هدف از این پژوهش بررسی مفهوم نمادین نقش بز در فلزکاری ایران از عصر شکوفایی هنری مفرغ های لرستان تا پایان دوره ی ساسانی می باشد.استفاده فراوان از نماد بز در طراحی و ساخت آثار فلزی با توجه به قلمرو زمانی و مکانی گسترده ی تمدن ایران باستان، از اهمیت این نقشمایه ی نمادین خبر می دهد. نماد بز طی قرون بعد کمتر مورد توجه قرار گرفته است.با عنایت به اینکه کاربرد نماد بز در هنر ایران باستان مبین نگرش اعتقادی و باورهای مردم و سازندگان این آثار به جهان پیرامون بوده،با گذشت زمان فراموش شده است. ممکن است که شکل گیری وجه نمادین بز با دین،شیوه ی معیشت و همسویی انسان با عناصر طبیعی و حرکت ستارگان در آسمان در ارتباط بوده باشد.احتمال دارد این پیوند نمادین زاییده ی نیاز به باروری و حاصل خیزی انسان و زمین در استمداد از نیرو های طبیعی و اساطیری بوده باشد.بی شک تلاش در شناخت معانی و مفاهیم نماد بز در اساطیر و هنر ایران،تبیین جایگاه این نماد در آثار فلزی و تحلیل نماد بز در عرصه ی باورها و زندگی دینی مردم باستان ،از اهداف مهم این پژوهش می باشد.روش کلی و روند مطالعاتی در این پژوهش به صورت کتابخانه ای و مبتنی بر رویکردی تاریخی،توصیفی و تحلیلی است.نتیجه اینکه بز در ایران باستان به عنوان نماد ملی،حیوان خورشید و ماه،ایزد باروری و حاصلخیزی و نماد زمستان معرفی شده است. می توان نماد بز را روایتگر تحولات دینی،اجتماعی،سیاسی،فکری و اساطیری مردم ایران در ادوار باستانی دانست.

نوع نگرش فراطبیعی حاکم بر آثار نقاشی ایرانی نشأت گرفته از دین ، عرفان و سلوک معنوی خالقان آن در تعامل با فرهنگ و ادبیات ایرانی گونه ای انتزاع معنا گرا در نقاشی ایرانی در بر داشته است .این آثار هر چند نگاهی به طبیعت و واقعیت انسانی دارد اما از روح و بینشی برخوردار است که به آن جاودانگی و حیاتی ازلی بخشیده چرا که در قید اشکال و رویداد های عینی گرفتار نیامده و به عناصر تجربی و ملموس نپرداخته است و واقعیت ذاتی و پنهان پدیده ها ملاک نظر بوده است که می توان از آن تحت عنوان واقعیات معنوی که در بطن نقوشی منتزع نهفته است نام برد و ادراک آن به معنی لمس معنویت است. در این نقوش با تلفیق مفروضات و واقعیاتی روبرو هستیم که با تصوّف اسلامی درهم آمیخته و با نگرشی عمیق و عارفانه و بر مبنای لیس کمثله شیء صورت عینی اشیا را نازله ای می داند که آمیخته با ظلمت، مادی و فانی است از این رو برای اُنس با حقیقت ازلی با صور طبیعی دمساز نمی گردد و از ظاهر پدیده های بیرونی می گسلد و در جهت حصول آرامش و اُنس انسانی در صورت پنهان و کنه پدیده ها به دنبال ردّ پای دوست در عالم خیال دست به خلق نقوش انتزاعی می زند. چون ادراک آن بر دل نشیند انواری که در بطن این نقوش مکنون و مستور است به ظهورمی آید. نقاش در مقامی عارفانه موفق در مکاشفه ومشاهده در نقطه اوج و تلاقی آن به واسطه ی خلق این نقوش، مخاطب را به سُکر که از ترک قیود ظاهری به آن نایل گشته، سُکر به حق و هوشیاری به لذّت وصال و توجه به حضرت حقّ تعالی را میسّر گردانیده است. علاوه بر این عامل دیگری که ضامن حیات و پویایی این نقوش گشته تعامل میان اندیشه ی مصور و مولف است نقاش در جایگاه هنرمند خلاق با بهره گیری از کلام شاعر قرائتی نو و درونی ارایه می کند خوانش و بینشی نو ظهور و انتزاعی را بیان می کند و به تمهیداتی خلاقانه برای شکل دادن به فضای تجسمی بر پایه ی بینش ادبی و رویداد های شعری می رسد که به درک متعالی از تجسم فضای بصری با خلاقیت شاعرانه در هم می آمیزد که به وحدت میان شاعر و نقاش می انجامد. در تفکری آسمانی که در بطن کلام سحر آمیز شاعر و در پیوند با نقوش انتزاعی نقاش شاهد هستیم عناصر و اشیا از دیدگاه عینیت نگریسته نشده بلکه با اعتبار دادن به نقش، منزه از امور نفسانی و طبیعت زدگی به بیانی نو ظهور پرداخته، این نقوش ژرفای لاهوتی معنا را به سطح ناسوتی رنگ و نقش پیوند داده است. این نوع نگرش گونه ای تجلیل از احساسات مخاطب را در پی داشته و شأن نقش و نقاش را با پنجره و دریچه ا ی گشوده به دنیای هور و قلیا، شامخ و مخاطبش را مستغرق در عوالم پیچیده ی درونی به حرمت و احترام نقش واداشته؛ از این رو به بقا و حیات خود تا به امروز تداوم بخشیده است.

