چکیده: داستانهای باستانی و مضامینی که مربوط به دوران پیش از اسلام هستند، یکی از منابع مهمی است که تأثیر آن در شعر تمام شاعران، به چشم می خورد و شاعران گاه و بیگاه در لابه لای اشعارشان این مضامین را در خدمت بیان هرچه بهتر اندیشه های خویش به کار گرفته اند. از جمله مضامینی که در آثار منظوم فارسی به نحو چشمگیری منعکس شده است، داستان زردشت و ظهور مانی و مزدک است. این سه شخصیت برجسته و تاریخی، که پیام آور سه آئین بزرگ و مهّم بودند، بازتاب فراوانی در ادبیات فارسی بر جای گذاشته اند و همین امر سبب گردیده تا مضامین بسیاری مربوط به این سه آئین در ادبیات ایجاد گردد. مضامینی که با آثار نظم و نثر فارسی گره و پیوندی عمیق خورده است. همین امر، ضرورت پرداختن به بررسی و پژوهشی را در رابطه با این نفوذ و تأثیر، آشکارتر می سازد. اهدافی که در این رساله مدنظر قرارگرفته اند یکی بررسی دیدگاه شاعران و شناخت سیمایی است که از این بزرگان در ادبیات فارسی ارائه گردیده است. هدف دیگر ترسیم چهره ادبی این بزرگان و مقایسه ای میان شخصیت تاریخی و داستانی این شخصیت ها در آثار منظوم فارسی است. کلید واژه ها: زردشت، مانی، مزدک، متون نظم فارسی.

چکیده کتاب های درسی ادبیات فارسی در نظام آموزشی ایران اسلامی جایگاهی والا و تأثیرگذار دارد؛ زیرا از آموزه های کتاب و سنّت بهره مند است و تمام قومیت های ایرانی آن را فرامی گیرند. آشنایی با کتاب و سنّت پیش نیاز فهم ادبیات فارسی است. زیرا آثار شاعران و نویسندگان ادب فارسی از قدیم تاکنون سرشار از نگرش ها، کنش ها و آموزه های اخلاق اسلامی است. در این تحقیق درس هایی که جنبه تعلیمی آن برجسته بوده است، در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی شد. دو درس از کتاب های ادبیات فارسی متوسّطه و پیش دانشگاهی به ادبیات حماسی اختصاص یافته است و آغاز و پایان کتاب های مزبور مناجات است. به همین دلیل این دو مبحث جداگانه بررسی شده است. ابتدا درباره انواع ادبی و رابطه آن با ادبیات تعلیمی بحث شده است. سپس هر درس با نام کتاب و عنوان درس از نظر زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته است. منابع الهام شاعران و نویسندگان فارسی در کتاب و سنّت معصومین (ع) جست وجو شده است؛ زیرا فرهنگ حاکم بر فارسی زبانان فرهنگ اسلامی است. در این تحقیق در قسمت مختصّات فکری از قرآن، نهج البلاغه و مفاتیح الجنان بیش ترین بهره برده شده است و مردم ایران با این کتاب ها آشنا و مأنوس اند. معمولاً کتاب های ادبیات فارسی از نظر زبانی و ادبی تدریس و تحلیل می شود و جنبه فکری به علل مختلف مغفول می ماند؛ کمبود وقت، اطّلاعات ناکافی و مشکل آفرینی را می توان از علل بی توجّهی دانست. معمولاً اختلاف نظرها و سلیقه ها از این منظر خود را نشان می دهد. بنابراین اهمّیت و برجستگی این تحقیق در بخش مختصّات فکری بیش تر توجّه خواننده را به خود جلب می کند. کلید واژه ها: ادبیات، ادبیات تعلیمی، کتاب های درسی ادبیات فارسی، زبان فارسی، دوره متوسّطه، دوره پیش دانشگاهی