توده گرانیتوئیدی جنوب آورزمان با سن کرتاسه در غرب شهرستان ملایر قرار گرفته است و از لحاظ تکتونیکی به عنوان بخشی از حوادث پلوتونیسم پهنه سنندج-سیرجان محسوب می شود. تزریق این توده در رسوبات قدیمی تر (تریاس بالا-ژوراسیک زیرین) باعث ایجاد دگرگونی مجاورتی و هاله های دگرگونی (هورنفلس و اسکارن کانه دار) در منطقه شده است. با توجه به شواهد صحرائی و پتروگرافی، پیکره اصلی این توده را گرانودیوریت و کوارتزدیوریت تشکیل می دهند. دایک های متعدد آپلیتی و کوارتزی، توده نفوذی و سنگ های میزبان را قطع کرده اند. بافت غالب آن ها گرانولار و پورفیروئید می باشد. از نظر شیمیایی، ماگمای تشکیل دهنده این توده از نوع کالک آلکالن و غنی از پتاسیم است. از نظر درجه اشباع از آلومینیم، در محدوده پرآلومین تا کمی متاآلومین قرار می گیرند و نمونه های مورد مطالعه غالباً s-type می باشند، اما در مواردی تمایلاتی به i-type نیز مشاهده می شود. آنالیز شیمیایی کانی پیروکسن در این توده، ترکیب پیروکسن را از نوع دیوپسید- اوژیت معرفی کرده است. توده گرانیتوئیدی منطقه با استفاده از ترکیب بیوتیت، ماهیت کالکوآلکالن و پرآلومین دارد و محیط تکتونیکی قوس آتشفشانی را آشکار ساخته است. غنی شدگی نمونه های مورد مطالعه از lree نسبت به hree و تهی شدگی از عناصر ti،p،sr،nb و واقع شدن آن ها در محدوده vag حاکی از آن است که توده گرانیتوئیدی منطقه در محیط قوس آتشفشانی و در ارتباط با فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زیر ورقه ایران تشکیل شده است.

توالی آتشفشانی-رسوبی کرتاسه زیرین در شمال غرب- جنوب شرق صفاشهر (دهبید) در زیرزون حاشیه ای پهنه سنندج- سیرجان جنوبی، دربرگیرنده کانسار کشت مهکی و تعدادی اندیس معدنی مس (نقره) است. قدیمی ترین رخنمون های سنگی منطقه مربوط به واحدهای شیلی و ماسه سنگی ژوراسیک است که توالی پیشرونده کرتاسه زیرین با کنگلومرای قاعده ای و ماسه سنگ و شیل های سیلتی به صورت دگرشیب بر روی آنها قرار می گیرد. کانه زایی مس (نقره) در واحد kv (متشکل از سنگهای آذرآواری کانه دار و گدازه های آتشفشانی) به سن کرتاسه زیرین رخ داده است. سنگ دربرگیرنده کانه زایی کریستال لیتیک توف با ترکیب تراکی آندزیت-آندزیت می باشد. ماده معدنی در گستره ای حدود 34 کیلومتر به صورت عدسی های ناپیوسته و در یک افق چینه ای خاص در داخل کریستال لیتیک توف رخ داده است. بافت ماده معدنی به صورت پرکننده فضای خالی، رگه- رگچه ای، جانشینی، دانه پراکنده و لامینه مانند می باشد. پاراژنز کانیها عمدتاً شامل کالکوسیت، بورنیت، مس طبیعی، دیژنیت، کالکوپیریت، پیریت، کلاست هالیت نقره دار، کوولیت، آنیلیت، مالاکیت و آزوریت است. مطالعات لیتوژئوشیمیایی در 6 ستون چینه ای، حاکی از رخداد کانی سازی مس (نقره) از شمال غرب تا جنوب شرق صفاشهر (به طور ناپیوسته) در یک افق چینه ای خاص و حاکی از همبستگی مثبت بین مس، نقره و روی می باشد. ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای آتشفشانی و آذرآواری (واحد kv) حاکی از تشکیل آنها در محیط ریفت درون کمان آتشفشانی است. بررسی های سنگ شناسی، کانی شناسی، لیتوژئوشیمیایی و مطالعات میکروسکوپی حاکی از آن است که کانه زایی مس در ابتدا بصورت همزمان با ولکانیسم در توالی آتشفشانی- آذرآواری رخ داده (جذب مس توسط هیدروکسید فریک، کانیهای رسی و جایگزینی در شبکه فلدسپات ها) و سپس در طی دیاژنز (دگرگونی) تدفینی (burial) بر اثر آب زدایی رسوبات تخریبی و آذرآواری و گدازه ها و دگرسانی ناشی از این سیالات هیدروترمالی، مس آزاد شده و از طریق سیالات هیدروترمالی دیاژنزی حمل گردیده تا به واحد سنگی با نفوذپذیری زیاد (کریستال لیتیک توف) رسیده و در آنجا بصورت کانیهای سولفیدی مس، نهشته شده است. نتایج آنالیز ایزوتوپی گوگرد کانیهای سولفیدی، منشأ آن را از طریق احیاء سولفات های آب دریا به اثبات رسانده است. با توجه به مجموعه مطالعات انجام گرفته و با استناد به شواهد مختلف ارائه شده از قبیل لیتولوژی، ژئومتری عدسی، ساخت و بافت و پاراژنز کانی شناسی، کانسار مس (نقره) کشت مهکی و اندیس های معدنی اطراف آن را می توان یک کانسار مس تیپ volcanic red bed (vrb) و یا مانتو (manto) در نظر گرفت که از مرحله ولکانیسم تا تدفین عمقی، تشکیل و تمرکز یافته است.

کانسار آهن باشکند، در 16 کیلومتری جنوب غرب سلطانیه و 54 کیلومتری جنوب شرق زنجان، در بخش جنوبی رشته کوه های سلطانیه و در پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع است. قدیمی ترین واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه، شامل تناوبی از واحدهای فیلیت و متادولوستون با میان لایه هایی از متاتوف و متاسیلتستون متعلق به سازند کهر، به سن نئوپروتروزوییک هستند. گسل سلطانیه با امتداد شمال غرب- جنوب شرق، از شمال غرب کانسار عبور می کند. اغلب گسل های منطقه نیز همین روند را نشان می دهند و همگی به مانند گسل مذکور راست بر هستند. توده گرانیتی خرم دره با بافت عمدتا میکروگرانولار- پورفیروئیدی، به داخل واحدهای متعلق به سازند کهر نفوذ کرده و در مرز عمدتا گسله بین فیلیت و متادولوستون، به موازات لایه بندی اولیه و برگوارگی سنگ ها، و ندرتا در طول شکستگی های سنگ های میزبان و به صورت رگه ای اسکارن زایی نموده است. این توده ترکیب عمدتا گرانیتی دارد و براساس مطالعات ژئوشیمیایی، از نظر سری های ماگمایی، ماهیت ساب آلکالن پتاسیک تا سدیک دارد. این توده ویژگی های گرانیت های نوع i و مشخصات نوع کوهزایی و مربوط به حاشیه فعال قاره ها را نشان می دهد. علاوه بر این توده گرانیتی، دایک های دلریتی- دیابازی با ترکیب آندزیت، با ماهیت آلکالن و با ویژگی های ماگماتیسم نوع i مربوط به حاشیه فعال قاره ها نیز در منطقه دیده می شوند. به موازات تزریق توده نفوذی به درون واحدهای دگرگون شده سازندکهر، دگرگونی مجاورتی با مجموعه کانی های گارنت نوع گروسولاریت، دیوپسید و ایدوکراز رخ می دهد. همچنان که توده شروع به تبلور می کند، سیالات ماگمایی مشتق شده از آن، با تشکیل کانی های گارنت نوع آندرادیت، دیوپسید، فورستریت، مگنتیت و