اسماعیلیه پرداخته و عقاید ناصر در زمینه امامت و ظهور قائم و دور هفت گانه امامان با عقاید رسمی فاطمیان تفاوتی نداشته و تحت تاثیر ایشان قرار دارد.

تاریخ خلافت فاطمیان یکی از موضوعات قابل اعتنا و دارای جاذبه های تحقیقاتی فراوان در تاریخ اسلام است. اکثر منابع موجود بر علل استقرار آنها و یا عوامل استمرار این خلافت تاکید دارند.و کمتر منابعی است که علل سقوط و زوال قاطمیان را مورد بررسی قرار داده باشد.این نوشتار با توجه به منابع این دوره،به دلایل سقوط فاطمیان با توجه به تاثیر عملکرد وزراء نظامی بر تحولات سیاسی این دوره پرداخته است. نویسنده بر این اعتقاداست که اقتدار وزراءنظامی،موجب کاهش اختیارات امام فاطمی و نهادهای وابسته به خلافت و تبدیل شدن منصب خلافت به مقام تشریفاتی شد.ودر نتیجه شرایط را برای رکود سیاسی و اضمحلال خلافت فاطمیان فراهم آورده است. این نوشتار که دوره حکومت فاطمیان در مصر را از سال 358 تا 567 مورد بررسی قرار داده است بر روش تحقیق توصیفی-تحلیلی استوار است. واژگان کلیدی:فاطمیان،مصر،نهادوزارت،وزراءنظامی،وزارت تنفیذ و تفویض

علم تاریخ از تقارب میان اندیشه مورخ و واقعیت های موجود جامعه و در پی گزارش های مورخ از این واقعیت ها حاصل می شود. بینش و نگرش مورخ تابعی از محیط،آموزه ها و زمان اوست و واقعیات و رخدادهای پیرامونی را با همین بینش و نگرش انعکاس می دهند. بینش مورخ نیز بسیار موثر است و بسته به اینکه وی چه رهیافتی به جامعه و تاریخ داشته باشد، در اثر وی منعکس می شود. ابوالعباس تقی الدین احمد مقریزی(766-845ه ق)از نامورترین مورخان تاریخ مصر در سده های هشتم و نهم هجری قمری است. وی نویسنده ای فعال و پرکار است که از خود کتب تاریخی بسیاری را بر جای گذاشته و یکی از آثار مهم اوکه در خصوص تاریخ فاطمیان به رشته تحریر درآمده، کتاب اتعاظ الحنفاء بالائمه الفاطمیین الخلفاء می باشد.آنچه که پژوهش حاضر در صدد پرداختن به آن است بررسی سبک تاریخنگاری مقریزی و چگونگی بینش و نگرش او به تاریخ عصر فاطمیان با توجه به کتاب اتعاظ الحنفاء اوست. در این خصوص هر چند تلاش می شود که به دیگر آثار مقریزی نیز در حد ضرورت و در راستای روشن شدن بینش تاریخنگارانه او پرداخته شود، اما عمده تاکید بر کتاب اتعاظ الحنفاء وی می باشد.

وجود انحرافات فرهنگی و بدعت های دینی در عصر امویان لزوم بازنگری در فرهنگ اسلامی بویژه فرهنگ مذهب تشیع را فزونی بخشیده بود.مناسب ترین شرائط فرهنگی- اجتماعی وسیاسی مختص عصر امام باقر و امام صادق? است که توانست فرصتی مناسب را برای انجام فعالیتهای فرهنگی فراهم آورد.امام صادق? از بسترها و زمینه های موجود عصر خویش بهره جست و توانست با انجام فعالیتهای فرهنگی گسترده ، نظام فرهنگی جامعه شیعه را طراحی و مدیریت نماید.آنچه مقرر است در این پایان نامه بدان پرداخته شود، یافت پاسخ این پرسش ترکیبی است که:" زمینه ها، سازو کارها و پیامدهای مهندسی فرهنگی امام صادق? چه بود؟" فرضیه ترکیبی که در ذهن شکل می گیرد بدین قرار است : "در اثرآشفتگی فرهنگی و سیاسی عصر اموی، شورشهای اجتماعی ، تحرکات فرهنگی و سیاسی عباسیان و شور و نشاط علمی عصر امام صادق?، زمینه هایی مناسب برای ایجاد تحول فرهنگی در عصر امام صادق? به وجود آمده بود و امام? توانست بوسیله تربیت شاگردان کار آمد، طراحی سازمان وکالت، راه اندازی مناظرات و مجالس علمی، اهتمام به تفسیر قرآن ،طراحی نظام آموزشی ،تبیین چارچوبه های فقه شیعی وکاربست ابزار تقیه، از فرصت موجود به نحو مطلوب و جامعی بهره گرفته و نظام فرهنگی جامعه شیعه را مهندسی نماید."مهمترین دستاورد تلاشها و فعالیتهای امام صادق? پویایی فقه شیعی، شکل گیری تشکیلات سیاسی ایدئولوژیک و تدوام آن، توسعه نظام فرهنگی شیعه و مفاهیم ارزشی آن و ایجاد راهکارهای حفظ مبادی فرهنگی، نظام مند شدن ساختار فرهنگ شیعی و درنهایت رشد علمی جامعه و پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی را فراهم آورد.اصلی ترین روش تحقیق در آزمون فرضیات و دستیابی به پاسخ صریح سوالات روش توصیفی –تحلیلی مبتنی بر اسناد و منابع تاریخی است.

خلافت فاطمیان در سال 297ه.ق.، پس از سال ها فعالیت داعیان آن در افریقیه بر پا شد و پس از شصت سال مرکز خلافت آن به مصر منتقل شد، که تا سال567ق دوام یافت. این دولت دارای یکی از گسترده ترین تشکیلات اداری و دیوانی بود که در نزدیک به سه قرن خلافت آنان بنا به مقتضیات تغییر و توسعه یافته بود. تشکیلات دیوانی فاطمیان در مصر که پس از ورود المعز، توسط یعقوب بن کِلِّس و عسلوج بن حسن و بر میراث اخشیدیان بنیان شد، تا سالیان متمادی اساس نظام دیوانی آنها را تشکیل می داد. هر چند به مرور ایام و با توجه به مقتضیات زمان و شرایط جدید، دچار تغییر وتحول هم شد. یکی از مهمترین آثار دیوانی عصر فاطمیان که تصویری درست و روشن از وضعیت نظام اداری و دیوانی فاطمیان ارائه می دهد کتاب نُزههالمُقلَتین فی اخبار الدولتین تألیف ابن طویر است که در شمار نخستین منابع دیوانی این عصر بشمار می آید. ابن طویر (526-617ق) نویسنده این اثر در عین تبحر و خلاقیت ضمن بیان اجمالی تاریخ دولت فاطمیان، اسامی دیوان های آنان و نیز حوزه ی فعالیت هر یک را توضیح داده است. این کتاب به این دلیل که توسط یکی از صاحب منصبان دیوانی دولت فاطمی نوشته شده و نیز دارای جامعیت و اختصار است، در پایان نامه حاضر مبنای برای بررسی نظام دیوانی فاطمیان قرار گرفت. نگارنده در این پژوهش در صدد پاسخگویی به سوال های زیر است: اهمیت کتاب نزهه المقلتین چیست؟ نظام دیوانی فاطمیان مصر در کتاب نزههالمقلتین چگونه به تصویر کشیده شده است؟ منابع ابن الطویر کدامند و چه کسانی از مستندات او بهره برده اند؟ روشن است که بنا به محتوای پرسش های پژوهش روش تحقیق نگارنده، روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر اطلاعات و داده های منابع تاریخی- دیوانی است.

کشور رومانی در شرق قاره اروپا و در شمال شبه جزیره بالکان قرار دارد. منطقه جنوب شرقی رومانی، که به نام دابروجا شناخته می شود، محل سکونت مردم مسلمانی است که از حدود هزار سال پیش در این سرزمین ساکن هستند. قبیله های ترک تبار از قرن دهم میلادی به بعد، از آسیای مرکزی به این منطقه آمدند و در دوره قرون وسطی این منطقه به تصرف امپراتوری عثمانی درآمد. در این دوره زمانی اکثر مردم دابروجا ترک تبار مسلمان بوده است. از آنجا که این منطقه مرز امپراتوری عثمانی به شمار می رفت، از اهمیت نظامی زیادی برخوردار بود. در سال 1877م کشور رومانی و امپراتوری روس توانستند عثمانیها را شکست داده و از آن به بعد منطقه دابروجا بخشی از سرزمین رومانی شده است. پس از عقب نشینی ارتش و ادارات عثمانی بعضی از مسلمانان در منطقه دابروجا باقی مانده و شهروند رومانی به حساب آمدند. کم بودن جمعیت در این منطقه باعث شده که از سایر مناطق رومانی، افرادی به اینجا مهاجرت کنند و همین امر موجب تبدیل شدن جعمیت ترک تبار مسلمان از اکثریت به اقلیت گشته است. این تحقیق تأثیر تحولات سیاسی (از سال 1877م تا سال 1989م) بر وضعیت مسلمانان منطقه را بررسی می نماید. شروع این دوره مصادف با عقب-نشینی دولت عثمانی و پایان آن با فروپاشی دولت کمونیستی رومانی می باشد. در این فاصله زمانی صد و ده ساله تحولات سیاسی مهمی در رومانی اتفاق افتاد که در زندگی مردم این کشور و اقلیت مسلمان تأثیر زیادی داشتند. از جمله این تحولات می توان به جنگهای منطقه ای، جنگهای جهانی اول و دوم و تعویض دولت مرکزی رومانی اشاره داشت. به منظور بررسی بهتر، این دوره صد و ده ساله به سه بخش تقسیم شده است. دوره اول (بین سالهای 1877م تا 1914م)، که دولت مرکزی پادشاهی رومانی به خوبی حق و حقوق اقلیت مسلمان را رعایت می کرد. دوره دوم از جنگ جهانی اول (1914م) تا جنگ جهانی دوم (1939م) است که تأثیر این اتفاقات تاریخی بر مسلمانان رومانی مورد بررسی قرار می گیرد. دوره سوم (از سال 1945م تا سال 1989م)، دوره ای که دولت رومانی کمونیستی و بی دین بوده و به مسلمانان رومانی اهمیت نداد. در پایان تأثیرات فرهنگی متقابل بین اقلیت ترک تبار مسلمان و اکثریت رومانیایی تبار مسیحی مورد بررسی قرار گرفته است.

مصر در زمان الحاکم بامرالله خلیفه اسماعیلی، وضعیت سیاسی و اجتماعی نابسامانی را تجربه کرد. دراین دوره الحاکم با صدور سلسله بی پایانی از احکام و فرمان های شگفت انگیز، اوضاع آشفته ای برای همه مردم بوجود آورد. این مسئله باعث ایجاد کانون های شورش علیه خلیفه در خارج و داخل مرزهای قلمرو فاطمی گردید و تا حدودی پایه های ارکان حکومتش را لرزاند. اما علی رغم ناپایداری اوضاع سیاسی و اجتماعی، دوره الحاکم یکی از ادوار درخشان مصر در زمینه فرهنگ و تمدن اسلامی است. وی به دلیل علاقه به رونق مذهب اسماعیلیه، با ایجاد مرکز علمی دارالحکمه وکتابخانه بزرگ دارالعلم زمینه شکوفایی فرهنگی و علمی مصر را فراهم کرد. با این وجود، اقدامات متناقض مذهبی الحاکم در اواخر عمر هاله ای از تقدس و معنویت به وی بخشید و پیروان غالی این خلیفه برای وی ادعای الوهیت کردند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به سوالاتی چون تاثیر اقدامات الحاکم بر اوضاع سیاسی و فرهنگی و مذهبی مصر چه بوده است، می باشد. اقدامات سیاسی و مذهبی الحاکم باعث ایجاد بحران در مصر گردید. اقدامات وی در جهت رفع این مشکلات و بحران های سیاسی، باعث شد وی عده ای از دعات اسماعیلی را به مصر دعوت کند و این امر منجر به رونق امور فرهنگی و توجه بیشینه به نهادهای آموزشی و مدارس شد. همچنین رفتارهای متناقض مذهبی او منجر به تغییرات مذهبی در فاطمیان و پدید آمدن فرقه دروزیه شد. این پژوهش که با روش مطالعه کتابخانه ای و توصیفی و تحلیلی صورت پذیرفته است به مطالعه جنبه های مهم سیاسی و فرهنگی و اجتماعی مصر تحت تاثیر اقدامات الحاکم بامرالله، می پردازد. واژگان کلیدی: مصر، الحاکم بامرالله فاطمی، اوضاع سیاسی، اوضاع فرهنگی، تغییرمذهب فاطمیان.