شهر یزد در قرن هشتم هـ . ق. شاهد رونق در ساخت بناهای عمومی، خصوصاً "مجموعه ها" بود. یکی از بخش های اصلی هر مجموعه "مدرسه" است. از حدود چهل مدرسه ی ساخته شده در سده ی هشتم هـ .ق. ، یک مدرسه بدون نقش، و شش مدرسه ی دارای نقوش تزیینی به دوران حاضر رسیده است. وی‍ژگی این مدارس، اصالت در نقوش و شیوه ی اجرا، استفاده از رنگ های متنوع، و سبکی خاص در «نقش بندی» است. از جمله ی منابع، متونی مکتوب در میانه ی قرن نهم هـ .ق. است که ضمن تبیین زمینه های فرهنگی، مختصراً به توصیف بناها و تزیینات آنها می پردازد؛ این توصیفات با آثار موجود مقایسه شده است. برای تطبیق نقوش مدارس با یکدیگر، نقشها، رنگها، کتیبه ها و محل اجرای آنها با ارایه ی جداولی نشان داده شده اند. ثبت و دسته بندی نقوش، به هدف حفظ، احیاء و تداوم مواریث فرهنگی به آیندگان صورت می گیرد. در معماری سنتی ایران، «نقش بندی» در تعامل و/ یا ادامه تولید معماری بوده است؛ پس تطبیق نوع، محل، قالب و شیوه ی اجرای نقوش، می تواند مکمل نظریه ی "سبک یزد" در معماری باشد. نسبت ساخت بنا با انتخاب شیوه ی تزیین آن، به شیوه ی تاریخی، توصیفی و تحلیلی بررسی شده است. اطلاعات، با مطالعه ی منابع مکتوب و مراجعه به آثار تاریخی، جمع آوری و به روش کیفی تحلیل شده است. از مهم ترین نتایج، دریافت اصولی کلی و جزیی درباره ی تزیین بنا در معماری سنتی ایران است. بازشناسی موردی و دقیق کم و کیف فضاهای آموزشی در ایران، به سهم خود، زمینه و معلوماتی را فراهم می کند تا مدارس و دانشگاه های امروز و فردا، در تداوم فرهنگ معماری ایرانی و اسلامی شکل بگیرد.

چکیده: گنجینه زیویه یکی از مهم ترین و بی نظیر ترین مجموعه با ارزش تمدن ایرانی مربوط به سده هفتم ق.م است که ارزش تاریخی این گنجینه و ویژگی ترکیبی هنر آن، آن را در جایگاه شگفت انگیزترین کشفیات بشر قرار داده است. نقوش و طرح های اشیا زیویه مبین ذهن خلاق، لطافت طبع و ژرفای اندیشه سازندگان آن است. به نظر می رسد نقوش مورد استفاده در زیورآلات زیویه با برخی نقوش مناطق و تمدنهای دیگر مشترکاتی داشته باشد که این خود مبین تأثیر و تأثرات مناطق مختلف بر روی این نقوش می باشد. شناخت و بررسی زیویه و طبقه بندی این آثار به منظور بیان نقوش و شیوه هنری آن دوران بخشی از اصول این کار تحقیقی بوده است که با در نظر گرفتن آثار موجود مورد مطالعه قرار گرفته است. این آثار مشخصاً از لحاظ فرم، شیوه ساخت و بیان اسطوره ای قابل توجه و بررسی است براین اساس هنر زیویه علاوه بر تأثیر پذیری از هنرهای قبل از خود، یک هنر منطقه ای و بومی متأثر از محیط زندگی و عقاید این مردمان است. بی شک تلاش در شناخت معانی و مفاهیم نقوش در اساطیر و هنر ایران و تبیین این نقوش در آثار فلزی و تحلیلشان در عرصه باورها و زندگی مردم ایران باستان، از اهداف این پژوهش می باشد. روش تحقیق در این رساله تاریخی – توصیفی بوده و با توجه به منابع موجود در کتابخانه برای گردآوری مطالب از روش اسنادی (کتابخانه ای) استفاده شده است. از نتایج تحقیق چنین برمیآید که هنر زیویه نشان دهنده آثاری است که هر طرح و نقش آن با فکر و اندیشه ای پایدار و اصیل گره خورده و تبلور اعتقادات آن سرزمین است. از طرفی نمایانگر مهارت هنرمندان این دوره در بکارگیری فنون و ویژگیهایی است که در اثر روابط میان این تمدن و تمدنهای همجوار بوجود آمده است. کلید واژه: گنجینه زیویه، نقش و طرح، مفاهیم نقوش