فلوگوپیت، باعث ایجاد متاسوماتیسم پیشرونده در سنگ های دگرگونه میزبان می شوند. اندک کانی های گارنت و پیروکسن موجود در توده نفوذی نیز طی همین مرحله شکل گرفته اند. سپس با سرد شدن و دگرسانی توده نفوذی و احتمالا ایجاد درزه و شکاف ها، سیالات جوی و فسیل در امتداد این شکستگی ها و سطوح ضعف لیتولوژی پایین رفته، با سیالات ماگمایی اختلاط حاصل می کنند. در اثر حدوث تغییرات فیزیکوشیمیایی در سیال کانه دار، در اثر این اختلاط، همراه با وقوع متاسوماتیسم پسرونده، حجم اصلی کانه (مگنتیت و هماتیت) و به میزان کمتر کالکوپیریت و پیریت ته نشست می کند. کانی سازی آهن به شکل همروند با لایه بندی اولیه و برگوارگی سنگ های میزبان و به میزان کمتر، شبکه ای از رگه- رگچه ها، به صورت اسکارن منیزیمی در مجاورت توده نفوذی، با حضور مگنتیت، هماتیت (اسپکیولاریت)، کالکوپیریت، پیریت، گارنت، پیروکسن، فلوگوپیت، اپیدوت، ترمولیت، اکتینولیت، سرپانتین و تالک رخ داده است. ماده معدنی به شکل توده ای و به میزان کمتر، رگه ای بوده و بافت های نواری، توده ای، جانشینی، پرکننده فضای خالی، دندریتی، کروی، پراکنده (spotted)، رگه ای و برشی را نشان می دهد. دگرسانی های آرژیلی، پروپیلیتی، سریسیتی، کلریتی، بیوتیتی و سیلیسی به ترتیب بیشترین گسترش را در منطقه دارند. ویژگی های توده نفوذی منطقه، با توده های نفوذی مولد اسکارن آهن مطابق است. مطالعه رفتار عناصر نادر خاکی بین سنگ های آواری و متادولوستون تازه و مقایسه آن ها با رفتار همین عناصر در فیلیت و متادولوستون اسکارنی شده، ماده معدنی و توده نفوذی، نشان گر اشتقاق بخشی سیال کانه دار از سیستم ماگمایی است. بررسی ایزوتوپ های پایدار گوگرد و اکسیژن، نقش سیالات فسیل وجوی را در ته نشینی مگنتیت و سولفیدها آشکار می کند. حرارت سنجی های انجام شده بوسیله ایزوتوپ اکسیژن، دمای مرحله اسکارن پسرونده که مرحله اصلی نهشت مگنتیت است را بین 171تا c? 558 نشان می دهد.

در منطقه غرب ملایر، ردیف سنگ های تریاس (عمدتاً سنگ های آتشفشانی و کربناتی) و ژوراسیک (بیشتر شیل و ماسه سنگ)، تحت تأثیر چند حادثه دگرگونی، تغییرشکلی، چین خوردگی و پهنه های برشی قرار گرفته اند. دگرگونی ناحیه ای، سبب شده سنگ های تریاس و ژوراسیک به صورت سنگ های کربناتی بلورین، اسلیت و فیلیت ظاهر شوند و در خلال حوادث تغییرشکلی، دچار چین خوردگی گردند. در حادثه دگرگونی همبری، توده های نفوذی گرانیتوئیدی، عمدتاً با ترکیب گرانودیوریت تا کوارتز دیوریت، در سنگ های دگرگونه منطقه تزریق شده اند و پهنه های اسکارنی کانه دار را در انجیره، ایرانه و سراب سامن، تشکیل داده اند. پژوهش حاضر نشان می دهد ترکیب توده های نفوذی مولد پهنه های اسکارنی، به طور میانگین، گرانودیوریتی است و کانی های پیروکسن و گارنت در پهنه های اسکارنی به ترتیب از نوع دیوپسید- اوژیت و گراندیت (عمدتاً آندرادیت) هستند. در این اسکارن ها، زیرپهنه های مختلفی شناسایی شدند که براساس پاراژنزهای کانیایی تعریف شدند. رخساره دما بالا (پیروکسن فلس) در دامنه دمایی 800-650 