أسامه بن منقذ ( 488هـ - 584هـ) یکی از شخصیت های ادبی و سیاسی بزرگ در دوره انحطاط است. وی در طی زندگی طولانی خویش، شاهد حوادث و رویدادهای فردی و تاریخی مهمّی بوده، که از او شاعری با تجربه و حکیم ساخته است. از جمله این حوادث می توان به دوری او از وطن، مسافرتهای زیادش به بلاد اسلامی، مشارکت او در جنگهای صلیبی و وقائع سیاسی عصر، کشته شدن خانواده اش در زلزله و... اشاره نمود. هدف این پژوهش تبیین حکمت و اخلاق عملی از زبان چنین شاعر حکیم و دنیا دیده ایست که با سرودن اشعار حکمت آمیز و نیز با تأکید بر مسائل اخلاقی مختلف، وضعیت اخلاقی جامعه زمان خود را به تصویر می کشد، و به بیان راهکار هایی برای رفع مشکلات اخلاقی در جامعه می پردازد، بنا بر این بررسی حکمت های او ضروری به نظر میرسد؛ چرا که می تواند راهگشای سایر جوامع بشری نیز باشد. این پایان نامه پس از بیان زندگی أسامه و نیز حیات علمی و فرهنگی او، به بیان شاعریت و مهمترین اغراض شعری او می پردازد، سپس حکمت های شاعر را به دو بخش نظری و عملی تقسیم کرده و موضوعات مربوط به هر بخش را به طور جداگانه بررسی می نماید، همچنین در کنار موضوعات حکمی، به آیات قرآنی مرتبط با اشعار، و نیز به زیباییهای بدیعی ابیات اشاره می شود. بنابراین با مطالعه این پایان نامه، مسائل زیر برای خواننده روشن خواهد شد: 1- چگونگی وضعیت اخلاقی جامعه عرب در عصر شاعر 2- علّت تأکید فراوان شاعر بر مسأله «صبر» 3- چگونگی تأثیر پذیری شاعر از حکمت های قرآنی 4- شناخت أسلوب شاعر در بیان معانی حکمت آمیز روش اصلی مورد استفاده در این پایان نامه روش متکامل، ضمن تکیه بر روش های تاریخی- اجتماعی و فنّی می باشد. نتائج پژوهش: 1- أسامه جامعه زمان خود را به انحطاط اخلاق و شیوع رذائل اخلاقی متصف کرده، و آن را ناشی از سست شدن باورهای دینی و دور شدن از معنویات می داند. 2- جزع و فزع مردم و فقدان صبر آنها به علّت رویارویی با مصائب مختلف، شاعر را به تأکید برمسأله صبر واداشته است. 3- حکمت های شاعر درلفظ و درمعنی بسیار متأثر از قرآن است. 4- صدق عاطفه،کثرت به کار گیری تصاویر وآرایه های بدیعی از ویژگیهای فنّی شعر حکمی أسامه است.

از امتیازات مهم شام، موقعیت راهبردی آن است، که در دوره های مختلف تاریخی، مورد توجه صاحبان قدرت سیاسی و نظامی و حتی اقتصادی قرار گرفته است. این پژوهش با تکیه بر روش تحقیق تاریخی، که مبتنی بر توصیف وقایع و تحلیل عوامل بروز تحولات تاریخی است با آزمون فرضیات و در چهار چوب مطالعات تاریخی و کتابخانه ای و با اساس قرار دادن منابع تاریخی به بررسی بازتاب رخدادهای سیاسی و تاثیر آن بر اقتصاد بپردازد. در این منطقه عوامل جغرافیایی و اقتصادی و سیاسی بر هم تاثیرگذار بوده و به صورت یک سیکل عمل می کرده اند و این تحقیق در صدد نمایاندن این تاثیرات برهم است رساله حاضر بیان می دارد که در قرون 4و 5 هجری چه عواملی بر تغییر وضعیت سیاسی و اقتصادی بنادر شام تاثیر داشته اند و در این دوران جنگ های صلیبی چه تاثیری بر وضعیت سیاسی و تجاری بنادر شام داشته است و نیز به بررسی نفوذ سیاسی و تجاری حکومت های حاکم بر شام (حمدانیان و فاطمیان و سلجوقیان) پرداخته است و این رساله نقش این عوامل را در صعود یا سقوط اقتصاد بنادر شام در این دو قرن تحلیل کرده است. کلید واژگان : بنادر شام ، اقتصاد بنادر شام ، حمدانیان در بنادر شام ، فاطمیان در بنادر شام ، سلجوقیان در بنادر شام،

آموزش و پرورش به عنوان ابزاری توانمند همواره همراه انسان در مسیر بهبود است و از چنان اهمیتی برخوردار است که خود میتواند به شکل هدف جلوه کند. از این دیدگاه پرداختن به فرایند آموزش و پرورش، مقدمهای لازم برای هرگونه تحول و پیشرفتی است؛ اما چگونگی پرداخت این موضوع، خود میتواند شکست یا پیروزی این حرکت را به ارمغان بیاورد، به بیان دیگر هرگونه رسیدگی به سامانه آموزش و پرورش باید پژوهش بنیاد باشد؛ در غیر اینصورت محکوم به شکست است. برمبنای این مسئله و براساس بنیادهای آموزشی فرهنگ محور، پژوهشگر، در پی واکاوی دلایل توفیق سامانهای آموزشی برآمده است که به ظهور تمدن مسلمین منجر شد و موجب درخشش علمی مسلمانان در چند قرن متمادی گردید. با توجه به زمینه پژوهش، برخی از ارکان آموزش و پرورش، از جمله مولفههای فرهنگی، نظریهها، راهبردها و مکانهای آموزشی بررسی گردید. این پژوهش از نوع توصیفی، با تاکید بر توصیف تعلیلی است که با روش تحلیل محتوا، به تفسیر نتایج به دست آمده از منابع مطالعاتی پرداخته است. در پایان چندین مولفه فرهنگی شناسایی شد که شامل این موارد است: همافزایی علم و ایمان، نیت خدایی، تقدم پرورش بر آموزش، خردورزی، ساختار رابطهای آموزش و هماهنگ با سایر ارکان اجتماع و نگرش «دانایی، توانایی است». افزون براین روشن شد که مشترکات نظریهای بسیاری میان رویکردهای آموزشی آن دوران، با دیدگاههای امروز روانشناسان تربیتی وجود دارد؛ با این وجود از جهت دستاوردها، تفاوتهای قابل ملاحظهای میان کاربست این نظریهها در گذشته و حال وجود دارد که نشاندهنده تاثیر آن مولفههای فرهنگی بر کیفیت اجرای نظریههاست.

تأسیس دولت فاطمیان در مصر در فاصله سالهای 358 تا 363 هجری همراه با درانداختن ساختارهای اداری و بنیان گذاردن نهادهای اجتماعی بود در میان نهادهای اداری که می توانست نظم و امنیت اجتماعی را به ارمغان آورد دستگاه قضاوت از همه موثرتر بود . زیرا نهاد قضاوت ربط مستقیمی با اجرای عدالت داشت این نهاد کارآمد به راهبری قاضی نعمان ، داعی الدعا? برجسته اسماعیلی و همکاری یعقوب بن کلس در همان بدو امر ، تأسیس شد وتمامی شئون مربوط به قضا و قضاوت را عهده دار گردید اگر چه این نهاد از همان ابتدا با امر دعوت فاطمیان در هم آمیختگی بسیاری داشت اما در عصر استقرار نهاد قضاوت از نهاد دعوت جدا شد و به سرعت جایگاه خود را در نظام اداری فاطمیان بازیافت . آن چه مقرر است در این پایان نامه مورد بررسی قرار گیرد ، چگونگی ساختار نهاد قضاوت و تبیین و تشریح وظایف قاضی القضا? براساس ماهیت توصیفی این پژوهش روش پاسخ دهی به سوالات مطرح شده روش توصیفی ، تحلیلی متکی به منابع کتابخانه ای است .

چکیده در میان خلفای فاطمی مصر,طولانی ترین دوره خلافت از آن المستنصر بالله فاطمی(427-487ه.ق)هشتمین خلیفه و هیجدهمین امام فاطمی به مدت شصت سال و چهار ماه بود. دوران طولانی حکومت المستنصربالله فاطمی(427-487ه.ق) به دلیل کمی سن,دخالت زنان دربار,دست به دست شدن قدرت توسط وزرای قلم و سیف و درگیریهای داخلی و خارجی ,دستخوش تحولات زیادی شد. دوران خلافت المستنصر بالله فاطمی(427-487ه.ق) به دو دوره متفاوت قابل تقسیم است.در دوره اول که از آغاز خلافت المستنصر تا سال 452هـ.ق ادامه یافت،مصر از آرامش نسبی برخوردار بود. اما از دوره دوم, مصر به صحنه نزاع میان ترکان و سودانیان تبدیل شد و به مدت مدیدی به درگیریهای خونین میان عناصر قدرت انجامید و در پی آن آرامش و امنیت از جامعه رخت بربست. تمامی این عوامل موجب شد تا خلیفه به طور کلی اختیارات خویش را از دست بدهد. به دنبال اغتشاشات، و با دعوت المستنصر بالله فاطمی(427-487ه.ق) از بدرالجمالی برای برقراری آرامش, عصر وزرای نظامی از سال 466ه.ق آغاز شد. این وزراء که با ورودشان امنیت را به مصر بازگرداندند, از همان آغاز نیز برتمامی اختیارات خلیفه مسلط شدند واین تسلط تا پایان خلافت فاطمیان ادامه یافت و در نهایت به سقوط این دولت منجر شد. در این پایان نامه تلاش شده است به روش توصیفی-تحلیلی, با استفاده از منابع تاریخی به بررسی تأثیر عوامل نظامی در وضعیت سیاسی مصر در عصر المستنصر بالله فاطمی(429-487ه.ق)پرداخته شود و نتیجه این تأثیر نیز مورد بررسی قرار گیرد. کلید واژگان: عوامل نظامی،تحول سیاسی، وزرای نظامی،فاطمیان، المستنصر بالله فاطمی,مصر

چکیده الموید فی الدین شیرازی، داعی ایرانی دربار خلافت المستنصربالله فاطمی است. هم عصری او با حوادث و رخدادهای دوره ی طولانی خلافت المستنصربالله بویژه بحران زایی دربار خلافت عباسیان در بغداد وخیزش بساسیری و نیز فعال سازی دعوت اسماعیلیه دردربار بویهیان همچون دعوت ابوکالیجار بر اهمیت حضور سیاسی و فرهنگی او افزوده است. ناظر به نقش تعیین کننده الموید فی الدین شیرازی در بروز رخدادهای سیاسی و خیزش جریان های فرهنگی در مصر، عراق و ایران، آنچه مقرر است در این پژوهش بدان پاسخ داده شود یافت پاسخ مستدل این سوالات اساسی است:1..اقدامات سیاسی الموید فی الدین چه تاثیری بر تحولات سیاسی عصر فاطمیان داشت.2.اقدامات فرهنگی الموید فی الدین چه تاثیری بر تحولات سیاسی عصر فاطمیان داشت. در پاسخ به سوال نخست به نظر می رسد اقدامات مداخله جویانه و سیاست های راهبرانه ی الموید به ایجاد بحران و شورش در بغداد به عنوان رقیب سرسخت فاطمیان انجامید.2احیاء مجدد مجالس الحکمه توسط الموید زمینه های تقویت قداست معنوی دربار خلافت فاطمیان را ایجاد کرد. دراین پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی اطلاعات و داده های تاریخی مورد تبویب و تجزیه و تحلیل قرار گرفت و فرضیات اصلی پژوهش مورد آزمون قرار گرفت. در طی مراحل تحقیق این نتیجه حاصل آمد که الموید با تحریک بساسیری و امرای حواشی عراق و همراهی سپاه بساسیری نقش مهمی را در فتح بغداد ایفا نموده است. همچنین فعالیتهای فرهنگی و مذهبی او در قدرت گیری دوباره خلیفه فاطمی بسیار با اهمیت است. واژگان کلیدی: الموید فی الدین شیرازی، تحولات سیاسی،حجت، المستنصربالله، مصر، فاطمیان.