فرهنگ شیوه ی زندگی یک قوم است؛ شیوه ی ارضای نیازها در جامعه ای معین. خواه نیازهای زیستی و خواه نیازهای مربوط به باورها و ارزش ها. هر اثر فرهنگی و هنری، نشان دهنده ی رویدادی است که در آن مقطع زمانی و تاریخی برای فرهنگ یک جامعه تعریف شده و حتی پایداری تأثیرات آن فرهنگ، متعلق به دوره ای نامحدود است و با سیر تحول در تاریخ، بر حسب نیاز هر روزگار، به حیات خود ادامه داده است. اثر هنری و فرهنگی (در اینجا پیکره های حیوانی)، همزمان یک رویداد تاریخی نیز به شمار می آید و قدمت تمدن و فرهنگ ایران زمین را نشان می دهد. این تحقیق با بررسی دقیق روی آثار پیکره ای فلات ایران در دو دوره ی اسلامی و پیش از اسلام، از حوزه ی ساختار، مصالح، شکل و کارکرد این پیکره ها دست به کشف و پژوهش در عمق فرهنگ ایران زمین می برد. این پژوهش بابررسی آثارموزه ای وگردآوری اطلاعات کتابخانه ای دست به تطبیق وتحلیل داده هازده،به تبیین آثارهنری این دودوره پرداخته و تأثیراندیشه های فرهنگی وهنری رادرساخت این آثاردنبال می کند. دراین راه بااستفاده ازروش تاریخی وتوصیفی به تطبیق وتحلیل اطلاعات پرداخته و بامقایسه ی طرح،نقشمایه،جنس،تنوع وکارکرد پیکره های حیوانی،آثاراین دودوره مورد مطالعه قرارمی گیرد. یافته هاحاکی ازآنست که در ساخت آثار در دو دوره ی مذکور، طبیعت به عنوان عنصری مشترک مورد توجه بوده با این تفاوت که در دوره ی اسلامی استحاله ی فرم، ساده شدن و نگاه تجریدی، در پیکره ها در مقابل نگاه واقع گرا و طبیعت نمای دوران پیش از اسلام قرار می گیرد. همچنین، باورهای اعتقادی پیش از اسلام در ساخت پیکره های حیوانی دوره ی اسلامی تأثیرگذار بوده اند.

در تاریخ ایران پس از اسلام ظهور سلسل? صفویه نقط? عطفی برای این کشور محسوب می شود زیرا پس از سالها سلط? بیگانگان، ایران دوباره به کشوری قدرتمند و مستقل تبدیل می شود. این دولت مقتدر شهرهای مختلفی را به عنوان پایتخت فرمانروایی خود انتخاب کردند که یکی از این شهرها اصفهان است. پایتختی که به دلیل شاهکارهای معماری بسیار زیبایی که به فرمان پادشاهان صفوی در آن ساخته شده دارای جاذبه های توریستی فراوانی است و سیاحان و گردشگران خارجی عنوان برازند? « نصف جهان » را به آن داده اند. یکی از بناهای زیبای این شهر، عمارت عالی قاپو است که دارای تزئینات بسیار متنوعی است و نقوشی که در نقاشیهای دیواری این عمارت بکاررفته بسیار منحصر به فرد و بی نظیرند و قابلیت این را دارند تا در انواع زمینه های هنری از آنها استفاده شود. هدف از این پژوهش بررسی و آنالیز تعدادی از نقوش دیواری این عمارت و استفاده و الهام از آنها در طراحی و ساخت زیورآلاتی است که علاوه بر احیاء نقوش این بنا دارای طرحهایی تازه و نو باشند. آیا نقوش این عمارت برای طراحی زیورآلات مناسبند؟ استفاده از نقوش عالی قاپو در طراحی زیورآلات تا چه حد می تواند به اصالت آثار کمک کند؟پاسخهای متفاوتی می توان برای این سوالات پیداکرد. در این رساله سعی شده تا به نوعی به این سوالات پاسخ داده شود ونقوش تازه ای طراحی شود که ضمن جدید و به روز بودن دارای روح سنتی و تاریخی باشند و اصالت نقوش اصلی را نیز حفظ کنند و به نظر می رسد نقوش جدید دارای ارتباط نزدیکی با نقوش اصلی هستند. این پژوهش با هدف کاربردی کردن نقوش و به شیو? نظری کارشده و مطالب بکاررفته در آن توسط مطالعات انجام شده بر روی کتب و مقالات موجود در این زمینه و مشاهدات عینی پژوهشگر بدست آمده و بصورت کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. نتایج بدست آمده : نقوش عالی قاپو به دلیل تنوعی که در طرح، رنگ و ترکیب بندی دارد این امکان را فراهم کرد تا از آنها برای طراحی زیورآلات استفاده شود. با توجه به نقوش اصیل و سنتی عالی قاپو و استفاده از آنها در طراحیهای این رساله، طرحهای جدید علاوه بر تازه و نو بودن دارای حس اصالت و سنتی بودن هستند.