درجه سانتی گراد، و ولاستونیت در محدوده دمایی تا 800 درجه سانتی گراد تشکیل شده است، اما رخساره های هورنبلند فلس و آلبیت- اپیدوت-فلس به ترتیب در دامنه دمایی 650-500 و 500-350 درجه سانتی گراد شکل گرفته اند. اطلاعات حاصل از آنالیز نمونه ها از کانسنگ های منطقه و مطالعات و مشاهدات صحرایی و میکروسکوپی، حاکی از آن است که اسکارن منطقه انجیره (و دو پهنه اسکارنی دیگر) از نوع چندفلزی (fe, cu. zn, ag, au, w) هستند، اما عیارها درحدی نیستند که ارزش اقتصادی داشته باشند. در پهنه اسکارنی- متاسوماتیک سراب سامن، علاوه بر تشکیل اسکارن کانه دار (مشابه آن دو دیگر)، یک پهنه وسیع و قابل توجه از دگرسانی سیلیسی- پیریتی ( طلا) دیده می شود که به نظر می رسد سیالات ماگمایی- گرمابی، سنگ های متاپلیتی منطقه را درحجم وسیع متأثر کرده اند. این پهنه جای مطالعه دقیق تر را دارد. کلمات کلیدی:غرب ملایر،دگرگونی،اسکارن کانه دار، گارنت، زون سیلیسی-پیریتی

منطقه مورد مطالعه در شمال شرق تکاب، بطور عمده از سنگ های دگرگونی متنوعی مانند آمفیبولیت ها، شیست های پلیتی، گنیس های گرانیتی، متابازیت و متااولترامافیک ها، مرمر و کالک سیلیکات ها تشکیل شده است. این سنگ ها بخشی از پوسته قاره ای ایران زمین هستند که بر اثر عملکرد فازهای کوهزایی پان آفریکن و آلپ پایانی دگرگون و دگرریخت شده اند و توده های نفوذی متعددی در آن ها نفوذ کرده است. به لحاظ ژئوشیمیایی، سنگ مادر گنیس های گرانیتی منطقه تکاب، تا حدی پرآلومین و پتاسیم متوسط تا بالا است و به سری ماگمایی کالک آلکالن تعلق دارد. در نمودارهای عنکبوتی عناصر نادر این سنگها، وجود شواهدی از جمله تهی شدگی شدید از nb, ta, ti, p و غنی شدگی از liles, lrees نیز نشانه ای از شکل گیری پروتولیت این سنگها در یک محیط فرورانشی است. به لحاظ سنگ شناختی، وجود واحدهایی مانند سرپانتین شیست، آمفیبولشیست، متاگابرو و آمفیبولیت در متابازیت ها و متااولترامافیکها نشان از یک مجموعه افیولیتی قدیمی در این منطقه دارد. در بررسی ژئوشیمیایی، وجود روندهای منفی در نمودارهای هارکر عناصری همچون mgo, ni, cr, co و روند افزایشی در نمودار تغییرات tio2 در مقابل سیلیس، حاکی از تبلور فازهای اصلی مانند اولیوین، کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز است که نشان از شکل گیری این مجموعه در یک محیط اقیانوسی دارد. همچنین، روندهای مشهود در نمودارهای تغییرات عناصر نادر خاکی نمونه هایی مانند آمفیبولیت ها، متاگابرو و سرپانتین شیست گویای تهیشدگی از lrees )به استثنای la) نسبت به hrees است که حاکی از درجات ذوب بخشی بالا و یا منشاء تهی از lrees برای این واحدها است. در این بین نمونه آمفیبول شیست به شدت از lrees نسبت به hrees غنی تر بوده که این نشانه ای از درجات ذوب بخشی اندک و یا منشاء غنی از این عناصر برای این نمونه است. نمودارهای تمایز تکتونیکی نشاندهنده دو محیط کمان آتشفشانی و درون صفحه برای این نمونه ها است که خود نشانه از شکل گیری این مجموعه در یک محیط پشت قوس است.