تاریخ اسماعیلیان نزاری ایران در زمان فرمانروائی دولت سلجوقیان با فتح قلعه الموت به رهبری حسن صباح در 483ه.ق، آغاز و تا سقوط آن بدست مغولان در 654ه.ق، ادامه یافت، آنچه در این پژوهش بررسی شده است، علل و انگیزه های ترور و حذف فیزیکی مخالفان توسط اسماعیلیان نزاری(483-654ه.ق)، و واکاوی چرایی و چگونگی انتخاب خط مشی مسلحانه در برابر مخالفان است. در این پایان نامه سوالات برمبنای روش پژوهش تحقیقات تاریخی با تکیه بر اسناد و منابع موجود کتابخانه ای بررسی، و فرضیات مورد آزمون قرار گرفته اند،هر چند در این زمینه منابع مورد نیاز کمتر یافت می شود، اما سعی شده که از منابع قابل دسترس حداکثر استفاده به عمل آید، و به مدد استنباط تاریخی با مقایسه منابع ، تصویری روشن از این موضوع ارائه گردد.نتایج تحقیق نشان داد که، هدف کلی اسماعیلیان در مبارزه با مخالفان، برانداختن دولت ترکان سلجوقی و خلفای عباسی بغداد بود؛ نزاریان بر اساس اصل تعلیم که بر وفاداری به شخص امام و نمایندگان او تأکید داشت، معتقد بودند، تنها وسیله وصول به حقیقت امام است. نزاریان که قدرت رسمی در دست نداشتند، به عنوان اقلیتی نظامی در رویارویی با عباسیان و عمده مخالفانشان طریقه حذف فیزیکی را در پیش گرفتند، و به قتل و ترور روی آوردند. این عمل می توانست، ضمن ایجاد رعب و وحشت در میان مخالفان صدمات و لطمات جبران ناپذیری بر پیکره دولت عباسی و حکومت های وابسته چون سلجوقیان را فراهم آورد. آنها قتل دشمنان را فریضه می دانستند، و اگر در حین انجام وظیفه کشته می شدند، شهید به شمار می آمدند. واژگان کلیدی: قتل، اسماعیلیان ، نزاریان، خلافت، عباسیان

در دوران پیش از اسلام قبایلی چند از عرب جنوب، نواحی یمن و جنوب حجاز را رها کرده و به شام کوچ کرده بودند. رهبری آنها در دست قبیله ی بنی کلب بود. در برابر اینان، قبایل دیگر از عرب شمال تحت رهبری قبیله ی قیس نیز در این ناحیه سکونت کردند و در طول زمان این دو گروه به صورت دو حزب رقیب درآمدند. معاویه طی یک پیوند سیاسی دختری از کلبیان را به همسری گرفت و فرزندش یزید را ولیعهد خود ساخت. کمکم عده دیگری از طوایف یمن و مضر به واسطه ی پول نزد معاویه آمدند. کلبی ها در وفاداری به خاندان معاویه ثابت ماندند. چون یزید درگذشت، قیسیان معاویه ی دوم را به خلافت نپذیرفتند و زبیر را به خلافت برگزیدند. کلبیان در مرج راهط بر رقبای خویش پیروز شدند و مروان به خلافت رسید. جنگ مرج راهط دلیلی بر پراکندگی وحدت صفوف عرب ها و شعله ور شدن تعصبات میان قبایل عربی به حساب می آید. عبدالملک بن مروان در سپردن مناصب حکومتی به قبایل قیسی و یمانی نوعی موازنه برقرار کرد. بعد از آن هر گاه خلیفه ی جدیدی روی کار می آمد یکی از دو طایفه قیسی و یمانی را به خود نزدیک می کرد و دیگری را کنار می گذاشت. ولید با قیسیان ساخت، برادر ولید، سلیمان امتیازاتی به کلبیان داد. عمر بن عبدالعزیز جانب هیچ کدام از دو دسته قبائل را نگرفت، بلکه برعکس برای همزیستی دو گرایش تلاش کرد، در دوران وی فتنه هائی که نزدیک بود دولت اموی را از میان بردارد آرام شد. یزید دوم جانب قیسیان را گرفت. همینکه ولید بن یزید کشته شد، قبیل? قیس که دائی های او بودند به خونخواهی او برخاستند و محمد بن مروان، آخرین خلیفه-ی اموی برای استحکام کار خود بنام خونخواهی یزید، با قبیله ی قیس همراه گشت و سایر قبایل مضر نیز با قیس متحد شدند، یمنی ها بکمک عباسیان قیام کردند و کار امویان پایان یافت

چکیده خلافت فاطمی اولین حکومت شیعی بود که مستقل از عباسیان در جهان اسلام شکل گرفت و خلفای فاطمی اولین حاکمانی بودند که عنوان خلیفه را پس از عباسیان بر خود نهادند. تشکیل این حکومت در مغرب بود و سپس با فتح مصر به آن جا انتقال یافت. در این زمان بین حاکمان اسلامی و جامعه ی مسلمانان علم از جایگاه والایی برخوردار بود. خلفای فاطمی نیز توجه زیادی به علم آموزی و تعلیم و تربیت نمودند. مراکز تعلیمی خاصی در این دوره چون دارالعلم تاسیس شد. جامع الازهر در قاهره نیز مرکزی برای تدریس علوم دینی بود. کتابخانه ی قصر خلفا ی فاطمی از کتبی زیادی در موضوعات مختلف یک مجموعه ی غنی را به وجود آورده بود. حکومت به نحو قابل توجهی به حمایت از دانشمندان و افراد کارآمد بدون توجه به تعلقات دینی و فکری پرداخت. با این وجود در مصر دوره ی فاطمیان دانشمندان مشهور و برجسته به ویژه از جامعه اسماعیلیان برنخاستند، البته قاضی نعمان در این بین یک استثناست. در این دوره از علوم دینی و انسانی بیشتر از علوم طبیعی استقبال شد. علوم عربی چون صرف و نحو نیز، مورد توجه قرار گرفت. فلسفه ی اسماعیلی با نگارش کتاب راحه العقل داعی حمید الدین کرمانی شکل منسجم تری به خود گرفت، بیشتر از همه فقه و به ویژه فقه اسماعیلی در این دوره خوش درخشید.

خلفای اموی - اندلس- عبدالرحمن سوم الناصر -اقدامات سیاسی - اقدامات فرهنگی

عملکرد سیاسی-اقتصادی والیان اموی در مصر، با فراز و فرودهایی در سیاست گذاری بر جامعه مصر همراه بود،برخی از والیان متکی بر سیاستهای خلفای راشدین سیاستی اعتدالی و پر تسامح در پیش گرفتند. اما با گذشت زمان تغییراتی در سیاستهای خلفای اموی و به طبع آن در عملکرد والیان اموی پدید آمد. برخی دیگر از والیان با اتخاذ روش هایی مغایر با مبانی اسلامی در دریافت جزیه و خراج و فشارهای وارده بر اقباط سبب بروز خشم و انزجار مصریان شدند، انعکاس خشمگینانه ی مصریان در واقعه ی عزیمت آخرین خلیفه اموی به مصر بدرستی مشهوداست. بدین ترتیب بررسی عملکرد والیان اموی و بازتاب های متفاوت اقدامات سیاسی-اقتصادی آنها بر جریانات سرزمین مصر و تأثیراتی که برجای نهاد، از مهم ترین دغدغه های پایان نامه حاضر می باشد. سوالات اصلی پژوهش حاضر عبارتند از این که: سیاستهای اقتصادی والیان اموی چه تأثیری بر جامعه مصر نهاد؟ تأثیر سیاسی عملکرد والیان اموی مصر چه بود؟در پی یافت پاسخ علمی سوالات مطرح دو فرضیه به ذهن متبادراست نخست اینکه:سختگیری والیان بر مصریان در اخذ جزیه و خراج و سوءرفتارهای سیاسی توأم با خشونت در قبال اهل ذمه منجر به بحرانهای اقتصادی و آشوب اجتماعی شد. فرضیه دوم:به نظر می رسد شدت عمل کارگزاران و والیان نسبت به اقباط و بومیان مصری و دامن زدن به رقابت های قیسیها و یمنی ها موجبات نزاع و کشمکشهای سیاسی رافراهم آورد. اقدامات والیان اموی درمصر تأثیرات انکار ناپذیری بر جامعه مصر نهاد، از مهم ترین بازتاب های آن برپایی قیام ها و شورش هایی بر علیه حاکمیت و ضعف دو چندان خلافت امویان در مصر بود. کلیدواژه: مصر،اقباط، عملکرد سیاسی-اقتصادی، والیان اموی

امپراطوری بزرگ روم در سال 395 میلادی به دلیل مشکلات گوناگون سیاسی به دو بخش غربی و شرقی تقسیم گردید که بخش غربی آن در سال 476 میلادی از میان رفت و بخش شرقی آن که به امپراطوری بیزانس شهرت دارد تا نیمه سده پانزدهم میلادی پا برجا ماند و سرانجام در این زمان با حمله سپاه عثمانی از هم فروپاشید. گذشته از حمل? امپراطوری عثمانی که به مثابه مهمترین عامل فروپاشی امپراطوری بیزانس محسوب می گردد ، این امپراطوری از بدو استقلال به دلیل مشکلات گذشته و حال و عواملی چند به تدریج رو به ضعف نهاد تا این که هم زمان با قدرت گیری حکومت جدید اسلامی و در پی حملات گسترده اعراب مسلمان ، بخش مهمی از قلمرو خود را از دست داد و ضمیمه قلمرو مسلمانان گشت. هدف این پایان نامه شناخت علل و عوامل فروپاشی این بخش از قلمرو بیزانس در آستانه فتوحات اسلامی است که به لحاظ زمانی از دوره حکومت ژوستی نین( 528 م) تا فتح کامل مصر در( 642م) به وسیله مسلمانان و به لحاظ مکانی بخشی از شامات و مصر را شامل می شود. این پژوهش براساس روشی تاریخی با رویکردی توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است و نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مجموعه ای از علل و عوامل داخلی همچون سیاست های اقتصادی، دینی، وضعیت اجتماعی، ضعف نظامی و غیره و عوامل خارجی چون حوادث طبیعی، حمله اقوام مستقر در مرزهای امپراطوری و کشمکش و رقابت با ایران ساسانی منجر به فروپاشی در قلمرو شام و مصر شده است . کلید واژه ها: امپراطوری بیزانس، فتوحات اسلامی، شام، مصر، امپراطوری روم، قسطنطنیه، حکومت ساسانی، غسانیان

خلافت دیرپای عباسیان (132-656ه.ق) نزدیک به 524 سال دولت پرفراز و نشیبی را در گستره ی جغرافیایی جهان اسلام درانداخت. در طی این مدت طولانی عوامل پرشماری بر فرازو فرود تمدنی آن تأثیر نهاده است که از میان عوامل متعدد به نظر می رسد سهم ساختار قدرت سیاسی عباسیان در فرایند تمدن اسلامی بسزا بوده است. این ادعا زمانی مشخص می شود که این سوال اساسی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد که: ساختارقدرت خلافت عباسیان چه تاثیری بر فراز و فرود تمدن اسلامی داشته است؟ به منظوریافتن پاسخ این پرسش با پایبندی بر روش معمول علوم تاریخی؛ یعنی توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از تئوری "تحلیل سیستمی" به تحلیل نقش مولفه های ساختار قدرت در فراز و فرود تمدنی خلافت عباسیان پرداخته و به مدد تئوری "لوزی انسجام درونی"، سازمان یافتگی عناصر قدرت خلافت و یا واگرایی آنها مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. براین اساس مهمترین دست آورد این پژوهش آن است؛ هنگامی که ساختار قوام گرفته قدرت سیاسی عباسیان که یک گام در مشروعیتی مبتنی بر سلطه کاریزماتیک و گامی دیگر در شکل و ساختاری منسجم و هدفمند داشت، توانست تداوم خلافت عباسیان را به ارمغان آورد و اساس فرازمندی تمدن اسلامی را دراندازد و زمانی که این ساختار دچارخلل و فتور شد تمدن اسلامی؛ نیز به چالش فرود دچار آمده است.

قرآن منبع مطمئنی برای اطلاع از حوادث صدر اسلام است که برای رسیدن به هدف یا اهداف خود از دانش های متعددی از جمله تاریخ به روش خاص خود بهره می گیرد.این پژوهش به دنبال مقایسه بین گزارش های «برخی منابع تاریخی» و «قرآن» است. تفاوت ها ،شباهت ها و تعارض های آن ها با یکدیگر به لحاظ موضوع و روش، سئوال اصلی این رساله است که با کشف آن، روش پرداختن قرآن به گزارش های تاریخی و وجوه متمایز آن با تاریخ نگاری مسلمانان به دست می آید.به دلیل وسعت دامنه غزوات عصر نبی اکرم(ص) تنها به سه غزوه، از مهمترین غزوات آن دوره که انعکاس وسیع تری در قرآن داشتند اکتفاء شده است. منابع منتخب (سیره ابن هشام ـ تاریخ طبری و مغازی واقدی) کهن، معتبرو بخش قابل توجهی را به غزوات مورد نظر اختصاص داده و اغلب به غزوه ها از منظر قرآن نیز پرداخته اند. این رساله می تواند الگویی قرآنی را برای ارائه درس تاریخ صدر اسلام در اختیار استادان قرار دهد که به برآوردن اهداف دروس معارف اسلامی کمک کند. روش تحقیق «تحلیلی ـ تطبیقی» است. مطالعه تطبیقی از روش های قرآن برای ایجاد تحول بینشی است. گونه ای از این روش از سوی امامان شیعه در بررسی صحت و سقم گزاره های تاریخی به کار گرفته شده است. دستیابی به موضوع های مشترک با کتب تاریخی یا موضوع های نزدیک به هم با اختلاف رویکرد، تفاوت های موضوعی، تفاوت هایی در چینش، نحوه ارتباط موضوع ها و الگوی ارائه مطالب و نیز ارائه الگوهایی از هر غزوه و دستیابی به تعارض های موردی میان قرآن و منابع از یافته های این رساله است. در پایان تعریفی از موضوع تاریخ در قرآن و ویژگی های تاریخ نگاری قرآنی ارائه شده است.