چکیده یکی از سازه های مهم فرهنگ بشری در هر جامعه ای، اسطوره بوده است. اسطوره های ایران باستان، بازتابنده, شارح و کاشف تصویر منحصر بفرد ملت و آداب و الگوهای کهن آن است. توجه این اسطوره ها و از جمله اسطوره های مرتبط با میترا در آیین مهر به طبیعت, حکایت از جایگاه طبیعت نزد مردمان آن روزگار دارد، طبیعتی که انسان معاصر از آن غافل و دور شده است. با جستار و تکیه بر اساطیر باستانی ایران, که بصورت نمادین حاوی پیام و نمایانگر اصالت و هویت ملت ماست، و با استفاده از قابلیت تصویرسازی و روایی بودن این اساطیر به عنوان فرم هایی ملهم از طبیعت, در جهت زنده کردن مفاهیم نهفته در نمادها و اساطیر این آیین و نزدیک شدن به طبیعت، و نمایاندن و معرفی آنها در قالب هنرهای تجسمی پرداخت. همچنین میتوان از آنها در ارائه ایده ها و طرحهایی در راستای تحول در هنر و صنعت جواهرات و زیورآلات و غنای طرح و فرم آنها بهره جست، چراکه زیورآلات موجود در بازار امروز ایران، اکثراً وارداتی بوده یا از طرحهای دیگر کشورها تقلید و کپی شده است و تنها جنبه تزیینی و زیبایی ظاهری و همچنین مادی آن مطرح بوده، و ویژگی های فرهنگ و آداب ایرانی فرم و نقش و نمادهای ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته و عاری از معنا و مفهوم است. بازنمایی اساطیر و نقوش مرتبط با مهر به منظور ایجاد تنوع در طرح و نقش در جواهرسازی امروز، بکارگیری هنر و صنعت جواهر سازی به منظور معرفی آیین ها و اسطوره های ایرانی به عنوان نماد فرهنگی یک ملت، ایجاد فرم و نقش های برگرفته از طبیعت در طراحی زیورآلات، اهدافی است که دنبال میکنیم تا ببینیم آیا عناصر طبیعی مرتبط با ایزد مهر قابلیت طراحی و اجرا در زیورآلات امروز را دارند؟ و تا چه اندازه عناصر طبیعی مرتبط با اسطوره های ایزد میترا میتوانند در غنای بیشتر طراحی زیورآلات امروزی کمک نمایند؟ روش تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی میباشد. جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای بوده و اطلاعات بدست آمده با روش کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در فرآیند این تحقیق، با استناد به منابع گوناگون مربوطه, به تصویری ذهنی دست یافته و با تکیه بر آنها به عنوان منبع الهام، به تصویرسازی آنها پرداخته، و در ارائه ایده های جدید مورد استفاده قرار میگیرد. سپس از بین آنها، طرحهای مناسب برای اجرا و ساخت زیورآلات انتخاب نموده و با اعمال اصلاحات مربوط به مرحله اجرای طرح، به ساخت زیورآلات پرداخته میشود. و در نهایت با استفاده از عناصر طبیعی مرتبط با ایزد میترا در جهت معرفی و حفظ سنت ها و اصالت فرهنگی و ایجاد پیوند و ارتباط نزدیک تر با طبیعت، به هنر طراحی و ساخت زیورآلات غنا بخشیده شد. کلید واژه ها: اسطوره- ایران- ایزد میترا- طبیعت- طراحی زیورآلات- آیین مهر

فولادسازی سهم عمده ای از فلزکاری دوره ی زند و قاجار را به خود اختصاص داده است. در این دوره به سبب ارتباط با غرب و ورود کالاهای کارخانه ای، به مرور، سبک تلفیقی از سبک صفویه و اروپایی شکل گرفت که منجر به خلق آثاری شد که همچنان روح هنر ایرانی در آنها موج می زند. آثار به جا مانده از این دوره عمدتاً دارای فرم های حیوانی، گیاهی، انتزاعی و هندسی؛ و با فنونی از قبیل مشبک کاری، قلم زنی، طلاکوبی، حکاکی و تیزابی تزیین شده اند. در طراحی و ساخت زیورآلات به سبب ماهیت کاربردی-تزیینی آنها، ارتباط تنگاتنگی بین فرم، تزیین و کارکرد وجود دارد که همین ویژگی در اکثر آثار فولادی قابل مشاهده است، بدین جهت این آثار منبعی غنی برای طراحی و ساخت زیورآلات می باشند. چگونگی دسته بندی آثار فولادی زند و قاجار، اصول زیبایی شناسی، و چگونگی بهره گیری از فرم و نقش این آثار در طراحی زیورآلات مهمترین پرسش های این رساله بوده اند. در این رساله ابتدا به شناسایی و دسته بندی آثار فولادی زند و قاجار بر اساس فرم و نقش و کاربرد آنها، و سپس به زیبایی شناسی بصری این آثار اقدام نموده و در نهایت به طراحی و ساخت زیورآلات با الهام از آنها پرداخته شده است. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی؛ و از نظر روش، تاریخی، توصیفی و تجربی است. از مهمترین نتایج به دست آمده این است که سبک فولادسازی زند و قاجار بیشتر متأثر از سبک دوره ی صفویه می باشد و ورود کالاهای اروپایی بیش از آن که بر فرم و نقش آثار این دوره تأثیر نهاده باشد، موجب آشفتگی در روند تولید هنرهای صناعی و در مواردی کپی برداری عین به عین شده است.

چکیده ظروف سفالین نیشابور در قرون 3 تا 5 ه.ق گروه وسیعی را تشکیل می دهند که درصد عمده ای از آن ها با انواع نقوش انسانی، جانوری و تجریدی تزئین شده اند. سبک طراحی این نقوش معرف شیوه ای انتزاعی است که نشان از یک هم سنخی در ساختار بصری با آثار هنری دوره ی معاصر دارد و از جمله ی آن طراحی انواع پرندگان با نمود های تصویری متنوع است. این پژوهش سعی بر تحلیل و توصیف شیوه ی طراحی و ساختار بصری پرندگان منقوش بر سفال نیشابور در ارتباط با مواد و مصالح شکل دهنده آن ها دارد تا به معرفی بخشی از سنت های نقش پردازی ایرانی و شناخت ویژگی های ظهور یافته در آن ها بپردازد. ظروف سفالین اغلب متشکل از کاسه ها و بشقاب ها مدور در اندازه های کوچک و بزرگ است که توسط فنون اجرایی شامل نقاشی زیرلعابی با رنگ های مشکی، زرد، سبز،صورتی با پوشش لعاب سربی و همچنین به کارگیری انواع پوشش گلی سفید، مشکی و زیتونی تزئین شده اند. از نکات مهم در طراحی نقوش پرندگان بر روی این ظروف، هماهنگی با مواد و مصالح و فنون اجرایی و بهره گیری هوشمندانه از قابلیت های هر یک ازاین فنون در طراحی نوع خاصی از پرندگان است. همچنین شناخت و مهارت در به کار گیری عناصر بصری به منظور نقش پردازی بر سطح ظروف مدور که می توان در استفاده موزون از نقاط، خطوط و سطوح، حفظ تناسب و هماهنگی در ترکیب بندی اجزاء طرح و... مشاهده کرد که در مجموع منجر به طرحی متوازن، منظم و زیبا شده است. کلیدواژه ها هنر، هنر ایران، نیشابور، سفال، سفال نیشابور، نقوش پرنده، ساختار بصری