کانسار کبالت قمصر، در فاصله 7 کیلومتری شمال قمصر و حدود 26 کیلومتری جنوب شهرستان کاشان، در بخش میانی کمان ماگمایی ارومیه –دختر، و در زیرپهنه تبریز- ساوه واقع شده است. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه، شامل ولکانیک های ائوسن، نهشته های دریایی سازند قم و توده های نفوذی است. مجموعه ولکانیکی– رسوبی ائوسن شامل آندزیت، آندزیت بازالتی، ریوداسیت، ریولیت و میان لایه هایی از آهک نازک لایه نومولیت دار، توف، شیل و ماسه سنگ است. بر روی این واحدها، نهشته های دریایی سازند قم، بصورت دگر شیب قرار گرفته که شامل شیل و مارن فسیل دار خاکستری، آهک های نازک لایه فسیل دار خاکستری رنگ با میان لایه های مارن و آهک مارنی، و آهک های ضخیم لایه زرد رنگ است. ترکیب توده های نفوذی منطقه بصورت کوارتزدیوریت، کوارتز مونزودیوریت تا گرانودیوریت است که در میان ولکانیک های ائوسن و آهک های سازند قم تزریق شده اند. سپس، یک توده نیمه عمیق میکرودیوریت پورفیری، درون توده های مزبور و در همبری با آهک های منطقه تزریق شده است که کانه زایی اصلی در ارتباط با این توده است. توده های نفوذی منطقه ماهیت ساب آلکالن و کالک آلکالن داشته و از نظر مقدار آلومین، پرآلومین هستند. این توده ها ویژگی های گرانیتوئیدهای تیپ i را دارند و مشخصات نوع مرتبط با کمربندهای ماگمایی زون فرورانش را نشان می دهند. تزریق توده های نفوذی، موجب تبلورمجدد، اسکارن زایی و کانی سازی در آهک ها و میان لایه های توفی سازند قم شده است. مهمترین اسکارن های مشاهده شده عبارتند از گارنت اسکارن، گارنت- پیروکسن اسکارن، اپیدوت- کلسیت- پیروکسن اسکارن وآمفیبولیت اسکارن. کانه زایی، همه این اسکارن ها را همراهی می کند، اما بخش مهمی از کانه زایی مگنتیت- کبالتیت همراه با آمفیبولیت اسکارن مشاهده می شود. ماده معدنی به شکل رگه ای، توده ای و عدسی و بوده و بافت آن ، جانشینی، پراکنده، برشی، رگه-رگچه ای، پرکننده فضای خالی، توده ای و افشان است. رگه اصلی کانه دار، در امتداد زون گسل چپ گرد با راستای n15e/60se قرار گرفته که توده نفوذی میکرودیوریت پورفیری و آهک های همبر را قطع کرده و در طول حدود 200 متر اما بصورت ناپیوسته و به ضخامت های چند دسی متر تا حداکثر 8 متر کانه زایی انجام شده است. کانی شناسی شامل مگنتیت، کبالتیت، کالکوپیریت، پیریت، آرسنوپیریت، هماتیت و اسفالریت است. و دگرسانی های مشاهده شده در منطقه، عمدتاً شامل آرژیلیک، سریسیتی، پتاسیک، پروپیلیتیک، تورمالینی، سیلیسی، مگنتیتی و هماتیتی و سولفیدی است. ویژگی های توده نفوذی منطقه، هماهنگی بسیار جالبی را با توده های نفوذی مولد اسکارن آهن نشان می دهند. بر اساس تغییر پارامترهای محاسبه شده برای عناصر ree، و همچنین بررسی های ایزوتوپ پایدار گوگرد و اکسیژن، سیالات هیدروترمال موثر درکانه زایی، منشاء ماگمایی همراه با اختلاط با آب های جوی داشته و توده نفوذی در تأمین مواد معدنی تشکیل دهنده اسکارن، سهم عمده را بر عهده داشته است مطالعات میکروترمومتری سیالات درگیر نیز بر روی گارنت و پیروکسن مرحله متاسوماتیسم پیشرونده و کوارتز مرحله دگرسانی پسرونده انجام گرفت. بر اساس این مطالعات، دمای همگن شدن در فاز پیشرونده بین 400 تا بالای 600 درجه سانتی گراد و شوری بین شوری 12 تا 20 درصد معادل وزنی نمک طعام بوده و در مراحل تاخیری فاز پسرونده، دمای همگن شدن در حدود 180 تا 200 درجه سانتی گراد، و شوری آن بین 8/5 تا 9/11 درصد معادل وزنی نمک طعام است. دماسنجی ایزوتوپی، برای جفت کانی های پیریت و کالکوپیریت دمای c? 592 و برای جفت کانی های کوارتز و مگنتیت، دمای oc482 را برای کانی سازی نشان می دهد. به موازات تزریق، جایگیری و تبلور توده نفوذی، مراحل مختلف اسکارنی شدن، شامل دگرگونی ایزوکمیکال، متاسوماتیسم پیشرونده و دگرسانی پسرونده در منطقه رخ داده است. حجم قابل توجهی از سیالات کانه دار، در طول گسل ها شکستگی ها و فضاهای کم فشار حرکت نموده و با نفوذ به داخل سنگهای آهکی سازند قم و بخش هایی از توده میکرودیوریت پورفیری، باعث بروز متاسوماتیسم و کانی سازی شده است. با توجه به ویژگی های کانسار کبالت قمصر ازجمله محیط تکتونیکی، سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی و ساخت و بافت، این کانسار در گروه کانسارهای اسکارن کلسیک آهن (کبالت- مس) قرار دارد.