چکیده بنی امیه یکی از تیره های بزرگ قبیله قریش؛ ساکن مکه ، بود. رهبری این طایفه را بعدازاسلام ابو سفیان بر عهده داشت. او از همان آغاز رسالت ، دشمنی و کار شکنی اش را با پیامبر (ص) و نو مسلمانان آغاز،وجنگ های(بدر،احد ، احزاب) را برای نابودی اسلام راه اندازی کرد. در روند این نبرد ها نیرو های مشرکین شکست خوردند . در سال هشتم هجرت ، مکه به تصرف سپاه اسلام در آمد و ابو سقیان با فرزندانش به ظاهر مسلمان شدند ، لیکن پیامبر(ص) به آنها عنوان « طلقاء»را دادند. در دوره ی خلیفه اول و دوم فرزندان ابو سفیان (یزید و معاویه) در مناطق شام همراه سپاه اسلام در فتوحات شرکت کردند. آنها در زمان خلافتِ عمر، بعنوان حاکم شام و اردن انتخاب شدند . خلیفه سوم نیز ؛ معاویه را در مقامش ابقا کرد. معاویه در حوزه ی شام ، با فرهنگ مسیحی آشناگردید. او هنگامی که علی (ع) از طرف مردم به عنوان خلیفه ، انتخاب شد از بیعت با وی خوداری کرد ، و به عنوان ولی دم عثمان موجب تفرقه در میان مسلمین شد. و به همین جهت گروه های بنام قاعدین ، خوارج و مارقین تشکیل شد. پس از شهادت امام علی و صلح امام حسن (ع) خلافت را به سلطنت تبدیل کرد و مرکز فرمانروای اش را شام قرار داد. در دوره ی حکومتِ بنی امیه شاخه سفیانی ، مسیحیان حضور چشمگیری در شام داشتند و به عنوان مشاور، و نیروی نظامی به خدمت آنان در آمدند .نفوذ شاعران مسیحی به دستگاه آنها ، ضربه سنگینی به فرهنگ و تفکر دین اسلام وارد کرد . اینان مشوقان اصلی یزید ، در شهادت امام حسین (ع) ، واقعه ی حرّه و حتک حرمت مدینه، آتش زدنِ کعبه ،و قیام توابین بودند . یهودیان که در خدمت بنی امیه بودند ، نیز فعالیت فرهنگی شان را با رواج قصه خوانی و تطبیقِ آیات قرآن با داستان های تورات و تلمود، شدت بخشیدند. فعالیت این گروه باعث رواج«اسرائیلیات»درتفکردین ارائه گردید؛که نقش اساسی در انحراف فکر و فرهنگ جامعه اسلامی داشت . بنی امیه با کمک اهل کتاب انتقام شکست شان را در جنگ های بدر و خندق ، از بنی هاشم و به طور کلی از اسلام گرفتند رواج بی حجابی ، شراب خواری ، بی بند باری از دیر های مسیحیان به مسلمین ساده اندیش موجب انحراف فرهنگی وفکری آنان گردید . موسیقی نیز در مدینه رواج ، و مورد حمایت بنی امیه قرار گرفت . کلید واژه : بنی سفیان ـ یهودیان ـ مسیحیان ـ انحرافات دینی

اندیشه تعامل میان مسلمانان و وحدت اسلامی منشأ دینی و مذهبی دارد ، برگرفته از کتاب و سنت است دعوت به تعامل و وحدت اجتماعی وایجاد الفت و در جامعه اسلامی و پرهیز از تفرقه و تحزب و تنش های بی حاصل سیاسی، اجتماعی ، فکری از مهمترین اصول و دستور های قرآن و پیامبر (ص) بوده است. امامان معصوم با استمرار دعوت پیامبر اسلام همواره به ضرروت توجه به این وظیفه مهم می اندیشیدند. امامان معصوم در طول بیش از دو قرن حضور خود با گروه ها و جریانهای مختلف و ناهمگون از مخالفان سیاسی و دینی و مذهبی روبرو بودند وجود طیف های مختلف از صاحبان ادیان و اندیشه های الحادی و غیر اسلامی و خلفا و حاکمان سیاسی (شامل سه خلیفه نخست اسلامی و خلفای اموی ، عباسی و....) و مذاهب کلامی و فقهی اهل سنت (شامل اشاعره، معتزله، مرجئه، قدریه، جبریه، اهل حدیث، خوارج و مذاهب فقهی گوناگون و ...) و فرقه های انشعابی شیعه(شامل کیسانیه، زیدیه، غلات، اسماعیله، واقفیه، ...)موجب شد که ائمه مواجهه خویش را با آنها به اقتضای برخی از اولویتها و هزینه های سیاسی ، اجتماعی سامان بدهند.وسیره و سخن خود را بر مبنای تعامل سیاسی واجتماعی قرار داده بودند تا جاییکه به خاطر این مصلحت برتر از برخی ملاحظات شخصی و دیدگاههای مذهبی چشم پوشی می کردند. حفظ هویت و استواری کیان اسلامی ، جان مسلمانان و اتحاد مسلمین و پرهیز از تعصبات و اختلافهای بی پایه و موهوم را ، بر پاره ای از اندیشه های خود ترجیح می دادند ، و حتی از همکاری با رقبای سر سخت سیاسی خود نیز ابایی نداشتند. آنان باتقویت بنیانهای اخلاقی ، اخوت اسلامی و همبستگی اجتماعی را اساس سیره خود قرار داده بودند و هرگز رقبای فکری ، مخالفان و منکران امامت خود را از دایره مسلمانی خارج نمی دانستند و به اصحاب خود سفارش می کردند که از نگاه تحقیر آمیز و توهین به آنان پرهیز کنند. تعامل و وحدت بین مسلمانان را باید بر پایه مبانی و اصول دینی استوار ساخت وان را به عنوان یک اصل استراتژیک و وظیفه دینی دانست نه یک طرح مصلحت اندیشانه ، زود گذر و مقطعی و نباید از باورهای هیچ گروهی لوازم ساختگی ، ناخواسته و غیر قابل قبول آنان را بر داشت نمود و به ایشان نسبت داد و باید دانست آنچه جامعه اسلامی را در گذشته و حال دچار آسیب و مشکل کرده و می کند وجود دیدگاههای متنوع کلامی و فقهی وغیره نیست بلکه مشکل اصلی را بایستی بیشتر از همه ، در نوع نگرشها ، برخوردها ،سوء تفاهم ها ، سیاه نمایی ها و احیاناً تحریک احساسات مذهبی جستجو کرد.

فتوحات اسلامی در اندلس از سال 92ه/713 م با ورود دو سردار نامی اموی طارق بن زیاد و موسی بن نصیر آغاز شد. تحرکات نظامی مسلمانان در اندلس توام با مهاجرت و اسکان جماعت عظیمی از قبایل عرب و بربر بود، حضور فعال و پر شتاب این قبایل در سرزمین ناآشنای اندلس همواره با آرامش توأم نبود؛ در گزارش ضد و نقیض منابع و اطلاعات آشفته مطالعات، از حضور قبایل یمنی و مضری و شامی که به عربان مشهورند در کنار بربرها و قبایل و دستجات بومی تحولات پرشماری را در اندلس اطلاعاتی را ارائه می دهند. آنچه مقرر است در این پژوهش بدان پرداخته شود، ارائه تصویری روشن از مناسبات قبایل عرب در اندلس و تأثیر حضور این قبایل عرب بر تحولات سیاسی این سرزمین است. وجود منازعات قبیله ای و رقابت های فعال سیاسی- اجتماعی واگرایی و همگرایی قبیله ای متأثر از شرایط سیاسی حاکم بر جامعه اندلس دامنه تحقیق پیش روست. عمده ی این اطلاعات بر شناسایی، گزینش و غربالگری منابع و دسته بندی اطلاعات خواهد بود که بر مبنای روش تحقیق تاریخی یعنی رویکرد توصیفی- تحلیلی تاریخی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و به سوالات پژوهش تاریخ پاسخ خواهد داده شد و فرضیات مورد نظر آزمون خواهند شد. کلید واژه: اندلس، فتوحات اسلامی، قبایل عرب

قدرت یابی امویان به دوره فتوح اسلامی در سرزمین شام باز می گردد. یزید بن ابی سفیان در دوران خلافت عمر بن خطاب به امارت دمشق منصوب گردید. پس از مرگ یزید، معاویه به امارت تمام شام دست یافت و در دوره ی خلافت عثمان بر قدرتش افزوده شد. وی موفق به تشکیل سپاه منظم و نیروی دریایی گردید و از این پس به فتح شهرهای روم شرقی در آسیای صغیر و جزایر آن دولت پرداخت. معاویه در سال 41 ق موفق گردید خلافت اموی را تأسیس نماید. از این پس وی جنگهای فصلی منظمی را علیه رومی ها به راه انداخت و شهرهای مرزی را تقویت نمود. هدف وی تسخیر قسطنطنیه و نابودی حکومت روم شرقی بود. سیاست های وی توسط خلفای دیگر اموی از جمله سلیمان بن عبدالملک به طور جدی ادامه پیدا کرد. سه بار محاصره ی قسطنطنیه نشان از عزم امویان در نابودی روم شرقی بود. امویان جنگهای خود علیه روم شرقی را جهاد تلقی می کردند و بیشتر منابع اسلامی بر جهاد بودن آنها تأکید دارند. امویان نتوانستند به هدف خود که فتح قسطنطنیه بود دست یابند و از دلایل آن می توان به دوری راه و استحکام آن شهر اشاره کرد.

چکیذ :ُ ای? پو?? ? ? ?اک? ?چ 2? ?یل? ?ب? یًب یً ? ?ٌ?ب?ب? ث 4 ام کع?ت پیب?جل ا?ل? ) (ّ تب بًٹ ص?? ?زل? کا ?ک رب? 4ڈ ا ?ی، ?چک? ?ُب بًیی، تغ ی?? ? ثلک یً ?لاک ??. ?چ 2? ?یل? ?ب? یًب یً ام کع?ت پیب?جل ا?ل? ) (ّ تب بًٹ ص?? ?زل? 3?تب عچٹ ?غچک رب? یِ?ی پیب?جل ا?ل? ) (ّ ? ص?چ??ی ثڈ ? تً ?ل ?ت? ?کت، تچ ?ً ?ل?? ?ب? ??ت?? ? ?ٌ?ب?ب? چ?کت ?ل ?تڈ ا تً؛ ??ی? ا?ل ثب 3ج ُ? ا تً ?ڈ ?ل ی? ام ?ل?? ?ب? یًب یً ?ک ا ? ?چ 2? ?یل? یًب یً ?ب ی? کا ات?بف ??بی?. ?چ 2? ?یل? ?ب? یًب یً ? ?ٌ?ب?ب? ?ک ثل?ڈ تبکی?ی ?چک? ? 0ل ث یٌبک ??پ ? تإحیل?قاک ? عبئن ا??یت ا تً ? ثب 3ج ??ل?چ?ی ?ب? 3?? ا? ?ک تبکی? ?ک ا ? ?ل?ی? ? ثب 3ج ُ? ?ڈ تغچلات ?ک ا ? ?ُ? ?یو? ا? ثڈ ?چ? ث?یل?. ??ض?ی? ای? ?چ 2? ?یل? ?ب? یًب یً ثب 3ج ُ? ا تً ?ڈ صڈ ?ک ?ک ا ? ? صڈ ?ک عبٹ عب ل?، تغچلات تبکی? ?ک ا ? ?چک? ? ب??ت ?ب ? ?ا?ک? ?ب ? ?ت 4? ? ?ت?چ 3ی ?لاک ?یل? ? ?ل ?ا? ام ?ب?لا?، صڈ ?ک ?ک ا ? ? صڈ ?ک عبٹ عب ل? ای? تغچلات کا ام ?ی ?چ? ت 4جیل ? ت ? یٌل ??بی?، ای? ? إٌ?ڈ ?پ ی?ی ام ثبم?چک??ب? ?چ 4??یل? ?ب? یًب یً ?ک ?ک ا ? ا تً ? ??ی? ت ?ب یًل ? ? ب??ت ?ب ی? ?ً ?ٌڈ تغچلات ? پی? ?ب? ری کا ?ک تبکی? ?ک ا ? پی آ?ک?? ا تً ?ڈ ام ? 0ل 3??ی ? تغ ی? ی? ث یٌبک عبئن ا??یت ا تً. هفب یّن کلیذی رب? یِ?ی پیب?جل ) (ّ، ? ?ت، ?? ?ب? کا ُی?، ?چ 2? ?یل? یًب یً