نقاشی دوره ی قاجار بر بستری از رویارویی میان سنت و تجدد شکل گرفت، لیک این امر سبب گردید که رابطه ای ظریف بین تجربه های نقاشی ادوار پیشین و تخیل و تجارب نقاشی نوین برقرار شود. نقاشی این دوره از سویی در فرهنگ و تمدن گذشته ی ایران ریشه دارد و از سوی دیگر متأثر از شرایط فرهنگی- اجتماعی و سیاسی- اقتصادی ایران قرن نوزدهمی است که نوزاد مدرنیته را در بطن خود جای داده است. در میان این نقاشی ها، رد پای جواهرات آن دوران که با هدف تفاخر پادشاهان نقش شده اند، به وضوح مشخص است. هدف این پژوهش شناخت و تقسیم بندی جواهرات موجود در نگاره های دوره ی قاجار و کاربردی کردن این جواهرات در طراحی و ساخت زیورآلاتی است که علاوه بر داشتن ویژگی های اصیل هنری، دارای طرح های به روز و نو باشند. بدین منظور، جواهرات موجود در نگاره ها آنالیز شده و با الهام از آن ها، به طراحی زیورآلات جدید پرداخته شد. این پژوهش در مسیر خود، سعی در پاسخگویی به سوالات زیر را دارد: جواهرات موجود در نگاره-های دوره ی قاجار به چند دسته تقسیم می شوند؟ آیا جواهرات موجود در نگاره های دوره ی قاجار قابلیت احیاء شدن در طراحی زیورآلات و جواهرات معاصر را دارند؟ پژوهش صورت گرفته از حیث هدف کاربردی و از نظر نوع روش تاریخی- توصیفی است. روش یافته اندوزی، کتابخانه ای بوده و روش تجزیه تحلیل داده ها کیفی است. با توجه به بررسی های عمل آمده این نتیجه حاصل شد که جواهرات موجود در نگاره های دوره ی قاجار، قابلیت استفاده و احیاء در طراحی و ساخت طلا، جواهر و زیورآلات معاصر را دارند.

دوره صفوی یکی از با شکوهترین دوران هنر ایرانی است و در این میان هنر نگارگری مستثنی نیست. هنر نگارگری در این دوره و به خصوص در مکتب اصفهان تغییرات چشمگیری داشته و هنر شناسان بسیاری را شیفته خود گردانده و همین امر موجب گشته که در زمینه نگارگری کتاب ها و مقالات فراوانی به رشته تحریر در آید؛ اما باید خاطرنشان کرد ،بیشترین حجم مطالعات انجام گرفته مربوط به سبک شناسی و زیبایی شناسی این هنر می باشد و کمتر در مورد واژگان فنی وابسته به این هنر سخن به میان آورده شده،و اگر به آن اشاره ای هم شده به صورت جزیی و مابین مباحث دیگر بوده است.دراین زمینه وجود یک مجموعه کاملاًتخصصی در رابطه با هنر نگارگری و واژگان فنی و اصطلاحات مرتبط با ابزار و لوازم مورد نیاز آن همچنان خالی می نماید. و در کتاب های تخصصی هم که پیشینیان برای ما به یادگار گذاشته اند با کلمات و اصطلاحات مشکل و نا مفهومی روبه رو می شویم که درک آن را دشوار می نماید. ازآنجایی که ، گاهی محققین و دانشجویان در حین کار به واژگان نا آشنایی بر می خورند که لازم است در کتاب های مختلف به دنبال آن گشته تا بتوانند آن را درک کرده ، توصیف نمایند یا درباره آن بیشتر بدانند؛ تصمیم گرفته شد تا در حد امکان مجموعه ای از لغات گردآوری شده و در اختیار دانشجویان و علاقه مندان هنر نگارگری قرار گیرد. شاید پاسخگوی نیاز آنان باشد و در وقت و انرژی آنان صرفه جویی نماید. به دلیل غنای هنر نگارگری ایران و گستره زمانی و مکانی بسیار بزرگ آن ، در این پژوهش تنها دوره صفوی مورد مطالعه قرار می گیرد، و اهدافی چون معرفی ابزار، لوازم و انواع رنگ های مورد استفاده در هنر نگارگری و آشنایی با نحوه تولید و ساخت مهمترین ابزار و لوازم این هنر در دستور کار قرار می گیرد.این پژوهش به روش تاریخی – توصیفی انجام گرفت .

