به منظور بررسی تحمل به خشکی اکوتیپ های ماریتیغال از لحاظ خصوصیات مورفوفیزیولوژیک و بررسی ارتباط این صفات با نشانگرهای rapd، 9 اکوتیپ از نواحی شمالی و جنوبی کشور به همراه رقم خارجی بوداکالازی در دو سطح تنش اسمزی مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به معنی دار بودن اثر متقابل تنش در اکوتیپ، وضعیت اکوتیپ ها در هر سطح تنش دارای روند متفاوتی بود. میانگین اکثر صفات مورد ارزیابی از جمله شاخص تحمل ریشه و اندام هوایی نشان داد که اکوتیپ های قائمیه و حمیدیه دارای بیشترین و بهبهان دارای کمترین تحمل تنش اسمزی بودند. اکوتیپ های ایرانی در مقایسه با رقم اصلاح شده بوداکالازی از نظر اکثر صفات به ویژه شاخص تحمل ریشه و اندام هوایی برتر بودند. وجود همبستگی معنی دار بین پارامترهای مورد بررسی با خصوصیات ظاهری ریشه، مبین کارایی این پارامترها در ارزیابی تحمل به تنش اسمزی بود. گروه بندی اکوتیپ ها بر اساس تجزیه خوشه ای نشان داد که اکوتیپ ها بر اساس نواحی جغرافیایی رویشگاه های مربوطه در گروه های مشابه قرار نگرفتند. اکوتیپ های قائمیه و حمیدیه از نظر میانگین اکثر صفات در شرایط مختلف مورد بررسی بیشترین مقدار را داشتند و به عنوان اکوتیپ های مقاوم در یک گروه مجزا در تجزیه خوشه ای قرار گرفتند. تجزیه rapd با استفاده از ده آغازگر تصادفی، 106 نوار چندشکل در اکوتیپ های مورد مطالعه تولید کرد. میانگینpic و mi برای کلیه آغازگرها به ترتیب 34/0 و 54/3 به دست آمد. میانگین درجه تمایز ژنی (263/0) نشان داد که درصد بالایی از تنوع کل مربوط به تنوع درون اکوتیپ های مورد مطالعه بود. بر اساس تنوع ژنی نی و شاخص شانون بیشترین و کمترین تنوع ژنتیکی درون اکوتیپ ها به ترتیب مربوط به اکوتیپ های نورآباد و حمیدیه بود. بر اساس تجزیه واریانس مولکولی تنوع ژنتیکی درون و بین اکوتیپ ها معنی دار به دست آمد. به طوریکه تنوع درون (88 درصد) حدود هفت برابر تنوع بین اکوتیپ ها (12 درصد) به دست آمد. تجزیه خوشه ای داده های rapd با استفاده از فاصله ژنتیکی نی، اکوتیپ ها را به سه گروه منتسب کرد. مشابه داده های مورفولوژیکی، این گروه بندی با الگوی جغرافیایی محل رویش مطابقت نداشت. اما توانست رقم خارجی بوداکالازی را به خوبی از سایر گروه ها تفکیک کند. رابطه بین نشانگرهای rapd و ده صفت فیزیومورفولوژیک مورد مطالعه از طریق تجزیه رگرسیون چندگانه بررسی شد. نتایج نشان داد که بیشترین تغییرات تبیین شده توسط نشانگرهای مثبت مربوط به طول ریشه (676/0) و کمترین میزان مربوط به نشت الکترولیت (20/0) بود. در مجموع، نتایج این مطالعه نشان داد کهrapd یک تکنیک مولکولی توانمند برای مطالعه ژنتیکی در بین و درون جمعیت های ماریتیغال است و همراه با نشانگرهای مورفولوژیکی اطلاعات ارزشمندی را در این گیاه دارویی فراهم می کند.