منطقه معدنی مس کشکوئیه شامل پنج معدن فعال بنام های پلنگی، چشمه خضر، تله دزی، اقبالی و عابدینی می باشد که در زون دهج-ساردوئیه از کمان ماگمایی ارومیه- دختر و در ناحیه کرمان واقع شده است. واحدهای رسوبی آن شامل واحدهای سنگی فلیش (حاوی مواد آلی در همراهی با پیریت فرامبوئیدال) و کنگلومرا بوده و واحدهای آتشفشانی آن، واحدهای آگلومرای خاکستری، لاپیلی توف قرمز رنگ، آندزیت پورفیری، آندزیت مگاپورفیر و آگلومرا با میان لایه های توف و گدازه می باشند. سن کلیه این واحدهای سنگی ائوسن می باشد. واحد سنگی میزبان ماده معدنی در منطقه معدنی مس کشکوئیه، سنگ آندزیت پورفیر پیروبیتومن دار می باشد. شکل هندسی و ژئومتری ماده معدنی در معادن کشکوئیه چینه کران و کانی شناسی آنها شامل بورنیت، کالکوزیت و کالکوپیریت است که با هماتیت و پیریت همراهی می شوند. کانی های کربنات، کلریت، کوارتز، هماتیت و فلدسپات آلکالن، کانی های باطله را تشکیل می دهند. زون بندی سولفیدی در این کانسارها شامل زون های کالکوزیت، بورنیت-کالکوزیت، بورنیت-کالکوپیریت، کالکوپیریت و پیریت می باشند. ساخت و بافت ماده معدنی به صورت پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده، رگه- رگچه ای و جانشینی است. در کانسارهای مس منطقه کشکوئیه دو فاز مهم برای رخداد کانه زایی قابل تفکیک است. فاز اول شامل فرآیندهایی است که سبب تشکیل پیریت و پیروبیتومن در زمینه سنگ آندزیت پورفیری و ایجاد شرایط احیایی در آن گردیده اند. منشاء احتمالی پیروبیتومن در آندزیت پورفیری می تواند تبدیل مواد آلی موجود در واحدهای سنگی فلیش به مواد نفتی بوده باشد. این مواد نفتی به حوضه وارد شده و در سنگ آندزیت پورفیری تجمع کرده اند. فاز دوم مربوط به ورود سیالات اکسیدان غنی از مس است که سبب جانشینی مس به جای آهن در پیریت و تشکیل سولفیدهای مس و هماتیت و رخداد کانه زایی مس گردیده است. مطالعات ایزوتوپی بر روی پیریت های فاز اول منشاء گوگرد را از احیای باکتریایی سولفات آب دریا نشان می دهد. عامل رخداد این فرآیند ورود مواد نفتی به درون حوضه می باشد. جالب توجه است که ایزوتوپ های گوگرد موجود در سولفیدهای مس (جانشین شده به جای پیریت های اولیه) نیز دارای تغییرات مشابهی با پیریت های فاز اول است که می تواند نشانگر منشاء گرفتن آنها از شست و شوی پیریت های اولیه باشد. میکروترمومتری سیالات درگیر در این کانسارها حداقل دمای همگن شدن را 178 تا 240 درجه سانتی گراد و شوری را 15 تا 24 درصد وزنی نمک طعام نشان می دهد. با توجه به نتایج بررسی های سیالات درگیر، منشاء احتمالی سیالات کانه ساز می تواند از شورابه حوضه ای باشد. محیط تکتونیکی کانسارهای مس منطقه کشکوئیه با توجه به بررسی های ژئوشیمیایی صورت گرفته، محیط کششی است که همزمان با رخداد فرورانش در پشت قوس زون دهج- ساردوئیه تشکیل گردیده است. مقادیر اکسیدهای اصلی، الگوی عناصر نادر خاکی و تغییرات عناصر کمیاب در نمودارهای عنکبوتی نشانگر محیط تکتونیکی کششی می باشند. معادن فعال مس در منطقه کشکوئیه شباهت های