چکیده: تزیینات معماری به عنوان عناصری جدا نشدنی از بناهای ایرانی-اسلامی نقش مهمی را در تاریخ هنر ایران به عهده دارند. در این رابطه نقوش اسلیمی و ختایی از مهمترین نقوشی هستند که در ادوار مختلف مورد توجه هنرمندان ایرانی قرار گرفته است. از جمله آثاری که از نقش اسلیمی و ختایی به وفور در کاشیکاریها استفاده شده مسجد جامع عباسی(مسجد نقش جهان) است، به گونه ای که فضای معماری را تلطیف نموده انسان را به عالم علوی هدایت می کند. از سوی دیگر کاربرد این نقوش در صنایع دستی مختلف از جمله چوب رایج است. در بیشتر وسایل کاربردی چوب از جمله منبت، معرق، برنزکوبی و ... نقوش مذکور استفاده می شود. بکارگیری نقوش اسلیمی و ختایی در آثار مختلف هنری نشان از گستردگی کاربرد آنها است. در این مجموعه به بررسی و پژوهش در باب نقش مایه اسلیمی وتوجه به سربند های اسلیمی پرداخته شده است.هدف از این بررسی شناخت انواع اسلیمی های به کار رفته در مسجد جامع عباسی-که خود از شاهکارهای عصرصفوی و هزار سال مسجدسازی در ایران به شمار می آید و در نوع خود بی نظیرو قابل مطالعه است و کاشیکاری این مسجد به تکنیک کاشی معرق و هفت رنگ که سراسر با نقوش گیاهی اسلیمی_ختایی پوشیده شده – و استفاده از آنها در وسایل کاربردی چوبی بر روی زمینه غیرهمسطح، با حفظ اصالت وطرح اصلی وایجاد تغییراتی متناسب باماده مورد استفاده- چوب- می باشد. از این تحقیق می توان چنین نتیجه گرفت که کاربست نقوش اسلیمی این دوره می تواند بر روی آثار چوبی به گونه ی غیر همسطح اجرا گردد و انتخاب فضاهای اجرا بر روی چوب تأثیرات متفاوتی را نشان می دهد. پژوهش صورت گرفته از نظر هدف کاربردی و به روش توصیفی-تحلیلی است و از نظرروش گردآوری اطلاعات،کتابخانه ای و میدانی، وروش تجزیه وتحلیل آن کیفی می باشد. لغات کلیدی:نقش مایه اسلیمی/کاشیکاری/مسجد جامع عباسی/کادر غیرهمسطح

چکیده با نگاهی گذرا به آثار تاریخی، ادبی و هنری در می یابیم که معنی و نقش پرنده در زندگی فکری و اجتماعی بشر از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بوده است. نقش پرندگان در اساطیر و ادبیات ایران و هند بسیار پر رنگ است. نقش و نگار روی آثار باقی مانده به اعتقادات اساطیری و نمادهای باستانی بسیار دور پیوند می خورد که در میان آن ها نماد طاووس خود را جلوه گر می سازد. طاووس در باورهای ایرانیان باستان نماد ذات انسان و در اعتقادات ایرانیان پس از اسلام نمادی کیهانی است، دارای معانی گسترده و عمیقی است و در هند، نشان دلسوزی ، پاسداری و تجسم برخی از خدایان هندو می شود. در این پژوهش به نقش و مفهوم طاووس در ادبیات، اساطیر، فرهنگ و باورهای عامیانه و هنرهای سنتی ایران و هند پرداخته می شود. در کتاب ها و مقالاتی به نقش و گاهی مفهوم طاووس در ادبیات و معماری و برخی نگاره های ایرانی پرداخته اند، ولی در سایر هنرهای سنتی ایران به صورت جامع و در کنار هم این بررسی صورت نگرفته است. با توجه به اینکه ادبیات و عرفان ما منبع الهام هنرمند ایرانی است، ابتدا این نقش در ادبیات و سپس اساطیر و فرهنگ ایران مورد شناسایی، هرچند اجمالی قرار گرفته و سپس با روندی مشابه به شناخت این نقش در ادبیات و فرهنگ هند می پردازیم. با بررسی این نماد در اکثر هنرهای سنتی و با در نظر گرفتن دوره های تاریخی علاوه بر شناخت سیر تحول نقش طاووس در عمده هنرهای سنتی ایران و در کنار آن، هنرهای سنتی هند و بررسی تطبیقی نقش و مفهوم طاووس در دو فرهنگ کهنسال ایران و هند، وجوه افتراق و اشتراک و در نهایت، زمینه های این اشتراک مشخص می شود. مسلما با توجه به تفاوت مفهوم نمادین طاووس در ایران و هند، نمونه های افتراق، بخش قابل توجهی از آثار هنرهای سنتی ایران را تشکیل می دهد. ادبیات غنی ایران زمین، منبع الهام هنرمند ایرانی قرار گرفته و باعث به تصویر کشیدن طاووس در هنرهای ایران شده است. بدین سبب به نظر نگارنده طاووس در هنر تزئینات معماری و فرش ایران موقع ویژه ای پیدا کرده است و بیشترین آثار را در این هنر به خود اختصاص داده است، برعکس هنرهند که به سبب علاقه ی هنرمند هندی به منظره پردازی، نقش طاووس در این هنر بسیار به چشم می خورد. در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که طاووس چه به لحاظ مفهوم و چه به لحاظ نقش کاملا متفاوت نیست و بر فرض این که طاووس از هند است، باز هم هنرمند ایرانی آن را در خدمت هنر، فرهنگ و دین خود قرار داده و به آن رنگ و بوی ایرانی بخشیده است. در این میان، پاسخ به سئوالات زیر مدنظر بوده است: 1- جایگاه نقش طاووس در هنرهای سنتی ایران و هند کجاست؟ 2-مفاهیم نمادین طاووس نزد ایرانیان و هندیان چیست؟ روش تحقیق نظری و از نظر روش تاریخی – توصیفی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات نیز به صورت مطالعات کتابخانه ای و توصیف مشاهدات و بررسی تطبیقی می باشد. کلید واژه: نماد – اسطوره- نقش طاووس – فرهنگ – هنرهای سنتی – ایران – هند