جنبش بازپس گیری اصطلاحی است که در ذیل آن روند فتح قلمروهای اسلامی اندلس، بدست مسیحیان تشریح می گردد. دوره اصلی جنبش بازپس گیری از سقوط بربشتر در سال456ق/1064م. آغاز شده و تا فتح اشبیلیه در سال 646ق/1248م ادامه می یابد. در پژوهش حاضر ضمن توصیف ماهیت جنبش بازپس گیری اندلس از سوی مسیحیان، زمینه ها و عوامل دینی موثر بر این جنبش واکاوی شده است. فرضیه غالب عبارت است از اینکه با اصلاحات دیر کلونی و تصویرسازی مخدوش از دین اسلام از سوی مسیحیان متعصب، مولفه های دینی مسیحیت در اندلس تقویت شده و همین عامل موجب انسجام هرچه بیشتر آنان گردید و زمینه های غلبه آنان بر مسلمانان را فراهم آورد. فرضیه مطرح شده با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع ارزیابی گردید و این نتیجه حاصل شد که گروهی از کشیشان مسیحی با ارائه تصویری شیطانی از دین اسلام در ذیل اصطلاح «ساراسن»، دشمنی عامه مسیحیان بر ضد مسلمانان را برانگیختند؛ همچنین با اصلاحات دیر کلونی، توسعه اقتدار دینی دستگاه پاپ، تاثیرپذیری از فضای جنگ های صلیبی و ظهور جمعیت های شوالیه های دینی در اندلس، جنبش بازپس گیری اندلس نیز رنگ جنگ مقدس به خود گرفت و بدین ترتیب مولفه های دینی، نقش بارزی در غلبه مسیحیان بر قلمروهای اسلامی اندلس ایفا کرد.

چکیده: حکومت عباسیان بنا به دلایلی در سال های خلافت هارون الرشید (170-193ه.ق) به اوج رونق اقتصادی خود رسید و این دوره به عصر طلایی عباسیان شهرت یافت، بغداد مرکز خلافت عباسیان به کانون بزرگ تجارت و اقتصاد جهان اسلام مبدل شد؛ اما خلیفه هارون الرشید به اقدامات اقتصادی دست زد که می توانست پیامد های گسترده ای داشته باشد. این اقدامات علاوه بر افزایش هزینه های خلافت عباسیان، موجبات نارضایتی مردمان برخی مناطق تحت نفوذ را نیز به دنبال آورد، چنان که با وجود رونق اقتصادی دولت عباسیان، قلمرو این خلافت به رغم یک پارچگی، از خراسان بزرگ تا شمال آفریقا و از ارمنستان تا یمن دچار آشوب شد. در پژوهش حاضر سعی بر این است که جنبه های مختلف شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه ی اسلامی اعم از تجارت، کشاورزی، صنایع و معادن و مالیات را در سال های خلافت هارون الرشید (170-193ه.ق) مورد بررسی قرار داده تا بتوان با تکیه بر نتایج این مطالعه و تحلیل نقش اقتصاد در تحولات سیاسی، درکی درست از علل این تحولات داشته باشیم. از مهم ترین اهداف این پژوهش از یک سو شناخت و توصیف وضعیت اقتصادی حاکم بر جامعه ی اسلامی در سال های خلافت هارون الرشید، هم چنین مطالعه و بیان سیاست های اقتصادی این خلیفه ی مقتدر عباسی در زمینه های تجارت، مالیات و کشاورزی که ارتباط دقیقی با وقایع تاریخی و تحولات سیاسی این دوره دارد، می باشد. از مهم ترین دست آوردها و نتایج این پژوهش برای دانش پژوهان و محققان ارائه ی توصیفی از شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه ی اسلامی در زمینه های کشاورزی، تجارت، مالیات، صنایع و معادن در سال های خلافت هارون، هم چنین ارائه ی اطلاعاتی جامع پیرامون سیاست های اقتصادی هارون الرشید در باب کشاورزی، تجارت و مالیات و بیان اقدامات او برای شکوفایی این دسته از ارکان اقتصاد بوده است. هم چنین بیان این مطلب که در زمان خلافت هارون تمرکز سیاسی و اقتصادی شدیدی در خلافت عباسیان به خصوص در سال های وزارت برمکیان به وجود آمد که این تمرکز اقتصادی، ثروتمندی دولت عباسیان را به دنبال آورده و منجر به تحکیم قدرت سیاسی این حکومت شد. هارون الرشید که هدفش تحکیم پایه های قدرت عباسیان بود تلاش نمود با جمع آوری هر چه بیشتر مالیات خزانه ای آباد برای خود و جانشینانش ایجاد نماید تا بتواند با خطراتی که دولت عباسیان را تهدید می کرد برخورد مقتضی داشته باشد. قابل اشاره آن که با توجه به ماهیت موضوع مورد پژوهش، اطلاعات آن با استفاده از ابزارهای کتاب خانه ای، هم چون فیش و نرم افزارهای موجود و بررسی اطلاعات منابع و مقایسه ی داده های آنها در محدوده ی زمانی عصر هارون الرشید(170-193ه.ق) و قلمرو خلافت عباسیان در عصر وی گردآوری و به روش توصیفی- تحلیلی ارائه می گردد. واژه های کلیدی: اقتصاد، تحولات سیاسی، سیاست اقتصادی، هارون الرشید، برمکیان، عباسیان.

چکیده در تاریخ سده های میانه، سرزمین های خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی، سیاسی روبرو شدند که با اوج گیری این حرکت ها، به جایی رسیدند که از نظر سیاسی و قوت، رقیب خلافت بغداد شدند.نهضت شیعه اسماعیلیه یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفر علیه السلام، بعد از یک دوره طولانی مبارزه در نقاط مختلف جهان اسلام، در اواخر قرن سوم هجری با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری رسما خلافت خود را در مغرب اسلامی اعلام کردند. فاطمیان به سبب گرایش به مذهب شیعی اسماعیلی، در جهان اهل‏سنت که عمده سرزمین‏های اسلامی را تشکیل می‏دادند، کمتر مورد توجه و پذیرش بودند. این پژوهش گزارش های مورخین ساکن سرزمین های شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی آنان بودند، در مورد فاطمیان بررسی می کند. حکومت فاطمیان، هم از لحاظ گستردگی قلمرو و حوزه حکومتی-بخش وسیع شمال آفریقا و شهرهای جنوبی مدیترانه- و هم از لحاظ زمانی که قریب 250 سال بر این سرزمین ها حکمرانی کردند، بزرگترین حکومت شیعی در طول تاریخ است. حکومتی شیعی مذهب که در تقابل با عباسیان سنی مذهب توانستند قلمرو خویش را حفظ و عقاید و مذهب خویش را تبلیغ و اشاعه کنند. روایات جعلی بودن نسب فاطمیان، ، اباحه گری و تعطیلی احکام و حدود الهی به کرار در این گزارشات دیده می شود. دامنه کار این تحقیق، بررسی تاریخ نگاری مورخان شرق جهان اسلام و از نظر زمانی شامل قرن چهار تا هفت هجری یعنی مقارن تشکیل و اقتدار و انحلال فاطمیان است. این پژوهش توسط مفهوم عینیت تاریخی در داده های مورخین و با نقد بیرونی مورخین راهی برای کشف حقیقت فاطمیان از خلال گزارش های تاریخی به تصویر کشیده است. گرایش های سیاسی و عقیدتی مورخ، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخ بر گزارش های آنان از حکومت فاطمیان تأثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است.

دولت حمدانی در شهر تاریخی حلب، توسط سیف الدوله علی بن عبدالله بن حمدان در سال 333 ق پایه گذاری شد. آنچه مد نظر این نوشته است، بررسی وضعیت فرهنگی این دولت می باشد، این موضوع که وضعیت فرهنگی دولت حمدانی در حلب چگونه بوده و این وضعیت چه تاثیری در جامعه حلب داشته است. به نظر می رسد این دولت در ضمن توجه خاص به حفظ مرزهای اسلامی و جلوگیری از هجوم نظامی روم و بیزانس به این محدوده، توجهی ویژه و فوق العاده به امور فرهنگی در شهر حلب داشته است. توجه دولت حمدانی به مقوله فرهنگ، زمینه ساز نهضت علمی در حلب شد، و آوازه علمی و فرهنگی حلب در شهرهای اسلامی پیچید، و سیل جویندگان علم و فرهنگ به این شهر سرازیر گردید. این نهضت علمی را تلاشهای حکومت حمدانی و جمع شدن علما و ادبای بزرگ این عصر در دربار حمدانی- به خاطر مناسب دیدن فضای فرهنگی و بستر رشد امور فرهنگی در شهر حلب- و شخصیت ویژه حاکمان حمدانی، خصوصا شخص سیف الدوله که فردی ادیب و علاقه مند به امور فرهنگی بود؛ انسجام بخشید. علاوه بر امور علمی و ادبی، گرایش شیعی سیف الدوله و حاکمان حمدانی بعد از وی ، موجب شد مذهب شیعه در اواخر حکومت سیف الدوله، تبدیل به مذهب غالب این شهر شود، آنچه حایز اهمیت است این است که تلاشهای حمدانیان با هم گرایی و هم زیستی مسالمت آمیز بین مذاهب اسلامی و حتی سایر ادیان همراه بود. تلاش های فرهنگی دولت حمدانی با فعالیت های تمدنی و تلاش برای آبادانی و توسعه مراکز تحت تسلط این دولت تکمیل شد. نتیجه مطالب مذکور آن بود که دولتی شیعی و مروج فرهنگ، موفق شد در شهر حلب، به رشد و بالندگی مذهب، فرهنگ وتمدن و آنچه مرتبط با این مقوله بود، کمک شایانی نماید، وعلاوه بر فعالیت های سیاسی و نظامی موثر در مقابل روم و بیزانس، و حفظ مرزهای جغرافیایی اسلامی، به توسعه فرهنگی و علمی نیز بپردازد، و در این عرصه نیز موفق باشد.

مصر با موقعیتی مناسب جغرافیایی، تجاری ، اقتصادی برای فاتحان مسلمان با اهمیت بود و به عنوان یکی از کانون های مورد توجه خلفا قرار گرفت. در دوره های مختلف اسلامی از سوی خلفا والیانی بدان سو روانه گردیدند. عملکرد هر کدام از والیان و تأثیری که بر این سرزمین بر جای گذاشته شد در خور توجه است. برخی از والیان، سیاستی اعتدالی و پر تسامح در پیش گرفتند. اما با گذشت زمان تغییراتی در سیاست های خلفای اموی و عباسی و به تبع آن در عملکردشان پدید آمد. برخی دیگر از والیان با اتخاذ روش هایی مغایر با مبانی اسلامی در دریافت جزیه، خراج و فشارهای وارده بر اقباط، سبب بروز خشم و انزجار مصریان شدند. به گونه ای که شورش های مصریان در دوره ی عباسیان به اوج خود رسید و خلیفه مأمون، شخصا برای خوابانیدن یکی از همین شورش ها، عازم مصر شد. بدین ترتیب بررسی عملکرد سیاسی والیان عباسی و بازتاب اقدامات سیاسی آن ها بر جریانات سرزمین مصر و تأثیراتی که بر جای نهاد، از مهم ترین دغدغه های پایان نامه حاضر می باشد. سوال اصلی پژوهش عبارت است از این که: عملکرد سیاسی والیان عباسی در مصر چه تأثیری بر وضعیت جامعه مصری داشته است؟ در پی یافت پاسخ علمی سوال، این فرضیه مطرح خواهد بود که: عملکرد سیاسی کارگزاران عباسی در مصر، توسعه فقر و بروز شورش های اجتماعی در مصر و پیدایی دولت های مستقل و سرانجام تحریک فاطمیان برای حمله به مصر شد. آزمون این فرضیه با شیوه توصیفی- تحلیلی و متکی بر منابع کتابخانه ای می باشد.