زیادی را از نظر کلیه خصوصیات مربوط به کانه زایی، از جمله ژئومتری، سنگ میزبان، کانی شناسی، ساخت و بافت و ژنز، با یکدیگر و با کانسارهای تیپ مانتو در دنیا نشان می دهند. رخداد کانه زایی مس تیپ مانتو در منطقه کشکوئیه رفسنجان نشانگر اهمیت فرآیندهای وابسته به ولکانیسم در کانه زایی مس، علاوه بر فرآیندهای مرتبط با پلوتونیسم مولد کانه زایی سیستم های پورفیری در زون دهج-ساردوئیه است. حضور پیروبیتومن در سنگ میزبان آندزیت پورفیری کانسارهای مس منطقه کشکوئیه سبب شده است تا این کانسارها در زمره کانسارهای مس با میزبان آندزیت پیروبیتومن دار در جهان قرار گیرند. تعداد این نوع کانسارهای تیپ مانتو در دنیا محدود بوده و به طور عمده در شیلی قرار دارند.

چکیده کانسار تنگستن (مس- طلا) چاه پلنگ جنوبی در 68 کیلومتری جنوب شرق انارک و در بخش میانی بلوک یزد از خرد قاره ایران مرکزی قرار دارد. رخنمون های سنگی منطقه مورد مطالعه شامل ماسه-سنگ ها و شیل های پس از کوهزایی (رسوبات مولاس) سازند شمشک با سن ژوراسیک پیشین می-باشند، که در رخساره های پایین شیست سبز دگرگون شده اند. سنگ های سازند شمشک تحت تاثیر گسل های امتداد لغز دارای مولفه تراستی و پهنه های برشی دگرشکل شده و مجموعه ای از فابریک-های پروتومیلونیت، میلونیت و الترامیلونیت در آنها تشکیل شده است. رخداد کشش در منطقه مورد مطالعه توسط گسل های نرمال که گسل های امتداد لغز و پهنه های برشی را قطع کرده اند، مشخص می شود. کانه زایی تنگستن (مس- طلا) به صورت رگه- رگچه های کوارتز کانه دار در درزه ها و شکستگی های پهنه های گسلی نرمال، در کانسار چاه پلنگ جنوبی و 6 رخداد معدنی همراه آن، صورت گرفته است. ضخامت رگه- رگچه های کانه دار بین 10 تا 40 سانتی متر بوده و بر اساس نوع، بافت و رنگ کانی های باطله و همچنین محتوی پاراژنز کانه ها به انواع الف) رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید- آپاتیت- فلدسپات پتاسیم حاوی ولفرامیت و شیلیت، ب) رگه- رگچه های کوارتز سفید- آپاتیت دارای شیلیت، طلا و کانه های سولفیدی و آرسنیدی، ت) رگه- رگچه های کوارتز سفید حاوی هماتیت و اسپکیولاریت و ث) رگه- رگچه های تاخیری کربناتی (کلسیت و دولومیت)، تقسیم می شوند. دگرسانی صورت گرفته در اطراف رگه- رگچه های کانه دار اغلب ناچیز بوده و به سختی در صحرا قابل تشخیص است، با این حال، دگرسانی آرژیلی با ضخامت کمتر از 2 متر در اطراف برخی رگه- رگچه های کانه دار قابل مشاهده است. دگرسانی های اصلی مرتبط با کانه زایی به ترتیب فراوانی و اهمیت شامل سیلیسی، سولفیدی، کلریتی، آرژیلی، سرسیتی، کربناتی و هماتیتی می باشند. پاراژنز کانی شناسی ماده معدنی در کانسار چاه پلنگ جنوبی شامل ولفرامیت، شیلیت (نسل 1 و 2)، کالکوپیریت (2 نسل)، بورنیت، آرسنوپیریت و فازهای آرسنیک دار، پیریت (2 نسل)، پیروتیت، سولفیدهای مس- نیکل- آهن، کبالتیت، نیکلین، بیسموت طبیعی و اسفالریت می باشد. طلا، با درجه خلوص بالا (998)، به صورت همرشد با و یا به صورت ادخال در داخل شیلیت های نسل 2 تشکیل شده