در شمال شرقی ایران در مناطقی از دشت گرگان مردمانی زندگی می کنند که بخشی از فرهنگ و تمدن کشور ما را تشکیل می دهند، مردمانی به نام ترکمن. این بخش از جامعه علیرغم داشتن هنرهای اصیل بسیار، در بررسی های قومی و فرهنگی معمولا به حاشیه رانده می شوند و کمتر درباره آنها بحث و گفتگو می شود. یکی از هنرهای زیبا و اصیل این قوم ساخت زیورآلات سنتی ترکمن است که زینت بخش بسیاری از موزه های دنیاست. این زیورآلات منحصر به فرد و خاص، دارای نقوش و فرم هایی ویژه هستند؛ نقوشی بسیار شاخص که تقریبا مختص این سرزمین اند، به طوری که با وجود صدها طرح و نقش در زیورآلات محلی ایران و حتی جهان، این زیورآلات به راحتی قابل تشخیص اند. این زیورآلات سنگین و بزرگ که معمولا از نقره و طلا و اغلب مزین به سنگهای سرخ می باشند، به نوعی معرف زن ترکمن است. در پس این نقوش و فرم ها، مفاهیمی عمیق و اصیل نهفته است که با زندگی ترکمن عجین گشته است. در این پایان نامه ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی و اجتماعی ترکمن، به دین و اسطوره های آنها نیز پرداخته شد. اینها همگی از عواملی هستند که در آداب و رسوم، باورها و اعتقادات، هنر و فرهنگ ترکمن بسیار موثر بوده اند. هدف اصلی در این پایان نامه شناخت مفاهیم نقوش و فرم زیورآلات ترکمن، علت بزرگی زیورآلات و استفاده بسیار از سنگهای قرمز در زیورآلاتشان است. دریافت و فهم این مسائل می تواند هنرمندان و سازندگان امروز زیورآلات را با این مفاهیم آشنا ساخته تا آنها نیز آثاری با معنی و مفهوم و نه صرفا تزئینی خلق نمایند و بدین طریق ارتباطی را که بین مردمان گذشته و امروز گسسته شده، تا حدی پیوند زد. سوالی که در این پایان نامه مطرح شد این بود که نقوش به کار رفته در زیورآلات ترکمن چه مفهومی دارند؟، در این پژوهش توصیفی- تحلیلی که با روش های کتابخانه ای و میدانی گردآوری گردیده است، در نهایت این نتیجه حاصل شد که تمامی نقوش و فرم ها دارای بار معنایی بوده و بطورکلی یا نقوشی هستند که در ارتباط با خورشیدند و یا نمادی از باروری هستند و اکثرا کاربردی حفاظتی جهت رفع نیروهای ارواح خبیثه و موجودات نامرئی و دفع شر آن ها داشته اند. در کنار این نقوش، نقوشی هم وجود دارند که در اثر ارتباط با اقوام مجاور، مهاجرت های بسیار و آشنایی با فرهنگ های جدید در هنر و فرهنگ آنها وارد شده است، یکی از این نقوش، نقوش اسلیمی است که از نقوش دوره ی اسلامی اند و پس از مسلمان شدن ترکمن ها و ساکن شدن در این مرز و بوم در هنر آنها نیز راه یافته است و هنرمندان با ذوق ترکمن، نقوش زیبا و اصیل خود را با مفاهیم جدید درهم آمیخته، زیورآلاتی زیبا و چشمگیر آفریده اند.

به دلیل اینکه صنایع دستی عشایری از انواع صنایع دستی کاربردی می¬باشد، آن¬ چیزی که امروزه به عنوان خطری جدی برای این نوع از هنرهای سنتی محسوب می¬شود عدم کاربرد مناسب آن¬ها در زندگی روزمره می¬باشد. یکی از راه¬هایی که می¬توان از طریق آن به حفظ و احیای بسیاری از این هنرها کمک کرد، کارآفرینی فرهنگی است. به همین دلیل تحقیق حاضر با هدف شناسایی عوامل محیطی موثر بر کارآفرینی فرهنگی در صنایع دستی عشایری استان لرستان انجام شده است. عوامل محیطی بخشی از عوامل خارجی تأثیرگذار بر روند توسعه کارآفرینی هستند؛ که در این پژوهش بر اساس مدل تحلیلیpest، به چهار دسته تقسیم شده¬اند که شامل عوامل سیاسی – قانونی، اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و تکنولوژیکی می¬باشند. روش تحقیق در این پژوهش آمیخته است به همین دلیل برای گردآوری داده های مورد نظر از دو روش مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش کارشناسان و تولیدکنندگان حرفه¬ای صنایع دستی عشایری استان لرستان به تعداد 400 نفر بوده¬اند. در بخش کیفی از روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده¬ که حجم نمونه مورد نظر با استفاده از فرمول کوکران به طور تقریبی 200 نفر بوده است. از روایی محتوایی و صوری جهت تعیین روایی ابزار پژوهش استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های کیفی از روش کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. تجزیه تحلیل داده های پرسشنامه نیز شامل دو بخش توصیفی و استنباطی هستند که برای تحلیل استنباطی از نرم افزار lisrel استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که مهم¬ترین عوامل موثر بر کارآفرینی فرهنگی در صنایع دستی عشایری در استان لرستان به ترتیب شامل عواملی نظیر حمایت از مخترعین و نوآوران جهت تجاری سازی ایده¬ها و محصولاتشان با ضریب مسیر 0.91، فرآهم نمودن تسهیلات زیرساختی و ارتباطی جهت سهولت در تأمین منابع و فروش محصولات با ضریب مسیر 0.84، تشویق زنان توسط خانواده و نگرش موافق اطرافیان و تغییر در شیوه تولید با ضریب مسیر 0.82 و ایجاد کاربرد مناسب برای محصولات با ضریب مسیر 0.77 بوده اند.