تاسیس و شکل گیری قاهره به عزیمت جوهر صقلی امیر نامدار فاطمیان به مصر بر می گردد . ( 358 تا 363 هجری قمری ) به دلیل اهمیت مصر و تاسیس این شهر فاخر بسیاری از جغرافی نگاران و رحله نویسان بخش مهمی از کتاب خود و اطلاعاتشان را به توصیف قاهره اختصاص داده اند . تنوع منابع جغرافی نگاری و سفر نامه های موجود از قرن پنجم تا هشتم هجری قمری و تعدد توصیف و تعاریف این نویسندگان موجب شده است که پژوهش حاضر در صدد باشد تصویری روشن از وضعیت جغرافیای قاهره با تاکید بر منابع تاریخی ارائه دهد و به دنبال پاسخ این سوال باشد که جغرافی نگاران و سیاحان از قاهره چه تصویری ارائه کرده اند . روش پژوهش در این تحقیق مبتنی بر روش تاریخی بر بنیاد توصیف و تحلیل داده های تاریخی است .

خلفای دوره اول عباسی باحضوردر صحنه سیاسی ایران و توجه نمودن و فراهم اوردن وسایل اسایش وامنیت برای دانشمندان و بکار گیری انان دردستگاه حکومت با عناوین وزیر و دبیر به رشد و توسعه ی علوم کمک کردند علما و منجمین ایرانی وارده دستگاه خلافت شدند و با بهره گیری از ترجمه کتب علوم از زبانهای سریانی و یونانی به بر جسته نمودن حکومت خود در جهان پرداختند از مهترین علومی که خلفای عباسی بدان توجه نمودند علم نجوم بود که کتابهای زیادی ترجمه شد و وارد دنیای اسلام گردید و دراختیار دانشمندان اسلامی وایرانی قرار گرفتند . زیج های متعددی ایجاد شد و تقویم گاهشماری رشد کرد ابزارهای نجومی ساخته شدند و بین تنجیم و علم نجوم تفکیک پدید امد برای اولین بار خاندان های ایرانی به پیشگامان علم نجوم تبدیل شدند و از طریق رصدخانه های متعدد به گسترش علم نجوم پرداختند

منبع اصلی فهم رخدادهای مهم تاریخ اسلام قرآن کریم است.بررسی رخدادهای تاریخ اسلام بی مدد قرآن کریم امری بی پایه است.با اندکی تأمل در منابع تاریخی بدرستی مشهود است بسیاری از دولت مردان ورجال سیاسی در مواجه با مسائل عصر خود از آیات الهی برای طرد طرف مقابل و یا اثبات حقانیت خود بهره برده اند .بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد.کاربردهای سیاسی آیات قرآن کریم را در تایید و یا نفی رخدادهای سیاسی تاریخ اسلام تا قرن پنج هجری را بررسی کرده به این پرسش پاسخ دهد که کاربست آیات قرآنی در تأیید و یا تکذیب تاریخی چگونه بوده است و یا اینکه رجال سیاسی برای مشروعیت بخشی و یا رد حوادث و رخدادها و یا حتی شخصیت خود چه استفاده از آیات قرآن داشته اند این پژوهش مستند به آیات قرآنی با روش توصیفی وتحلیلی به آزمون فرضیات مطرح پرداخته است . کلمات کلیدی:آیات قرآن،پیامبر اکرم(ص)،تاریخ اسلام،خلافت اموی،خلافت عباسی و صدر اسلام

دولت حمدانی( 292 - 394 ه.ق ) در زمره ی دولتهای شیعی صاحب نامی است که مقتدرانه بر بخش مهمی از سرزمین های اسلامی در سرحدات و ثغر شام حکم راند . غزوات و جهادهای مکرر آنان با بیزانسیان صلیبی موجبات شهرتشان در تاریخ شده است. تحرکات نظامی و مناسبات سیاسی دولت حمدانیان از چشم تیزبین مورخان بدور نمانده است و بسیاری از مورخان به ثبت این تحرکات نظامی اقدام نموده اند. از این رو خواست این پژوهش یافتن پاسخ این سوالات اساسی است که جنگ های شام و روم در عصر حمدانیان چگونه در منابع تاریخی قرن چهارم تا هفتم هجری انعکاس یافته و زمینه های این جنگ ها در عصر حمدانی چه بوده است؟ و سرانجام اینکه پیامدهای این نبردها از منظر مورخان چه بوده است ؟ نتایج تحقیق نشان داد که مورخان نسبت به تحولات عصرحمدانی بی تفاوت نبوده اند و با رویکردی مثبت نسبت به آل حمدان از جنگ هایشان با بیزانسیان با عباراتی چون غزوه ، جنگ های صلیبی ، جهاد مقدس یاد کرده اند و زمینه های آن را برشمرده اند و از پیامدهای سیاسی ، اجتماعی _فرهنگی و اقتصادی این جنگ ها به تفصیل یاد کرده اند . روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی _ تحلیلی متکی بر منابع تاریخی قرون چهارم تا هفتم هجری است که درخلال این منابع به بررسی دیدگاه مورخان در باب جنگ های شام و روم پرداخته می شود.

سیاست وتلاش های امیرالمومنین علی(ع) درخصوص مشارکت سیاسی زنان باتوجه به محیط آسیب پذیر جامعه بعد از رحلت پیامبر(ص) بیش از هرچیز معطوف به بازگرداندن جامعه به ساختار نظام اجتماعی ترسیم شده و مطلوب که توسط رسول خدا(ص) به وجود آمده بود شد. ساختاری که برای هریک از اعضای جامعه انسانی، اعم از زن ومرد، برنامه داشت و براساس نقشه جامعی که از قرآن وام گرفته بود، گاهی درقالب واشکالی به ظاهرجزئی، نظیرتأکید بربازگشت مسلمین به احکامی نظیر نکاح و ارث، آنگونه که پیامبر(ص) تعیین کرده بود، نمود وظهور می یافت، وگاهی نیز در رویه ایجاد میدان وعرصه و فرصت، به زنان درزمینه های علمی، اجتماعی وسیاسی تجلی می کرد. وگاه،دربرحذر داشتن ازفعالیت های اجتماعی مذموم ومخرب برخی از زنانکه بعضاً طعمه ای برای تأمین مطامع سودجویانی که درپس پرده قرار داشتند، خلاصه می شد. در این مسیر مشکلات فراوانی وجود داشت چرا که به دلایل مختلف، بعد از رحلت پیامبر(ص) ودرآغاز عصری که به فرموده ایشان، عصر تأویل قرآن نامیده شده است به نظر می رسد جایگاه و منزلت اجتماعی زنان، سیری قهقرایی پیموده بود. مطالعه وآسیب شناسی پدیده مذکور، ما را به شناسایی عوامل این پس رفت، دلالت میکند. همچنین می توان باکمی دقت نظر درنقد وبررسی متون تاریخی وقرآنی، میزان موفقیت علی(ع) را در اجرای سیاست نبوی، دررویکرد به مقوله زنان دردوران قبل وبعد ازحکومتشان، رصد نمود. ظاهراً تلاشهای بی دریغ امام علی(ع) و نشر فرهنگ نبوی دراین راستا بسیار موثر بوده وبه رغم مشکلات و موانع عدیده، منجر به موفقیتی نسبی شدند.

ری یکی از شهرهای کهن ایرانی اسلامی است و دوران حاکمیت آل بویه یکی از دوره های درخشان تاریخ اسلام و ایران. آل بویه با بهره گیری از جهان نگری و مدارای وضع موجود در بطن تعالیم اسلامی موجبات رقم خوردن دوره ای شده اند که برخی از محققین با عنوان رنسانس یا انسانگرایی اسلامی از آن یاد کرده اند. عصر حکومت آنان، عصر رونق فکر و فرهنگ بود و طبیعی است که رونق حیات فرهنگی رونق نهاد مراکز علمی و کتابخانه ها را در پی داشته است. وجود وزرای دانشمندی همچون صاحب بن عباد، ابن العمید و پسرش، و سلاطین علم دوست و دانشمندپرور باعث رونق و گسترش شهر ری شد. در زمان آل بویه کتابخانه ها و مدارس مشهوری در این شهر بوجود آمد و تدریس فنون مختلف از طب و نجوم، حکمت، کلام و فقه رواج یافت. ری در روزگار آل بویه از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و تحولات فکری به اوج شکوفایی خود رسید. وجود دانشمندان بنامی چون ابن سینا، زکریای رازی و شیخ صدوق اوج شکوفایی ری را در این دوران نشان می دهد. این پژوهش در صدد بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی ری در این دوره است. این تحقیق شامل 4 فصل است: فصل اول کلیات، فصل دوم جغرافیای تاریخی ری، فصل سوم آل بویه و خدمات علمی و فرهنگی آنان و فصل چهارم فرهنگ و اجتماع ری در دوره آل بویه. در پایان نتیجه گیری، و منابع و مآخذ ذکر شده است.

دولت دیرپای عباسیان(132-656هـق)به دلیل گستردگی جغرافیایی و موقعیت خطیرسیاسی و بافت ناهمگون جمعیتی, همواره با بحران ها ی مختلفی مواجه بوده است. بخشی از این بحران ها منشاء اقتصادی و پاره ای, زمینه های سیاسی و اجتماعی داشته اند. آنچه مقرر است در این بررسی بدان پرداخته شود؛ یافت زمینه های بحران های اقتصادی عصر اول عباسیان و شناسایی اصلی ترین آنها است, که شامل رخدادهای متنوع و بحران هایی است که در فاصله زمانی 132 تا 320 هـ.ق بوقوع پیوسته است. این دوره به دلیل آغاز استقلال اقتصادی پاره ای از سرزمین های خلافت اسلامی و نیز ورود ترکان به ساختار نظامی و حیات اقتصادی خلافت اسلامی و سوءرفتار کارگزاران عباسی و یا بروز شورش ها وقیام های مختلف, به وقوع بحران های متعدد اقتصادی منجر شده است. و بهترین روش مطالعاتی برای یافت پاسخ سوالات تحقیق, روش توصیفی - تحلیلی متکی بر آثار و منابع کتابخانه ای است.

نقش علماء اهل سنت حنفی در تحولات سیاسی مناطق سرحدی شرق ایران و شبه قاره هند امری انکار ناپذیر است. بیشترین سهم این نقش آفرینی بر عهده مکتب دیوبند است. پس از فراگیر شدن این مکتب در میان جامعه اهل سنت، مسلمانان حنفی مذهب بیشترین تاثیر را از آن پذیرفتند. همجواری شهرستان سراوان با شبه قاره هند و تاثیرپذیری از سرزمین های شرق ایران موجب شده است تا سراوان منشاء تحولات فرهنگی متکی بر تصوف بشمار اید. وجود مدارس دینی و مذهبی متاثر از افغانستان و هندوستان، سراوان را به عنوان پایگاه مهم تصوف در اعصار گذشته معرفی کرده است. نسج مکتب دیوبند در سراوان از هشتادسال پیش تا کنون منشاء تحولات فرهنگی گسترده ای در شرق ایران شده است. ظهور مکاتب مختلفی چون بریلوی، جماعت تبلیغ، مودودی، اخوان المسلمین و سلفیت در این شهرستان موید رشد فعالیت مذهبی در این منطقه است. نظر به تنوع فرق و مذاهب اسلامی در سراوان آنچه مقرر است دراین تحقیق بدان پرداخته شود، بررسی وضعیت تحولات فرهنگی- مذهبی سراوان در دویست سال گذشته است و نیز یافت عوامل موثر بر این تحولات سیاسی – فرهنگی و واکاوی نقش علمای مسلمان در رشد و تنوع فرق فرهنگی- مذهبی سراوان، موثرترین روش مطالعه این سوالات و تبویب یافته ها و نتایج تحقیق، روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر منابع، اسناد و داده های شفاهی از طریق مصاحبه است.