است. بر اساس نمودارهای عناصر اصلی و کمیاب، ماسه سنگ های میزبان کانه زایی در کانسار چاه پلنگ جنوبی از یک سنگ منشاء فلسیک در حاشیه فعال قاره ای نهشته شده اند. سیالات کانه دار در کانسار چاه پلنگ جنوبی اسیدی بوده و تحت تاثیر واکنش با سنگ های دیواره، باعث فروشویی فلزات قلیایی و توسعه دگرسانی کلریتی در آنها شده اند. غنی شدگی عناصر کانسارساز در سنگ های دیواره دگرسان شده اطراف رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید رخ داده است. الگوی عناصر ree در رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید و کوارتز سفید نوع اول و دوم، تحت تاثیر حضور کانی های آپاتیت و شیلیت (جذب کننده عناصر mree) به صورت محدب رو به پایین (بیشترین تحدب در محل عنصر sm) و در رگه- رگچه های کوارتز- هماتیت نوع سوم به دلیل فقدان کانی های مذکور محدب رو به بالا می باشد. الگوی مسطح عناصر ree در رگه- رگچه های نوع اول در نتیجه حضور کانی ولفرامیت می باشد. رگه- رگچه های کانه دار نسبت به عناصر lree دارای غنی شدگی هستند. تنگستن در بین عناصری که در کانسارهای تنگستن تیپ رگه ای رخ می دهند، دارای همبستگی مثبت با بیسموت بوده و با قلع و مولیبدن فاقد همبستگی می باشد. طلا همبستگی مثبتی با تنگستن، بیسموت و آرسنیک دارد. مطالعات میکروترمومتری سیالات درگیر نشان می دهد که سیالات درگیر در رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید و رگه- رگچه های کوارتز سفید به ترتیب دارای دمای همگن شدگی بین 260 تا 288 و 223 تا 247 درجه سانتی گراد هستند. شوری سیالات کانه ساز در هر دو نوع رگه- رگچه نسبتاً پایین بوده و بین 3 تا 13 درصد وزنی نمک طعام متغییر می باشد. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات ایزوتوپی پایدار اکسیژن، سیالات کانه ساز از نوع سیالات ماگمایی- جوی بوده و سه نوع سیال (ماگمایی، ماگمایی- جوی با غلبه سیالات ماگمایی و ماگمایی- جوی با غلبه آب های جوی) در کانسار چاه پلنگ جنوبی شناسایی شده است. بر این اساس، فرآیند اختلاط پیش رونده سیالات ماگمایی دارای ترکیب ایزوتوپی سنگین با آب های جوی دارای ترکیب سبک، سبب ته نشست کانه ها در رگه- رگچه های کوارتز گردیده است. از طرف دیگر، با توجه به توسعه دگرسانی در اطراف رگه- رگچه های کانه دار، می توان فرآیند واکنش سیالات با سنگ های دیواره را، عامل دیگر ته نشست کانه ها در نظر گرفت. بر اساس شواهد صحرایی، مطالعات ساخت و بافت، کانی شناسی و پاراژنتیک کانه ها و کانی ها، داده-های ژئوشیمایی، میکروترمومتری سیالات درگیر و ایزوتوپی پایدار اکسیژن، کانسار تنگستن (مس- طلا) چاه پلنگ جنوبی در دسته کانسارهای تنگستن تیپ رگه ای (vein-type tungsten deposits) با سنگ های میزبان رسوبی دگرگون شده و مرتبط با توده های گرانیتی قرار می گیرد. کلید واژه ها: کانه زایی تنگستن (مس- طلا) تیپ رگه ای، گسل های نرمال، ژئوشیمی، سیالات درگیر، ایزوتوپ پایدار اکسیژن، چاه پلنگ جنوبی، انارک.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.