در دنیای امروز که تولید سریع و انبوه آثار هنری ماهیت هنر را تغییر داده است، طراحی و تولید انواع صنایع دستی خلاقانه بر مبنای ویژگی های فنی و معنایی متجلی در هنر اسلامی از جمله مهم ترین و دشوارترین دغدغه های هنرمندان حوزه ی صنایع دستی به ویژه در گرایش ساخت زیورآلات است. مسئله ی اصلی در این تحقیق، پس از ارائه ی مهم ترین ویژگی های زیبایی شناسانه ی تذهیب قرآنهای ایلخانی این است آیا می توان بر مبنای این عناصر به طراحی و ساخت زیورآلاتی پرداخت که به نحوی منعکس کننده ی پیام های موجود در آنها هستند. بنابراین برای یافتن پاسخ این مسئله تعدادی از نسخ باقی مانده از این دوره معرفی و سپس ویژگی های فنی و معنایی آنها بیان و دسته بندی شد. در نهایت تعدادی از عناصر تزیینی تذهیب این قرآنها انتخاب و بر مبنای اصول و محدودیت های فنی ساخت زیور آلات، تعدادی انگشتر طراحی و ساخته شدند.

در نیم قرن گذشته صنایع دستی به عنوان یکی از زمینههای فعالیت اقتصادی، فرهنگی اجتماعی در جوامع مختلف، یکی از عوامل موثر توسعه کشورهای در حال رشد شناخته شده است. در بین این جوامع، ایران جزء معدود کشورهایی است که از دیرباز درزمینه صنایع دستی سر آمد و صاحب شهرت بوده است. با توجه به مزیت های صنایع دستی، همواره تولیدات صنایع دستی و سرمایه های انسانی فعال در این حوزه از مهم ترین امکانات و منابع ارزشمندی است؛ که توجه صاحب نظران و برنامه ریزان اقتصادی و فرهنگی را به خود جلب کرده است. هدف از پژوهش حاضر شناسایی مشکلات هنرمندان صنایع دستی چوبی و رتبه بندی این مشکلات است. برای این منظور با استفاده از پرسشنامه ای مشتمل بر6بخش؛ سوا لاتی درخصوص تولید، فروش، بازاریابی، صادرات و واردات، آموزش و تعامل با سازمان های دولتی و غیردولتی طرح گردید؛ودر اختیار60 نفر از هنرمندان صنایع دستی ساکن در شهرهای اصفهان ،شهرکردوتهران قرار گرفت. بر اساس داده های به دست آمده از این پرسشنامه ها عمده ترین مشکلات شناسایی شده عبارتند از: بازاریابی نامناسب، تهیه مواد اولیه، عدم نظارت بر تولید محصولات، واردات کالاهای مشابه، عدم فرهنگ سازی و آگاهی مصرف کننده از کالاهای تولیدی، عدم وجود یک انجمن برای تبادل نظر بین هنرمندان. سپس با استفاده ازنظر کارشناسان و صاحب نظران، معیار های جامعیت بیشتر، سود، بهره وری و سهم بازار تعیین گردید؛ و به رتبه بندی مشکلات بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی ahp اقدام شد. بر این اساس نتایج پژوهش نشان می دهد، در بین مشکلات شناسایی شده بازاریابی نامناسب در اولویت اول و تهیه مواد اولیه، واردات کالاهای مشابه، عدم نظارت بر تولید محصولات، عدم فرهنگ سازی و آگاهی مصرف کننده از کالاهای تولیدی وعدم وجود یک پایگاه یا انجمن برای تبادل نظر به ترتیب در اولویت های بعدی قرارگرفته اند. مهم ترین مشکلاتی که هنرمندان صنایع دستی چوبی درزمینه فروش آثار خود با آن روبرو هستند، بازاریابی نامناسب و واردات کالاهای مشابه می باشند.

مکتب نقاشی قزوین یکی از مراحل گذار و بزنگاه تاریخ نقاشی ایران به حساب می آید. صادقی بیگ از نقاشانی است که در این مرحله تاریخی? خوش درخشیده است. وی فرم ها و ترکیب بندی های خاص تری را نسبت به آثار نقاشان قبل از خود? به کار برده است. سئوالاتی که در روند رساله مطرح است? شامل معرفی و طبقه بندی نگاره های صادقی بیگ افشار براساس فرم? شناخت ویژگی های فرم (قلم گیری? اشکال? ترکیب بندی? رنگ) در آثار صادقی بیگ و شناخت ویژگی های مکاتب نگارگری تبریز- مشهد? قزوین و اصفهان در نگاره های صادقی بیگ افشار است. از این رو هدف این رساله به دلیل اهمیت فرم در نگاره های صادقی بیگ افشار? بررسی گذر تاریخی ایجاد شده در فرم های نگاره های صادقی بیگ بر پایه تأثیرپذیری وی از مکاتب قبل و بعد از خود در تنظیم نگاره هایش? در جهت معرفی و طبقه بندی نگاره ها براساس فرم می باشد