اسماعیلیان نخستین پس از مرگ اسماعیل بن جعفر، نص امامت را بر فرزندش محمد نهادند و از امامیه جدا شدند؛این جماعت پس از چند قرن موفق شدند؛خلافتی شیعی را در سال 297ه از مغرب به بار نشاندند و در سال 358ه فاتحانه مصر را تصرف کرده و دامنه نفوذ دولت شیعی اسماعیلی مذهب را تا مغرب،یمن،شام،ایران،عراق و حتی هند بگسترانند، رسمی شدن کیش اسماعیلیه نخستین، نتیجه عزیمت فرهنگی فاطمیان به مصر بود. در طی تاریخ فرهنگی دولت فاطمیان، مجموعه ای از آیین ها و مراسم مذهبی شکل گرفت که بی تاثیر از مذهب تشیع نبوده است؛انان نیز مانند هر دولت شیعی مذهب رسوم و آیینی را در دوره های زمانی خاص برگزار می کردند که پاره ایی از آن ها در ردیف آیین های دینی قرار می گیرد وپاره ایی دیگر از این مراسم مربوط به فرهنگ و تمدن مصریان بود. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده و برآن است تا با بررسی روند تصرف مصر توسط فاطمیان،سیاست های مذهبی خلفایش و معرفی مراسم و آیین های مذهبی و بومی، به تأثیر مذهب اسماعیلیه بر این مراسم و آیین ها بپردازد. واژگان کلیدی: اسماعیلیه- فاطمیان- آیین- سیاست مذهبی

در دوره ساسانیان و در زمان پادشاهی یزدگرد سوم، ایران توسط اعراب مسلمان شبه جزیره عربستان فتح شد. فتح ایران و ورود اعراب به این کشور موجب تقابل دو فرهنگ و تأثیرات هر کدام بر دیگری شد، پژوهش حاضر به این تأثیرات فرهنگی متقابل پرداخته است. اعراب در سه حوزه فرهنگی دین، زبان و علم بر ایرانیان تأثیر گذاشتند. بیشتر ایرانیان پس از مواجه شدن با دین اسلام، آئین زرتشتی را کنار گذاشته و به اسلام گرویدند. در حوزه زبان نیز اعراب تأثیر گذار بودند، به صورتی که زبان عربی در قرون اولیه، زبان علم و زبان حکومت گردید. همچنین سیاست های تشویقی و ترویجی اسلام در بحث تعلیم و تعلم و رفع تبعیض از طبقات مختلف اجتماعی در علم آموزی باعث گسترش علوم مختلف گردید. ایرانیان در حوزه های مختلف فرهنگی تأثیرات بسیاری بر اعراب داشتند. ایرانیان در گسترش زبان عربی و فنی کردن این زبان و نیز گسترش شاخه های مختلف ادبیات عرب مانند قصه و افسانه و شعر، نقش زیادی داشتند. همچنین ایرانیان به دلیل دارا بودن تجربه قرنها حکومتداری و اداره کشور، در این زمینه نیز تأثیر گذار بودند. آداب و رسوم، علوم و هنر نیز حوزه های فرهنگی دیگری هستند که تأثیر ایرانیان در این حوزه ها بر اعراب غیر قابل انکار است.

شبه قاره هند همواره یکی از کانون های مهم مهاجر پذیری بوده است. نزدیکی جغرافیایی هندوستان و وجود جاذبه های فراوان در این سرزمین، از عمده عواملی بوده اند که مهاجران ایرانی بی شماری را به این سرزمین رهنمون کرده است. سابقه مهاجرت ایرانیان به هند به ادوار تاریخی پیش از اسلام می رسد بطوریکه حضور فعال و مستمر ایرانیان در این سرزمین در دوره های اسلامی نیز تداوم داشته است.آنچه بر شتاب این مهاجرت ها در قرون بعدی از جمله قرن هفتم و هشتم هجری افزود، بروز ناامنی های سیاسی و نظامی در سرزمین مبدأ(ایران)بوده است. گزارش حضور نخبگان پرشمار ایرانی در اقصی نقاط شبه قاره، بویژه در سرزمین های شمالی آن چون کشمیر، جامو، پنجاب، دهلی و... در بسیاری از منابع تاریخی، موید این ادعّاست. حضور تاثیر گذار مهاجران ایرانی، ضمن تسریع شتاب در فرایند انتقال تمدن ایرانی به هند، موجبات بالندگی و گسترش فرهنگ ایرانی در هند را فراهم کرده است.مشارکت نخبگان مهاجرایرانی ازطیف¬های مختلف اجتماعی، تنها در مناسبات سیاسی خلاصه نمی¬شد،بلکه با احراز مناصب سیاسی ،اداری ونظامی نقش موثری در فرایند انتقال مبادی تمدنی ایفا کرده اند.رساله¬ی حاضر برآن است تا با غور در منابع تاریخی ضمن بررسی فرایند تاثیر گذاری منصب داران ایرانی مسلمان بر مظاهر تمدنی شمال هند از قرن هشتم تا دوازدهم هـ ق به این سوال اساسی پاسخ دهدکه: تاثیر مهاجران مسلمان ایرانیِ منصب دار در هند بر مظاهر تمدنی سرزمین های شمالی هند چه میزان بوده است؟ نتایج بررسی ها، با لحاظ فرضیه های عملیاتی و متکی بر روش مطالعات تاریخی، مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های تاریخی نشان داد که منصب داران ایرانی مهاجر توانستند همراه با انتقال مظاهر فرهنگی و تمدنی ایرانی- اسلامی به شمال هند، در تغییر و تحول علوم ، هنر و معماری و تشکیلات سیاسی و اداری دولت های حوزه شمالی شبه قاره هند بویژه درکشمیر، اوده، گجرات، پنجاب و دربار گورکانیان، به انتقال و ارتقاء زبان و ادب پارسی به عنوان زبان علمی آن سرزمین نقش به سزایی ایفا نمایند.

جایگاه مقدس پیامبر اسلام در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی و حجیت گفتار و افعال آن حضرت به عنوان سنت نبوی نزد مسلمانان، باعث شده است که موضوع مطالعه و نگارش زندگی این حضرت همواره طی تاریخ اسلام اهمیت بسیاری داشته باشد. اهمیت این امر سبب شده که حتی متفکران و نویسندگان مستشرق غربی نیز به نگارش رویدادهای حیات پیامبر اسلام و افعال و گفتار ایشان دست زنند. البته در گستره انگیزه غربیان برای مطالعه زندگی نامه پیامبر اسلام و حتی نگارش آن تنوع بسیاری مشاهده می شود که عناد با دین اسلام و پیام آور آن و تخریب آنها در میان این انگیزه ها نمود بیشتری داشته است. در این میان مستشرقین، نویسندگان و متفکران یهودی نقش برجسته¬ای در این زمینه داشته¬اند؛ تا جایی که می¬توان از شکل¬گیری گفتمانی، به نام گفتمان یهودی در مطالعات اسلامی غربی سخن گفت. حضور یهودیان در میان خاورشناسان غربی، که گاه با تاکتیک اظهار مسیحیت و مخفی کردن اعتقادشان به یهودیت همراه بوده است، به جهت دهی تحقیقات خاورشناسان به نفع یهودیان منجر شده و با گذشت زمان، گفتمان یهودی را در حوزه مطالعات اسلامی شکل داده است. این گفتمان می کوشد منشأ تاریخی اسلام، قرآن و سیره رسول خدا را یهودی جلوه دهد. یکی از آثاری که در حال حاضر عهده دار معرفی اسلام در میان ملل گوناگون دنیاست و بسیاری از اروپاییان برای شناخت اسلام به آن مراجعه می کنند دائره¬المعارف اسلام است که انتشارات بریل آن را منتشر کرده است. در این پژوهش تلاش شده است نخست، چرایی و چگونگی شکل گیری گفتمان یهودی در آغاز دوره آکادمیک شرق شناسی بررسی شود و خاورشناسان تأثیرگذار مانند گلدتسیهر ، معرفی گردند و مولفه های گفتمانی آنان در ارتباط با سیره نبوی تبیین شود و سپس با بهره گیری از شیوه تحلیل گفتمان، تأثیرات این گفتمان بر تدوین مقالات مرتبط با سیره در دایره المعارف اسلام بیان گردد.

دایره المعارف اسلام یکی از مراجع معتبر جهانی برای شناخت علمی اسلام و معارف آن به شمار می آید. از آنجا که زبان نگارشی آن انگلیسی است نزد ملل مختلف شناخته شده و از اقبال فراوانی برخور دار است. بخش مهمی از این دایره المعارف به مدخل ها و مقالات تاریخی شیعه اختصاص یافته است. صرف نظر از محتوای این مقالات آنچه بر آشنایی با کیفیت و کمیت مدخل های شیعی این دایره المعارف می¬افزاید دانستن آمار دقیقی از مدخل¬ها و نویسندگان آن است. پایان نامه حاضر در صدد شناساندن مدخل های تاریخی_شیعی دایره المعارف اسلام و معرفی نویسندگان آن هاست و نیز قصد دارد با رویکرد تحلیلی به این سوالات پاسخ دهد که کمیت و کیفیت مقالات تاریخی_شیعی دایره¬المعارف چگونه است؟ نویسندگان این مقالات چه کسانی هستند؟ تفکرات و اعتقادات مذهبی هر یک از این نویسندگان چیست؟ و نقش آماری یهودیان و مسیحیان در تدوین این مجموعه چقدر است؟ با بررسی توصیفی و تحلیلی و آماری مدخل¬های تاریخی_شیعی به شیوه spss نتایجی بدین شرح حاصل شد: سهم اندک مولفان و محققان مسلمان و شیعه در تدوین مدخل¬های تاریخی شیعه، معنا دار بودن رفتار علمی نویسندگان مقالات در پردازش به مقالات شیعه با کاربست اختصار و گزیده گویی و انحصار گرایی، اهتمام فراوان گردآورندگان این مجموعه به انشعابات شیعی، عدم اهتمام گردآورندگان به تبیین و توصیف بعضی از چهره¬های شاخص تاریخی- شیعی، عدم تناسب حجم مدخل¬ها با عناوین آنها و بزرگ نمایی جریان غلّو در تشیع.

چکیده: شهر بغداد باترکیب و ساختاری سیاسی واقتصادی در زمره مشهورترین پایتخت های اسلامی قرار دارد.جاذبه های سیاسی ،علمی و فرهنگی بغداد بویژه در دوره نخست خلافت عباسیان به حضور پرشمار جعیت و به تبع آن بالاگرفتن مطالبات اقتصادی و شکوفاشدن و رونق گرفتن فعالیت های اقتصادی منجرشد.شکل گیری نهاد بازار به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های اقتصادی شهر بغداد نقش مهمی در تأمین نیازهای جامعه ایفا کرد.گزارش های موجود از فعالیت بازارهای متعدد اعم از عمومی و عمده فروشی، تخصصی و صنفی حاکی از رونق فعالیت های اقتصادی در بغداد دارد.آنچه خواست پژوهش حاضر است بررسی وضعیت بازارهای بغداد ومطالعه سیاست خلفا در رشد و توسعه بازارهای بغداد و یافت پاسخ این سه پرسش اساسی است که:1-وضعیت بازارهای بغداد به لحاظ سازه در عصر خلفای عباسی تا سال 218 هجری چگونه بوده است؟2- سیاست اقتصادی خلفای عباسی (ازمنصورتامامون 148 تا 218 هـق) چه تاثیری بر رشد و رونق بازارهای بغداد داشته است؟3- تأثیر موقع تجاری بغداد بر رشد تکاپوهای اقتصادی بازار چگونه بوده است؟ نتایج بررسی ها به شیوه توصیفی مبتنی بر منابع تاریخی نشان داد موقع جغرافیایی بغدادو منتهی شدن راه های تجاری به دروازه های متعدد آن به رونق اقتصادی شهر کمک شایان توجهی نموده است.و نیز متاثر از فرهنگ شهرسازی ملل مسلمان بازارهای بغداد شکل و سازه خود را بدست آورده اند. آنچه توانسته بر فعالیت اقتصادی بغداد موثر باشد سیاست خلفا درایجاد و تأسیس بازار، تثبیت قیمت ها، کنترل و نظارت بر بازارها و ایجاد نهادهای مالی بوده است. واژگان کلیدی: بازار، بغداد، عصر اول عباسی،اقتصاد، تجارت

ر چند دهه اخیر، اعتراضات بسیاری متوجه آموزش زبان انگلیسی در کشورهای غیر انگلیسی زبان شده است. این اعتراضات به دلیل سیطره زبانی ، ذهنی ، فرهنگی، علمی و ادبی زبان انگلیسی و کشور های انگلیسی زبان است. در این میان ، توزیع و گسترش و هژمونی متون بر گرفته از ادبیات انگلیسی و آمریکایی در کشورهای دیگراز اهمیت خاصی برخوردار شده است. این متون ادبی به دلایل اصالت و مهارت زبانی خالقان آنان مشروعیت انحصار طلبانه ای کسب نموده اند. اگرمقرر است زبان انگلیسی به عنوان زبان بین المللی و نه زبان اختصاصی چند کشور محدود انگلیسی زبان در دنیا مطرح شود، می بایست گستره ادبیات فراتری را بکار گیرد تا سایر کشور ها نیز سهمی در ارائه آثار ادبی کهن و معاصر خود به منظور تعمیق وآشنا سازی نسل های حاضر و آتی با فرهنگ خود داشته باشند. در پژوهش میان رشته ای که با همراهی اساتید و کارشناسانی از رشته های آموزش زبان انگلیسی ، ادبیات فارسی و تاریخ اسلام در دانشگاه الزهرا (س) صورت گرفت ، به تهیه و تدوین ترجمه انگلیسی متون عرفانی و حماسی فاخر و غنی ادبی-اسلامی و استفاده از آنان به عنوان جایگزینی برای محتوای کتابهای رایج وارادتی در کلاس های عمومی زبان انگلیسی همت گماشته شد. شرکت کنندگان در این پژوهش جمعی از دانشجویان دختر دانشگاه الزهرا (س) و از رشته های مختلف تحصیلی بودند. نتایج این پژوهش که سه ترم تحصیلی به طول انجامید نشان داد این متون ادبی بستر مناسبی را برای فعالیت های زبانی هنری همچون ایجاد ارتباط بین مفاهیم داستان های مختلف و شخصیت ها ، تبادل نگرش های گونانون در مورد درون مایه داستان ها و غیره به وجود آورد . از سوی دیگر ، زبان آموزان به دلیل احساس قرابت و نزدیکی بیشتر با خالقان این متون بومی ، کمتر احساس غربت ذهنی و زبانی کرده و با اعتماد به نفس بیشتر به خلق زبانی آمیخته با معنویت ، بینش و تفکر، دغدغه های زندگی حال و هنر و خلاقیت می پرداختند. در مرحله دیگری از پژوهش ، محقق—به عنوان معلم-پژوهنده—به واکاوی تحولات شخصی در طول اجرای این برنامه درسی پرداخت. تحولاتی همچون اعتماد به نفس در تهیه و تنظیم متون درسی برگرفته از ادبیات فارسی کهن به جای استفاده از متون رایج وارداتی ، همگامی با دانشجویان در یادگیری و اشتراک تجربیات و استفاده از متون درسی چند رسانه ای از جمله این تحولات بود.

هو الأوّل و الآخر سنخ و روش شناسی مکاتب تاریخ نگاری طبّ در تمدّن اسلامی به اهتمام:رضا دادگر چکیده معمولا پیدایش هر دانشی در گذر زمان و با تلاش های انسان های دانش دوست و دانشورز، در راستای رفع نیازهای بشری شکل می گیرد؛ یکی از دانش های مورد نیاز و ضروری انسان، دانش طبّ است که گزارش تطوّرات آن، در قالب آثاری با عنوان «تاریخ نگاری طبّ» قرار می گیرد، در این میان در تمدّن اسلامی این دانش، از اهمیّت مضاعفی برخوردار بوده و نویسندگان زیادی به تاریخ نگاری طبّ پرداخته اند؛ این پژوهش که به روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی- تحلیلی به سامان رسیده است؛ برای بهینه سازی هر چه بیشتر آگاهی های امروزی از سیر تحوّلات این دانش به «سنخ و روش شناسی مکاتب تاریخ نگاری طبّ در تمدّن اسلامی» پرداخته است؛ این پژوهش نشان می دهد که این موضوع در نگاشته های متفاوت و متنوّعی مورد توجّه نویسندگان بوده و از نظر سنخ و روش در سنخ ها و مکاتب متعدّدی قابل طبقه بندی است؛ از آن جمله می توان به چهار مکتب «ایرانی»، «عراقی»، «اندلسی» و «مصری و شامی» و دو سنخ تاریخ نگاری های طبیبان تاریخ نگار و تاریخ نگاران طبیب اشاره کرد که عامل های شکل گیری، سنخ ها و روش های هر یک از این مکاتب، ویژگی ها و مولّفه های گوناگونی به هر کدام بخشیده است. آگاهی از سنخ ها و روش های این مکاتب می تواند در بهینه سازی، پویایی و رشد تاریخ نگاری این شاخه از دانش بسیار موثّر باشد. واژگان کلیدی: سنخ شناسی تاریخ نگاری طبّ، روش شناسی تاریخ نگاری طبّ، مکاتب تاریخ نگاری طبّ، تاریخ نگاری طبّ در تمدّن اسلامی، تاریخ علوم پزشکی، تمدّن اسلامی

هنگام پیدایش اسلام در جزیره العرب نظام قبیله¬ای حاکم بود. با گسترش تدریجی اسلام در مدینه، بعضی از قبایل با پیامبر هم¬پیمان شدند. اما در هم¬پیمانی خود سستی و ضعف نشان می¬دادند. چون سرزمین¬های این قبایل محل عبور کاروان های تجاری قریش به شام و عراق بود، لذا پیامبر سعی می نمود تا آن قبیله¬ها را از قریش جدا ساخته و با آنها پیمان ببندد. از طرفی حجاز یک موقعیت منحصر به فرد داشت. زیرا میان تمدن یمن در جنوب و تمدن¬های بین النهرین و شام در شمال واقع شده بود. پس تسلط بر این قبایل و معاهد ساختن آنها، موقعیتی مناسب برای رشد و گسترش اسلام به حساب می¬آمد. می¬توان گفت دوحادثه¬ی اساسی تأثیر فراوانی بر این مسئله گذاشت؛ این دو حادثه، صلح حدیبیه و فتح مکه بودند. البته صلح حدیبیه نقش مهم تری را ایفا کرد. در حادثه صلح حدیبیه بخصوص آن ماده که اعلام می¬کرد، قبیله¬ها در هم¬پیمانی با محمد(ص) و یا قریش آزادند، قبایل آزاد شدند و به راحتی می¬توانستند با پیامبر هم¬پیمان شوند. در همان جا قبیله¬ی خزاعه هم¬پیمانی خود را با پیامبر به طور مستقل اعلام کردند. و قبیله¬ی بنی¬بکر هم با قریش عهد بست. همچنین با ممنوعیت ده سال جنگ بین قریش و مسلمانان طبق مفاد پیمان، فرصتی مناسب بود تا پیامبر فعالیت خود را بر قبایل اطراف حجاز که خطری برای اسلام به حساب می¬آمدند، متمرکز کند. با سقوط مکه و تسلیم نهایی قریش، قبایل حجاز ناچار به پذیرش اسلام شدند و همه¬ی قبیله¬های حجاز تا پایان سال نهم هجرت اسلام آوردند. در واقع بعد از قدرت یافتن مسلمانان در جریان فتح مکه، اصولا گرایش به اسلام به طور وسیعی در قبایل مختلف حجاز گسترش پیدا کرد. تحقیق حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی تحلیلی قبایل معاهد اطراف حجاز را معرفی کرده و زمینه¬های هم¬پیمانی آنها را با پیامبر بررسی کند.

پر واضح است که در قیام انقلابی حسین بن علی (ع)، بر ضد دستگاه حاکم اموی که با خواستهای عدالت محوری، ضربه به مشروعیت خلافت نامشروع اموی و تلاش در جهت اعلام حقانیت، امامت و ولایت وارد عرصه ی تاریخ شد تا کشتی تشیع را از بستر ناآرام زمانه و ناملایمات دشمنان، به ساحل آرامش رهنمون سازد و جامعه ای آرمانخواه را با فرهنگی مترقی شکل داده و رهبری نماید. در حقیقت قیام عاشورا که به زندگانی پرخیر و برکت حسین بن علی (ع)، امام سوم شیعیان پایان بخشید، فصل نوینی را در تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی و مذهبی ایفا نمود که می توان از آن با عنوان مهندسی فرهنگی امام حسین (ع) یاد کرد. در همین راستا، این پژوهش بر آن است، هر چند کوتاه نگاهی تحلیلی به برخی از مهمترین مبانی مهندسی فرهنگی امام حسین (ع) که دامنه ای به وسعت تاریخ و ژرفایی به وسعت فرهنگ جوامع شیعی دارد بیاندازد تا مشخص شود تحولات ناشی از فرهنگ سازی آن امام بزرگوار، در حوزه های سیاسی، مذهبی و ادبی تا چه میزان بالیده است.

همسر گزینی و ازدواج، یکی از مهمترین آیین های اجتماعی است که ضمن منجر شدن به شکل گیری نهاد خانواده،می تواند بر دیگر پدیده و نهادهای اجتماعی تأثیر گذارد. مظاهر این آیین، متأثر از طبقات اجتماعی،جغرافیا و فرهنگ عامه در در میان جوامع مختلف بسیار متنوع است. لیکن ازدواج های دربار خلفای عباسی به دلیل قرار گرفتن در پاره ای از مقررات و مقتضیات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی،تابع آیین خاص خود بوده است. نفوذ فرهنگ ایرانی، در نتیجه ی حضور امراء، وزراء و کارگزاران ایرانی در نقش های متعدد درباری و دیوانسالاری و انعکاس فرهنگ ایرانی از طریق افراد و منابع مکتوب بر آیین های متعدّدی، به ویژه ازدواج در دربار عباسیان تأثیر گذاشته است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر منابع تاریخی این نتیجه حاصل شد که حصور ایرانیان به انضمام جذابیّت فرهنگ ایران متأثر از تجمّل و زیبایی بر آیین ازدواج در دربار عباسیان تأثیر داشته است.

تاریخ مغرب اسلامی تا پایان دولت موحدین، با تحولات سیاسی گسترده ای روبرو شد. یکی از مهم ترین عوامل تحولات سیاسی، استفاده از گفتمان مهدویت توسط برخی از رهبران بود. بر اساس تحقیقات به عمل آمده در این رساله با استفاده از منابع تاریخی سه جریان گفتمان مهدویت خوارج، شیعه و اهل سنت در مغرب شناسایی شد. بربرها که از دیرباز با اندیشه منجی گرایانه آشنا شده بودند، با تبلیغات رهبران خوارج صفری مذهب برغواطه، شیعیان ادریسی و فاطمی و دولت اهل سنت موحدین و... به عنوان مدعیان مهدویت روبرو شدند. نتایج حاصل از پژوهش حاضر برای پاسخ به سوال اصلی این پژوهش که بررسی تاثیر گفتمان مهدویت بر تحولات سیاسی مغرب است، به کمک روش تحلیل گفتمان ارنستو لکلوئو و شنتال موف نشان می دهد که مدعیان مهدویت در این دوره زمانی در مغرب، با ایجاد روابط ستیزآمیز و عمل مفصل بندی دال های شناوری چون جهاد، نجات بخشی، عدالت گستری، توحید، امر به معروف و نهی از منکر، تمسک به نسب علوی و... حول نقطه کانونی «مهدی»، گفتمان خود را شکل دادند. رهبران این گفتمان ها به کمک شخصیت های مهم سیاسی، با در دسترس قرار گرفتن، به کسب اعتبار و طرد گفتمان های سیاسی دیگر پرداخته و گفتمان خویش را برجسته ساختند. عاملین این گفتمان ها با تکیه بر ساده اندیشی و نارضایتی قبایل از شرایط سیاسی و اجتماعی، ادعای پیدا شدن علائم آخرالزمانی، بشارت برپایی عدالت، تحریف احادیث و روایات، نمادسازی و تکیه بر شخصیت کاریزماتیک برخی از رهبران، ضمن کسب هژمونی گفتمان خود، به قدرت و مشروعیت سیاسی دست یافتند و موجب تحولات سیاسی در مغرب شدند. با وجود این، استفاده از گفتمان مهدویت در مغرب به دلیل عدم تحقق شعارهای موعودگرایانه و تحریف مهدویت، نتوانست برای مدت طولانی به پایایی قدرت و مشروعیت سیاسی این دولت ها کمک کند. هر چند تمسک به گفتمان مهدویت جهت کسب قدرت هیچ گاه در مغرب اسلامی به پایان نرسید

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده بحث اهل ذمه به عنوان یکی از گروههای ساکن در جامعه، همواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. پس از نزول آیه ی جزیه در دوران پیامبر (ص)، موضوع اهل ذمه به عنوان یک مسأله در تاریخ اسلام نمود پیدا کرد. با فتح سرزمینهایی چون ایران، مصر و شامات در زمان عمر، خلیفه ی دوم، این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفت. رفتار عمر با اتباع اهل ذمه، بعدها در تبیین نظرات فقهی اهل سنت که حاکم بر جامعه ی اسلامی بود، نقش اساسی داشت. در دوران اول خلافت عباسیان این افراد به خصوص طبیبان، نفوذشان بیشتر شد. به علاوه در این دوران دانشمندان غیر مسلمان از جایگاه ویژه ای برخوردار شدند. بنا بر این وضعیت و نقش اهل ذمه در دوره ی خلافت عباسیان به ویژه در عصر طلایی این دوره، امری ضروری به نظر می رسد. لذا در پایان نامه ی حاضر سعی بر این است تا چگونگی وضعیت اهل ذمه در عصر اول عباسی با توجه به نقش اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آنها مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس بررسی های به عمل آمده از این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که: وضعیت فرهنگی اهل ذمه در دوره ی مورد مطالعه نسبت به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها بهتر بود. آنان در تحولات فرهنگی جامعه ی اسلامی عصر اول عباسی نیز بسیار تأثیر گذار بودند. در زمینه ی اجتماعی با اینکه از نظر آزادی عقیده، به خصوص شرکت علماء و دانشمندان آنها در مناظرات دربار، وضعیت مطلوبی داشتند، اما وضع شرایط اهل ذمه برای آنها محدودیت هایی نیز در جامعه اسلامی ایجاد می کرد. کلید واژه: اهل ذمه، عصر اول عباسی، جزیه، اهل کتاب، مسیحیان، یهودیان.